JAZ (46) sb m
jåz, jaz-.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
jåz |
jazy |
G |
jazu |
jazów |
A |
jåz |
jazy |
I |
jaz(e)m |
jazy |
L |
|
jaziéch |
sg N jåz (5). ◊ G jazu (12). ◊ A jåz (4). ◊ I jaz(e)m (1). ◊ pl N jazy (9). ◊ G jazów (10); -ów (3), -(o)w (7). ◊ A jazy (3). ◊ I jazy (1). ◊ L jaziéch (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) i XIX w.
1.
Rodzaj ruchomego płotu w poprzek rzeki lub stawu służącego do zatrzymywania i łowienia ryb;
obstagium, obstaculum BartBydg; excipulum Cn (41):
yako Slyachathny Iacub [...] prziszeth [...] do Rzeky rzeczoney Granyczna do yaszu nocznego czaszv Szkthorego pobral Ryby ZapWar 1508 nr 2056,
1507 nr 2045,
1508 nr 2054 [2 r.],
1508 nr 2055;
BartBydg 100;
A ktoby od tákowych iázow brał cło z kupcow [...] táki ſtánąwſzy ma ono wroćić co wzyął/ z winą 14 Grzywien UstPraw E2v,
E2v [4 r.],
K2v,
K3 [5 r.] (
11);
ZapKościer 1585/57;
ActReg 45;
Koły do iázu dobre/ godne/ źimie w dobrą drogę nagotowáć GostGosp 86,
100,
167;
Iázy ná rzékach niech będą zrzuconé [Ex fluviis obstacula tollantur. JanStat 1099]. SarnStat 54;
RZEKI. IAZY. SLOZY. SarnStat 516;
Wſzákże gdy komu ieſt miły pożytek Iázu [Vbi tamem aliquem obstaculi deectat vtilitas JanStat 1097]/ niech w nim vczyni wrótá ſzerokie: ktoremi przeieżdżáiącym wolné pływánie niech dádzą. SarnStat 918,
516 [6 r.],
1313 (
12).
Zestawienia: »jąz jesiotrzy« (
1):
[liczba doroczna] Iaz ieśiotrzy/ Iaz kroſny/ Iaz kubel/ Iaz kołowy/ Płát od iázow GostGosp 167.»jaz kołowy [ = zrobiony z kołów]« (1): GostGosp 168 cf »jaz jesiotrzy«.
»jaz krolewski [= należący do króla]« (2): A té Práwá przerzeczoné/ téſz ná Iázy náſzé Królewſkié/ [...] chcemy áby były śćiągnioné [Iura autem haec praemissa et obstacula nostra Regia [...] consistant JanStat 1098] SarnStat 918, 918.
»jaz krosny« = prawdopodobnie rozpięta śieć w otworze jazowym (1): GostGosp 167 cf »jaz jesiotrzy«.
»jaz kubel [ = kobiel]« = kosz z łyka lub wikliny, więcierz (1): GostGosp 168 cf »jaz jesiotrzy«.
Szereg: »jaz i płot« (1): poddánym náſzym ktorych [...] ták rzeki ſą zámknioné Iázy gęſtémi/ y płoty: iż Kupcy pływáiący tám tędy pływáć nie mogą [skazujemy aby były wolne]. SarnStat 917.
2. Tama, grobla, zapora (5): PLyńże ma miła Wiſło/ [...] Acżći było wolnośći/ ſnadź iákieś nádano/ Ale więcey ná ſuſzy/ Iázow nádzyáłano. RejZwierz 112; Pátrzayże mieyſcá dobrego skądbyś wodę chćiał wźiąć [...] y kędybyś też nic Sąsiádowi niezálał/ podnieśieniém wody/ álbo uczynieniém Iázu. Strum B3v; Ieſliby też v onéy Rzéki były brzegi wyſokié/ tedy muśiſz wodę Iázem podniéść Strum Dv, D; Zá tą zgodą/ przebyli one tám złe rázy/ Przez wody/ y przez błotá/ przez łáwki/ przez iázy. KlonWor 51.
Synonimy: 1. płot; 2. grobla, śloza, tama, zapora.
HJ