Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: JAŁOWOŚĆ

Następne hasło: JAM »

JAŁOWY (14) ai

a jasne; o prawdopodobnie jasne.

Fleksja

sg
m	N	jałowy	f	N	jałowå	n	N	jałow(e)
	G	jałow(e)go		G			G
	A			A	jałową		A
	I	jałowym		I			I

pl
N	subst	jałow(e)
G		jałowych

sg m N jałowy (3). ◊ G jałow(e)go (1). ◊ I jałowym (2). ◊ f N jałowå (3); -å (1), -(a) (2). ◊ A jałową (1). ◊ n N jałow(e) (1). ◊ pl N subst jałow(e) (2). ◊ G jałowych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Niepłodny, nie rodzący owoców lub potomstwa (13)
- Przen (4)
  - a) Pozbawiony treści, nieskuteczny (2)
  - b) Nieszczery, udany (2)
2. Nie działający, nieczynny, nieużyteczny (1)

1. Niepłodny, nie rodzący owoców lub potomstwa; infecundus, sterilis Calep, Cn (13): Infoecundus ‒ Nie płodni, iałowi. Calep 534a, 1004b.

Zwrot: »jałowym się stać« = sterilescere Calep [szyk zmienny] (2): Wſſytki ich drzewá rodzáyne sſtáły ſye yáłowe. LubPs Yv; Calep 1005a.

Wyrażenia: »jałowe jaje« (1): Vrinum ‒ Ialowe iaie, ktore kokoſzi znaſzaia bez zeiſcia skurcm [lege: z kurem], Calep 1142b.

»jałowa [krowa]« = effeta vacca BartBydg; taura Mącz (3): BartBydg 46; Mącz 441c; tákże y od iáłowych dwu doynych [krow] teyże ceny máią nabiał wydawáć GostGosp 118.

Zestawienie: bot. »jałowa morwa« = Ficus Sycomorus L. (Rost) (1): Sycomorus, yalova morva BartBydg 143.

Przen (4):

a) Pozbawiony treści, nieskuteczny (2): Ieſli zá żyto odnieśieſz nádźieie/ Wiátrem nádźiane/ wiátrći ie rozwieie/ Vcho y wiárę iáłową zbogáćiſz/ Ná kupi ſtráćiſz. KlonFlis H2; Więc zá tym naydą pozew być iáłowy/ A ty nieboże znowu proś o nowy KlonFlis H3v.

b) Nieszczery, udany (2): Iuż tyśiąc lat temu będzie, Iák niewiáry pełno wſzędzie. W vśćiech miod: Iák mleko mowá: W ſercu żołć: Iáłowe słowá [Verba laclis]. KlonWor *2v.

Wyrażenie: »jałowy śmiech« = fictus a. sardonius risus Cn (1): Bacżyłeś w.m. owego/ kthoregom dziś trzeći dźień w.m. vkázował ná wielkiey ſieni/ co owo pochutnywáiąc ſobie chodził/ oględáiąc ſie to ná tę/ to ná owę ſtronę/ á iákimśi iáłowym ſmiechem/ powabiáiącz áby ktho przed nim zyął cżapkę? GórnDworz M.

2. Nie działający, nieczynny, nieużyteczny (1):

Zestawienie: »upust jałowy« (1): debet aquam demittere si inundabat alias na wsisthky sthavy dlia thak mlynnego vpvsthv iako yalowego volno pusczicz ZapWar [1526] nr 2455.

Synonimy: 1. bezpłodny, niepłodny, płony.