[zaloguj się]
[pdf]

LATOPISZEC (43) sb m

latopiszec (43), [latopisiec].

W przypadkach zależnych pisownia odbija zapewne trojaką wymowę grupy spółgłoskowej -szcz- [zapisy: -szcz- (16), -scz- (5)]; -szc- [zapis: -szc- (13)]; -sc- [zapis: -sc- (3)].

a jasne; e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w -o- i w -ec).

Składnia przydawki typu: te latopiszcze : ci latopiszcze StryjKron (17:1); składnia orzeczenia: latopiszcze stare nie wyssali (1) StryjKron.

Fleksja
sg pl
N latopiszec latopiszcze
G latopiszca latopiszcz(o)w
D latopiszcz(o)m
A latopiszec
I latopiszcami
L latopiszczu

sg N latopiszec (6). ◊ G latopiszca (1). ◊ [A latopiszec. ◊ L latopiszczu.] ◊ pl N latopiszcze (22). ◊ G latopiszcz(o)w (11). ◊ D latopiszcz(o)m (2). ◊ I latopiszcami (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

Średniowieczny kronikarz, dziejopis szczególnie na Rusi, lub dzieło kronikarza, kronika (z rus. летописец) (43): A iáko z Eneaſſem z Troiey do Włoch/ ták też z Palemonem [...] do Litwy miedzy oną 500. Sláchty Rzymſkiey/ cztery przednieyſze Familie wyſzły/ ná co ſie wſziſtki Látopiſce zgadzáią. StryjKron 72; O czym Miechouius fol. 320. Cromerus lib 27. Długoſus [.,.] y Kroniká Czeſka oſobliwie ſwiádczą przećiw Látopiſczom StryjKron 627; Tegoż Roku 1503. nie wtorego iáko Látopiſzec położył/ przyſzli Poſłowie od Kniáziá Moſkiewſkiego do Krolá Alexandrá StryjKron 687, 71, 81, 265, 270, 275 [4 r.] (20); [á Diak to nápiſał w Látopiszec StryjKron 635].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju [latopiszec + przymiotnik (15), przymiotnik + latopiszec (2)] (17): A tu ſie rzecz Cromerowá [...] ſtoſſuie z Litewſkimi Látopiſzcámi/ ktore/ przyczynę przyśćia Rzymian y Włoſkich 500. Sláchćicow z Palemonem [...] w ty ſtrony [...] kłádą być tyrańſtwo Neroná StryjKron 71; O tym poráżeniu Ikorowym Látopiſzcze Ruskie wzmianki nieczynią/ Ale Luitprandus zacny Hiſtoryk rerum per Europam geſtarum lib. 5. cap. 6. piſze StryjKron 121, kt, 66, 76, 275, 380 [2 r.] (17); [Látopiſiec [...] Litewſki ieden/ ták [...] rzecz ſwoię prowádzi StryjKron 336; Potym w Ruſkim Látopiſzczu dáłey [!] piſze StryjKron 470, 636].

W charakterystycznych połączeniach: latopiszec (latopiszce) dowodne, litewski(e) (14), ruskie (13); latopiszec (latopiszcze) błądzą, chcą, piszą (opisują) (3), położył, powiadają, świadczą (świadczy) (15), wzmiankę czynią, zgadzają się (2), zowią.

Wyrażenie: »latopiszce stare« (2): o ktorym [prawdziwym przodku litewskim] ták wiele Hiſtorikow ſwiádczy/ y o ktorym też Látopiſzcze ſtáre/ pewnie ſobie z pálcá ták zgołá Hiſtoriey niewyzſáli StryjKron 59, 612.
Szeregi: »historycy i latopiszce« (1): A tu ſię iuſz pánowánie [...] tudzież ſmierć y pogrzeb Wielkiego Xiędzá Gediminá Witeneſſowicá dowodnie z rozmáitych Hiſtorikow Polſkich/ Pruſkich/ Liflandſkich/ Ruſkich y Látopiſzczow Litewſkich [...] zebráne/ y porządnie ſpiſſáne dokończyły Roku 1329. StryjKron 411. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»kroniki i (tudzież) latopiszce« (3): á nam dziękuy żeſmy porządku pewnieyſzego tego mieyſcá z konkordowánia kilkunaśćie Kronik/ Polſkich/ Pruſkich/ Liflandſkich/ y Látopiſzcow Ruſkich y Litewſkich zá łáſką Bożą prawdziwie doſtąpili. StryjKron 380, kt, 288.

»latopiszce i historycy, i kronikarze« (1): tedyby ſie Hiſtoria tá Litewſka pomieſzáć/ y opacznie powikłáć wielkim błędem muſiáłá/ á Witen muſiałby ſtać po Gedyminie/ [...] przećiw Ruſkim y Litewſkim wſzyſtkim Látopiſzcom/ y przećiw inſzym Hiſtorykom y Kronikarzom StryjKron 380.

Wyrażenie przyimkowe: »według latopiszca« (4): KRol Alexander Roku 1506. á według Látopiſzcá 7. proſto z Seymu Lubelſkiego do Litwy [...] przyiechał StryjKron 697, 81.

~ W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju [zawsze: latopiszec + przymiotnik] (2): Cromerus záś według Látopiſzczow Litewſkich lib. 10. piſze StryjKron 507, 447.

Szereg: »według kronik i latopiszcow« (1): Ale tenże Alexander był Koriatow Syn nie Kieyſtutow/ ták według Długoſſá y Cromerá/ iáko według inſzych Kronik y Látopiſzcow Ruſkich StryjKron 447. ~

Synonimy: dziejopis, dziejopisa, dziejopisek, historyk, kozmograf, kronikarz.

Cf LATOPIS

KN