[zaloguj się]
[pdf]

NIEPŁODNY (174) ai

W pisowni łącznej (153), w rozłącznej (21).

e oraz o jasne.

comp niepłodniejszy (1).

Fleksja
sg
mNniepłodny fNniepłodnå, niepłodn(a) nNniepłodn(e)
Gniepłodn(e)go Gniepłodn(e)j G
Dniepłodn(e)mu Dniepłodn(e)j Dniepłodn(e)mu
Aniepłodn(e)go, niepłodny Aniepłodną Aniepłodn(e)
Iniepłodnym Iniepłodną Iniepłodnym
L Lniepłodn(e)j L
Vniepłodny Vniepłodnå V
pl
N m pers niepłodni
subst niepłodné, niepłodniejszé
G niepłodnych
D niełodnym, niepłodném
A subst niepłodn(e)
I m niepłodn(e)mi
n niepłodnémi
L niełodnych

sg m N niepłodny (11). ◊ G niepłodn(e)go (1). ◊ D niepłodn(e)mu (1). ◊ A niepłodn(e)go (3), niepłodny (1). ◊ I niepłodnym (3). ◊ V niepłodny (1). ◊ f N niepłodnå (37), niepłodn(a) (11). ◊ G niepłodn(e)j (11). ◊ D niepłodn(e)j (5). ◊ A niepłodną (17). ◊ I niepłodną (21). ◊ L niepłodn(e)j (4). ◊ V niepłodnå (4). ◊ n N niepłodn(e) (7). ◊ D niepłodn(e)mu (1). ◊ A niepłodn(e) (2). ◊ I niepłodnym (1). ◊ pl N m pers niepłodni (3). ◊ subst niepłodné, niepłodniejszé (8); -é (1), -(e) (7). ◊ G niepłodnych (6). ◊ D niełodnym (4), niepłodném (2); -ym RejPos, KochPieś; -ém Oczko; -ym : -(e)m FalZioł (2:1). ◊ A subst niepłodn(e) (4). ◊ I m niepłodn(e)mi (1). n niepłodnémi (1). ◊ L niełodnych (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. płodny.

1. Taki, który nie może mieć potomstwa, rozmnażać się, wydawać owoców; bezdzietny, nie przynoszący owoców, nieurodzajny; sterilis HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, JanStat, Cn; infecundus Calag, Calep, Cn; inferax, malignus Mącz; infelix, male natus, spadonius Cn (171): Ale kokoſz gdy vtyłá/ Ták niepłodna potym byłá: Nieznośiłá żadnego iáiá BierEz 14, K4v; Oto ptaſzkouye ueſelą ſyą ſplodu ſwego a ya nyeplodna w ſmątku oſtala PatKaz II 63v, 63, 64, 76, 86v; PatKaz III 105; kto tego ziela częſto pożywa albo naſienia iego/ thaczy ludzie bywaią niepłodni dla zbytniego wyſuſzania naſienia męſkiego. FalZioł I 88a; Gdy niewiaſta pierwſze dziecie ma/ tedy mu pępek oględać. Ieſtliże tam czo nabliżey ciała nie będą zmarzki iakie/ albo węzły/ to znamionuie iż ona niewiaſta iuż daley nie płodna będzie. FalZioł V 34v, IV 4b, łlb, 12d, V 46v, 48; Lepiey ieſt cżłowiekowi nie płodnemu być, niżli ſiny mieć nieobycżayne. BielŻyw 97; taka [niewiasta] albo nie płodna bywa abo zcięſzkoſcią rodzi, á to dla ciaſnoſci wrot którymi płod wychodzi GlabGad Pv; GliczKsiąż C2v; LubPs hh2; A więc ia kthory inym rodzenie dawam/ ſam niepłodnym będę/ mowi Pan Bog twoy? Leop Is 66/9, Iob 30/3, Luc 1/7, Hebr 11/11; Zadna w źiemi twey nie porodzi płodu martwego/ áni będźie nie płodna BibRadz Ex 23/26, Gen 11/30, 16 arg, 31/38, Is 54/1; Anná byłá cudna ále niepłodna. BielKron 62; [Arabowie] mieſzkáią ná mieyſcách niepłodnych/ thylko Wielbłądy chowáią BielKron 263v; ále [struś] zwyrzuca pierwey iáycá ktore być rozumie niepłodne BielKron 271; Thálge [wyspa] niepłodna/ bo ſie na niey nic nie rodźi BielKron 461v, 14, 15, 36v, 268; GrzegRóżn Ov; Mącz 122a, 414c; RejAp 82; RejPos 270, 295; A byłá Sarái niepłodna/ y nie miáłá dzieci. BudBib Gen 11/30, Gen 25/21, Cant 4/2, Luc 1/32; CzechRozm 155, 161; Calag 525a; Krolowá Izmáelitow będąc ńiepłodną/ poſłáłá do niego [Symeona]/ áby zá iego modlitwą/ mátką być mogłá. SkarŻyw 31; Infoecundus ‒ Nie płodni, iałowi. Calep 534a, 1004b; Ithaká rodźi kámiéń [...] O niepłodna Ithako GórnTroas 65; LatHar [+9], 477, 685; WujNT 188, Luc 1/7, 36, Hebr 9/11; SarnStat 652; Elżbietę poćieſzył/ że ſynem záſtąpiłá Choć ſtára: y która dotąd niepłodną była. SiebRozmyśl F3; SkorWinsz A3.

niepłodny w co (1): Weſtphália. [...] Ziemiá ieſt źimna/ w zbożá y w winá niepłodna BielKron 290v.

niepłodny w czym (1): iżes pouiedział Mácedonią być niepłodną we wſzelkim doſthátku/ á Indią hoyną we wſzelkiey roskoſzy obfituiącą HistAl G8.

W przeciwstawieniach: »niepłodny ... płodny (6), (u)rodzajny (3), hojny, obfitujący« [w tym: hojny i obfitujący (1)] (10): a czemu by ſzmyal ku oltarzouy przyydz zofyarą myędzy plodnymy nyeplodny PatKaz III 104v; Theż khadzenie z dołu białey głowie ſtego korzenia vcżynione/ z niepłodney płodną cżyny FalZioł I 109d, I 146a, IV 48a; HistAl G8; LubPs Y5v; Obroćił [...] Rodzáyną źiemię w ſolną (á niepłodną) [terram fructiferam in salsuginem]: dla złośći tych co w niey mieſſkáią. Leop Ps 106/33; SkarŻyw [282]; ArtKanc T19; Ktory [Bóg] płodne látorośli ochędaża/ á niepłodne odćina WujNT 366.

W porównaniu (1): Niedbáłe ſercá ludzkie/ ſą iáko opoká álbo iáko rola niepłodna. RejPos 64v marg.

Zwroty: »(u)czynić [kogo, co] niepłodnym« (3): żydowſtwo ktore przed tim było płodne dla ich złoſci vcżynił niepłodnym. WróbŻołt kk8; RejPs 160v; zyemiá to dobra ieſt/ ále wodá wzdroiow cżyni ią niepłodną. BielKron [853].

»(z)stać się niepłodnym« = sterilis effici Vulg [szyk zmienny] (3:1): kokoſz kthora iayca złote nioſła/ iuż ſie sſtała niepłodną [consumpta est sterilitate] HistAl B3v; LubPs A6; Leop Eccli 42/10; Sterilesco, Płonieyę/ ſtáyę ſie niepłodnym. Mącz 414c.

Wyrażenia: »niepłodna(-e) figa, drzewo, winnica« = sterilis vinea Vulg [szyk 2:2] (2:1:1): Leop Mal 3/11; Caelebs arbor. Niepłodne drzewo/ które żadnego owocu nie rodźi. Mącz 30a; pokázuiąc ćierpliwość Bożą przez figę niepłodną/ ktorey ieſzcze do roku czekał owocu. WujNT przedm 37, s. 249.

»gory, krainy, piaski niepłodne« (3): Trachoni, Góry w Gálileyi niepłodne. Mącz [460] b; KochPs 89; Dla tego ſtámtych kráin [z Inflant] niepłodnych częſte narody wychodziły przed głodem do Włoch y indzie z Gotámi y z Cymbrámi. StryjKron 72.

»matka (a. mać) niepłodna« [szyk 4:3] (7): a yako ona znyeplodney matky narodzy ſyą tak dzywno ſnyey ſyą narodzy ſyn bozv PatKaz III 105v, 105v; RejPs 168; LubPs Z6; Ten máć niepłodną/ y ziętą troſkámi/ Lubémi ćieſzy zá czáſem dźiatkámi. KochPs 173; ArtKanc T19; LatHar 334.

»niewiasta, białagłowa, pani (jest) niepłodna« =femina steriles JanStat [szyk 11:3] (7:4:3): OpecŻyw 3v; ſzwyąta anna yąla rzewno plakacz rzekącz Otom ya nanyeſcząſznyeyſza nyeuyaſta nyeplodna wzgardzona PatKaz II 63v, 76, 86; á gdibi ſie pani niepłodna tego wina napijała przez kielko dni/ ſprawi ią ku poczęciu barzo dobrze FalZioł I 145d, *b, I 7c, 9b, 101b, IV 5b; GliczKsiąż C4; Oczko 29v; których poſagów niektóré oſoby po białychgłowách nie płodnych práwem dochodziły/ [...] nie máiąc ná to żadnych zapiſów y opráwy z kśiąg: vſtáwiamy SarnStat 632 [idem] 936.

»niepłodni rodzicy, małżonkowie« (2 : 1): Dla pomnozenia płodu/ a nawięczey v nie płodnych małzonkow. FalZioł V 86; GliczKsiąż Cv; SkarŻyw 13 marg.

»niepłodny okrom syna« (1): Turecki Bog nie ieſt ſtworzyćielem wſzythkich rzecży/ ále ieſt Báłwan w mozgu Máchometowym vbudowány/ Bog vſtronny ábo niepłodny okrom Syná. GrzegRóżn G2v.

»niepłodna (jest) ziemia, rola, pole« = bruta tellus, incultus, malignus ager Mącz; male natus ager, tellus infelix Cn [szyk 8:8] (12:3:1): GliczKsiąż Hv; Wyſławyenye kroleſtwá Páńſkiego/ ktore ieſt podobne dzdzowi ożywiáiącemu nyepłodną zyemię. LubPs cc5v marg, Q4 [2 r.]; BielKron 263v [2 r.], 264, 289, 449v; Malignus ager, Niepłodna rola/ okóło którey roboty doſić á pożitku máło. Mącz 205d, 27b, 60a; RejAp 59; RejPos 81v; RybGęśli B; By tá źiemiá do ktorey idziećie y gdźie záwſze mieſzkać máćie/ niepłodna byłá/ ſłuſzniebyśćie mieli nárzekáć WysKaz 11.

»żona, corka za mężem niepłodna« [szyk 4:1] (4:1): Ten [Ziemomysław] nárzekał ná ſwą żonę niepłodną: ábowiem vrodziłá mu ſyná nie rychło y tho ſlepego. BielKron 343; SkarŻyw 283, 285, 478; KlonKr B4v.

Szeregi: »niepłodny a niepotrzebny« (1): Y iákiey theż záſię żáłośći vżywa [Bóg]/ gdyby zá ták pilnym ſtárániem iego iemu ſie w niey iáki głog/ ábo iákie płonę wino/ ábo iákie niepłodne á niepotrzebne látoroſle/ vmnożyć miáły. RejPos 59v.

»niepłodny i opuszczony« (1): Y rzecżeſz w ſercu twoiem / kto mi národził tych gdyżem ia niepłodna y opuſzcżona [orbata et solitaria] BudBib Is 49/21.

»niepłodny i piaszczysty« (1): też to miáſto [Nurnberg] ná źiemi niepłodney y piaſzcżyſtey/ á dla thego potrzebuie ludu nie proſtego rozumu dla żywnośći. BielKron 289.

»przeklęty a niepłodny« (1): iednák Pan Bog [...] do pożytku thák ią [ziemię] człowiekowi obróćił iż/ która ſłuſznie miáłá przeklętą á niepłodną być/ błogoſłáwioną á żyzną/ w rzeczách z niéy pochodzących/ fam vczynił. Oczko 1.

»niepłodny i (a) stary (a. zstarzały)« [szyk 1:1] (2): y rzecż ſie mu [Abrahamowi] tá namniey niepodobna widziáłá: áby mogł był mieć z Sarą żoną ſwą ktoresgo potomká/ widząc ią niepłodną/ á iuż zſtárzáłą CzechRozm 74 v, 155.

»niepłodny a suchy« [szyk 1:1] (2): GliczKsiąż Cv; Izráelcżycy lepak ná ſuchey á niepłodney puſzcży/ cudowny wody wdźięcżny napoy mieli. WysKaz 9.

»zły a (i) niepłodny« (2): RejPos 58v marg; opiſał go [św. Jan Chrystusa] z wieiádłem ná plewę/ z śiekierą y z ogniem nieugáſzonym ná złe y niepłodne drzewo. SkarKaz 1b.

W przen (5): RejPos 58v marg, 59v; [Zygmunt III Waza] Z winnice Páńſkiey wymiece pokrzywy. Wyrzući ćiernie/ y niepłodne głogi/ Y przywiedźione z obcych kráiow Bogi GrochKal 16; SkarKaz 1b.
Wyrażenie: »niepłodne drzewo greckie« = kościół wschodni (1): Cżwarty rok iuż temu nie płodnemu drzewu Greckiemu przychodzi/ w ktorym wyćięte będzie SkarJedn 323.
Przen: Bezowocny w wierze (9): Cżas ſtarego zakonu był niepłodny bo nie rodził thakiey łaski ktoraby proſto otworziła vlicżkę niebieską, ale to cżyni zakon nowy. WróbŻołt V v.

W przeciwstawieniu: »niepłodny ... płodny« (2): to ieſt vcżynił [Bóg] to iż pogańſtwo niepłodne przed tim, theraz ſtawſzi ſie krzeſcianſtwem ieſt płodne iako matka ſynowska weſoła. WróbŻołt mm4; SkarKaz 520a.

Fraza: bibl. »świat będzie niepłodny w wierze (a. od wiary)« (2): a záthłumi ſie drogá prawdy: y ſwiat będzie niepłodny od wiáry [sterilis erit a fide] Leop 4.Esdr 5/1; BudBib 4.Esdr 5/1.
Zwrot: »niepłodnym zostać (a. zstać się)« (2): SkarJedn 397; By wilgotnośći nie miáłá/ Gdyż ſię ták niepłodną sſtáłá: [...] Abowiem tá Winnicá wſzech zaſtępow Paná/ Z ludu Izráelſkiego ieſt zacnie zebrána ArtKanc K6.
Szeregi: »niepłodny i goły« (1): Pátrz iáko to mocna y płodna wiárá [...] Boże day nam táką/ á ſtrzeż nas owey niepłodney y gołey/ co y dobre vezynki y ćieleſne pokłony gáni. SkarKaz 520a.

»niepłodny i przeklęty« (2): [Carogrodska stolica] iuż nie płodna y przeklęta nie rodzi. SkarJedn D4v, 398.

α. W funkcji rzeczownika: »niepłodna« = sterilis Vulg, PolAnt (16): Qui habitare facit ſterilem in domo [...] Ktori daie mieſzkać niepłodney w domu ſwoim WróbŻołt 112/9, mm4; ábowiem ſzcżęſliwa ieſt niepłodna/ y niepokaloná [felix est sterilis et incoinquinata]/ ktora nieuznáłá łożá w grzechu Leop Sap 3/13; prziydą dni/ w kthore będą mowić: Błogoſláwione niepłodne y żywoty ktore nie rodziły/ y pierſi ktore nie karmiły. Leop Luc 23/29, 4.Reg 4 arg; BibRadz Is 54/1, Sap 3/13, Gal 4/27; Niepłodném Cieplice pomocné. Oczko [42]v; Ten [Bóg] niepłodnym potomſtwo dáie KochPs 97; Niepłodney potomſtwo vprośił S. Symeon. SkarŻyw 31 marg, 412; WerKaz 293; LatHar 724; Abowiem nápiſano: Weſel ſię niepłodna/ ktora nie rodźiſz WujNT Gal 4/27, Luc 23/29.
a. Taki, który ma ograniczoną zdolność rozmnażania się (2): Nápiſz mężá thego niepłodnego [Scribe virum istum sterilem]/ mężá ktory zá dni ſwoich niebędzie poſcżęśćiony/ ábowiem nie będzie z náſienia iego mąż/ ktoryby ſiedział ná ſtolcu Dawidowym. Leop Ier 22/30.

W przeciwstawieniu: »niepłodny ... płodny« (1): iednem źwierżętom [Bóg] kazał ieść tráwę [...]/ á niektórym też mięſo inych źwierżąt: ále tych drapieżnych nie płodny vczynił rodzay/ á tych záśię rochmánnych bárżo płodny dla tego/ żeby rodzay drapieżny wyieść ich nie mogł. GórnRozm Nv.

2. Powodujący bezpłodność lub nieurodzaj, nieurodzajny; sterilis Mącz, Cn (3): Miewaią też odchod brzemienne/ gdy nie płodne powietrze przychodzi. To ieſt gdy bywa, nagła odmiana ſtanu lata: z ciepła na zimno albo z pogody na deſzcż. FalZioł V 30v; Przywroćże nas Pánie náſz z wyęzyenya náſzego/ Iák wody kthore płyną s wſchodu ſłonecżnego/ A obżywyáyą zyemyę cżáſu nyepłodnego. LubPs cc5v; Mącz 377d.

Synonimy: 1. jałowy, nieplenny, nierodny, nieurodzajny, płony; 2. nieurodzajny.

Cf BEZPŁODNY, NIEPŁODLIWY, PŁODNY

JB