[zaloguj się]
[pdf]

HOSPODAR (121) sb m

hospodar (120), ospodar (1); hospodar : ospodar LibLeg (101 : 1).

Oba o jasne; -år (3) BielKron (2), OrzRozm; -ar (1) OrzQuin. ◊ -ar-.

Fleksja
sg pl
N hospodår hospodarowie
G hospodara hospodar(o)w
D hospodarowi, hospodaru
A hospodara hospodary
I hospodar(e)m hospodarmi, hospodary
V hospodaru
inne skrót - hos.

sg N hospodår (48). ◊ G hospodara (30). ◊ D hospodarowi (5), hospodaru (5); -owi ActReg; -owi : -u LibLeg (4 : 5). ◊ A hospodara (6). ◊ I hospodar(e)m (15). ◊ V hospodaru (4). ◊ pl N hospodarowie (1). ◊ G hospodar(o)w (1). ◊ A hospodary (1). ◊ I hospodarmi (2), hospodary (2); -mi OrzQuin; -mi : -y LibLeg (1 : 2). skrót hos. (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII(XVIII) ‒ XVIII w.

rus. Władca, panujący, monarcha (koronowany a. niekoronowany); przywódca, pan (121): y obaczywſzy go ysz on wyączey sprzyaye Czeſzarzowy Tureczſkiemv, nyſzly nam chrzeſczyanom yony ſzią wſbvrzili nany dwa albo trzi krocz s ynſzemy hospodary LibLeg 6/190v, 6/191.
Wyrażenie: »hospodar chrześcijański« (2): thako abi bili rencze y schablye na przeczyw poganyſkyey glowye y poganiſkyey rancze bi bily hoſpodarowye chrzeſſczyyanſczi weſpolek LibLeg 11/166, 11/166.
Szereg: »hospodar albo (ani) mocarz (to jest książę)« (2): rzecz to wam ſámá pokaże/ iż niemoże być właſnie wezwány żaden Hoſpodár áni Mocarz/ to ieſt/ Kśiążę Królem: przeto/ iż kożdé Hoſpodárſtwo y Kśięſtwo/ ſzczyra niewola ieſt OrzQuin P, O4v.
a. Książę, wojewoda Mołdawii i Wołoszczyzny (116): A o pokuczką zyemyą nyemamy y zyemya naſza nygdy wſpomynacz na vyeky vyeczne, any then kthoſz kolvyek bandzie po naſſ Hospodarem wzyemy Moldawſkiey LibLeg 6/159; abi v m raczily vidacz thi ſdraycze naſche y ynſche lotri abi nyeczinyli ſloſczy wzyemy waſchej y naſchey wyeczej abi nye mnyemaly Oſpodari yak mnyemaly do tego czaſſv abi ynſchich nyeſdradzaly M Kroliv LibLeg 10/125; Theſch myloſczywi Krolyv ſchliſchelyſmi yſch ma bicz then Czavſch v Hoſpodara. abi yemv roſkazal gothowacz ſſye na Voyne LibLeg 11/184; Theſch myloſczywi Krolyv hoſpodar naſch roſkazal ſzye ſkarzicz na Malchyea na Sidaczowſkyego stharoſtha. LibLeg 11/184v, 6/190v [2 r.], 191, 10/125, 11/44, 166 (66).

W połączeniu z imieniem własnym [hospodar + imię (20), imię + hospodar (1)] (21): Czeſarz rychlo zasyą nyewroczil, by nyezewſzem zyemye zepſzoval, any dokonal, y oſthavywſzy nam thego Hospodara Stephana Woyewodą Thv my yego schanowaly yako pana LibLeg 6/190v; A hoſpodar naſch Ilyaſch Voyewoda thakyeſch chcze prziſſyancz Waſchey Kro. mczi yako rodzyczyel yego nyeboſczik Pyotr Voyewoda prziſſyegal pod Choczymyem. LibLeg 11/183v, 11/162v [2 r.], 163, 165v [3 r.], 166 [3 r.], 184v (20); StryjKron 777.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej lub z G sg rzeczownika ziemia plus przymiotnik od tej nazwy [hospodar + przymiotnik (16), ziemia + przymiotnik + hospodar (3)] (19): bo niegdi biwaly laſkawy knyazowie Moſkyewſczi na hoſpodari moldawſkie LibLeg 11/60, 6/158, 190, 11/96, 156v, 162, 164v; OrzRozm Mv; OrzQuin Z4; PaprPan Ff; Tegoż czáſſu Iwonia Hoſpodar Wołoſki/ [...] był od ſwoich Turkom wydány/ y ná cztery częśći roſtárgány/ iego głowę widziałem [...] przybitą ná wrociech w Bukoreſtu Stolecznym Mieſcie Hoſpodárá Multanſkiego Alexandrá StryjKron 777, 672; themuſz Krolowi Woloſki Hoſpodar choragiew podnogi kladl PaprUp C2v, H4; ActReg 120, 121 [2 r.], 122.

W charakterystycznych połączeniach: hospodar moj (50), nasz (6), twoj (9).

Zestawienie: »hospodar jego miłość« [szyk 2 : 2] (4): LibLeg 10/154v; Baczyć tedy moze Hospodar IM iakim vmysłem tosię przez KIM działo ActReg 121, 121 [2 r.].
b. Wielki książę (kniaź) moskiewski (2): Poſłuſzeńſtwo tákie vnich [w księstwie moskiewskim] gdy komu Hoſpodar każe ſobie gárdło vrznąć/ vcżyni to wneth. BielKron 429.
Wyrażenie: »hospodar wielki« (1): tákże y w wąthpliwych rzecżach [ludzie o kniaziu moskiewskim] mowią: Bog wie á Hoſpodar wielki. BielKron 429.
c. Król polski (3):
Wyrażenia: »wielki hospodar chrześcijański« (2): ROſkanye [!] hoſpodara moyego Ilyaſcha Voyeowodi ſſina pyotra Voyewodi nyeboſſczika naprzod kv yego Kro. mczi wyelkyemv hoſpodarv chrzeſcziyanskiemu. LibLeg 11/165v, 11/168v.

»miłościwy hospodar« (1): [do króla polskiego] Bo miloſcziwy Hoſpodarv sthem nyeprzyaczielem Chrzeſczyanſkyem nyemoglysmy sobye zyemyae obronycz nyyako LibLeg 6/191.

Cf GOSPODARZ

KN