IŻBY (3785) cn i pt
cn (3671), pt (111).
iżby (3103), iżeby (682); iżby BierRaj (3), PowUrb, March1 (2), March1 Wiet (2), OpecŻywList, OpecŻywSandR (3), ForCnR (7), PatKaz I (19), PatKaz II (3), HistJóz (63), BielŻyw (8), GlabGad (17), March2 (2), BierRozm (4), KłosAlg (3), March3 (2), WróbŻołt (7), WróbŻołtGlab (2), RejRozm (2), RejRozpr (8), ConPiotr, RejJóz (8), SeklKat (2), ZapWar, MurzNT (2), Diar (19), DiarDop (5), LeszczRzecz (3), MączLub, SienLekAndr, RejAp (72), GrzepGeom, RejPosWiecz2 (2), BielSat, GrzegŚm (2), HistLan (6), BielSpr (12), RejPosWstaw, MycPrz (6), Strum (4), WierKróc, ModrzBaz (46), Oczko (10), MWilkHist (13), StryjKron (19), ZapKościer, CzechEpPOrz (2), ReszPrz, BielSjem, GórnRozm (82), PaprUp, ActReg (8), Calep, GostGosp (4), GostGospSieb, Phil, GórnTroas (15), GrabowSet (7), KochFrag (2), LatHar (12), WysKaz, GrabPospR (2), KlonKr, SkarKaz (11), SkarKazSej, CzahTr, PudłDydo; iżeby FalZiołUng, KwiatOpis (6), HistHel (8), ZawJeft; iżby : iżeby MetrKor (11 : 3), BierEz (77 : 10), OpecŻyw (132 : 14), PatKaz III (32 : 1), TarDuch (17 : 3), FalZioł (168 : 62), MiechGlab (4 : 1), LibLeg (126 : 17), RejKup (14 : 2), RejPs (54 : 2), ComCrac (16 : 1), LibMal (16 : 2), HistAl (18 : 2), KromRozm I (7 : 48), KromRozm II (4 : 35), KromRozm III (7 : 76), GliczKsiąż (11 : 4), LubPs (64 : 1), GroicPorz (21 : 13), KrowObr (22 : 46), RejWiz (35 : 4), Leop (9 : 1), UstPraw (45 : 1), RejFig (3 : 4), RejZwierz (14 : 5), BibRadz (173 : 2), OrzRozm (1 : 1), BielKron (120 : 2), GrzegRóżn (6 : 2), KwiatKsiąż (5 : 166), Mącz (15 : 2), OrzQuin (2 : 1), SarnUzn (2 : 4), SienLek (59 : 1), LeovPrzep (1 : 1), GórnDworz (188 : 1), HistRzym (5 : 18), RejPos (363 : 5), RejPosWiecz3 (5 : 3), BiałKat (8 : 5), KuczbKat (57 : 1), RejZwierc (141 : 3), WujJud (1 : 8), WujJudConf (5 : 1), BudBib (32 : 1), BiałKaz (2 : 4), BudNT (2 : 4), CzechRozm (56 : 2), PaprPan (1 : 8), KarnNap (12 : 1), SkarJedn (9 : 1), SkarŻyw (24 : 1), CzechEp (63 : 1), NiemObr (9 : 13), WerGośc (7 : 1), WerKaz (3 : 2), PudłFr (1 : 1), ArtKanc (6 : 2), OrzJan (2 : 10), (130 : 6), SarnStat (93 : 11),SiebRozmyśl (14 : 9), VotSzl (4 : 2).
Sł stp, Cn notuje, Linde XIX w.
I.
Spójnik wprowadzający zdanie podrzędne (3670):
1.
Okolicznikowe (1771):
A.
Celu;
quatenus, qui, uti Cn [wobec zdania głównego: w postpozycji (770), w antepozycji (256), w interpozycji (15); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (266): II po: aby (189), iż(e)by (28), żeby (10), by (7), jakoby (2); III po: aby (14), iż(e)by (4), by (2), jakoby (2), żeby (1); IV po: aby (3), iżeby (1); V po: aby (1); ~ w antepozycji (47): I przed iżby (23), aby (16), żeby (5), by (1); II przed aby (1), iżby (1); ~ w interpozycji (12): między aby (5), aby ‒ iżby (5), aby ‒ żeby (1), iżby – aby (1)] (1041):
zanamy ſyα pylnye [dusze wierne] modlcye yz biſmi wam bily przilᾳczeny BierRaj 21;
PowUrb +3;
March1 A3v;
Iżby zmowá pewna byłá/ Pierśćienieſtá záłożyłá. BierEz D4 (
37);
OpecŻyw 95 (
27);
OpecŻywList C2;
ForCnR D2;
PatKaz I 14v (
3);
PatKaz III 89 (
5);
moy pan przywyodł w dom żydowina iż by mye zhańbił HistJóz A3v (
32);
TarDuch C8v (
16);
ten proch w nos wſtrzykać iżby kichał FalZioł I 141d (
42);
FalZiołUng V 119v;
BielŻyw 139;
GlabGad Dv (2);
MiechGlab 32 (
2);
KłosAlg G3 (
2);
A ysby they mysly y braczskiey milosczi swoyey [...] znak vyanthſzy okaſzaly, vpomynek [...] poslaly LibLeg 7/31v (
15);
MetrKor 59/76v (
3);
WróbŻołt B6;
RejPs 37v (
10);
ComCrac 14 (
3);
LibMal 1543/68 (
3);
Trząſni go yſby otrzezwial. RejKup c3 (
4);
HistAl B4 (
3);
A iżebyś rozumyał o yákyey pokućye to mowi/ wykłáda yą in Reſolutionibus KromRozm I I2 (
8);
KromRozm II f4v (
7);
KromRozm III B (
11);
Diar 49 (
2);
Co iżby rodzicy lepyey poyęli/ nádkniem tu rzecż tę podobyeńſtwem yednym. GliczKsiąż M8v (
8);
Pan ſtrzeże weſcya y wyſcya twoyego/ Abyś yuż był przeſpyecżen zá tą ſtrażą yego/ A iżbyś w chwale yego záwżdy chodził wdzyęcżnye LubPs cc3 (
16);
GroicPorz p3v (
3);
iżeby ludzie ktemu ſkłonnieyſzy byli/ dał obfite odpuſty. KrowObr 70v (
12);
RejWiz 34 (
6);
przyieżdzáli do Egiptu iżby kupowáli [veniebant ... ut emerent] zboże ku żywnośći Leop Gen 41/57 (
5);
LeszczRzecz A2v (
3);
RejFig Eev;
RejZwierz 129 (
3);
Izali ku wydźierániu łupow przychodźiſz/ á zebráłeś wielkośći twe ku rozchwytániu bitunku ábyś ſię nábrał złothá y ſrebrá/ ábyś pobráł dobytki y maiętnośći/ á iżbyś wielkie łupy wydárł [ad spoliandum ... ad praedandum ... ut tollas argentum ... ut accipias pecudes ... ut spolies spolia magna]? BibRadz Ez 38/13 (
64);
OrzRozm R3;
Mnich zápalił krolewſkie ſtáynie pod zamkiem/ iżby widáć ná Dunay BielKron 312v (
17);
GrzegRóżn A2v;
Maią tedy być naucżani młodzieńcżykowie/ ktore rzecży ku temu [szyrmierskiemu] zwycżaiowi nalężą/ iżęby mogli nieprziaćiela kordem prawą ręką ćiąć [...] y yżeby też vmieli miecż [...] vchwyćić [...] y yżeby też vmieli ras ſię gdy potrzeba wyſadzic [...] tudzieſz yzeby też vmieli nieprziaciela [...] ſiec. KwiatKsiąż Ov (
32);
Mącz 449b;
MączLub nlb 13;
OrzQuin S2;
SarnUzn E4 (
2);
SienLek Yv (
11);
RejAp 5v (
17);
thrzebá ábych ſie troſzkę z rzecżą rozwiodł/ iżbym obiáſnił to ſłowo miłość GórnDworz Kk8v (
32);
HistRzym 3 (
4);
A iżbyś tego iſth był/ ſłuchay á ſłuchay pewney pociechy á obietnic iego RejPos [279]v (
79);
RejPosWiecz2 91;
RejPosWiecz3 98v (
2);
BiałKat 43v (
3);
GrzegŚm 10;
KuczbKat 5 (
6);
RejZwierc (16);
BielSpr 63;
WujJudConf 154v;
RejPos 44;
mocnie ſtoyćie przy Pánu/ iſzby teſz on was ſpołu vtwierdził [ut confortet vos ipse] BudBib Eccli 24/28 (
14);
HistHel B4v (
2);
BiałKaz C3;
BudNT Mar 2/10 (
3);
CzechRozm 9 (
11);
TRzebá tu Nikánorá Poety Greckiego/ Iżeby mie wyzwolił s fráſunku tákiego PaprPan S (
2);
KarnNap C (
8);
A iżby iáka zdrádá niebyłá [Ne autem aliquid fraudis admitteretur] w tem podatku/ niechayby wſzytkie beneficia ná reieſtr ſpiſano ModrzBaz 122 (
14);
MWilkHist C2 (
5);
ZapKościer 1580/14;
StryjKron 395 (
8);
CzechEp 22 (
7);
NiemObr 16 (
4);
ArtKanc K (
4);
brátu wyrżądzał rozmáite złośći/ żeby mu omierżił iego część/ iżby mu ią prżedáł. GórnRozm Dv (
16);
ZawJeft 6;
GórnTroas 5 (
5);
GrabowSet A2v;
KochFrag 53;
OrzJan 23;
LatHar 88 (
5);
wezmę was do ſiebie: iżbyśćie gdźiem ia ieſt y wy byli [ut ubi sum ego, et vos sitis]. WujNT Ioann 14/3 (
38);
A iżby ćiż obywátele obfitſzą łáſkę náſzę poználi/ poſtánawiamy SarnStat 1039 (
33);
SiebRozmyśl [A3]v (
8).
Powtórzenie spójników w tym samym zdaniu (6): aby ... iżby (4), iż(e)by ... aby (2): przyklád dalem wam/ aby iako iá cżynię wám/ iżbyſcie ij wy takiéż cżynili OpecŻyw 92v; LubPs Z6; BibRadz *7; SienLek S; RejPos 329v (2).
Połączenia: »a to (dlatego, przeto, w ten sposob) iżby« (19): PatKaz I I4; HistJóz E2 (2); FalZioł V 110v; począł był ludźye zwodźić pod bárwą ſlowá Bożego [...] A to przeto/ iżeby oni wykłádáyąc to piſmo káżdy wedle zdánya ſwego/ w rozmáite błędy vpadáli KromRozm III Av (2); UstPraw I; BielKron 18; SienLek 114 (2); RejAp 125v; HistRzym 85; RejPos 264v; więcey niż po cżterzy ſtá lat ſpełnił dopiero Pan Bog obietnicę ſwoię: á to/ iżby śie był on lud wiárą y nádźieią wſpierał. KuczbKat 270 (2); CzechRozm 206v (2); GórnRozm Hv; SarnStat 431.
»(a to, tak) dla tego (...) iż(e)by, (a toż) iżby ... dla tego« (60 : 2): Sęp dla tego łupi ptaka/ iżby go ziadł nieboraká. March1 A3v; OpecŻyw 189v; HistJóz B2 (5); przyday [...] Piżma [...] ziarnek trzy/ á tho dla tego iżby miała ta maſć wonią czudną. FalZioł V 110v; LibLeg 7/11 (2); March3 V2v; KromRozm I A3v; A toż iżby ſye ludźye nye mylili/ á nye w inym koſcyele Krjſtuſá/ [...] ſſukáli [...] dla tego ápoſtolſki koſcyoł wyznawamy KromRozm III G6; LubPs V5v (2); KrowObr 105; UstPraw I; Y dla tego dwie vſzy/ ieden ięzyk dano/ Iżeby mniey mowiono/ á więcey ſłuchano. RejZwierz 133v; BibRadz I 2a marg (5); KwiatKsiąż Q2; SienLek 114 (2); RejAp 125v; GórnDworz C6 (8); chowałem ią w domu ſwoim/ á to dla tego áby żoną moią byłá/ á iżbych z nią wźiął wielkie bogáctwá. HistRzym 85; RejPos 11v (13); RejZwierc 153; BudBib 4.Esdr 11/46; CzechRozm 201v (2); KarnNap D3; StryjKron 155; CzechEp 366; GórnRozm D2 (6); OrzJan 104; iżby był obiáwion w Izráelu/ dla tegom ia przyſzedł [ut manifestetur ... propterea veni ego] krzcząc wodą. WujNT Ioann 1/31.
»k temu (...) iżby« (2): ForCnR B3v; śmieli to iáwnie ná piśmie podać [...] á tho nawięcey dla tego cżyniąc/ áby świętą zacność prawdy piſm Zydowſkich wniwecż obroćili/ á kthemu iżby wierne wykłády [...] podeyźránymi vcżynili BibRadz *4v.
»na to(ż) ... iż(e)by« (5): Nátożeś ſługę nápráwił/ Iżby mię był z domu pozbył. BierEz C4v (2); BudBib Esth 14/8; CzechRozm 191v; WujNT Eph 6/22.
»iż(e)by ... oto« (7): A iżebyś tę chytrość y obłudę tego Antykryſtá tym lepiey wyrozumiał [...] Otho maſz przed otzymá náukę Papieżá KrowObr 51; RejAp 71v (3); RejPos 285v; WujJudConf 12v; CzechEp 105.
»iż(e)by (tedy) ... prze(z) to(ż) (tedy), (a to) prze to (...) iż(e)by« (18 : 14): A to wſzyſtko przeto dziáłał/ Iżby tym chłopá záſromał BierEz D2 (2); KromRozm III Av; A iżbyś to tym ſnádniey obátzył/ przeſtoć tu niektore Papieże przywiodę ná pamięć KrowObr 26v (14); BibRadz Hebr 2/1 (2); BielKron 208v (2); Tym ia rzeczy do ćiebie [...] piſał [...] nietak wiele przeto yżebym cię vpominać miał/ [...] ale wieczey dla tego yżebym ciebie ſámego tobie pokazał KwiatKsiąż Q2 (5); HistRzym 127; RejPos 320; KuczbKat 325; CzechRozm 76; ModrzBaz 102v; CzechEp 223.
»tak, iżby; iżby ... tak« (5 : 1): BielŻyw 103; KłosAlg G3v; UstPraw E2v; SienLek 143v; A iż byś W.M. wiedźiał vmyſł odpiſu moiego: ták nákrotce rácz W.M. wiedźieć iż trzy tylko rzecży głownieyſze biorę przedśię. CzechEpPOrz *4; SarnStat 523.
»iż(e)by ... tedy« (48): FalZioł I 82b (2); Diar 40 (2); KrowObr 2 (2); BibRadz *5v (2); SienLek 157v; A iżby ſie to nam iáko dziwno nie zdáło/ tedy wiele á wiele nam Pan o tym widomego ſwiádectwá [...] zoſtáwić racżył RejPos 331v (2); RejPosWiecz2 95; RejPosWiecz3 97 (2); BiałKat 173v; KuczbKat 85 (4); CzechRozm 113v (2); KarnNap Dv; A iżbych tego iáśniey dowiodł [...] tedy to ieſzcże w roznych wiekoch/ oſobách/ ſtaniech [...] okázáć trzebá [Ut autem ... magis perspicua fiant, in aetatibus ... demonstrandum est]. ModrzBaz 9v; CzechEp 27 (4); ActReg 45; WujNT Matth 9/6; SarnStat 829 (15); VotSzl Bv (4).
»tym umysłem, iżeby; tym obyczajem, iżby; (a to) w ten sposob, iżby« (2; 1; 1): Dobreć y rozmowy około wyáry [...] ſtymi ktorzy ſye około tego [...] ſtátecznye obyeráyą/ á tym vmyſłem iżeby ſye polepſſył KromRozm I N3; BielKron 364; tego ieſt wielka potrzebá/ iżby ſie pierwey/ o náſzey ſkáźie przez grzech mowiło/ [...] á to w ten ſpoſob/ iżby ſie to [...] poznáć mogło/ w cżym y od cżego mamy być vſpráwiedliwieni. CzechRozm 206v (2).
Konstrukcje składniowe przeciwstawne z przeczeniem:
nie (dla tego, prze to) ... ale (dla tego, prze to) iż(e)by; nie iż(e)by ... ale; nie (prze to) iż(e)by ... ale (dla tego) iż(e)by (21; 20; 16): ij ſſedl s nijmi [Jezus] za rzékę Cedrową do ogroda/ nie ijżby rożą albo liliją zbiérál/ ale iżby mękę wielką cirpiál OpecŻyw 98 (5); PatKaz III 94v; KromRozm I L2v; KromRozm III Bv; nyech [rodzicy] dzyeći karzą nye iżeby ye zabili/ álbo yedli/ ále áby ſnich co dobrego mogło vrosć GliczKsiąż G5 (2); LubPs Z3; GroicPorz B4v; KrowObr 92 (6); BibRadz II 32b marg (2); GrzegRóżn K4v; KwiatKsiąż A4v (6); SienLekAndr a2; wywiedli ná domiech wyſokie dáchy/ nie dla tego áby ſie dom zdał ozdobnieyſzy/ ále iżby łathwiey deſzcżowa wodá ſciekáć mogłá GórnDworz L16v (3); RejPos 134 (11); GrzegŚm 66; WujJud 193 (2); BiałKaz D3; CzechRozm 215; SkarŻyw 142 (2); ActReg 5; Bom sſtąpił z niebá/ nie iżbych cżynił wolą moię; ále wolą onego ktory mię poſłał [descendi de caelo non ut faciam voluntatem meam sed voluntatem eius qui misit me]. WujNT Ioann 6/38 (5); SkarKaz 39a (2).
nie (prze co) ... jedno iżby; nie iżby ... jedno (iżby) (3; 3): KromRozm III G6; drugi będźie áppellował nie dla iákiey obćiężliwoſći/ iedno iżby vbogiemu człowiekowi [...] Spráwiedliwoſć przedłużał GroicPorz bb2v; Oto cie porucża [...] ſprawcom koſciołá ſwoiego [...] Nie iżby cie oni vlecżyć mieli/ iedno iżby ſie znowu nie dáli odnáwiáć ránom onym twoim RejPos 211 (3); MycPrz I [C]2v.
nie tylko ... ale iżeby (1): vwiárowánia y zádawánia ran/ [...] kazał naucżáć/ iżeby rycerz nie tylko [...] tym ſię tylko pierwey podpierał/ ale iżeby też w nauce/ y w dowćipie rycerſkim/ biegłym á mocznym był. KwiatKsiąż Ov.
Konstrukcje eliptyczne (4):
Z elipsą zdania głównego (2): pytaiąc ich ſkądeſcye/ oni odpowiedzieli/ z zyemye Chanaan iż bychmy kupili pożywýenýa HistJóz C2.
Połączenie: »tak, iżby« (1): vczyń s tego plaſtr á nád łono przywiń (marg) Ná bolączkę/ by ſye zbieráłá (—) Albo weźmi noſtrzku [...] Albo ták iżbyſye bolączká zebráłá SienLek 117v.
W streszczeniu rozdziału (1): Rozdźiał Czternaſty. O bliznách [...] tudźiéż podrożnemu przećiw ſtrudzeniu: iżby też pśi nań nieſzczekáli SienLek 158.
a.
Pozornie celowe, o treści sprzecznej z oczekiwaną [w tym: w pytaniu retorycznym 3 r.] (4):
Auguſtin Biſkup ſwięthy [...] w ſiedmdzieſiąt y w ſzeſci lath żywota ſwego panu Bogu duſzę dał iżby nie ogladął [!] vpadu miaſta ſwego. MiechGlab 47;
Czemużem wyſzedł z żywotá ábych oglądał pracą y boleść/ á iżby dni moie ſtrawione były w poſromoceniu [Ut quid iam ... egressus sum ut viderem laborem et dolorem et deficerent in pudore dies mei?]? BibRadz Ier 20/18 [
przekład tego samego tekstu]
BudBib Ier 20/18.
Połączenie: »na to ... iżby« (1): ij zám iá na to cie porodzila/ ijżbych cie miedzy dwiema lotroma vkrzyżowanégo [...] widziala? OpecŻyw 151.
b.
Celowo-wyłączne, zazwyczaj w połączeniu z wyrazami „jedno”, „tylko”: byleby (10):
dla ktorego [Jezusa] vtráciłem ty wſzytki rzecży/ y mam ie ſobie zá śmieći ábym Kryſtuſá zyſkał. A iżebym był naleźion w nim iáko nie máiąc ſprawiedliwoſći moiey [ut Christum lucrificiam. Et inveniar ... non habens meam iustitiam] BibRadz Philip 3/9.Połączenia: »(dlaczego(ż) a. ni dlaczegojci inego) je(d)no, iżby« = nisi ut Mącz (6): RejPs 108; Mącz 379d; SienLek V3v; idzieſz do niego w náwiedziny. A dla cżego? Ni dla cżegoyći inego/ iedno iżbyś go cieſzył RejZwierc 150v (3).
»prze żadną przyczynę iną (a. dla żadnej inej przyczyny) ... jedno (żeby ... a) iżby« (2): prze żadną przycżynę iną nie zoſtáłám ná tym nędznym ſwiecie po mężu po ſwym ták długo/ iedno iżbym ſie krwie niewinney iego pomśćiłá GórnDworz Y6v; RejPos 21v.
»iżby tylko« (1): tyráńſtwo nád człowiekiem [...] okázuią/ iżby tylko chući á żądzy ſwey [...] doſyć vczynili. GroicPorz hv.
B.
Przyczynowo-uzasadniające, często przy zaprzeczonym zdaniu głównym;
quo Cn [w tym: wobec zdania głównego w postpozycji (75), w antepozycji (1), w interpozycji (1); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w antepozycji (39): I przed: iż (24), iżby (6), aby (4), że (2), żeby (2), by (1); ~ w postpozycji (14): II po: aby (6), iż (4), bo (1), by (1); III po: jakoby (1), IV po: jakoby (1)] (87):
kupcowi ieden dorádził/ By ie [sługi] do Sámu prowádził: Iżby ie tám dobrze zprzedał BierEz Bv;
Wezmi [...] babki z naſieniem y z korzeniem, Ieſltliby naſienia nie miała, iżby było mieſiącza maia/ tedy wezmi korzenia zliſtem FalZioł V 113v;
BielŻyw 2 (
2);
Diar 54 (
4);
RejWiz A4;
Kſiążętá kápłáńſkie/ ſzukáli iákoby go zatráćili (marg) Iż nie mogli wyćierpieć tego ſrogiego ſztrofowania/ á iżby ſię nie vmnieyſzáło ofiár ich. (‒)/ ábowiem ſię go báli BibRadz Mar 11/18 (
7);
to mi ſie niezda być drożnie/ ábowiem ieſzcże iego błąd nie ieſt vkazan drugie iż bych thim poſtępkiem vcżynił żelzenie Kollegium witemberſkiemu. BielKron 194 (
2);
SienLek 187;
SkarJedn 290;
CzechEp 130 (
2);
ia o tę wáſzę [Rzeczpospolitą]/ bárżo ſię boię/ iżby oná nie vmieiąc w pokoiu żyć/ nogámi wzgorę nie byłá wywrocona. GórnRozm L4v;
ActReg 4;
LatHar 731;
WujNT Hebr 4/11 (
2);
SiebRozmyśl F4v.Połączenia: »(nie) dla tego (...) iż(e)by, iżby ... dla tego« (5 : 2): March1 Wiet Av; LibLeg 11/43v; żadnemu nie chciał powiedzieć/ dla tego iżby ſie ludziom widziáły [te dziwy] być niepodobne ku wierzeniu [eo quod hominibus incredibilia viderentur 507]. HistAl M5v; ModrzBaz 58; WujNT Hebr 10/2; IZby mogłá przydáć ſie zdrádá w tkániu ſukien [...] dlatego vſtáwiamy [Quia posset fraus contingere ... Statuimus JanSat 1054] Iż ieſliby [...] śmiał przedáwáć/ tákowy niech będźie karan winą fałſzu SarnStat 281 [idem 945] .
»(nie) prze to(ć) (...) iż(e)by, iżby ... przeto(ż)« (6 : 6): BierEz O3v; OpecŻyw 70 (2); Nyeprzetoć zakon krzeſciyáńſki názwan yeſt zakonem wolnoſci/ iżeby wolno było krzeſciyáninowi czynić co chce KromRozm II mv; Diar 46; RejPos [310]v; CzechRozm 106v (2); CzechEp 134 (4).
»iżby ... tedy« (1): Naprzod tedy iżby do tego ſkárbu Rzeczypoſp: chowánia/ pewnego mieyſcá y wárownego było potrzebá/ tedy nie rozumiem ſnádnieyſzego nád Rawſki [...] zamek VotSzl D4v.
Konstrukcje składniowe przeciwstawne z przeczeniem:
nie ... ale iżby (1): nie weſzli ná ratuſz/ áby ſię nie zmázáli/ ále iżby pożywáli Páſchy [sed ut manducarent pascha]. WujNT Ioann 18/28.
nie (dlatego, przeto) iż(e)by ... ale (40): March1 Wiet Av; to rzékl nie ijżby nie wiedziál/ cżegoby chcieli/ ale ijżby onij [...] wiedzieli/ iż on ieſt ktorégo [...] ſſukaią. OpecŻyw 105 (4); rzekl na krzyzu Nyeuyaſto otho ſya twoy czego yey nye rzekl yzby panyenſtwo byla ſtraczyln ale yey rzekl [...] yſz byla zenczyzna PatKaz III 130; KromRozm I L2 (2); KromRozm II f2; KromRozm III Bv; LubPs Z3; GroicPorz B4; KrowObr 15v; RejWiz 154; wſzák wam Moiżeſz podał obrzezánie (nie iżby było od Moiżeſzá/ ale iż było od oycow [non quia ex Moyse est, sed ex patribus] BibRadz Ioann 7/22 (3); WujJud 102v (3); WujJudConf 138v; BudBib 2.Mach 9/22; BiałKaz A4; BudNT Ioann 7/22; CzechRozm 116v; ModrzBaz 4 (2); SkarJedn 117 (2); SkarŻyw 139 (4); CzechEp 244 (2); to mowił nie iżby miał pieczą o vbogich: ále iż był złodźieiem [Dixit ... non quia de egenis pertinebat ... sed quia fur erat] WujNT Ioann 12/6 (3); SkarKaz 45b (2).
nie (przetoć) (...) iżby ... jedno(ć) (2): Nie przetomći ták płákáłá/ Iżebych go żáłowáłá: Iednoć mi tego bárzo żal BierEz O3v; BielKron 272v.
C.
Skutku [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (29): II po aby (16), iżby (10), jakoby (1), żeby (1); III po: aby (1); ~ w antepozycji (11): I przed iżby (10), żeby (1); ~ w interpozycji (4): między: aby ‒ iżby (1), aby – żeby (1), iżby – aby (1), jakoby – aby (1)] (180):
proſſα cyα abi my raczil odpuſcyc yz bich vczαſtnykyem mogl bic tey ſwαtey mſſey BierRaj 18v;
OpecŻyw 111v (
3);
HistJóz D4;
Gdyby ktorą białą głowę vcżarowano iżby zgorączey miłoſci wſzcżął ſie iey niepokoy á iżby rozumiała że by była dziewka FalZioł I 148c;
LibLeg 9/51 (
3);
RejPs 209 (
2);
LibMal 1544/84v (
3);
HistAl D3v;
KromRozm I I3v (
2);
KromRozm II g4v;
Iż pan Kryſtus wydał ſye zań [za Pawła]/ áby ij poſwyęćił/ iżeby był ſwyętym. KromRozm III C6v (
2);
Diar 92;
LubPs Y3 (
6);
KrowObr 162;
Leop Ios 11/20;
BibRadz Is 6/10 (
3);
BielKron 31v (
4);
KwiatKsiąż L3v (
5);
RejAp 134v (
2);
GórnDworz X4v;
ſprzećiwniki ſwoie/ ktorzy ſie náſádzili ná nas tu ná they drodze/ áby nas z niey mogli zwieść/ iżbychmy nie doſzli do Páná ſwoiego tym gośćińcem RejPos 178 (
14);
KuczbKat 390;
RejZwierc 82v (
8);
A dla tego był przenáięt ábych ſię vlęknąwſzy to vcżynił y zgrzeſzył/ iżby o mnie złą sławę puśćili [esset illis ad nomen malum ut probris afficerent me] BudBib 2.Esdr 6/13 (
2);
CzechRozm 182 (
2);
KarnNap B4v;
NiemObr 66;
GórnRozm D3v;
OrzJan 3 (
4);
LatHar 299;
pośle im Bog ſkutek oſzukánia/ áby wierzyli kłamſtwu: iżby byli oſądzeni wſzyścy [ut iudicentur omnes] ktorzy nie vwierzyli prawdźie WujNT 2.Thess 2/12 (
3);
Cłá/ [...] Iego K. M. znośić raczy: iżby iuż ex nunc żadnégo Cłá nie bráno ná potym wiecznych czáſów. SarnStat 1022;
SiebRozmyśl H3 (
2).
Połączenia: »tak (...) iż(e)by, iżby tak« (62 : 3): iżby z obu ſtron ſtały niewiaſty: czoby ią [...] vwiązały/ Thak iżby ſie ona niepomykała FalZioł V 33v (2); LibLeg 10/70 (5); będzieſz raczyl rozrywac twarde węzly wyſtępkow naſſych tak iſz by nam zadne ſidla na przekazie byc niemogly RejPs 172 (9); HistAl K8v; KromRozm II n3v; GliczKsiąż B7v; LubPs R5v; GroicPorz mm; UstPraw F3v; przybiiali ie [kazania] na drzwiach koſćielnych/ iżby ták ich náuká y proroctwo táyne nie było. BibRadz I 353v (5); BielKron 199; KwiatKsiąż N2 (4); GórnDworz Ii5v; RejPos 111v (13); KuczbKat 20 (3); ſkądby [z ćwiczenia rycerskiego] pothym roſli [...] Hetmáni/ thák iżby ich cżáſu ſwego nie potrzebá v poſtronnych narodow biegáiąc nábywáć RejZwierc 187v (2); BielSpr 13; BudBib 2.Par 6/22; MycPrz I B2 (2); Strum A4v; WierKróc B2; ModrzBaz 120v; Oczko 20; GrabowSet I3 (3); SarnStat 267 (3).
α.
Z odcieniem konieczności (5):
nyemoże ſye żaden człowyek od ćyáłá odłączyć/ iżeby ſie zárázem y od głowv nye odłączył. KromRozm III F5v;
ogárnęły by [mocy tureckie] nas w koło/ iáko ſie ſthało v Gary álbo v Moacżá iż by żadny nieuſzedł BielKron 311;
RejAp 92v;
GórnRozm L2v.Połączenie: »tak, iżeby« (1): gdyby ty lekarzſtwa nicz nie pomogły: tak Iżeby płod vmarły nie chciał wynidz. FalZioł V 33v.
β. Skutkowo-pytajne (zazwyczaj w tekstach biblijnych), treść zdania głównego nie podaje wystarczającej przyczyny dla skutku zawartego w zdaniu pobocznym (7): wierzyſs w ſyna bozégo. A on [...] rzékl/ A ktory ieſt mily panie ijżbych wierzyl weń [Quis est, Domine, ut credam in eum? Ioann 9/36]. OpecŻyw 64 (3); KToż yeſt tobie o Boże náſz w możnośći ták rowny/ [...] Coby od nas rzecż mowić chcyał iżby w cżym pomogł nam LubPs S5v; Ieſli ieſt kto z iego [Saula] narodu/ iżbych vcżynił nád nim miłoſierdzye ſwoie [Nunquid superest aliquis de domo Saul, ut faciam cum eo misericordiam Dei? Vulg 2.Reg 9/3] BielKron 70v; á cożem ia zacż ieſt iżbych mu dom zbudowáć miał [et quis ego sum, ut aedificem ei domum]? BudBib 2.Par 2/6; gdźie ſkryię to dźiéćię vbogié/ Iżby náléść nie mogły Gréckié ręce ſrogié? GórnTroas 36.
a.
Ze skutkiem nierealnym [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych i w postpozycji (2): II po aby (2)] (17):
α. Z powodu przeczenia w zdaniu głównym (12): Nye będźyelz náſládował zgráye/ iżebyś źle cżynił/ á ná ſądźye nyeprzeſtányeſz ná zdányu wyela ludźi/ iżebyś od prawdy odſtąpić myał [Non sequeris turbam ad faciendum malum; nec ... adquiesces sententiae ut a vero devies Vulg Ex 23/2]. KromRozm II q2v; A wſzákożeś im nie odiął vmyſłu złego/ iżby był zakon twoy vczynił w nich pożytek [ut faceret lex tua in eis fructum]. BibRadz 4.Esdr 3/20 (2); GórnDworz B2v (3); RejPos 49v (2); KuczbKat 350; Cżemużeś ty mnie rádniey miły Pánie w onych potrzebách gdźiem bywał zginąć nie dał/ iżbych był nigdy ná kátowſkie ręce nie przychodźił. WerGośc 249; WujNT Mar 4/22.
β. Z powodu nieadekwatnej przyczyny w zdaniu głównym (5): O zakamialy Iudáſſu/ ij cżemu pożywanijé tako drogiégo ciala ij krwie/ twoię twardoſtz nie zlámie [...] ijżby żalowál grzechu twégo cięſſkiégo/ a poniechál go. OpecŻyw 93v; HistAl Gv (2); Wiedź też y złodziey [...] iż mu być [...] ná gáłęźi [...] á mogłby pocżątkom ſnádnie zábieżeć by chciał/ iżby tey pewney przygody prażen być mogł. RejZwierc 134; Cżyli Papieżowie Rzymſcy/ świętſzy [...] nád Piotrá ſą/ iżby vpáść y zábłądźić nie mogli? NiemObr 177.
D.
Stopnia i miary;
ut Mącz [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (3): II po iżby (2), żeby (1); ~ w antepozycji (3): I przed iżby (2), żeby (1)] (140):
Zapráwdę bych doſytz wtym miál/ iżbych nigdy więcey nielacżnial. OpecŻyw [34] (
2);
PatKaz I 6v;
wypłokać ią [pszenicę] barzo dobrze iżby w niey niebyło żadnego prochu FalZioł III 42a (
14);
zfráſowáne ieſt ſerce moie iż bych ſnadz y wytrwáć niemogł/ bych ſie niećieſſył onemi łáſkáwemi ſtáremi ſpráwami twemi RejPs 211 (
2);
UstPraw A2v;
ſtarzec głoſem wielkim yżby młodzieniec słyżał [!] powiedział. KwiatKsiąż E3 (
2);
wygniećże ſok przez chuſtę/ iżbyś go miał z łyżkę álbo dwie SienLek 165v (
5);
GórnDworz N3 (
2);
RejPos 231;
RejZwierc 162 (
3).
Połączenia: »tak(o) (...) iż(e)by« (93): Nigdy niechćiey ták dwornym być Iżby komu chćiał záſzkodzić BierEz Lv; OpecŻyw 115 (5); gdyby głowa dziecięcza [...] thak ſie odęła iżby z zamkow żywota nie mogła przeyſć. FalZioł V 34 (2); GlabGad C3 (2); RejPs 33v (4); LibMal 1544/85v (2); RejJóz D3; HistAl Gv (2); by myał wſſelką náukę/ wſſelką wyárę/ ták iżeby też gory przenośił [omnem fidem, ita ut montes transferam Vulg 1.Cor 13/2] KromRozm I O4; Diar 91; LubPs A3v; by rzecz krádźiona ták máła byłá/ iżeby oknem mogłá być wrzucona. GroicPorz m3v (4); RejWiz 3v (2); UstPraw G4 (3); BibRadz Ier 37/10 (2); BielKron 106 (5); KwiatKsiąż A2v (3); Adeon pertinaci es animo ut puerum praeoptares perire, Tákżeś yeſt krnąbrnego vmysłu yżbyś wolał áby dźiecię zginęło. Mącz 267b (2); SienLek 146v (5); LeovPrzep A2; RejAp 19; s thákimi telko kuńſzthowáć [...] mamy/ kthorzy/ áni ſą ták nędzni/ żeby ku vlitowániu ſerce poruſzáli [...] áni thák wieldzy/ iżby naymnieyſzy ich gniew/ mogł nam vcżynić wielgą ſzkodę. GórnDworz O3 (12); RejPos 75v (3); KuczbKat 280 (2); RejZwierc [193] (4); MycPrz I B4; PaprPan E4v; Kto cżłowieká ták vderzy iżby vmarł [Qui hominem ita percusserit ut moriatur]/ niech będźie zámordowan. ModrzBaz 78v (3); SkarJedn 240; SkarŻyw 15; NiemObr 113 (2); Phil K4; GórnTroas 74 (2); OrzJan 74 (2); WujNT 424 (6); SarnStat 1004 (2).
»(nie) tak(o) barzo (...) iżby« (6): OpecŻyw 160; nieco prácuy przed iedzenim áż do zápocenia/ nie ták bárzo iżby ſye zmordował [...] ále [...] wſzytko miernie. SienLek 3v; áby [...] pozyſkiwał thák bárzo ſobie łáſkę thego páná przy ktorym będzie/ iżby mu záwdy mogł prawdę powiedzieć GórnDworz Ee2v (2); RejPos 244v; RejZwierc 88.
»tak wiele (...) iżby« (5): przyſięgam/ iż ták wiele złotá w Perſiey leży/ iżby zwyciężyło iáſnoſć Słonecżną [tantum aurum ... requiescit quod solis vinceret] HistAl C4; weźmi śiárki y háłunu [...] wléyże ktemu gorzałki ták wielé/ iżby ſye rozrzedźiło iáko máść SienLek 134; GórnDworz Ii7; RejPos 242; ActReg 126.
»tyle ... iżby« (2): OpecŻyw 85; Przeſzłe wyſtępki niech v ćiebie tyle Nie ważą: iżbyś [...] nas chciał wykorzenić GrabowSet V.
a.
W połączeniu z wyrazem „jedno” zawiera jedyną, wyłączną miarę (1):
Połączenie: »tak ... iżby jedno« (1): aboviem ſie tak nąm y Radąm naſſem zdalo doſſycz izbi iedno trzi razy wrok bely Roki ziemſkie sządzone ComCrac 15.
E.
Sposobu (145):
a.
Z odcieniem skutkowym [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych w postpozycji (9): II po aby (7), jakoby (1), żeby (1); ~ w antepozycji I przed aby (1)] (143):
BierEz Lv (
2);
Gdzie ten chce ijdz/ ijżbyſmy go nie nalezli OpecŻyw 75v;
zadne kſzyązą nye yeſt ſlugą praua ſwego yzby yemu był poddan PatKaz I 4;
HistJóz B2v;
gdy ty rzecży zawinieſz na ſzije pſią iżby gębą niemogł doſiiącz/ tedi ſie będzie wkoło obracżał FalZioł I 25d (
8);
RejPs 113 (
2);
RejKup z5v;
GroicPorz e3;
Niechayże tedy páthrzy [...] áby Wody Swięconey niemijał/ iżeby ſie ią pokropić niemiał. KrowObr 70v (
2);
RejWiz 111 (
2);
RejFig Dd5;
BielKron 26 (
2);
KwiatKsiąż P4v;
[lekarz] ma łáſkáwie podle niemocnego śieść/ álbo przećiw iemu/ iżby lice iego mogł báczyć SienLek 24 (
2);
Skłádźmy ſie práwi kołem/ iżby ieden drugiego głową dotykał GórnDworz P5 (
5);
HistRzym 40v;
káżdy folguie rzecżam ſwoim/ iżby co vłápił. RejZwierc 188v (
2);
ſtrzelże thám gdźie chceſz zápalić/ iżby vtknął ná dáchu. BielSpr 74 (
6);
HistHel B4v;
SarnStat 986;
SiebRozmyśl G.Przysłowie: Co maſz cżynić by ták dziáłał: Iżby potym nie żáłował BierEz G.
Połączenia: »stąd ... iżby« (2): GórnDworz Hh3v; ſtądby rżąd począć trżebá/ iżby ſię ludźie w dobre obyczáie w práwili GórnRozm K4.
»(nie) tak(o) (...) iż(e)by« (89) BierEz Qv (2); OpecŻyw 117; Moia rzecż tako ſie má/ iżbych chciáł zawżdi swami byćz. ForCnR B3; FalZioł I 12d (7); LibLeg 10/68v; ták złemu dorádziłá złoſć iego/ áby bez zakonu żył á iżby ſie nic oto nieſtárał/ áby kiedy miał mieć pomſtę od bogá RejPs 53 (3); ComCrac 22; RejRozpr B (2); A ieſliby też wyſokoſć boſtwá iego ták okrąg ſwiátá ſpráwiłá/ iżby [...] nieſzcżęſliwoſći ná ludzi krom odmiany przychodziły [sic ... condidisset ut omnia mala ... essent inducta] HistAl Gv; KromRozm II s2v (2); KromRozm III D8 (3); LubPs bb3 marg; GroicPorz mv (2); RejWiz 36; Nácżynił theż iglic [...] ktorymibyſie ſpináło przykryćie/ thák iżby ze wſſyſtkich Kołdr/ było iednoſtáyne przykryćie [fecit ... fibulas aeneas ... quibus necteretur teetum, ut unum pallium ex omnibus sagis fieret] Leop Ex 36/18; UstPraw E3v; BibRadz Ex 28/28 (5); BielKron 154v; KwiatKsiąż D2 (3); Mącz 127d (2); SarnUzn E4; vwiązawſzy koniá/ ták iżby ſye trzéć niemogł SienLek 181 (2); ktoby thák mowił/ iżby go trudno wyrozumieć/ byłáby to śiłna [!] wádá GórnDworz F3 (14); RejPos 59v (3); HistLan E; KuczbKat 85 (4); WujJudConf 129v; BudBib Eccli 29/13; CzechRozm 36; KarnNap Gv; ModrzBaz 15; StryjKron 26 (2); ReszPrz 71; GórnRozm C4v (5); Calep 362b; Ktory ſię ſprzećiwia y wynośi ſię [...] ták iżeby vśiadł w kośćiele Bożym [ita ut in templo Dei sedeat] okázuiąc ſię iákoby był Bogiem. WujNT 2.Thess 2/4; SarnStat 255 (2); VotSzl Dv. Cf Przysłowie.
»tym obyczajem (...) iż(e)by, tym(że) sposobem (...) iżby« (5 : 3): UstPraw F4; BielKron 386; KwiatKsiąż P4v; per aversionem aliquid emere, Tym obyczáyem co kupić yżby ſzkodá tego była ktory kupuye Mącz 487b; GórnDworz H8v; HistRzym 70; WujJudConf 23v; Tymże ſpoſobem práwá niech ſię w ſobie máią/ áby wyſtępki winnych iednákim obycżáiem karáły: á iżby iednáko o pożytku [...] wſzytkich rádźiły [Ad eundem modum leges se habeant, ut facinora sontium eodem modo puniant utque commodis ... omnium ex aequo consultant]. ModrzBaz 71.
b. Porównawcze: jakby (1): gdy w tę párę [zadkową] świécę zápaloną wráźiſz/ będźie śiárká iáſnym płomieniem gorzéć/ ktory płomień nitrzyná ku gorze popędźi/ iż by téż więc dymáczem dął. SienLek V4.
c.
Sposobowo-wyłączne (1):
Połączenie: »tylko ... iżby« (1): Othoć zoſtháwił [...] obronę/ iáko ſie maſz bronić [...] Tylko ábyś miał ſerce wierne [...] á litował tego záwżdy/ ieſlibyś obráźił ſwięty Máyeſtat iego/ á iżbyś ſie záwżdy [...] w káżdym vpadku ſwoim wroćił do niego. RejPos 328.
F.
Warunku [wobec zdania głównego w postpozycji (88), w antepozycji (32); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (24): II po gdyby (7), jes(t)li(że)by (7), by(ż) (5), jesli (5), gdy (1), iżby (1), żeby (1); III po by (1), gdyby (1) ~ w antepozycji (4): I przed iżby (2), jesliby (1); ~ w interpozycji (2): między gdzieby (1), iżby – gdy (1)] (140):
BierEz H4;
O iakobych iá okrutná matka byla/ ijżbych przeżegnanié na ſſybienicę ſynowi datz miala. OpecŻyw 88v (
2);
RejJóz D6 (
2);
RejKup d8v (
2);
Iżby wzgorę nie było nic miſternieyſzego/ Mogłby názwáć pártácżęm rzemieśniká tego [Boga]. RejWiz 115;
Ieſli ſie wywiem wolą oycá moiego [...] á było by co o Dawidzie dobrego/ y nie tudzież bym poſlał do ćiebie/ a iżbym ći nie oznáymił [si investigavero ... et non statim misero ad te et notum tibi fecero]/ to niechay vcżyni Bog Ionáćie Leop 1.Reg 20/12;
UstPraw H2;
BibRadz Gen 18/32;
Ieſzcże bym był więczey thrzymał o iego powſczięgliwośći/ by był iáki znák pokazał chczenia/ á potym żeby był zániechał wſzytkiego: ábo/ iżby ſie był ſthrzymał od winá GórnDworz Aa7v;
A ſnadźby y ſámy ty owiecżki dobrowolnie by ią [wełnę] ſtrząſáły s ſiebie [...] gdyby cie poznáły być prawdziwym páſterzem ſwoim: á iżbyś ie karmił onymi wdzyęcżnemi páſtwiſki [...] Páná ſwego. RejPos 189 (
8);
BiałKat b2v;
RejZwierc 126v (
7);
ActReg 87;
SarnStat 194;
GrabPospR L3;
SkarKaz 636a.Przysłowie: Zły radby iżby z nim wſzyſcy poginęli. BierEz L3v.
Połączenia: »iżby ... anoby« (1): Iákoby rzekł [zazdrościwy] káżdy/ iżbych ia vmiał lepiey/ á iżby thák o nim rozumiano/ ánoby ze wſzytkiego nic nie było. RejZwierc 57.
»chyba, iż(e)by« (34): Brodę ieſtli by miał golić/ tedy lepiey aby ią [...] nożycżkami ſtrzygł [...] chyba yże by miał ſam ſwą brzytwię. FalZioł V 65v; GlabGad B (7); KromRozm I E3 (5); KromRozm III F6v; Diar 50; UstPraw K2; gdy [Turcy] nabożeńſtwo cżynią/ vmyią ſobie poſlednie cżęśći ćiáłá [...] chybá iżby był chorym/ á ieſliby ktemu wody niemieli BielKron 260 (2); KuczbKat 135 (3); RejZwierc 19 (5); Oczko 33v; SarnStat 588 [idem] 631 (7).
»jedno iżby« (1): A kto ſćirpi ſtaroświetſkié waſze obycżaie/ iedno iżby też był tako ſtary iako ij wy? ForCnR C4.
»iżby ... już« (3): Gdyby ſie [...] wydała bolącżka [...] Zaſię krom wyłożenia bolącżki, iżby miał w bokoch [...] ſtrzekanie/ kłocie. Iuż pewny znak ieſt Morowem powiethrzem zarażenia. FalZioł V 66v; RejAp 80; RejPos 247.
»okrom (tego), iżby; oprocz, iżby« (3; 1): ktorziby szędziovie [...] zavieſki prava czynili ſwą volią [...] mayą bicz karani okrom tego izbi [Wyiąwſzy żeby; excepto, si JanStat 483] takove odklady ze zwolienia ſtron czynili. ComCrac 15v; UstPraw H4 (2); w Ruśi nie potrzebá Stáwów przeſuſzáć oprócz iżby v niego miał co opráwiáć. Strum L.
»iżby ... oto« (1): ieſliżeby kiedy potym ſynowie iego/ Odſtąpili tu ſwowolnie od zakonu moiego/ [...] Abo ſpráwiedliwośći me iżby też w cżym zgwáłćili [...] Oto ſie w gniewie poruſzę przećiw im LubPs T5.
»iżby ... tak; tak, iżby« (1; 1): UstPraw B3v; Pánnie/ wdowie/ dozwalam miłośći/ y to ták/ iżby nádzieiá małżeńſtwá byłá. GórnDworz Cc.
»iż(e)by ... tedy« (13): A gdyby iuż chciał ku zaſuſzeniu rany albo iżby iuż ciało nad wzwyſz wyraſtało Tedy wezmi hałunu palonego FalZioł V 99v (5); LibLeg 6/116v; Diar 93; UstPraw B4v (3); SienLek 26; by to ták być miáło/ á iżby nam ſpráwy ciáłá náſzego co pomoc miáły/ tedybych tbego żadnemu naprzod nie dał/ ktoby pilniey ſpráwy zakonne pełnił. RejPos 13v; Strum O4v.
»iżby ... toć« (1): A iżby kto rzekł iż tu Anyoł woła vpádło vpádło/ toć iuż podobno o onym ſtárym Bábilonie powieda/ ktory iuż był vpadł? RejAp 122v.
»iżby ... toż« (1): nykth ym nyemogl pomocz yedno yzby ſyn bozy ſtąpyl na ſzwyath [...] y czyerpyal [...] y umarl thozby ye odkupyl PatKaz II 33.
»wyjąwszy, iżby« (31): OpecŻyw 64; FalZioł V 13v (2); GlabGad K8; Kmieć ſláchćicá niemoże nágánić w ſláchectwie iego [...] wyiąwſzy iżby to nágánienie ſłyſzał [nisi forte ... audierit JanStat 556] od drugiego ſláchćicá UstPraw A4v (15); SienLek 22 (7); StryjKron 385; WerGośc 261; WerKaz 290; gdźieby w tym niedbáli byli: tedy Woiewodowie nową Elekcią winni ſzłáchćie złożyć będą/ ku obiérániu nowégo Piſárzá: wyiąwſzy iżby Rzecząpoſpolitą zábáwion był [excepto si ... sit occupatus [JanStat 497] álbo chorobą. SarnStat 563 (2).
a.
Warunkowo-wyłączne, zazwyczaj w połączeniu z wyrazami „jedno”, „tylko”: byleby [wobec zdania głównego w postpozycji (10), w antepozycji (4), w interpozycji (1); wobec współrzędnych zdań pobocznych w postpozycji (5): II po kiloby (3), gdyby (1), kiedyby (1)] (15):
gdy będzie [magnes] włożony pod głowy białey głowie [...] (iżby onim nie wiedziała) natychmiaſt męża będzie przez ſen chciała obłapić FalZioł IV 56a (
2);
przez to tańćowanie y ciało cżwicżą/ y wielką członkom [...] chypkość przidaią/ gdyby tylko młodzieńczykow ku nierządnym zápaleniom niepobudzali/ y yzeby ich dobrych obycżaiow zbytnia tá lekkość niepſowała. KwiatKsiąż P3v;
SienLek 162;
RejPos 168v;
Azaſz máło Pan Bog dał rozmáitych przyſmákow do ſnádnego dobrego mienia [...] poććiwemu cżłowieku? kiedyby iedno chciał/ á iżby też dobrowolnie á niedbále [...] nie zápominał grulzki ſwoiey w popiele. RejZwierc 111v (
4);
ActReg 126.Połączenia: »jedno iżby (wżdy)« (4): RejPos 231; gdy cżás brácia mili [...] Będziecie mieć/ cżćicież to kiedy gdzie możecie/ Iedno iżby poććiwie RejZwierc 239v (2). Cf »jedno iżby ... już«.
»jedno iżby ... już« (1): Owa ktożkolwiek á ſkądkolwiek ieſt/ iedno iżby o nim mocno poſtánowił wiárę ſwoię/ á wedle [...] poſtánowienia iego ſwiętego záchował mu powinność ſwoię/ iuż v niego ták ſwięty iáko nazacnieyſzy [...] ſtan ſwiáthá tego RejPos 300.
»tylko iżby« (1): tu Pan mocno powiedáć racży/ iż ſie tákiemu duchowi przypátruy/ iákiżkolwiek ieſt/ tylko iżby był duchem prawdy RejPos 284.
b.
Pozornie warunkowe [wobec zdania głównego zawsze w antepozycji] (5):
Frazy: »iżbyś tak mnimał« (
1):
A iżbyś ták mnimał [...] áby tylko w dzyeń ſwiątecżny Duch s. w możnośći ſwey był ſie obiáwił. Od pocżątku ſwiátá wſzythki ſpráwy [...] były zá ſpráwą Duchá s. RejPos 141 v.»iżbyś (też) tak rzekł« (4): A iżbyś ták rzekł/ coż też zá iurgielty [...] biorę od Páná tego? Tu ſam rozeznay. RejPos 74v; Iżbyś też ták rzekł/ átom ſie wcżorá modlił [...]. Obacż vbogi cżłowiecże RejPos 133 (4).
G.
Przyzwolenia: choćby [wobec zdania głównego zawsze w antepozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji III po chociaby (1)] (7):
á iżby też Dárius oblicżnie przyſzedł [etiam veniente Dario]/ niemogł by [biskup żydowski] ſwey przyſięgi odmienić. HistAl B7v;
KromRozm III H4v;
RejAp 135;
iżby gorączce y członkóm drugiém wćiele pomoc to niemiáło/ może czáſem pomoc: ále nie z ónéy piérwſzéy intencyiéy Oczko 22v.Połączenia: »iżby ... lecz« (1): trwogá przytomna ſię lżyłá/ [...] Ták/ iżbym kiedy chćiał odſtąpić złośći/ [...] Lecż [...] Leżałem máiąc zá wodze/ y pány/ Sproſną chęć GrabowSet I3v.
»iżby ... tedy« (2): Iżbych puśćił głod/ miecż/ mor [...] ná ziemię/ á ſtánie przed oblicżnoſcią moią Iob Dániel Noe [...] thedy niewierni poginą/ á ći zbáwią duſze ſwoie [bibl: Ezech 14/19] RejAp 83; chociaby też wſzytko w ſwey mocy miał/ á iżby też cżego mógł [...] z dowćipu ſwoiego dowieść y vcżynić wedle myſli ſwey/ tedy mu tey drogi dodawa Pan/ áby żadney rzecży nigdy nie cżynił vkwápliwie RejPos 183v.
H.
Czasu; bezpośrednio następcze: ażby, dopóki nie [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych w postpozycji: II po aż(by) (2)] (29):
Owcá [...] Syná koźie polećiłá: Aby o nim pracą miáłá/ Iżby oná wyzdrowiáłá. BierEz N2 (
2);
warzże ty rzecżi wſzitki w połtori kwarty wody iżby trzecia cżęſć wywrzała/ á potim przeczedz FalZioł I 18a;
dać temu ſtać [...] iżby vkiſiało/ potym wypalić FalZioł II 15a (
17);
winá weń wlać/ á wárzyć iżby iácy trzećia część zoſtáłá SienLek 107v (
2).
Połączenie: »tak długo (...) iżby, tym dłużej ... iżby« (5 : 1): thedi go Staroſta ma [...] wyazyenyv dzyerzecz. thak dlugo aſz zaplaczi [...] abo yſzby go, then to yſczyecz ſſam wybawyl zwyązenya. MetrKor 40/818; warz ty rzecży w wodzie [...] tak długo yż by połowicę wywrzało/ potim przecedz FalZioł I 6c; remę zimną vlecża gdy thak długo na głowie ciepło będzie ten worek leżał/ iſzby ſię głowa mogła zapocić. FalZioł I 93d (5).
a.
Z odcieniem warunkowym (2):
niechciał vwierzyć [Tomasz] ſwiętemu z martwich wſtániu iego/ áżby był oglądał ręce y nogi iego/ á iżby ſie dotknął boku ſwiętego przebodzyonego iego. RejPos 120.Połączenie: »pierwyj ... iżby« (1): nigd niemoże pierwyi w winnicy páńſkiéi być/ iſzby go pán przes ſłowo a ducha ſwego świętego wezwał. MurzNT 96.
I. Przeciwieństwa: zamiast, podczas gdy (2): Cżemu cżłowiek ziewa. Powiadaią lekarze iż to bywa z nieiakiey teſknoſci [...] albo gdy kto ſiedzi miedzi nie lubimi iżby ſie rad indzie widział. GlabGad C2; A iżby ſſánował duſſe Iáko oſlem ták ią kłuſſe RejRozpr C.
2.
Dopełnieniowe (1249):
A.
Oznajmujące (673):
a.
Po υb dicendi et sentiendi zawiera stwierdzenie albo przypuszczenie pewne lub prawdopodobne ze stanowiska zdania głównego: jakoby, żeby [wobec zdania głównego: w postpozycji (491), w antepozycji (2), w interpozycji (2); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (47): II po aby (15), żeby (11), iż(e)by (9), iż (5), że (3), by (1), jakoby (1); III po iż (1), żeby (1); ~ w antepozycji (9): I przed iż(e)by (8), iż (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (116)] (498):
Záiąc niegdy liſzce przymowił/ Iżby on nád nię lepſzy był BierEz P4 (
7);
ten cżlowiek naucżá ijżby naſſa ſlużba w koſciele byla marná. OpecŻyw 69 (
27);
ForCnR B2 (
2);
PatKaz I 1v (
7);
PatKaz II 60 (
2);
PatKaz III 91 (
9);
HistJóz B3v;
Auicenna powieda yżby wonia pſiego rumnu wiathry w głowie trawiła FalZioł I 41c (
57);
BielŻyw 1 (
4);
LibLeg 11/174v (
25);
Czo namię kładą zydowie izbych był bluznierz, abo izbym zakazował dani Ceſarskiey, thy znaſz [...] ieſtlim ia to vcżynił WróbŻołt C4 (
4);
RejPs 90v (
3);
ComCrac 13;
LibMal 1543/69 (
2);
RejJóz D6;
RejRozm 399;
RejKup n4 (
6);
zápewne wiedz iżby tym obycżáiem lud náſz nie mogł być zlicżon [pro certo scias quod noster populus poterit sic numerari] HistAl C7v;
KromRozm I B2 (
10);
Abowim dźyerżał [Tertullianus]/ iżeby Bog od wyekow ćyáło myał KromRozm II q (
7);
KromRozm III I (
13);
DiarDop 101 (
2);
LubPs R6v;
GroicPorz A4v (
8);
KrowObr 207 (
2);
RejWiz 11 (
5);
Leop 2.Reg 11/20;
ieſliby kto mnimał iżby miał krzywdę/ wolno áppellowáć UstPraw Hv;
mowiſz iżby tá/ aqua benedicta/ Miáłáby náſze zgłádzić/ omnia delicta. RejZwierz 106v (
6);
BibRadz Gen 20/11 (
6);
piſáli nań iżby miał wzburzáć lud poſpolity BielKron 140 (
33);
GrzegRóżn Iv;
KwiatKsiąż C2v (
3);
Mącz 9c (
2);
SienLek 61v (
4);
RejAp 2 (
7);
dał mu tho znáć/ iżby rad miał tákiego cżłowieká [czarnoksiężnika]/ kthoryby ſie s tym rozumiał GórnDworz T5 (
12);
Mieniſz iżebych ia właſnego oycá zdrádziłá HistRzym 5v (
6);
Pomniąc ná to/ iż byś ſzedł iáko ſlepy zá ſlepym RejPos 173 (
29);
RejPosWiecz3 [97] (
2);
BiałKat 58 (
3);
KuczbKat 350 (
5);
záwżdy o nim [kubku] myſlił áby go kto nie vkradł/ álbo iżby mu iáko nie zginął. RejZwierc 176 (
22);
BielSpr 22v;
znam że Bog vmyſlił iżby ćię zátráćił [cogitaverit Deus perdere te] BudBib 2.Par 25/16;
CzechRozm 54 (
9);
PaprPan N4v;
KarnNap Cv;
to cżuie do śiebie/ iżby temu [urzędowi] nieſproſtał. ModrzBaz 43v (
3);
Okrom tego iſzby ná mocney opoce Zbáwienia wiecżnego poſtáwił nogę twoię [...] przybyłoć by miłe á weſołe ſerce dobrego ſumnienia SkarJedn 365;
Oczko 6v;
SkarŻyw 2 (
7);
MWilkHist A4 (
3);
StryjKron 385 (
3);
tuſzę/ iż by podobno I.M.X.K. mogł ſię przećiw mnie oborzyć CzechEp 31 (
25);
NiemObr 24 (
5);
WerGośc 214 (
2);
BielSjem 7;
GórnRozm Cv (
8);
ActReg 124;
OrzJan 77 (
3);
LatHar 330;
niektorzy powiedáli/ iżby Ian zmartwychwſtał [quia Ioannes surrexit] WujNT Luc 9/7 (
5);
SiebRozmyśl K3;
GrabPospR L2v;
PudłDydo B2v.Powtórzenia spójników w tym samym zdaniu: iż ... iżby (4), by ... iżeby (1): mnimiał [Niemiec] by káżdego komu ſklankę dano/ Iżeby go y s przodkow tym náleiem zwano. RejFig Cc7v; To theż pewnie wiem/ iż choćbych cżego nábył zá márną rádą twoią/ iżbych thego nigdy nie vżył RejPos 116 (3); RejZwierc 66.
Połączenia: »jedno iżby« (5): RejPs 85v; Kto też ſłychał o ſpráwach/ pirwſzych przodkow iego/ Nie zezna/ iedno iżby/ ſzkodá domu tego. RejZwierz 57; RejAp 4; RejZwierc 131; SkarŻyw 582.
»tak(o) (...) iż(e)by« (28): Páſterzowi śię ták zdáło/ Iżby ſtádá vbywáło. BierEz R4 (2); tzemu ták mowi pan náſſ/ iż by ſludzy iego taki wyſtęp vtzynili HistJóz D2v; LibLeg 11/163v (2); KrowObr 207; RejZwierz 40; BielKron 230v (2); SienLek 114; GórnDworz X2v (2); RejPos 4v (4); RejZwierc 99v; BiałKaz K3v; ták rozumieli/ iżby ten Nátán nie był ſyn Dawidow właſny/ ále był Prorokiem CzechRozm 150v (5); PaprPan Cc2v; SkarŻyw 68; CzechEp 127 (3).
W konstrukcjach składniowych:
A cum inf w zdaniu głównym [w tym: zdanie z „iżby” zamiast A (1), zdanie z „iżby” zamiast inf (1)] (2): dął w piſzcżeli. Prze piſkánie mniemáiąc być/ Iżby mogł ryby połowić BierEz I2; Toli ieſt waſs ſyn ktorégo wy mowicie/ ijżby ſie ſlepo narodzil OpecŻyw 63v.
nie tylko iżeby ... ale (1): Ci o ſobye dźyerżeli/ nye tylko iżeby byli koſcyołem bożym/ ále też/ iż duch S. [...] im też zeſlan KromRozm III E2v.
Oratio recta w zdaniu rozpoczynanym od „iżby” (13): Senat im [pospolstwu] to rozwodził ná obie ſtronie/ iż byſmy tym rozgniewáli Ceſárzá BielKron 205v (5); RejAp 43; Tedy mu on [...] powiedzyeć racżył: Iżbyś ty nigdy nádemną żadney mocy nie miał/ by thobie dobrowolnie nie byłá daná RejPos 100 (3); RejZwierc 56v (3); SkarŻyw 309.
Konstrukcje eliptyczne [w tym: w zdaniu głównym (4), w zdaniu rozpoczynanym od „iżby” (2)] (6): Theż ſpowieſci Galienowey/ iſzby ſok tego ziela korzenia [...] ieſt lekarſtwo doſwiadcżone na żołthą niemocz FalZioł I 106d; Gdźyeż o tym iżeby w krzeſciyańſtwye gromádá [...] przełożone koſcyelne ſobye ſtáwiłá/ álbo iżeby przez wkłádánye rąk duchá S. [...] dáć mogłá? KromRozm III 15; RejPos 315v; Pan powieda iżby dobrze przy kápuſcie drugą kápuſtę chociay cżarną. (marg) Pan s pánią iáko ſie rádzą o pułmiſki. (—) RejZwierc 59; CzechEp 143.
W streszczeniu rozdziału (2): Kápitulum Wtore. Iżby ſie nálázły przycżyny dobrey ſpráwy/ by ludzie chcieli RejZwierc B3 [idem] 186.
b.
Zawiera treść podaną w wątpliwość, niepewną, często przy zaprzeczonym zdaniu głównym: jakoby, żeby, czyby [wobec zdania głównego: w postpozycji (39), w antepozycji (2); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (3); II po aby (1), iżeby (1), żeby (1); ~ w antepozycji: I przed iżeby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (11)] (41):
OpecŻyw 106v;
yeſthliby ktora viess zaprzala yze by dony szladv nyeprzignano MetrKor 40/812;
BierRozm 26;
LibLeg 11/40v (
5);
SeklKat Ov;
nie wierzyſz iżby ieden Bog [...] ciáło twoie ſtworzył [Nec credis quod ... creaverit] HistAl Kv;
Kyedy prziydźye ſyn człowyeczy mnimaſz iżby wyárę nálazł ná źyemi? KromRozm I M4 (
5);
KromRozm III D7v (
3);
zna iż świeczkę zágáśił/ ále ſię przy iżby Idźiego ránił UstPraw D4v (
2);
Coż thedy powiedam áby báłwan miał cżym być? ábo iżby to co ieſt bałwanom ofiárowano [quod idolum quid est? Aut quod idolothytum] miało cżym być? BibRadz 1.Cor 10/19;
GrzegRóżn E4;
KwiatKsiąż E4;
Mącz 447a (
2);
RejAp 133v;
widział tho kiedy kto z w.m. iżby mu ſie tknąć ſerczá/ bárzo niemiáło? GórnDworz G2 (
4);
pocżął pánu Bogu przygániáć/ iżeby nie był ſpráwiedliwy ſędzia HistRzym 88;
RejZwierc 172;
CzechRozm 257v;
Oczko 27v;
Bá y prozno o tym gádáć Iżby ſię wam miał vkázáć. MWilkHist I3;
CzechEp 92 (
2);
GórnRozm C3 (
2);
GórnTroas 61.Fraza poprzedzająca zdanie z „iżby”: »daj to« = dajmy na to, przypuśćmy (1): Day to iżby w ktorey przygodźie nie káráć [mężobójstwa] gárdłem/ ábo kreẃ y ſzkodę z niey oſzácowáć ſię godźiło SkarKaz 315b.
c.
Zawiera treść uznaną za niemożliwą, ze stanowiska zdania głównego nie istniejącą, nie znaną przedtem, nieistotną (zdanie główne często zaprzeczone) [wobec zdania głównego w postpozycji (124), w antepozycji (10); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (19): II po aby (16), by (1), iżby (1), III po aby (1); ~ w antepozycji (5): I przed iż (4), żeby (1); ~ w interpozycji: między aby ‒ iżby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (53)] (134):
Alboś podobno nie ſłychał/ Iżebych ia dobrze biegał. BierEz L3v (
5);
cżemus go nie zachowál/ ijżby był tak marnie niezginąl? OpecŻyw 48v (
8);
OpecŻywSandR nlb 2;
yſzby ſyą ſzmyala [Maryja] nygdy nyeuydzyana PatKaz III 109;
HistJóz B4 (
2);
FalZioł V 22b;
BierRozm 16;
yeſly zebi tego wyecz naschi przewiescz niemogly yzbi przodkiem granycze nasche okazowaly LibLeg 10/70 (
4);
RejPs 52v;
ComCrac 11v;
A nye mnimay iżeby to ći śwyęći doktorowye ſobye z pálcá wyſsáli. KromRozm I O4 (
6);
MurzNT 126;
KromRozm II g4 (
4);
KromRozm III E4 (
11);
GliczKsiąż Q2;
KrowObr 27 (
4);
RejWiz 88v;
Chcą Miedź Srebrem fárbowáć/ [...] A iżby nie brząkáłá/ tego iey nie dáli. RejZwierz 112v;
ia o ſobie nie rozumiem iżbych iuż kreſu doſzedł [non arbitror compehendisse] BibRadz Philipp 3/13 (
3);
iżbych miał odſtąpić piſmá prawdźiwego tego nieucżynię. BielKron 195v (
3);
niekiedy mawiał [Nero]/ żądam tego yżebym był nigdy piſma [...] nieumiał KwiatKsiąż F4 (
4);
Iżby ludźie z głowámi miedzy Poſły niebyli/ tego niechay nie mnima áni powiáda żaden OrzQuin Cv;
gdyż ſie żaden ozwáć nie może áby był bez grzechu/ á iżby nie záſłużył ſpráwiedliwego ſądu RejAp 47v (
3);
GórnDworz C4v (
7);
GrzepGeom C4;
HistRzym 3;
RejPos 8 (
10);
RejPosWiecz3 [97] (
2);
Niech żaden niemowi gdy bywa kuſzon/ iżby go Pan Bog miał kuśić KuczbKat 425 (
4);
RejZwierc 147v;
CzechRozm 108 (
3);
PaprPan O2v (
2);
SkarJedn 236;
StryjKron 180;
CzechEp 221 (
3);
NiemObr 101 (
4);
nieſłycháć/ iżby kiedy w Polſcze o potwarż pryſkowáć kogo miáno. GórnRozm G3 (
6);
WujNT 151 (
4);
SarnStat 567 (
2);
SkarKazSej 670a.Połączenie: »tak (...) iż(e)by, iżby ... tak« (4 : 1): nikt nyema o tey rzeczy ták rozumyeć/ iżeby ták muśyáło być. KromRozm I G3; RejAp 177v; GórnDworz Z7v; Ale iżby gromády niérządnic iáwnie chowáć miano/ ták niemáſz w piśmie świętem [De gregibus vero meretricum ... fovendis tam nihil est in divinis litteris] ModrzBaz 54; ArtKanc K10v.
Konstrukcje składniowe przeciwstawne z przeczeniem: iżeby nietylo ... ale (1): nieupham tego o żadnym [...] iżeby nietylo zá wdźięcżne ich przyiąć niemiał. Ale żeby mu y dźiękowáć niemiał. BiałKaz Lv.
nie iż(e)by ... ale (4): KromRozm I A4; RejPos 252v; Bo nie mamy wierzyc/ iżby oſobliwie każdą ſtucżkę Chlebową [...] Pan poświącał: ále wſzyſtek Chleb ktorego doſyć miáło być ku tey Swiątośći ſpráwowániu KuczbKat 175 (2).
nie ... iżby ... jedno (1): Acż Pan nie powiedzyał iżby vmrzeć nie miał/ iedno iż rzekł/ iż go ták chcę mieć áż záſię przydę RejPos [279].
nie rzkąc, iż(e)by (2): Bogu człowyek porownan być nyemoże [...] yáko by też był doſkonáłym/ nyerzkąc iżeby myał przerownáć KromRozm II f; y włos ieden z głowy náſzey ſpáść nie może: nie rzkąc iżby ſie ták rzecż wielka y ćięſzka bes woley y dopuſzcżenia Bożego ſtać miáłá. CzechRozm 245.
B.
Z odcieniem modalnym optatywno-imperatywnym;
ut, quatenus, qui Cn [wobec zdania głównego: w postpozycji (496), w antepozycji (24), w interpozycji (3); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (191): II po aby (143), iż(e)by (11), żeby (11), by (4), iż (3), jakoby (3), coby (1); III po aby (11), by (1), iżeby (1), żeby (1); IV po by (7); ~ w antepozycji (13): I przed iż(e)by (8), aby (4); II przed iżeby (1); ~ w interpozycji (14): między aby ‒ iż(e)by (8), aby (2), aby ‒ ażeby (1), by ‒ iżeby (1), iżeby (1), iżeby ‒ aby (1); z zapowiednikami w zdaniu głównym (124)] (576):
MetrKor 38/287 (
4);
ſludzy twey wyelmożnośći [...] odemnye żądáli yżbych Polſkim piſmem nieco wybiyał. March1 Wiet Av;
Kruk gdy niegdy niemocen był/ Swoiey mátki bárdzo prośił. Iżeby ſie nie ſmućiłá/ Ale zań bogow prośiłá: Iżby ſie ktory zmiłował BierEz K3v (
14);
cżlowiek o ktorégo żydowie ſtoią ijżby był na ſmiertz oſądzon/ ieſtci owſſeyki niewinny OpecŻyw 133 (
23);
OpecŻywSandR nlb 2;
PatKaz I 2 (
2);
czy czo wczyſczu yzby zmąk byly uyruany proſzą PatKaz III 124 (
11);
xýążę rzekło dzýewce ſweý Aſenech iżby pocałowała Iozefa HistJóz B4v (
15);
TarDuch Cv (
3);
baba ma ſie około tego ſtarać, iżeby noſzki dziecięce naciągnąć FalZioł V 22a (
13);
GlabGad G4;
March2 Dv;
MiechGlab 3;
LibLeg 7/11 (
38);
WróbŻołt Q3;
RejPs 60 (
8);
ComCrac 12;
RejRozpr C4;
RejJóz K3v;
SeklKat X;
RejKup d7v (
2);
matka Dariuſowa piſałá mu/ áby wziął przymierze z Alexandrem/ á iżby ſnim [...] żadnym obycżáiem nie walcżył [ut pacem Alexandri peteret, et cum ipso ... nullo modo pugnaret]. HistAl E8 (
3);
KromRozm I A2v (
6);
KromRozm II e2v (
4);
KromRozm III C8v (
6);
Diar 45 (
2);
DiarDop 102 (
2);
gdy go mátká námawyáłá iżeby ſie ożenił/ zwykł był mátki [...] zbywáć GliczKsiąż O8 (3);
kazał obłokom by ſie rozrośiły/ A iżby ſie nyebyeſkye fortki otworzyły. LubPs R6v (
11);
GroicPorz mmv;
KrowObr 62v (
7);
RejWiz 95v (
7);
Vſtáwiliſmy iżby wagá y łokieć był iednáki UstPraw F3v (
12);
RejFig Dd5 (
3);
chcę iżbyſcie mię ná wſzytkim ſłucháli. RejZwierz 33 (
2);
Nápominay ie áby nie chodźili /á iżby bitwy nie ſtaczali [Ne ascendatis et ne pugnetis] BibRadz Deut 1/42 (
35);
ná kthorym [sejmie] ſie śláchtá dopieráłá thego/ iżby duchowni ná woynę ieźdźili BielKron 403 (
17);
GrzegRóżn Ov;
KwiatKsiąż B4 (
25);
SienLek 4;
LeovPrzep b3;
Anyoł mu powiedział/ iż to grzech/ á iżby tego nie cżynił. RejAp 191v (
12);
GórnDworz C2 (
25);
Y roſkazał themu cżłowiekowi/ áby ſzedł do nich/ á iżby okazał ná ſobie y wyznał możność boſtwá iego RejPos 46v (
49);
BiałKat 213v;
KwiatOpis A2v (
3);
HistLan B2 (
2);
KuczbKat 260 (
9);
RejZwierc 2 (
10);
BudBib 2.Par 1/11 (
9);
HistHel D3;
Strum A4;
tego im życżąc żeby ná nie Bog był łáſkaw/ á iżby ich też on Anioł iego ſtrzegł. CzechRozm 47 (
5);
PaprPan O2;
ModrzBaz 132v (
8);
SkarJedn 22;
Oczko 21;
MWilkHist F4 (
2);
CzechEp 259;
WerKaz 284;
PudłFr 37;
ArtKanc C13v;
wymogli to ná Krolu [...] iżby Krol do zbrodniow nic nie miał GórnRozm C3v (
10);
GostGosp 54;
GórnTroas 54 (
4);
OrzJan 130;
LatHar 95 (
2);
roſkázuię [...] iżby ſię żoná od mężá nie odłącżáłá. A ieſliby ſię odłączyłá/ niechayże trwa bez małżeńſtwá [praecipio ... uxorem a viro non discedere; quod si discesserit, manere innuptam] WujNT 1.Cor 7/10 (
26);
chcąc tego/ iżeby od przerzeczonych żaków [...] żadnégo cłá [...] nie brano [volentes, quod ... nulla ... telonea ... requirantur JanStat 217] SarnStat 202 (
15);
SiebRozmyśl [A3]v (
6);
CzahTr B2v.Powtórzenia spójników w tym samym zdaniu: aby ... iżeby (1), iżby ... aby (1): FalZioł V 21a; Vſtáwiliſmy/ iżby wſzelákie młyny/ iázy ktoreby były ná Wiſle [...] coby wádziły ku ſzćiu Szkutam/ Tráftam etc. áby były ſkáżone. UstPraw E2v.
Połączenie: »tak(o) ... iż(e)by« (5): Nietoperzá táko ſkazał: By pierze z niego zebrano/ [...] By też miedzy ptaki nie był/ Y z źwierzęty áby nie żył: Izby iedno w nocy latał BierEz Q4; GórnDworz G7 (2); HistHel C4v; mądrży ludźie ták roſkázuią práwodawcom/ iżby tákie ſtánowili práwá/ ktoreby głupſtwo wykorżeniáły GórnRozm I4v.
Konstrukcje składniowe przeciwstawne z przeczeniem: nie ... ale iżby (4): nyechceſſ ſmyercy grzeſſnego alye yzbiſyα nawrocyl BierRaj 19; GórnDworz Mmv; RejZwierc 39v; CzechRozm 188v.
nie ... je(d)no iżby (2): pan voyewoda niezada syenkowey dvſche [...] yeno yzbi ſye ti rzeczi [...] wroczyli. LibLeg 11/49v; RejPos 319v.
nie tylko ... ale iżeby też; nie tylko, iżeby ... ale (1 : 1): [kacyrzowie] wſſczynáli to/ nye tylko iżeby biſkup yeden nád drugim/ ále y nád inſſymi kápłany żadney władzey nyemyał KromRozm III Pv; KwiatKsiąż M2v.
Fraza poprzedzająca zdanie z „iżby”: »(Panie) Boże daj (mnie to)« (6): OrzRozm V3v; OrzQuin Aa5; To oſobliwe Páńſtwo Pánie Boże day/ iżeby Iego K.M. wierne było KwiatOpis C4 (3); KuczbKat 385.
a.
Zazwyczaj w połączeniu z wyrazami „jedno”, „tylko” zawiera jedyne, wyłączne życzenie [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; z zapowiednikiem w zdaniu głównym (2)] (11):
RejPs 59;
Náturá ni o cżym więtſzey piecży niema/ iáko iżby káżdą rzecż w iſtnośći ſwey záchowáłá GórnDworz X7v (
2).
Połączenia: »jedno iżby, iżby jedno« (3 : 1): Kto cżyſt ieſt/ niepotrzeba iemu iedno ijżby nogi vmył [non indiget nisi ut pedes lavet Ioann 13/10] OpecŻyw 92; RejZwierz 43v; RejPos 328; Nic inſzego przed ſię nie biorąc [...] iedno tylko áby go miłośćiwym pánem zwano á żonę miłościwą pánią/ [...] á iżby iedno ziemiánki poſiadáłá. RejZwierc 41.
»tylko (a. telko) (...) iż(e)by« (4): GórnDworz Bb4; Nic inego nie żądam [...] thylko iżeby mię poiął zá żonę HistRzym 5 (2); NiemObr 89.
b.
Wyraża zakaz i obawę po υb timendi et prohibendi [wobec zdania głównego w postpozycji (41), w antepozycji (1); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (14): II po aby (11), iż(e)by (2), by (1); ~ w antepozycji I przed iż(e)by (2); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (14)] (42):
boiątz ſie on [Zacheusz] ijżby przed záſtępy niemogl oględatz pana Iezuſa [...] wſtąpil na drzewo OpecŻyw 62;
PatKaz III 114v;
Burzthyn [...] broni iżby wilkoſci zbytnie do żołądka nie ſzły FalZioł IV 55a (
3);
LibLeg 11/164;
LibMal 1552/168;
KwiatKsiąż B (
7);
SienLek 92;
niechay ſie ſthrzeże/ áby ſie w cżym niebácżnie nie pochwaliłá/ ábo iżby ták długo rzecży ſwey nie prowádziłá/ áż do vprzykrzenia. GórnDworz X2 (
2);
Y zákazał tłuſzcżam onym áby tego nie roznaſzáli/ a iżby tego nie rozwoływáli RejPos 204v (
9);
KuczbKat 300;
RejZwierc 175v;
WujJud 32;
zábiega temu. Iżby háńbá s ſzkodámi ták ſie nie ſzyrzyłá MycPrz I C4;
CzechRozm 226;
Pátrzćie [...] Pánowie śláchto/ áby dla was Rzecżpoſ. wielkiey ſzkody niewźięłá: á iżby to Kroleſtwo [...] niebyło przenieśione [Videte ... ne ... detrimentum accipiat regnumque hoc ... transferatur] z narodu náſzego do inſzego ModrzBaz 144v;
SkarŻyw 58;
GórnRozm M4v;
iżby niewſtał [nieprzyjaciel] pilnie przeſtrzegaymy. GrabowSet R2v;
WujNT Act 19/27;
SiebRozmyśl [M]v.Konstrukcja składniowa przeciwstawna z przeczeniem: nietylko iżby ... ale iżby (1): A nyethilko yſch bi yego Krolyew. m. abo poddanem yego K. m. ſprawyedlywoſczy w.m. czinicz myal. Alye ych bi syem wedlye ſwego zwiczayv y opyſſanego przimyerza na granyczach bicz myal pozwolicz nyechcze. LibLeg 11/152.
Frazy poprzedzające zdanie z „
iżby”: »strzeż (Panie) Boże« (
2):
RejPos 256;
ſzkodliwa to nie miłość ſpolna/ zá ktorą ſtrżeż Boże/ iżby kiedy do rożłuki [Polski z Litwą] nie prżyſzło GórnRozm Kv.»uchowaj Bog« (1): Vchoway Bog tego/ Iżebych miał vtráćić/ dobro oycá ſwego. HistHel D.
3.
Podmiotowe (336):
A.
Oznajmujące (217):
a.
Zawiera stwierdzenie albo przypuszczenie pewne lub prawdopodobne ze stanowiska zdania głównego [wobec zdania głównego: w postpozycji (107), w antepozycji (2); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (9): II po aby (4), iżby (2), gdyby (1), żeby (1), III po aby (1); ~ w antepozycji I przed iżby (2); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (20)] (109):
MetrKor 38/287 (
3);
Mogłoby śię to przygodzić/ Iżby mię mogł potym zábić. BierEz N2v;
OpecŻyw 28;
ForCnR A2;
widzýało ſie mu [we śnie] iż by ſtał nad rzeką HistJóz B;
gdyby ſie przydało iżby mleko barzo było ciepłe [...] Taka niema dawać ſać na tſzcżo FalZioł V 36a (
11);
LibLeg 6/115v (
3);
RejPs 63;
ConPiotr 33v;
RejJóz I6v;
RejKup dd5;
KromRozm I A2 (
3);
KromRozm II f;
mogłoby to być/ iżeby wyele ludźi [...] vwyedſſy ſye wbłąd/ nowy yáki rząd ſobye wymyſlili KromRozm III G3v (
3);
Diar 68;
gdy by ſye tráfiło/ iż by złoczyńcá dla męki wielkiey vmárł/ Sędźia był by bárzo podeźrzány GroicPorz ii2 (
5);
KrowObr 216v;
prawdáć pánie młody/ Iżby ten text muſiał mieć ſzyrokie wywody. RejWiz 50v;
RejFig Dd5;
RejZwierz 39 (
2);
BibRadz I 274 (
3);
Stoi theż w kronice Cżeſkiey/ iżby [...] przyſzedł w ręce Boleſław z ſynem Miecſłáwowi krolowi Polſkiemu BielKron 345 (
3);
KwiatKsiąż B2;
SienLek 19v (
3);
RejAp 25v (
3);
przychodzi mi tho cżęſtho ná myſl/ iżby lepiey nie vfáć nikomu ná ſwiecie GórnDworz M2 (
4);
HistRzym 5v;
RejPos 25 (
6);
KuczbKat 250;
iużby tho mnieyſza iżby ciáło albo máiętność byłá wydaná ná rozdrapánie RejZwierc 259 (
9);
BielSpr 8v;
Nie zdrogiby było [...] gdyby imioná ich wſzytkim iáwnie były oznaymione ábo obwołáne/ á iżby káżdemu dozwolono powiedźieć [...] cżegoby niedoſtawáło [Non abs re fuerit, ut ne id impune illis fiat publice nomina eorum proponi potestatemque fieri cuivis exponendi, quid ... desideret] temu/ komu máią dáć vrząd ModrzBaz 46;
SkarJedn 204;
SkarŻyw 28;
CzechEp 138 (
3);
GórnRozm I3 (
3);
PaprUp L;
GostGosp 26;
gdyby ná królá Polſkiégo przypádło/ iżby z tego świátá zſzedł [si ... eumque ex vita excedere contigerit JanStat 11] SarnStat 14 (
10).
Połączenie: »tak(o) (...) iż(e)by« (6): yeſly by szya tho thako nalyaſlo yſz by kthory nyeſprawyedlywye przyszyangl MetrKor 34/134v; RejWiz 112; Mącz 45a; tákie ludzie zda ſie ták/ iżby dwor bárzo rad widział GórnDworz O3 (2); RejPos 227; WerGośc 244.
Konstrukcje składniowe przeciwstawne z przeczeniem: nie ... ale (...) iżby (2): March3 V8v; A dano iey ieſt áby ich nie zábijáłá/ ále áby byli męcżeni przez pięć mieſięcy/ á iżby męcżenie ich było/ iáko męcżenie niedźwiadkowe [Et datum est illis ne occiderent eos sed ut cruciarent ... et cruciatus eorum ut cruciatus scorpii] BibRadz Apoc 9/5.
nie telko iżby ... ale (1): nietelko iżby zápomniał páná vpomináć [...] ále zá tákim błazeńſthwem/ przyſzedłby w poſmiech GórnDworz Kk7v.
b.
Zawiera treść podaną w wątpliwość, niepewną, często przy zaprzeczonym zdaniu głównym [wobec zdania głównego: w postpozycji (17), w antepozycji (2); wobec współrzędnych zdań pobocznych w postpozycji II po aby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (14)] (19):
botz by to był dziw wielki/ ijżby ty [...] niemialaby cirpietz będątz przy méy ſmierci OpecŻyw 81v (
2);
á iákoż to podobno iż bychmy vkrádli zdomu páná twego złoto HistJóz D2v;
LibLeg 10/152v (
2);
KromRozm II b4;
trudno iżeby nye vtonął/ kto z łodźi koſcyołá wypádnye. KromRozm III F6 (
3);
BibRadz Ex 18/18;
iákożby to być miáło/ ábyſmy ſie w ty śidłá vpleść nie mieli/ á iżbychmy nie mieli przyść ná pokuſy. RejPos 132v (
2);
Oczko 20v;
Nowaby to Hiſtoria Co ty powiádaſz Mária. Iżby Kriſtus miał zmartwychwſtáć MWilkHist 13;
StryjKron 91;
CzechEp 210;
GórnRozm E2v.Połączenie: »tak ... iż(e)by« (2): Ale by teſz dobrze ták było/ iżeby Swięty Páweł o waſzych ſlubiech mowił [...] Tedy przedſię y iedná namnieyſza wáſzá ſpráwá: niezgodzi ſię s Páwłem Swięthym. KrowObr 143v (2).
c.
Zawiera treść uznaną za niemożliwą, ze stanowiska zdania głównego nie istniejącą, nie znaną przedtem, nieistotną [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (8): II po aby (5), iż(e)by (2), żeby (1); ~ w antepozycji (33): I przed iż (28), iż(e)by (2), aby (1), że (1), żeby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (10)] (89):
A iáko to pry być może/ Iżby kto mógł wypić morze. BierEz D4v;
nie ieſt obycżáy ijżby niewieſciá twárz takową ſmiercią vmarla OpecŻyw 146v;
KromRozm II v3v;
teraz ſye v Grekow y Ruśi nyenáyduye/ iżeby ſye czego nowego imowáli. KromRozm III L7 (
5);
Abowiem ſię to nieprzygadza/ iżeby márnie dóbra ſwe ten roſpraſzał/ ktory ich s pracą nazgromadzał. KwiatKsiąż Cv;
Niepodobnać to rzecż byłá/ áby Bog ćirpieć miał/ ábo iżby ſie w tákim ſtanie cżłowiecżenſtwá ſwego zyáwić miał. RejPos 67v (
3);
RejZwierc 39v (
2);
CzechRozm 77v;
CzechEp 73;
Nigdy ſię to z piſmá świętego nie pokázuie/ [...] áby Piotr Apoſtoły w vrzędźie ich potwierdzał/ [...] ábo iżeby kiedy pro autorithate roſkázowáć miał NiemObr 41;
WysKaz 19.Konstrukcja składniowa przeciwstawna z przeczeniem: nie ... iżby ... ale (1): nyeyeſt yzby uyątſzey bylo moczy ymyą maryey nyſz yezuſa ale yſz gdy naſz [!] bog przeſz to ymyą uyſluchaua to mamy przypyſacz zaſludze maryey PatKaz III 127v.
Konstrukcje eliptyczne [w tym: zdanie główne wyrażone przez „nie” (66), przez „nie tylko” (3), przez „nie lza” (1)]: nie, iż(e)by (9): KrowObr 178; KwiatKsiąż Dv; zdzieraż ſie W.M. pánie Myſzkowſki s pracey/ nie iżbyś w.m. niemiał czo powiedáć. GórnDworz K5 (3); SkarJedn 283; Nie iżby przełożeni kośćielni mieli káżdemu dopuśćić wierzyć iáko kto chce WujNT 626 (2); SkarKaz 311a.
nie, iż(e)by ... ale (50): Nie iżby to zawſze było albo niemogło być inak, ale poſpolicie GlabGad N6; GroicPorz c3; Nieiżeby do końcá niewiedźieli ále ieſzcże znáiomość oná byłá od nich záćmiona y zákryta. BibRadz II 59d marg (4); BielKron 230 (3); KwiatKsiąż C4v; SarnUzn F6v (2); RejAp 26v; RejPos 3v (3); WujJud 71v (3); Nie iżebyſmy pánowáli wáſzey wierze/ ále pomocnicy ieſteſmy [Non quia dominamur ... sed cooperatores sumus] rádośći wáſzey. BudNT 2.Cor 1/23; SkarŻyw 278 (3); StryjKron 244; wam dał Moyzeſz obrzezánie: (nie iżby było z Moyzeſzá/ ále z oycow [non quia ex Moyse est sed ex patribus]) y obrzezuiećie w ſzábát człowieká. WujNT Ioann 7/22 (24); SkarKaz 311b (2).
nie ... jedno, iżby (1): ieſtli niemoże odemnie odeydz ten kielich gorzki/ iedno ijżbych go pil [si non potest hic calix transire, nisi bibam illum Matth 26/42]/ bądz twá wolá OpecŻyw 100.
nie, iżby ... lecz (1): A nie iżby częſto ofiárował [Chrystus] ſámego ſiebie [...] lecz teraz przy ſkończeniu wiekow raz ſię okazał [neque ut saepe offerat semetipsum ... nunc autem ... apparuit] WujNT Hebr 9/25.
nie lza jedno iżby (1): ktoby tego Páná [...] wedle thákiey powinnośći miłowáć mogł/ iużćiby nielza/ iedno iżby ni w cżym nie śmiał áni zgwałćić/ áni przeſtąpić nigdy woley á náuki iego. RejPos 230v.
nie iżby ... owszem (1): Nie iżby miał złámáć zakon/ á z niego nas wypuśćić/ owſzem go ieſzcże ſrożey popráwił RejPos 33.
nie iżby ... tylko; tylko ... nie, iżby (1; 1): nie iżbych ia ſobie prżywłaſzczał ten wykład Zołtarza tego [...] tylko pracę niemałą kthorą podiąłem WróbŻołtGlab A5; Zamki mijáiąc/ z ktorych tylko ledwie Niemcy wyirzeć/ nie iżby ná odſiecz wyniść ſmieli StryjKron 406.
nie, iżby ... wszakoż (2): Nie iżby duſza brała złoſc albo dobroc od nieba albo od ciała [...] Wſzakoż ciało [...] żnamionuie też duſzę dobrą albo złą GlabGad L8; WróbŻołtGłab A3v.
nie tylko, iżby (1): funderem pro te sanguinem nedum tibi pecuniam crederem, Roźlał bych rad dla ciebie kreẃ moyę/ nie tilko iżbychćy pieniędzy nie miał pożyczić. Mącz 244c.
nie tylko, iżby ... ale (2): A them rzeczam nyethilko yſch bi konyecz bil Alye ym dalyey thim wyeczey ſzye mnoza. LibLeg 11/153; RejPos 184.
B.
Z odcieniem modalnym optatywno-imperatywnym [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (37): II po aby (23), iż(e)by (9), żeby (2), by (1), iż (1); III po iżeby (1); ~ w antepozycji (11): I przed iż(e)by (10), żeby (1); ~ w interpozycji między iżeby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (48)] (119):
a totz téż ieſt wolá mégo milégo oyttza/ ijżbych tak odkupil cżlowieka/ aby ſie napelnilo o mnie wſſytko prorotzkié piſmo OpecŻyw [80]v (
4);
PatKaz I 4v (
3);
HistJóz B4v;
EVforbium: wykłada ſie dobrze iżeby ſie go warował FalZioł III 31d (
5);
Liepiey by było iż by plácek zmlekiem był vpieczon. March2 Dv;
LibLeg 7/69v;
RejPs 178;
ComCrac 17v;
KromRozm I P3;
KromRozm II i;
LubPs Z3v (
2);
trzebá iżby ieden był pan BielKron 116;
A ryczerze albo boiownicy potrzeba yżeby przyrodzęnia mocznego byli/ yżeby byli w naukach woiennych biegli: yżeby wielki vmyſł mieli KwiatKsiąż O4 (
40);
RejAp 9;
GórnDworz Cc (
8);
HistRzym 3;
RejPos 187v (
8);
HistLan D4v;
roſkazano było wſzyſtkim od Bogá/ áby ſzáty ochędożyli/ żon ſwoich áni śie dotykáli [...] á iżby śie też ná dźień trzeći wſzyſcy zeſzli. KuczbKat 265 (
7);
RejZwierc 144 (
2);
W liſcie było/ iżeby/ Nábotá pozwáli/ Przed rádę HistHel Dv;
A ktokolwiekby iednego z tych málucżkich [...] obráził/ lepiey áby mu był włożon młyńſki kámień około ſzyie iego/ á iżby wrzucon do morzá [pulchrum est ei magis si circumponeretur lapis molaris circa collum eius et iaceretur in mare] BudNT Mar 9/41;
CzechRozm 228 (
3);
ModrzBaz 70 (
4);
WerKaz 298;
ArtKanc T19;
GórnRozm Av (
5);
WujNT Mar 9/42;
SiebRozmyśl H2.Powtórzenie spójników w tym samym zdaniu: aby ... iżby (1): AZażby to nie lepſza byłá chwałá Páńſkiey zwirzchnośći [...] áby ty niepotrzebne kropidłá/ kádzidłá/ dzwonki/ [...] iżby to było obroczone ná odkupienie tey niewinney krwie RejZwierc 186v.
Połączenie: »tak ... iżby« (1): O dayże to miły Pánye áby ſie ták sſtáło/ Iżby s Sionu twoyego zbáwyenye powſtáło LubPs D2.
Konstrukcje składniowe przeciwstawne z przeczeniem: nie ... ale iżby (1): A dano ieſt im áby ich nie zábijáli/ ále iżby ie dręcżyli RejAp 76.
nie ... jedno iżby (1): zákazano Apoſtołowi áby tego nie piſał/ iedno iżby to ſam miał w dobrey piecży. RejAp 86.
nie tylko ... ale iżby (1): wam dárowano ieſt dla Chriſtuſá/ nie tylko ábyśćie weń wierzyli/ ále iżbyśćie też dla niego ćierpieli [non solum ut in eum credatis sed ut etiam pro illo patiamini] WujNT Philipp 1/29.
a.
Zazwyczaj w połączeniu z wyrazem „jedno” zawiera jedyne, wyłączne życzenie [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych w postpozycji (6): II po aby (4), żeby (1); III po aby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (4)] (6):
A to nád nawyzſze/ áby ſie ná wſzem działá nád námi/ ſwięta wola iego/ á iżby nas ná wſzem opánowáłá władza [...] á ſwięthe kroleſtwo iego. RejPos 134 (
2).
Połączenie: »jedno (...) iżby« (3): RejPos 116; RejZwierc 84v; Bo á co inſzego ſie w nich [wiciach] zámyka/ iedno áby śláchtá zgotowáłá ſobie wſzytkie potrzeby ná woynę/ á iżby byli gotowi w drogę [Quid enim ... continetur, quam ut equites apparent ... et ut parati sint ad iter ingrediendum] ModrzBaz 116v.
α.
Pozorne życzenie (1):
Połączenie: »chyba iżby« (1): á cżegożći trzebá/ Chybá iżbyś ieſzcże wlazł pod obłok do niebá. RejWiz 110.
4.
Przydawkowe (243):
A.
Oznajmujące (157):
a.
Zawiera stwierdzenie albo przypuszczenie pewne lub prawdopodobne ze stanowiska zdania głównego [wobec zdania głównego: w postpozycji (102), w antepozycji (3), w interpozycji (2); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (8): II po aby (5), ktory (2), III po aby (1); ~ w interpozycji: między aby ‒ iżby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (62)] (107):
ſtanieli ſie nám to nieſſcżęſcié/ ijżby go Pilát puſcil/ lud poſpolity [...] wſſytki nás pogubi OpecŻyw 117 (
4);
PatKaz III 98;
BierRozm 16;
Ieſlyzebyſczye thaką rzecz traphyla yszby myal ſznych kthori [...] nyepoſluszen byczy LibLeg 7/41v (
7);
RejPs 87v (
2);
RejRozpr F3v (
2);
RejRozm 398;
ZapWar 1548 nr 2668;
miał odpowiedz krol Filip [...] przez ſen/ iżeby ten po ſmierći iego krolowáć miał [quod post mortem suam ille regnare deberet]/ kthoby ná tym okrutnym koniu iezdził. HistAl A8v (
2);
KromRozm III L5v;
DiarDop 101;
GroicPorz m4;
KrowObr 136 (
2);
gdy vźrzał doktorá/ mnimał by Bog ſiedzyał/ Iżby wſzytko ná zyemi y ná niebye wiedzyał. RejWiz 61 (
2);
ieſli nową rzecż Pan vdziáłá/ iżby źiemiá otworzywſſy ſie pod nimi/ pochłonęłá ie [sin ... fecerit Dominus, ut aperiens terra os suum deglutiat eos] Leop Num 16/30;
Nie było tego zákazania iżby byli ſobie niemieli poymowáć żon zniewiaſt Moábſkich BibRadz I 148c marg (
2);
máiąc tę w nim nádzieię/ iżby on vpádłemu kroleſtwu dopomogł ku iednośći przydź BielKron 368 (
5);
o ktorych naukach yżebyſmy nieco powiedzieli mamy iuż cżas. KwiatKsiąż Ev (
4);
Fretus fuga, Mayąc nádzieyę yżby mógł vciec. Mącz 138a;
SienLek 14v (
3);
chociayby kto miał taką [!] wiárę iżby goram kazał przeſtępowáć ná miejſcá ná ine [si habuero omnem fidem, ita ut montes transferam 1.Cor 13/2] RejAp 18v (
5);
GórnDworz E5v (
7);
RejPos 45v (
12);
BielSat H2;
áby táki káżdy był vkámionowan/ Ktoryby ſie rodzicom zle kiedy záchował/ A iżby im niewdzięcżność iáką pokázował. HistLan F2v;
KuczbKat 130;
ieſlićby ſie też kiedy trefiło ná tym vrzędzie być/ iżbyć ſie brácia twoi zwierzyli [...] wolnośći ſwoich RejZwierc 36v (
4);
BielSpr 26v;
MycPrz II A4v;
ModrzBaz 59 (
2);
Oczko 3v;
SkarŻyw A2 (
3);
MWilkHist F4;
ZapKościer 1582/41;
CzechEp 134;
PudłFr 69;
potrżebáby o tym Conſtitutiey, iżby/ to co ći poſtánowią/ trwáło nie poruśnie GórnRozm K2v (
11);
WujNT Luc 2/21 (
2);
SarnStat 1130 (
4);
SiebRozmyśl D4v.Powtórzenie spójników w tym samym zdaniu: iż ... iżby ... aby (1): chciałbych tákiego gdzye widzyeć ná ſwiecie/ iż gdyby kto vźrzał áno złocżyńcę iákiego wiodą ná iáką ſmierć hániebną/ á iż go iuż pewnie ná ſtrácenie oſądzono/ iżby ſynacżká ſwego wzyąwſzy bárzo miłego/ w ktorymby ſie on oſobliwie kochał [...] áby gi dał ſtráćić RejPos 171.
Połączenie: »tak ... iżby« (1): mowić racży: Iż thák mię głoſy dochodzą nędzniku/ iżbyś miał być złym/ á niewiernym [...] ſzáfárzem moim. RejPos 192v.
b.
Zawiera treść podaną w wątpliwość, niepewną, często przy zaprzeczonym zdaniu głównym [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (3): II po iż(e)by (2), jakoby (1); ~ w antepozycji: I przed iż(e)by (2); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (13)] (23):
BierEz G2v;
Sláwa o tobie wielka/ iż by ty byl ſyn boga żiwego OpecŻyw 37v (
2);
[A] ktore są takie siły, [I]żby sie nie przełomiły. BierRozm 21;
LibMal 1543/70;
Gdźyeż o tym piſmo/ iżeby Papyeż był namyáſtkyem Pyotrá S. KromRozm III N3 (
2);
GroicPorz h2v (
2);
rozmáite rzecży á winy wynáydowáli ná Nortumbryuſá/ iákoby był ſkaźcá poſpolithey rzecży/ iżby theż z iego przycżyny Krol vmarł BielKron 238 (
2);
RejPos 333v;
RejZwierc 191v (
3);
they wiáry błazeńſkiey ſą/ iżby mieli po śmierći w ráiu s pięknemi pannami roſkoſz mieć BielSpr 52v;
SkarJedn 204;
GórnRozm I4;
KochFrag 26;
ieſzcże do tego doſtátku nie przyſzło/ zwłaſzcżá v nas w Polſzcże/ iżby ták wiele tákich podárkow nánoſzono LatHar +4;
SiebRozmyśl [A4].Powtórzenie spójników w tym samym zdaniu: ktory ... iżby (1): ázaſz ieſt ktory ociec táki ná zyemi/ ktory gdyby go dziecię iego prośiło o chleb iżby dał kámień [Quis autem ex vobis patrem petit panem: nunquid lapidem dabit illi Luc 11/11] RejZwierc 10v.
Połączenie: »tak ... iżeby« (1): thack slawe pusczayą [Wołochowie] yzeby tho czy lyudzie wczynyely czo ſſv odgranyczeny ku Byalogrodv LibLeg 9/53.
c.
Zawiera treść uznaną za niemożliwą ze stanowiska zdania głównego nie istniejącą, nie znaną przedtem, nieistotną [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (10): II po aby (3), co(by) (2), iżby (2), żeby (1); III po ktoryby (1); IV po ktoryby (1); ~ w antepozycji: I przed iżby (2); ~ w interpozycji: między ktory ‒ iżby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (14)] (27):
Kto [...] táki dziw widział/ Iżby kiedy brzuch zęby miał. BierEz Bv;
iá nigdy takowym ſędzią niebędę/ ijżbych kogo miál wám oſędzitz ku ſmierci/ nienalázwſſy w nijm żádné winy. OpecŻyw 119;
PatKaz III 117;
Nyemáżći znáku/ iżeby był przed tym liſtem co do nich piſał. KromRozm II g2v;
KromRozm III D8 (
3);
Nye widzyałem ya nigdy cżłeka pobożnego/ Iżby mu z łáſki Páńſkyey cżego nye doſtáło LubPs K2;
RejWiz 151;
GrzegRóżn Ov (
3);
RejAp 28;
GórnDworz Kk4v;
HistRzym 120v;
RejPos 188 (
5);
RejZwierc 66v (
2);
Cżáſuby mi nie sſtáło [...] Iżebych mogł wypiſáć ſpráwy tych cnych ludzi PaprPan Aa4v;
CzechEp 188;
ná świecie nie ieſt cżłowiek żadny/ coby dobrze cżynił/ á iżby też Pánu nie przewinił. ArtKanc P6;
WujNT 47.Konstrukcja składniowa przeciwstawna z przeczeniem: nie tylko ... ale iżeby (1): tá [przyczyna] ſię z ſłowá Bożego nigdy pokázáć nie może/ áby Piotr nie tylko w Rzymie mieſzkał y vcżył/ ále iżeby tám kiedy był NiemObr 51.
B.
Z odcieniem modalnym optatywno-imperatywnym [wobec zdania głównego: w postpozycji (84); w interpozycji (2); wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (31): II po aby (21), iż(e)by (4), ktoryby (2), coby (1), jakoby (1); III po aby (2); ~ w antepozycji I przed iżeby (2); ~ w interpozycji (2): między aby (1), aby — iżeby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (28)] (86):
licemiernicy ij xiążęta żydowſcy/ oſtatecżnie radę vcżynili ijżby koniecżnie Iezuſa zabili. OpecŻyw 82v (
8);
OpecŻywSandR nlb 3v;
PatKaz I 9v;
PatKaz III 152;
FalZioł I 15b (
4);
dvv rzeczi zanda Iedney zebi iego k.m. onego za ſina przyanl Drugiei iſſbi iego bronil moczą i pomoczą ſwoyą. LibLeg 6/55 (
5);
WróbŻołt Bv;
RejPs 120;
ComCrac 12v (
2);
LibMal 1549/149;
Proźbá z vtrapienim ſerdecżnym/ áby Pan nie racżył przedłużáć z zmiłowánim ſwoim á iżby co rychley oſwiećił zmjſły náſze LubPs bb5 marg (
14);
GroicPorz f2;
KrowObr 52v;
Krol Antyochus rozeſłał liſty po wſzythkim kroleſtwie ſwoim/ áby ſię wſzyſcy ſthali iáko iednym ludem/ á iżby káżdy opuśćił zakon ſwoy [ut essent omnes in populum unum, et relinqueret quisque leges suas]. BibRadz 1.Mach 1/43 (
5);
BielKron 373 (
6);
KwiatKsiąż A (
4);
Co tho ieſt zá Pan/ ábym miał ſłucháć roſkazánia iego/ iżebych miał puśćić Izráelá SarnUzn D7v;
RejAp 26;
GórnDworz C4 (
2);
HistRzym 10v;
Dayże nam [...] Pánie tákie myſli á ſercá náſze/ iżbychmy ty ſkromnośći á ſpokoynośći/ ktorych nas tu vcżyć racżyſz/ moglibychmy tobie záchowáć ku cżći RejPos 267 (
8);
RejZwierc 161v (
3);
GórnRozm G2;
GórnTroas 53.Powtórzenie spójników w tym samym zdaniu: iż ... iżby (1): áby Biſkupi pilność około ſchodzących z thego świátá mieli: iż óni/ którzy [...] idą/ ná ón świát/ iżby ćiáłem prawdźiwym Chryſtuſowym pośilenie ná drógę bráli. BiałKat 326.
Połączenie: »tak, iżby« (1): ſłuſzną rzecż podawał [Cycero] obiemá ſtronomá/ ták iżby woyſká puśćili obádw BielKron 131.
Konstrukcja składniowa: nie ... ale iżby (2): WerKaz 286; áby ſam ſobie wyſtáwił kośćioł chwálebny/ ktoryby nie miał zmázy [...] ale iżby był święty [ut exhiberet ... ecclesiam non habentem maculam ... sed ut sit sancta] WujNT Eph 5/27.
nie ... jedno iżby (1): táki obycżay káżdego tákiego. Aby mu nie minęłá iuż żadna godziná/ Iedno iżby záwżdy żárł RejWiz 169.
a.
Zazwyczaj w połączeniu z wyrazami „jedno”, „zwłaszcza” zawiera jedyne, wyłączne życzenie (5):
RejWiz 122;
Iednáż przedſię wſzytkim chuć/ iżeby co mieli HistHel ktv.Połączenia: »jedno iżby« (1): krociuchno to Duch ſwięty záwiązáć racżył/ nawdzyęcżnieyſzą ſłużbę Boſtwu ſwoiemu/ iedno iżbychmy chodzili w ſwiątobliwośći á w ſpráwiedliwośći RejPos 298v.
»zwłaszcza iżeby« (2): żadna z tych ſpraw álbo poſług/ á zwłaſſczá iżebyſmy ſye nye narzáli [...] á iżebyſmy prawdę czynyąc pomnażáli ſye [...] bez rządzenya á roſkázowánya dobrze [...] ſpráwowána być nyemoże KromRozm III H3v.
α. Pozorne życzenie (2): ćżi ſię roſkoſzować zwykli [w graniu kostek]/ ktorzi wtey iedney rzecży pilni ſą/ yżeby wſzyſtkich dobr ſwych poſtradali/ albo zaprawdę yżeby tylko wſzyſtek ich żywota czas/ marnie nie [!] vtracili. KwiatKsiąż P4.
5.
Orzecznikowe [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych: w postpozycji (6): II po aby (3), iżby (1), ktoryby (1); III po aby (1); ~ w antepozycji (3): I przed by (1), iż (1), żeby (1); ~ w interpozycji: między aby ‒ iżby (1); z zapowiednikiem w zdaniu głównym (12)] (15):
A żadny nieieſt by też był námożnieyſſy/ ktory by miał być prozen ſmierći/ á iż by ſie miał obronić gwałtowney grobowey możnoſći. RejPs 133v (
2);
GórnDworz Gg8v (
2);
Pan pátrzj z niebá [...] áby vpátrzył ieſli ktory ieſt iżby chciał zrozumieć á chciał ſzukáć Bogá ſwoiego RejPos 19;
Coż ieſt ná tym iżbyſmy wſzytki hiſtorie y wſzytki piſmá cżytáli RejPos 141v (
5);
HistLan F5v;
A táć ieſt wola Oycá mego [...] iżby káżdy ktory widźi Syná/ á wierzy weń/ miał żywot wieczny [Haec est autem voluntas Patris mei ... ut omnis ... habeat vitam aeternam] WujNT Ioann 6/40.Konstrukcje składniowe: A cum inf w zdaniu głównym (1): vkázuiąc cel piſánia ſwego/ ten być/ áby ludźie wierzyli/ iż Iezus ieſt Chriſtuſem [...] á wierząc iżby byli zbawieni przez imię iego. NiemObr 94.
nie ... iżby ... ale; nie ... ale iżby (2 : 1): CzechRozm 91; Stáránie náſze ma być/ nie iżbyſmy długo ná drodze byli [...] ále żebyſmy ſzczęśliwie drogi dokończyli. SkarKaz 422b; Nie byłći on świátłośćią: ále iżby świádczył [ut testimonium perhiberet] o świátłośći. WujNT Ioann 1/8.
6.
Nawiązujące między treścią poprzedzającego tekstu, a poparciem dla niej lub zaniechaniem w zdaniu głównym [wobec zdania głównego zawsze w antepozycji] (32):
KromRozm II i4v;
A iżebych krotko tę przyſięgę wáſzę zámknął/ iáwnie ſię to okazuie/ iż ktorykolwiek zwas Papieżowi przyſięga/ muśi [...] Dyábłu ſlużyć KrowObr 132;
GostGospSieb +4.Połączenia: »iżby ... ale« (1): Iżby było wiele piſáć co tám ná ten cżás Pan cżynić á ſpráwowáć racżył [...] ále cożkolwiek cżynił á ſpráwował [...] wſzytko dla tego ieſt nápiſano/ ábychmy [...] oſięgnęli żywot wiecżny RejPos 121.
»iżeby ... ano« (1): A iżebyś o tym nye wątpił: Ano [...] ſlawni kácerzowye z onych ſlow Kryſtuſowych [...] błąd ſwoy bráli KromRozm II o3.
»iżby ... oto« (1): ſłuchaycie [...] iż was opátrzę [...] we wſzythkich ſpráwach á potrzebach wáſzych. A iżbychmy ſzyrzey o tym zrozumieli/ oto wnet mamy Ewányelią RejPos 287.
»iż(e)by ... tak« (3): A iżebyś lepyey rozumyał/ ták ſye rzecz myáłá KromRozm III P8v; WerGośc 244; LatHar 379.
»iżby ... tedy« (2): RejAp 196; A iżbychmy ſnádniey zrozumieli temu/ tedy ſie ták zdáło áby też tu byłá przytocżoná [...] hiſtoria o tym ſwiętym powołániu thego Apoſtołá ſwiętego RejPos 287.
Frazy: »(a) iżby to była prawda; a iż(e)by to prawda była« (
7;
2):
Iż by to była prawda napiſano w ſtarim zakonie. Numeri 12. GlabGad L4v;
MiechGlab 65;
GórnDworz Kk (
3);
RejPos 281;
RejZwierc 39v (
2);
A iżeby to prawdá byłá że y nieprzyiaćielom dobrze cżynił. Stąd to możećie pobacżyć BiałKaz Mv.»a iżby (to) tak było« (7): KromRozm II g4v; A iżby to thák było: Wezmę ſłowá tyſz Apoſtolſkie/ ktory ták mowi. KrowObr 142 (3); GórnDworz Ee8v; WerGośc 244; A iżby to ták było? Słuchay iáko Páweł święty piſze do Koryntow WerKaz 300.
»(a) iż(e)byś lepiej (a. dostateczniej) (temu) (z)rozumiał; a iżbychmy szyrzej (a. snadniej) o tym (a. temu) zrozumieli« (4; 2): RejPos 100v; Co iżbyś lepiej zrozumiał/ ták ſię rzecż ma WerGośc 223. Cf Połączenia.
»(a) iż(e)by wiedział« (3): A iżby wiedźiał/ kthórą to czćią máią być czćieni/ Páweł święthy náucza. BiałKat 363v (3).
7.
Wyjaśniające lub ilustrujące przykładami sens poprzedzającego tekstu [wobec zdania głównego zawsze w postpozycji; wobec współrzędnych zdań pobocznych w postpozycji II po aby (4)] (20):
od koniá do wozu ná milę dwá groſzá dáć ma/ co ſie rozumié iżby y wóz y koniá náymował: ále ieſliby ſwóy wóz miał/ tedy od koniá do wozu da pułtorá groſzá SarnStat 974.Połączenia: »jako iżby« (1): przycżyna cięſzkiego rodzenia/ bywa z ſtrony bliznięczego rodzenia [...] albo dla dziwu iakiego nad bieg przyrodzony będączego Iako iżby dwoie dzieci o iedney głowie w żiwocie były. FalZioł V 17b.
»(a to, wszakżeby) tak, iżby« (3): Natymeſmy [...] zoſtali aby volno belo kazdemv poddanemv naſſemv wiachacz [...] A wſſakzeby tak, izby zaden w zebraniv [...] nieſmial bez [...] dopuſczenia naſſego [...] z Ziemie viiezdzicz ComCrac 13v; KromRozm III O3; Doſyćći temu ktory tákowy ieſt/ ná ſtrofowániu tym ktore bywa od wielu: ták iżby ſię [...] godźiło ráczey odpuśćić y ćieſzyć [ita ut ... consolemini]/ by ſnadź zbytnim ſmutkiem tákowy pożárt nie był. WujNT 2.Cor 2/7.
»to jest (...) iżby« (15): warz ie w winie á w wodzie ſzałwijowey rowno w kwarcie, to ieſt iſzby wina była kwarta á wody ſzałwijowey druga kwarta FalZioł I 75c (2); ComCrac 21v (2); KromRozm I N3v; oznáymiłem ia tho tobie co ieſth dobrego/ á co Bog od ćiebie potrzebuie/ to ieſt ábyś cżynił ſąd/ á rozmiłował ſię miłoſierdźiá/ á iżbyś z pokorą chodźił przed Bogiem twoim [quid Dominus requirit a te, utique facere iudicium et diligere misericordiam et humiliare se ambulando cum Deo tuo]. BibRadz Mich 6/8 (2); RejAp 158v; kiedyby ták ſzło/ co dáley to gorzey/ tho ieſt/ iżby záwdy ociec był/ niż ſyn lepſzy: iużbyſmy byli [...] dawno do onego oſthátniego kreſu złośći przyſzli GórnDworz H5 (4); RejPos 284; WujJudConf 146; CzechRozm 162.
8. Wtrącone w formie nawiasowej uwagi (2): A wielce (iżebych oſobliwiey rzekł) od tych grzechow powćiągani mayą być/ wkore [!] ye [...] láta przywodzą KwiatKsiąż C4; ktore [...] Iupiter [...] vmiłował/ álbo ie iáko baiki (yżebyſmy im też nieco pozwolili) brzmią wſpłodźił. KwiatKsiąż F2.
** Bez wystarczającego kontekstu (3):
Quo nonnunquam est coniuctio, et significat, ut, Aby/ iżby. Mącz 343c. W błędnym tłumaczeniu łacińskiego „ut” wprowadzającego przykładowe użycie wyrazu hasłowego (2): Cernere, Rozumieć/ báczić. Terent. Ut consuetum amorem facile cerneres, Ták iżebyś ſpolną miłość mógł dobrze poznáć y obáczić. Mącz 48d (2).
II.
W funkcji partykuły (114):
1.
Żądającej (102):
A. W zdaniu pojedynczym lub jednym ze zdań współrzędnie złożonych: niechby, oby (88): HistJóz B2; wyzwol że mnie ze wſzytkiego ſmutku [...] á iżby niemieli moczy zaſzkodzić mnie [...] zbawicielu ſwiata TarDuch D2v; s ktorego [galasu] vcżyniony proch á onym iżeby kto ſobie ranę z złych kroſt vcżinioną zaſipował/ thakież y dziwe mięſo zgania FalZioł I 62a (16); LibLeg 6/157v (8); A iżby nienáſſli miłoſierdzia v káżdego ſprawce ziemſkiego/ owſſem áby byłá na wſſem vćiſnioná ich máiętnoſć [...] Y niechay márnie záginie RejPs 163; ComCrac 16; LibMal 1544/86 (5); KromRozm III P4v; Diar 92 (3); Niechby w ſwe ſieći [...] powpadáli/ A ia iżbych zá obroną Páná niego wſzechmocnego/ Wyſzedł beſpiecżnie LubPs ee3v (4); KrowObr 60v (3); Y Muzycżkáć pomierna [...] nie wádzi/ [...] Ale iżby iáko woł we łbie nie hucżáłá RejWiz 17v (4); RejZwierz 12; Aby mocni w wierze nie gárdzili mdłymi/ á iżby mdli nie ſądźili mocnych. BibRadz Rom 14 arg (4); KwiatKsiąż D (5); RejAp 193; niechay náſz Dworzánin ma iednego [...] przyiacielá [...] A potym drugie wſzytki áby cżćił [...] podług każdego ſtanu [...] á iżby ſie s tymi rádniey wdawał/ ktorzy ſą zacni/ wzięći GórnDworz M3 (3); HistRzym 80v; Dayże też nam [...] Pánie táką wiárę [...] iákąś był dał temu Apoſtołowi twemu ſwiętemu/ á iżebyś ſie też nam [...] ozwáć y tákież obiáſnić racżył RejPos 286v (11); RejZwierc 8v (6); Oczko 24v; CzechEpPOrz *3v; NiemObr 79; ActReg 59; KMieć naprzod poſłuſzeńſtwo Pánu powinien/ á iżby mu dobry przykład Vrzędnik z Włodárzem z śiebie dał GostGosp 26 (2); GórnTroas 49; A iżby ſie téż obecné Burgrábié Krákowſkiégo mieſzkánié nie gdźie indźie/ ieno ná zamku Krákowſkim rozumieć á znáczyć mógło. SarnStat 492.
B. W zdaniu podrzędnie złożonym, na początku drugiego z kolei zdania nadrzędnego (14): abi dobil Budzina od Thurkow a yeſly go dobedzie yzbi wſzitek rozbil y wmyotal w dunay LibLeg 11/44v (8); A prośbá iego/ gdy by czego kolwiek proſił iż by mu ſie záwżdy opák obroćiłá y miáſto przedłużenia rádſſey niechay będą ſkrocone dni czáſow iego. RejPs 163; ComCrac 22; Záſię gdy Dworzáninowi do rozmowy przydzie/ iżby pomniał s kim czo mowić ma GórnDworz I7v (3); Iż ták w zakonie nápiſáno ſtoi/ iż ktokolwiek chćiałby mieć ten żywot wiecżny/ á ty błogoſłáwieńſtwá ſwoie/ iżby miał miłowáć Páná Bogá ſwego RejPos 209v.
2.
Ograniczającej: byleby (3):
Ktoby żydá vderzył iżby nie do krwie/ táki winien Woiewodzye winę/ á żydowi zá vderzenie opráwowáć. UstPraw K.Połączenie: »tylko iżby« (2): gdy iuż nowégo rogu pocznie náráſtáć/ tedy go rucháć niedáy thylko iżby porownał SienLek 177; żywot ſpokoyny á pomierny/ ktory ná rownym tylko iżby na poććiwym ze wſzytką wdzięcżnoſcią przeſtawa. RejZwierc 122.
3.
Wzmacniającej (7):
A. Odnoszącej się do spójnika zdania współrzędnego (4): O bych ſie ia nie oglądał ná ty niewierniki/ Dawnoſzbych ia iuż dopuśćił ná nie okrutniki/ Lecż iżby ſie ſprzećiwnicy ſnadź chcieli tym chłubić/ Iż możnoſcią ręki ſwoiey mogą ie wygubić LubPs gg5; KwiatKsiąż O3v; RejPos 275; [woda] śrzebro w nię włożywſzy czérni? to iuż nie trzeba y przyczyn do poznánia więcéy/ gdyż ſye tho ná oko podawa [...] á iżby śięgáć tego/ kto tám śiarki [...] nákładł: á do tego kto y ogniá przydał/ á óne tłuſtośći zápalił? Oczko 4v.
B. Odnoszącej się do spójnika zdania podrzędnego (3): thaczy lyvdzye mayą ſſyą zawodzycz zachoyczamy przed stharoſthamy naſzymy kamyenyeczkym y halyczkym wkthorey szyemy thaką [!] rzecz yzeby szya przydala MetrKor 34/135; napomynyeczye go [...] Toſch vczinyczye yeſly yſzbi vmarl pan Voyewoda do Rad do yego LibLeg 11/162; kto z wielkiego iádu y doſtałey á rozmyślney nienawiśći [...] iżby go rad zábił/ y ná ſercu to iuż vczynił SkarKaz 313a.
4. Pytajnej (2): [Żaba] ſie [... ] odęłá [...] pytáłá: Ieſłibych [!] ia tylka byłá/ Iżbych ſie nád nim tego pomśćiłá BierEz N4; Bo ieſli ty tu wſzedſzy ná wyſoką gorę widziſz mil kilkádzieſiąt/ á iżby on [Bóg] s thákiey wyſokośći niemiał wſzytkiego swiátá opátrzyć? Albo ieſli ty rozmyſłem ſwoim w iedney godzinie będzieſz we Włoſzech [...] coż on [...] niema wſzytkiego rozmyſlić. RejZwierc 147v.
Cf [EŻBY], IŻBYĆ, [JEŻEBY], ŻEBY
MK
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}