[zaloguj się]
[pdf]

JAZ (46) sb m

jåz, jaz-.

Fleksja
sg pl
N jåz jazy
G jazu jazów
A jåz jazy
I jaz(e)m jazy
L jaziéch

sg N jåz (5). ◊ G jazu (12). ◊ A jåz (4). ◊ I jaz(e)m (1). ◊ pl N jazy (9). ◊ G jazów (10); -ów (3), -(o)w (7). ◊ A jazy (3). ◊ I jazy (1). ◊ L jaziéch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) i XIX w.

1. Rodzaj ruchomego płotu w poprzek rzeki lub stawu służącego do zatrzymywania i łowienia ryb; obstagium, obstaculum BartBydg; excipulum Cn (41): yako Slyachathny Iacub [...] prziszeth [...] do Rzeky rzeczoney Granyczna do yaszu nocznego czaszv Szkthorego pobral Ryby ZapWar 1508 nr 2056, 1507 nr 2045, 1508 nr 2054 [2 r.], 1508 nr 2055; BartBydg 100; A ktoby od tákowych iázow brał cło z kupcow [...] táki ſtánąwſzy ma ono wroćić co wzyął/ z winą 14 Grzywien UstPraw E2v, E2v [4 r.], K2v, K3 [5 r.] (11); ZapKościer 1585/57; ActReg 45; Koły do iázu dobre/ godne/ źimie w dobrą drogę nagotowáć GostGosp 86, 100, 167; Iázy ná rzékach niech będą zrzuconé [Ex fluviis obstacula tollantur. JanStat 1099]. SarnStat 54; RZEKI. IAZY. SLOZY. SarnStat 516; Wſzákże gdy komu ieſt miły pożytek Iázu [Vbi tamem aliquem obstaculi deectat vtilitas JanStat 1097]/ niech w nim vczyni wrótá ſzerokie: ktoremi przeieżdżáiącym wolné pływánie niech dádzą. SarnStat 918, 516 [6 r.], 1313 (12).
Zestawienia: »jąz jesiotrzy« (1): [liczba doroczna] Iaz ieśiotrzy/ Iaz kroſny/ Iaz kubel/ Iaz kołowy/ Płát od iázow GostGosp 167.

»jaz kołowy [ = zrobiony z kołów]« (1): GostGosp 168 cf »jaz jesiotrzy«.

»jaz krolewski [= należący do króla]« (2): A té Práwá przerzeczoné/ téſz ná Iázy náſzé Królewſkié/ [...] chcemy áby były śćiągnioné [Iura autem haec praemissa et obstacula nostra Regia [...] consistant JanStat 1098] SarnStat 918, 918.

»jaz krosny« = prawdopodobnie rozpięta śieć w otworze jazowym (1): GostGosp 167 cf »jaz jesiotrzy«.

»jaz kubel [ = kobiel]« = kosz z łyka lub wikliny, więcierz (1): GostGosp 168 cf »jaz jesiotrzy«.

Szereg: »jaz i płot« (1): poddánym náſzym ktorych [...] ták rzeki ſą zámknioné Iázy gęſtémi/ y płoty: iż Kupcy pływáiący tám tędy pływáć nie mogą [skazujemy aby były wolne]. SarnStat 917.
2. Tama, grobla, zapora (5): PLyńże ma miła Wiſło/ [...] Acżći było wolnośći/ ſnadź iákieś nádano/ Ale więcey ná ſuſzy/ Iázow nádzyáłano. RejZwierz 112; Pátrzayże mieyſcá dobrego skądbyś wodę chćiał wźiąć [...] y kędybyś też nic Sąsiádowi niezálał/ podnieśieniém wody/ álbo uczynieniém Iázu. Strum B3v; Ieſliby też v onéy Rzéki były brzegi wyſokié/ tedy muśiſz wodę Iázem podniéść Strum Dv, D; Zá tą zgodą/ przebyli one tám złe rázy/ Przez wody/ y przez błotá/ przez łáwki/ przez iázy. KlonWor 51.

Synonimy: 1. płot; 2. grobla, śloza, tama, zapora.

HJ