[zaloguj się]

IM (385) cn, pt

cn (383), pt (2)

im (381), jem (4); jem PatKaz II (2); im : jem RejKup (2 : 1), KromRozm I (1 : 1).

Teksty nie oznaczają é.

stp, Cn notuje, Linde XVIXVII w.

I. Spójnik (383):
1. Wprowadza zdanie okolicznikowe (lub rownoważnik) stopnia i miary, często z odcieniem warunkowo-czasowym: o ile; quanto, quo Mącz, Cn; quam Cn (377): ymyą to marya ym cząſzczyey byua wzywuano a ſpomynano pobudza ządzą ku nyebyeſkych rzeczy pragnyenyu PatKaz III 126.

Połączenia: »im + comp, sup; sup opisowy, im + comp« (1; 1): Kto ſie w ſzcżeśćiu bárzo bući/ [...] Będzie potym bárdzo nędznym/ Im ſie więcey mnimał ważnym. BierEz L; Bo y wieżá im wyſzſza narychley vpádnie/ Abowiem ledá wiátrek záchwieie ią ſnádnie. RejWiz 13v.

»im + sup ... comp« (1): Im nadłużéy tu Párki przędze przećiągáią Więcéy złego/ obaczyſz gęſto wyzywáią Látá náſzé niepewné GosłCast 52.

»im + sup ... sup« (1): Koniá Káwáller im nacżęſciey bodzye/ Nalepſzy bywa ku káżdey przygodzie. RejZwierc 221.

»im + comp ... tam + comp« (1): Im więcey możność przełożonych będzie reprymowána/ tám też będzie ſławnieyſza y trwálſza R. P. Phil Q.

»im + comp, tedy + comp« (1): Abowiém im robotá albo Grobla wyżſza/ thedy téż muśi być y miężſza Strum E2.

»tym + comp, im« (3): SkarŻyw 213; nápomináiąc á to tym więcey im widźićie żeć ſię on dźień przybliża [tanto magis quanto videritis appropinquantem diem]. WujNT Hebr 10/25; PowodPr 16.

»im + pos, tym + comp« (1): ym byla [Maryja] ſzwyąta tym byla pokornyeyſza PatKaz III 135.

»im + comp ... tym« (3): Niegdy pśi dworſcy wieśnego/ Gonili [...] A on im więcey vćiekał/ Tym go żadny przeſtáć niechćiał. BierEz O4; ActReg 116; OrzJan 114.

»im + comp ... tym + pos« (1): Pyramidatus, Z ſpodku od ziemie ſzeroki/ á ym dáliey wzwyſz tym ſpiczáſto vcziniony. Mącz 334a.

»im (a. jem) + comp (...) tym (a. tem) + comp; tym (a. tem) + comp (...) im + comp« [w tym w obu zdaniach comp tego samego wyrazu: „więcej” (41), „więcej ... więtszy” (szyk 8 : 7), „więtszy” (3), „barziej” (2), „mniej” (1), „mniejszy” (1)] (247; 41): BierEz I, P3; OpecŻyw 62 [2 r.], [170], 191v; Rychardus pyſze yem kto yeſth blyſſy przeſz laſzką boga tym uyąthſze laſky byerze od boga PatKaz II 28; BObr [...] ſkorę ma oſciſtą/ barzo roſkoſzną, ktora im cżyrniejſza tym droſzſza FalZioł IV 7d, I 106c, 110a, 119d, IV 47d, V 32v; BielŻyw 9, 31, 125, 164; brwi iakieżkolwie im mnieyſze ſą tym też mnieyſza złoſć znamionuią GlabGad N5, A2, B [3 r.], B6v, C8v, E6 (18); A im daley przychodzi [słońce] ku ſtaniu letnemu, tym dłużey im ſwieci [et quanto magis prope solsticium aestivale girat: tanto magis ...lucet MiechSarm H4] ſamo MiechGlab *3v; BierRozm 4; Im więcey mroz zimnem ſćiska/ tym więcey nági od zimna piska. March3 X; iako mowi s. Grzegorz, Tym cżłowiek przed bogiem droſſzy im więcey ſobie ieſt mierzienſzy WróbŻołt M8v, B6, K6, pp5v; RejJóz O7; A zawdi im kto zacznieyſſi Tim ziwot nieprzeſpiecznieiſſi RejRozm 406, 406; RejKup x7v; á im więcey nań vſiłuię/ tym więcey imię iego ná wyſokoſći ſie podnoſi [quanto plus super ipsum nitor exaltatur, tanto magis nomen eius ... sublimatur] HistAl D8v, B3; Yemeś złoſciwſſy/ tymći rychley Bog łáſkę wlewa. KromRozm I [H3], C3; tym ieſt więtſzá męka moia/ im to lepiéi pamiętam MurzHist Q2, K2, M3, Q2; MurzNT 51; KromRozm II h, m2v; A im wyętſſe zgromádzenye/ tym wyęcey vrzędnikow/ y roznych vrzędow w nim być muśi KromRozm III F8, I3v; DiarDop 108; Im kto bárzyey tucży cyáło/ Tym będzie bárzyey ſmierdzyáło BielKom D8v; GliczKsiąż P8v; LubPs ii; GroicPorz ee3v; RejWiz 8v, 69 marg, Cc6; Im więcey będzie lat po Miłośćiwym lecie/ tym więtſſa będzie zapłátá [Quanto plures anni remanserint post iubileum, tanto crescet et pretium] Leop Lev 25/16, Lev 25/16; Im ich więcey było/ tym też więcey grzeſzyli przećiwko mnie [Secundum multitudinem eorum, sic peccaverunt mihi] BibRadz Ose 4/7, Ex 1/12, Hebr 1/4, I 316b marg; BielKron 27v, 288v; KwiatKsiąż Lv; Aegrescit medendo, Im ſie dłużey lieczy tym ſie gorzey ma. Mącz 212b; Quo minus ingenio possum subsidio mihi diligentiam comparavi, Im mnieyſzy dowćip mam/ tim więcey pilnośći dodawam. Mącz 343d; Maior vis tanto quanto recentior, Tym więtſza moc ym ſwieſzſza Mącz 440c; Quoties ibis, toties magis placebit, Ym częśćiey poydzieſz tym ſie bárziey będzie podobáło. Mącz 460a, 251a, 307a, 316b, 326a, 335c (11); KwiatKsiąż Q; czopek iáſney lodowátey ſoli w zádek wetkni/ im głębiey tym lepiey SienLek 104; RejAp 120; GórnDworz D5v, K8v [2 r.], N2, P2v, S2v (20); GrzepGeom B4 [2 r.], B4v; RejPos 50, 50v, 68v, 72v, 76, 82v; BielSat C; HistLan E4, F4; KuczbKat 115, 240, 270; Bo im więtſzy doſtátek w domu będzie/ tym ſie też będą wſzyſcy lepiey mieć/ bo to y pożytek/ y roſkoſz/ y krotofilá. RejZwierc 110, 63v; BielSpr 15; WujJudConf 207; RejPosWstaw [412]; Imeś ieſt więtſzy/ tym ſię ſkromniey záchoway [Quantum magnus es, tantum humilia teipsum] BudBib Eccli 3/19, 4.Esdr 14/15 [16], 16/48; Strum H2v; żeby śię kiedy námyślili prawdźiwy ſpoſob cnoty poznáć/ podobnoby śię tem mniey o vrzędy ſtáráli/ im śię mniey ich godnemi być wiedzą [fortasse minus cupide appeterent honorem, quo minus dignos se esse scirent] ModrzBaz 39; Bo im mniey nienawiſnemi bywáią ći/ ktorzi rzecży od inſzych oſądzone wykonywáć będą/ tym łácniey wykonánie koniec ſwoy wźiąć może [Quo enim minus laborabunt ex invidia ... eo facilius exequutionibus fines imponentur]. ModrzBaz 95v, 30, 51, 73, 74; SkarJedn 80 [3 r.], 344; Oczko 10; A im ſię więcey z máiętnośći świeckiey obnáżał: tym tobie więcey bogáctwá duſznego przymnażał SkarŻyw 235, 32, 36 [2 r.], 117, 162, 168, 207, 234 (29); Christiánie im pobożniey żyią tym więcey złego ćierpią. CzechEp 368 marg, 254, [410]; NiemObr 89; KochFr 109, 132; KochDz 106; ReszPrz 57, 62 [2 r.], 94 [2 r.]; BielSjem 38 [2 r.]; KochPieś 27, 36 [2 r.]; ArtKanc P18v; BielRozm 15; KochProp 15; im więcéy ma/ tym ieſcze więcéy chce KochWr 31; ZawJeft 5, 20, 48; ActReg 136, 139; Phil S4; Im ćie wysſzéy bogowie wznieśli y nádáli/ Tym lżéy depc ludźi/ któré oni pokaráli. GórnTroas 48, 22; GrabowSet D4v, S3, V3, Y, Y2; OrzJan 92; LatHar 1, 248, 681; RybGęśli C4; A im więcey/ ieſt nie bez przyśięgi [...] Tym dáleko lepſzego teſtámentu zoſtał Ieſus rękoymą [Et quantum est non sine iureiurando [...] in tantum melioris testamenti sponsor factus est Iesu : A ile nie bez przyśięgi [...] Wedle tego tem lepſzego przymierza zoſtał rękoymią Ieſus. BudNT ].WujNT Hebr 7/20, Mar 7/36, Hebr 1/4, 8/6, s. 47 [2 r.], 201, 461, 836; A im dálſzy który ięzyk od Láćińſkiégo [...] poſzedł, tym y grubſzy y róznieyſzy od niego bydź muśi JanNKar C3v; SarnStat 21, 702; PowodPr 12, 15, 62 [2 r.]; SkarKaz 43a, 277b, 636b; CiekPotr 65, 67; im więcéy chowamy Sług/ tym więcéy niewdźięcznych ſwoich pánów mamy. GosłCast 66, 3, 7, 26, 38; SkarKazSej 664b [5 r.]; Od ktorey [natury] rozum / tym niedoſkonálſzy/ Im będźie dálſzy. KlonFlis E4v; KlonWor 19; [Szcżuká w głowie ſwoiey ma kámień [... ] á im ſtárſza tym więtſzy [ = iako ... tako FalZioł IV 37a] ma SienHerb 305b]. Cf Frazy, Wyrażenie.

»im + comp ... tym + sup, tym + sup (...) im + comp« (2 : 2): Im zieleńſza ieſt: tym nalepſza polna rutha/ ale ſucha nic nieważi FalZioł I 51a; RejZwierc 103; á iż té wody śiárczáné/ tym ſą nalepſze/ ym śiárki przy troſze háłunu [...] więcéy przymiéſzánéy máią Oczko 21, 21.

»im + sup ... tym + comp; tym + comp ... im + sup« (7 : 1): Ale im na ciemnieyſza nocz, tym lepiey [lelek] widzi FalZioł IV 25d; BierRozm 19; im go [złota] kto nawięcey ma/ tym więcey żądzą mienia rozmnaża [quanto maiori quantitate habetur, tanto magis illud habendi cupiditate augmentatur]. HistAl K5; iż wſzelkie podnieſienie w pychę/ tym ſie rychley roſpuknie/ im ſie nawięcey nádmie. KrowObr 6v; BielKron 315v; Im ie [kule] namocniey zwijeſz [= Im ie też mocniey zwijeſz BielSjem 38]/ tym polecą dużey. BielSat N2v; bo im ſie zboże napiękniey vſciele ná źimę/ thym mu ſporzey będzie rość na Wioſnę RejZwierc 109v, 44v.

»im + sup (...) tym + sup« [w obu zdaniach supnawiętszy ... nawięcej” (1)] (14): ym złoto nacżirwieńſze tym nalepſze FalZioł III 34b, IV 2d, V 97; Gdy kto v ognia piecże albo też czo warzy Snadz im nadaley ſtoi tym ſie namniey ſparzy RejJóz E5v; im nawiętſzy pan/ tym nawięcey ſłowá ſwego ma ſtrzedz BielKron 313v; RejPos 52v; RejZwierc 7v, 15, 196; Strum C4v; StryjKron 1; ReszHoz 132; im co ieſt w mierze ſwey naypięknieyſze/ y naypożytecznieyſze/ tym gdy wyniedźie s ſwey miáry ieſt nayſprośnieyſze/ y nayſzkodliwſze. GórnRozm Bv; A im naćiáſniey [kapłun] śiedźi/ tym narychley vtyie. GosłCast 128.

»tym + comp niżli ... im + comp niż(li)« [w obu zdaniach comp: „więtszy”] (2): ABowiem thym więtſſey ten chwały godzien ieſt niżli Moizeſz/ im więtſſą cżeść ma/ niżli dom [Amplioris enim gloriae iste ... dignus est habitus, quanto ampliorem honorem habet domus]/ ten ktory dom zbudował. Leop Hebr 3/3; WujNT Hebr 3/3.

»im + comp ...tym zawżdy + comp« (2): im iey [prawdzie Pańskiej] więcey ſwiát bronić będzie/ tym oná záwżdy głoſniey wołáć a krzycżeć będzye RejAp 147v; HistLan E4.

»im + sup ... tym zawżdy + sup« (1): Owo y ogień im mu nacżęſciey ſuchych drew przykłádáią tym záwżdy naiáſnieyſzy bywa. RejZwierc 15.

»zawżdy + sup ...im + comp« (1): A Mármor takież záwżdy/ napięknieyſzy bywa/ Im go cżęſciey kropiámi/ deſzcż ſwymi omywa. RejZwierz 114.

»im + sup ... zawżdy + sup« (1): A im kto nadłużey á nażáłobliwiey cżekał tego ſwiętego miłoſierdzia iego/ káżdemu ſie naobficiey záwżdy nágradzáło y okázowáło. RejPos 75v.

»pos. jem + comp« (1): Beda tam y drudzy radzy Iem ſie was wieczey wprowadzy RejKup ee6v.

»comp ... im« (1): Tobie grzech moy wyznáć muſzę/ Bo bárżiey ſuſzę/ Mą nędzną duſzę: Im go táić kuſzę. WisznTr 27.

»comp (...) im + comp, im + comp ... comp« [w tym w obu zdaniach comp tego samego wyrazu: „więtszy” (1), „więtszy ... więcej” (1)] (5 : 2): BierEz H3v, M4; RejKup s3v; RejZwierz 141v; bo im więtſza Robotá/ muśi ią téż drożéy płáćić. Strum E2; A myśląc o nich [radach bożych]/ mniéy wiém/ im więcéy czuię. KochPs 203; GórnTroas 22.

Przysłowia: Srzedni żywot beśpiecżnieyſzy/ Więtſzac boiaźń im kto więtſzy. BierEz M4; Im więtſzy pan tim więcey trudnośći. RejWiz 69 marg [idem] Cc6.

Według oney przypowiesći/ im gorſſe kołá tym bárźyey ſkrzypyą. GliczKsiąż P8v.

quo minus possum tanto magis cupio, Ym mniey mogę tym więcey żądam. Mącz 343c.

wſzák wiéſz/ im kot ſtárſzy/ Tym/ poſpolićie mówią/ ogon iego twárſzy [!]. KochFr 132.

Frazy: »im dalej, tym barziej« = coraz bardziej (6): GliczKsiąż H2v; A on chudziná/ im dáley tym bárziey płákał GórnDworz T3; RejPos 204v; KuczbKat a2; GostGospSieb +3; ieſt nádźieiá dobra, że im dáléy tym bárźiéy będźiem pewnieyſzy pokoiu y zgody. SarnStat 1226.

»im dalej, tym (a. tem) więcej« = coraz więcej (22): A them rzeczam [krzywdam] nyethilko yſch bi konyecz bil Alye ym dalyey thim wyeczey ſzye mnoza. LibLeg 11/153; DiarDop 106; GliczKsiąż Lv; LubPs K; trąbienie trąby im dáley thym więcey ſie ięło rozlegáć [clangorque bucinae vehementius perstrepebat] Leop Ex 19/16, Ex 19/19; Węgrow im dáley thym więcey przybywáło. BielKron 306; Magis ac magis vel magis magisque, Im dáley tym więcey. Mącz 204a; RejAp AA5; Saulus im dáley thym ſie więcey rozmnażał w náuce ſwoiey [Saulus autem (marg) multo (–) magis convalescebat et confundebat Iudaeos PolAnt Act 9/22] RejPos 283, 282; RejPos Wiecz2 93; RejZwierc 119v, 210v; SkarJedn 341; im dáley tym więcey w miłośći Bożey roſł SkarŻyw 167, 57, 317, 411, 471, 492; ActReg 47.

Wyrażenie: »im dalej, tym + comp« = coraz + comp (16): Diar 21; przecż ſie ták duſſo moyá trwożyſz/ A im dáley tym ſrodzey trudny żal mi mnożyſz. LubPs M; Abowiem Pan widźiał im dáley tym więcſze vtrapięnie Izráelſkie [Quoniam vidit Dominus afflictionem Israel mutabilem valde] BibRadz 4.Reg 14/26; BielKron 455v; Pugna crudescit, Bitwá ym daley tym ſurowſza/ á okrutnieyſza. Mącz 69c; LeovPrzep H3; RejPos [278]; żebyś kazał żłób robić od cienkiégo kóńcá im dáléy tym ſzérzéy áż do kóńcá. Strum G4v, K2; Roſło dziećię im dáley tym milſze Krolewnie y Krolowi SkarŻyw 478; WisznTr 26; KochFrag 19; RybGęśli A3; Moſkwićin ná nas záiątrzony duże ſię mocni im dáley tym potężniey ná káżdy rok GrabPospR K4 [idem] N3; ſwawola y roſpuſtá Kozácka/ im dáley tym więtſzą moc weźmie VotSzl Fv.

W konstrukcjach z innymi zdaniami podrzędnymi [w tym: z podmiotowym (14), dopełnieniowym (3), okolicznikowym miejsca (1)] (18):

~ Połączenia: »im + comp ... pos« (2): im ktory [kronikarz] onego światá dawnieyſzego bliſzſ[y był/ temuby ſłuſzno wierzyć. BielKron 337v; Mącz 322c.

»im (a. jem) + comp ... comp« [w tym w obu zdaniach comp: „więcej” (1)] (6): yem kto blyſſy boga ten uyąthſze laſky byerze {ot boga} PatKaz II 67v; PatKaz III 134v; im więcey iey [gorzkości] gdzie bywa tam theż więcey zapala GlabGad E6v; ReszPrz 36; ZawJeft 35; PowodPr 73.

»im + sup ... sup« (2): bo iuż poborcá álbo iego piſárze im może ná Woycie nawięcey wytárgowáć á wyciągnąć to nawiętſze miſterſtwo RejZwierc 39; ReszHoz 124.

»im + comp (...) tym + comp« [w tym w obu zdaniach ten sam comp: „więcej” (1), „cięższy ... ciężej” (1)] (5): doctissimus quisque contemnit, Ym kto vczeńſzy tym bárziey gárdźy. Mącz 343b, 68b, 316; SienLek 12v[2 r.]

»im + sup ... tym + comp« (1): Quo quis versutior et callidior est, hoc invisior et suspectior magis, Ym kto nabárziey chytrſzy/ tym bárziey zazdrośćiwſzy y podeyźrzeńſzy Mącz 406d.

»im + sup ... tym + sup« (1): im ktho naywſzethecżnieyſzy/ tym ſie ma/ zá naycżyſtſzego Dworzániná GórnDworz C7.

»im + sup ... comp ... zawżdy + sup« (1): A to [przyczyna] druga/ iż każdy rzemieśnik im co naforemniey vrobi/ iż mu też zá to y lepiey płácą y więcey dzyękuią/ á záwżdy to nawdzyęcżniey od niego prziymuią. LubPs A5v.

Przysłowia: Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit, Proverb. Ym kto bogátſzy tym skępſzy. Mącz 68b; Im co ćięſzſzego z gory vpádnie/ tym ſye ćiężey ſtłucze. SienLek 12v. ~

A. Z odcieniem sposobu: jak; quando Mącz [+ sup av (8), ai (1); zawsze z formą osobową czasownikamóc”] (9): na każdy dźień ijm z náwiętſſym możeſs nábożeńſtwem/ romzyſláy [!] rád vmęcżenié Iezuſa milégo OpecŻyw 160; Przeto by przyſtáło/ [...] niewſtydźić ſye ſwego Ięzyká/ y owſzem ij ozdábiáć im nawięcey być może. GroicPorz i3; cżynią/ im naygrubiey mogą/ y nietelko / ieden drugiemu od máthki náłáie [...] ále też ieden/ drugiego ſtrąći s ſchodu GórnDworz N2v; KuczbKat 315; WujJud 231; [człowiek dobry i uczony] ma tego prágnąć/ áby im nawięcey może/ był pożytecżen narodowi ludzkiemu [ut quam maxime prosit mortalium generi] ModrzBaz 43v; Stáráć ſię o to trzebá/ áby drobnego ſtanu ludźie/ im naywięcey może być/ bezpiecżni byli od krzywd [ut humiles homines sint quam minime opportuni iniuriis] ModrzBaz 77; SarnStat 1130.

Połączenie: »tym + comp ...im + comp« (1): Tanto magis ferito quando magis potes pollesque, Tym bárziey vderz ym naybárziey możeſz. Mącz 308b.

B. Z odcieniem przyzwolenia: choć (4): Srebro im będzie naiaſnieyſze prziciſnione ku ciału, ſarbuie nieiaką cżarnoſcią ciało FalZioł III 34c; im ich [dobrych uczynkow] kto nawięcey ma/ áby mowił: ſługá ieſtem nie pożyteczny SkarKaz 351a.

Połączenia: »im + comp ... comp« (1): gdy im głębiey kopa/ mniey náyduie/ [...] Nakłádu/ pracey żal w ſercu záwiera. GrabowSet V3.

»im + comp ... zawżdy« (1): gáłąś Pálmowa/ ták ſtátecżnie roſcie/ Im ią bárzyey náchyliſz/ záwżdy ſtánie proſcie. RejZwierz 114.

2. Wprowadza zdanie dopełnieniowe [+ comp av (1), + sup av (1)] (2): Jedno, iż onę swą żąd[zą], [...] Rzekomo tym napełniają, Im więcej páństwa mają BierRozm 18; Bráćia chodzą po Rzymie żebrząc chlebá/winá/ drew/ pieniędzy/ im kto nawięcey przynieść może/ o to ſię káżdy brát ſtára. ReszList 169.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Quo ponitur etiam pro quanto, Ym Mącz 343c, 481a [2 r.].
*** Dubium (1): A oni ile im więcey zákázował/ thyle thym więczey wyznawáli [Quanto autem ille eis praecipiebat (marg) tanto (–) magis amplius (marg) plus (‒) praedicabant PolAnt Mar 7/36] RejPos [203]v.
II. Partykuła wzmacniająca, uwydatniająca nasilenie [+ comp] (2): Prosi [margrabia] Kr. IM aby nato wzgląd miał [...] a iemu do Holdu ym dalszy czas naznaczyc raczeł ActReg 154; A tych ktorzy w dodźierżeniu nam [królowi] wiáry y poſłuſzeńſtwá [...] chęći y ſłużby znáczné będą nam pokázowáć/ iáko ná baczeniu im więtſzym będźie [hetman] miał/ ták nam wedle powinnośći zálécáć powinien będźie. SarnStat 437.

Cf IMCIEM, NIM

MK