[zaloguj się]
[pdf]

HISTORYK (295) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N historyk historykowie, historycy
G historyka historyków
D historyk(o)wi historyk(o)m
A historyka historyki, historyk(o)w
I historyki(e)m historyki
L historykåch

sg N historyk (68). ◊ G historyka (23). ◊ D historyk(o)wi (2). ◊ A historyka (10). ◊ I historyki(e)m (1). ◊ pl N historykowie (82), historycy (24); -y BielŻyw, CzechEp (2); -owie : -y MiechGlab (1 : 6), BielKron (51 : 1), NiemObr (2 : 13), KochCz (2 : 1). ◊ G historyków (63); -ów (1), -(o)w (62). ◊ D historyk(o)m (7). ◊ pl A historyki (9), historyk(o)w (1) StryjKron 95. ◊ I historyki (4). ◊ L historykåch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) ‒ XVIII w.

Uczony zajmujący się opisem przeszłości jednego lub wielu narodów albo grup społecznych, niekiedy także wybitnych jednostek itp.; historicus Mącz, Calep, Cn; historiographus Mącz; historiarum scriptor Calep; conditor historiae Cn [dziejopis – historicus Cn] (295): BielŻyw 66; MiechGlab *5, 60, 66; OrzRozm K, N2; O ktorych to Wándalitoch rozmáicie piſzą Hiſtorykowie. Tácytus piſze y Strabo/ że to był narod Niemiecki. BielKron 159; ktorego [wojewodę wałaskiego] może káżdy Hiſtoryk s tą fortuną wielką á máłym Páńſtwem w Kroniki piſáć BielKron 401v, 75v, 111v, 114 [2 r.], 116v, 117 [2 r.] (40); Historicus et historiographus, Hiſtorik który popiſuye hiſtoriye. Mącz 157a; OrzQuin R4; GórnDworz Aa7; RejPos 68, 195v; O cżym [= o zmienności losu] Hiſtorykowie ſzyroką pámięć ná potym potomſtwu náſzemu zoſtáwili/ á y mychmy ſie temu zá cżáſow ſwoich máło ocżymá nie przypátrzyli. RejZwierc 185; BielSpr 4v, 68v; BudBib c; BudNT przedm c7v, d2v; ModrzBaz 28v, 32, 46, 51v, 63v (8); O tym Pruſie żaden Hiſtorik iáko żywo nie wſpomina StryjKron 782 marg, 46 [2 r.], 59, 76, 95, 205 (10); Bo Moiżeſz proſtymi ſłowy/ iáko hiſtoryk wierny/ pocżątek ſtworzenia świátá tego widzeniu y zmyſłom inſzym podległego opiſuie CzechEp 158; y Hiſtorycy też nie záwżdy śmieli wſzytkiego piſáć: y nie o wſzytkim też wiedźieli. CzechEp [412], 42; NiemObr 128 [2 r.], 133, 134, 136 [2 r.], 137 (15); PaprUp E4v, L; Calep 485a; GostGospSieb +2v; KochCz A4, A4v, B; LatHar 650; PowodPr 77; SkarKaz 382b; SkarKazSej 690b.

W połączeniu z imieniem własnym [imię + historyk (49), historyk + imię (12)] (61): FalZioł +2v; Nie ieſt też prawda co powiada Blondus hiſtorik [...] aby Szłowianie powſtawſzy od rzeki Tanais y od Boſphoru przekopſkiego mieli poſieſć Iliricum/ Kroacią y Dalmatią. MiechGlab 50; KromRozm III K, L2v; GliczKsiąż F8, K2; KrowObr 27v, 72; Leop *B2; OrzRozm I2v, K4v marg; Piſze then Hiſtoryk Márinus przycżynę drugą wydánia zamku y miáſtá/ iż thám nie ieden narod był/ áni iedney wiáry ludzie BielKron 249, 5, 133v, 147v, 148, 204v (19); WujJud 144; CzechRozm 126, 137v [2 r.]; PaprPan M4; SkarJedn 87, 89 [2 r.], 128, 210, 221 (10); A Trogus Pompeius nád tych wſzyſtkich Hiſtorikow ſtárodawnieyſzy Rzymſki Hiſtoryk/ ktory ieſzcze przed národzenim Páńſkim rozmáitych narodow dzieie piſał StryjKron 95; Vincentius Cádłubkus pierwſzy Hiſtoryk Polſki świádczy/ iż Litewſkie imie od 700. Lat ieſt sławne StryjKron 245, 26, 36, 121, 125, 280 (10); NiemObr 134; KochCz B2; LatHar [++2]v, 509; WujNT 845; WysKaz 43.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju lub innym przymiotnikiem oznaczającym przynależność do narodu, języka lub wyznania [historyk + przymiotnik (20), przymiotnik + historyk (18)] (38): KromRozm III K, L2v; OrzRozm K4; Piſzą drudzy/ zwłaſzcżá Hiſtorikowie Niemieccy/ że then Brennus był kſiążęciem Szwabſkim/ y z Niemiec pocżet wielki ludzi wywiodł do Włoch. BielKron 61v, 5, 147v, 336v, 338v, 357v; RejPos 195v; CzechRozm 126, 137v; SkarJedn 100, 127, 128, 134, 199 (12); Bo tákże nieznáczni byli Ruſſacy Greckim y łáćinſkim Hiſtorikom iáko y inſze pułnocne narody/ ktorych wſzyſtkich zá iedno Scitámi álbo Sarmatámi zwáli. StryjKron 110, 26, 66, 95, 121, 125 (8); NiemObr 62 [2 r.], 134; LatHar 509; WujNT 845; WysKaz 43.

W połączeniu z występującymi szeregowo imionami własnymi [historykowie + imiona (3), imiona + historykowie (2)] (5): O ſzerokośći Germániey piſali hiſtorikowie Strabo/ Plinius/ Tácitus/ ále ſie bárzo omyláli według dziſieyſzego znánia/ ábowiem kłádli Germánią ná dłuż od rzeki Renu BielKron 281v, 131v; SkarŻyw 388; Bo Liuius y Florus Rzymſcy przednieyſzy Hiſtorykowie/ ták wnetże piſzą StryjKron 66, 61.

W charakterystycznych połączeniach: historyk chwali, dawa sprawę, kładzie, mniema, mowi (2), napisał (5), omylił się, opisuje (3), pisze (85), popisuje, powieda (8), poznał, przyda, przypomina (4), przypisuje [co komu], sławi, świadczy (16), twierdzi, ukazuje, (w)spomina (7), wychwala, wypisuje (5), wypowiada się, wyświadcza, zgadza się (6), zmyśla, zostawia szyroką pamięć; od historykow napisany, spisany; historyk mądry, pilny, przedniejszy, przyrodzony ziemi (2), sławny, stateczny, wiary godny, wielki (2), wierny, zacny (5).

Zwrot: »[czego] historykiem być« (1): Bo Poetowie oni kiedy co piſáli/ Folguiąc ozdobie ſłow z gośćińcá chybiáli. Ták tylko ſłow nie rzecży Hiſtoryki byli StryjWjaz A3.
Wyrażenia: »historyk kościelny« [szyk 8 : 3] (11): Euzebius Cezáryiſki kośćielny Hiſtoryk ná kielu mieiſc powiáda: iż Nero w Rzymie Piotrá S. vkrzyżowáć kazał á Páwłá śćiąć. SkarJedn 89, 87, 89, 127, 129 [2 r.]; SkarŻyw 277, 386. Cf »doktor i historyk kościelny«.

»nowi, niedawnego wieku historykowie« (1 : 1): PIſzą ſtárzy y nowi hiſtorikowie o mieśćie Ieruzálem/ iáko to miáſto było chędogie/ wielkie/ mocne/ y ſilné/ ná gorze á ná ſkále wielkiey wyſtáwione. BielKron 264v; StryjKron 36.

»stary, starodawny, dawny, starego wieku historyk« [szyk 26 : 9] (26 : 4 : 4 : 1): Piſze nie ktory dawny Hiſtorik wypiſuiąc prziſzcie Iuhrow do Węgierſkiey ziemie MiechGlab *4v, *3v, *4, *4v, 1; KromRozm III K; BielKron 5, 147v, 159, 264v, 277 (19); KwiatKsiąż P3v; BielSpr 67; SkarJedn 87, 89; iſz imię Moskiewskiego narodu było znáczne Hiſtorikom ſtárodawnym od Moſochá. StryjKron 91, 11, 36, 95, 280; PaprUp A2.

»historyk wszytkiego świata« (1): Piſze theż Trogus Pompeius ſtáry hiſtoryk wſzytkiego świátá BielKron 337v.

Szeregi: »doktor i historyk kościelny« (3): bo to z świádectwá wſzytkiego świátá Doktorow y Hiſtorykow kościelnych/ iáśniey niż w ſłońcu mamy SkarJedn 86, 84; SkarŻyw 602.

»historykowie i kosmografowie« [szyk 1 : 1] (2): acżkolwiek znamienici Koſmographi y Hiſtorici piſali aby one krayny nad morzem przerzęcżonym byly letnie á ku mieſzkaniu barzo powolne y żyzne/ to ieſt rzecż zmyſlona á nie prawdziwa MiechGlab 62; BielKron 455v.

»historykowie i kronikarze« (2): Kingá o ktorey hiſtorykowie y Kronikarze piſáli zá ieden dziw/ iż ſkoro ią máć vrodziłá ięłá mowić cżyſthą rzecżą/ bądź pozdrowioná krolewno niebieſka BielKron 360, 127.

»poeci, (i) historycy (i kantorowie)« [szyk 2 : 1] (3): były wielkie walki Troiánow z Greki/ o ktorych wiele Poetow y Hiſtorykow roznie piſáło/ przycżyny rozmáite dawáiąc BielKron 53; StryjKron 16; WysKaz )?( 2.

Przen: Dzieło napisane przez historyka, jego sąd lub wypowiedź wyrażone w piśmie (76): BielKron kt, 132, 336, 337v; tedybyś ſobie cżytał Philozophy/ hiſtoryki piękne/ ony ich wdzięcżne ſpráwy y roſpráwy/ tákże theż ſpráwy y poſtępki ludzi przeſzłych RejZwierc 160, 28; BudNT przedm a6, dv; CzechRozm 171 [2 r.]; iż ſię to v káżdego Hiſtoriká [in omnibus scriptoribus] náyduie/ że káżdy Konſul Rzymſki/ przećiwko naywiętſzym nieprzyiaćiołom/ niemiewał więcey iedno dwá legiony ModrzBaz 112v; SkarJedn 86, 100; á inſzych Hiſtorikow dla wybadánia prawdy Hiſtoriey nieznioſł w iedno StryjKron 380, kt, 36, 86, 180, 245, 411, 627; Wiem to z wiela Hiſtorykow/ iż wiele dźiwnych rzecży ważyli ſię Papieżowie Rzymſcy CzechEp 336, [393], [405], [408], [413]; NiemObr 55, 60, 66, 141; v żadnégo hiſtoryká/ którzykolwiek naród Słowięńſki wſpomináią [...] nie náyduią ſię ći dwá wódzowie Słowięńſcy/ Lech z Czechem. KochCz [A4].

W połączeniu z imieniem własnym [imię + historyk (10), historyk + imię (4)] (14): wolę że o tym czytayćie wielkiego Hiſtoryká Polſkiego/ Ianá Długoſzá/ á niżli to odemnie ſłycháć maćie OrzRozm K4v; BielKron 335v, 336; RejPos 27; BudBib I 429a marg; CzechRozm 136v, 170; SkarJedn 141, 175; SkarŻyw 28; StryjKron 61; GórnRozm B2; LatHar 78, 493.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju lub innym przymiotnikiem oznaczającym przynależność do narodu, języka lub wyznania [historyk + przymiotnik (9), przymiotnik + historyk (7)] (16): y żáłowałem tego záwſze bárzo/ iż ten Polſki ták zacny Hiſtoryk/ ná Swiát ludźiom wydány nie ieſth/ á iż ſye on po kąćiech v Pánow tylko walca. OrzRozm K4v, K4v; BielKron 335v, 336; RejPos 27; CzechRozm 136v, 170 [2 r.]; Káżdego złych y dobrych ſpráw zacnych cżłowieká. Ktore mnie on vkazał w rozlicżnych Kronikach/ W Láćińſkich tákże Greckich zácnych Hiſtorikach. PaprPan Cc3; SkarJedn 141, 172, 175, 328; SkarŻyw 28; StryjKron 86; LatHar 493.

W połączeniu z występującymi szeregowo imionami własnymi [imiona + historykowie (2), historykowie + imiona (1)] (3): SkarJedn 125; SkarŻyw 277; O czym ſzerzey naydzieſz v przerzeczonych Hiſtorikow/ Iornanda/ Procopiuſſa/ etć. StryjKron 95.

W charakterystycznych połączeniach: historykow opuścić, radzić się, szukać; do historykow bieżeć, rzucić się; od historykow wziąć; u historykow się doczytać, [o czym] świadectwo mieć, najduje się (2), naleźć, jest pisano; z historykow się doliczać (doliczyć) [czego] (2), dowod mieć, najdować, pokazuje się, pokazać (4), położyć, poznać, przywodzić, wiedzieć, wybrany (wybierany) (3), wywiadować się, wywod, zebrać (2), zebrany; przeciw historykom być; historyka(-i) brać sobie na pomoc, czytać ((prze)czyść) (10), dać, mieć po sobie. porownać, przywodzić, znieść w jedno; historykiem(-ami) dowodzić (2); w historykach ukazać; historyk przedniejszy, zacny (3).

Wyrażenia: »historyk kościelny, kościoła powszechnego« [szyk 2 : 1] (2 : 1): SkarJedn 96; SkarŻyw 595; cżego v poważnych y wiáry godnych/ y ſtárożytnośćią záleconych Kośćiołá powſzechnego hiſtorykow pełno LatHar 57.

»stary, starodawny, dawniejszy historyk« [szyk 4 : 3] (5 : 1 : 1): OrzRozm N3v; dowodzi tego hiſtoryki ſtárymi/ Prokopem hiſtorykiem Greckim BielKron 335v, 427; RejPos 27; Ktory to z inſzych dawnieyſzych Hiſtorykow zebrał/ co o tym y o inſzych Papieżách nápiſał. CzechEp [413], 166; LatHar 78.

Szeregi: »doktorzy święci i historycy« [szyk 3 : 2] (5): łácno wſzytki Hiſtoryki y S. Doktory porowna y pogodzi. SkarJedn 98, 87, 94, 96; SkarŻyw 595.

»kroniki, (i, takież, i także) historycy« (4): BielKron A6; RejPos A4v; PaprPan Cc3; Lecż ći obrotni wężowie/ gdy co złego o Papieżu y duchowieńſtwie mowić chcą/ wnetże do kronik y Hiſtorykow bieżą/ prawdę im przyznawáiąc/ ktorą nie w piśmie świętym/ ále w kronikach náyduią. SkarJedn 85.

»historykowie z kronikarzmi« (1): ſpilnośćią ſie wywiáduiąc pocżątku á wywodu náſzego Słowieńſkiego ięzyká/ lecż ſie w tym bárzo niezgadzáią Hiſtorykowie z náſzymi ſthárymi Kronikarzmi BielKron 334. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»latopiszcy i historycy i kronikarze« (1): tedyby ſie Hiſtoria tá Litewſka pomieſzáć/ y opacznie powikłáć wielkim błędem muſiáłá/ [...] przećiw Ruſkim y Litewſkim wſzyſtkim Látopiſzcom/ y przećiw inſzym Hiſtorykom y Kronikarzom/ na oſtátekby ſie y ſam Miechouius/ [...] vwikłał. StryjKron 380.

»poeci, (oratorzy), (jako) historycy« (2): imię iego bywa cżciono ták v Poetow iáko v Hiſtorykow/ á zwáli go Iápetus. BielKron 7; GórnDworz G5v.

Wyrażenie przyimkowe: »według (a. wedle) historykow« (6): Wiek cżwarty ſwiátá pocżyna ſie od Dawidá do skáżenia Bábiloniey przez Cyruſá z Dáryuſem/ ieſt lat według náſzych Hiſtorykow 485. BielKron 68v, 5v, 122, 427, 430v; BudBib I 429 marg.

Synonimy: dziejopis, dziejopisek, kosmograf, kronikarz, latopiszec.

ZZie