Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: JESZCZERZYCA

Następne hasło: JESZE »

JESZCZEŻ (42) pt

Pierwsze e jasne, drugie pochylone.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. jeszcze.

Znaczenia

Uwydatnia kontynuację (inną od spodziewanej); z silnym odcieniem ekspresywnym (42)
- A. Przy określaniu czasu trwania czynności lub stanu (24)
- B. Przy podkreślaniu dodatkowej czynności lub ilości uwydatnia kontrast tego, co istnieje, z tym, czego się spodziewano (18)
  - α. Nawet, co więcej (z silnym zabarwieniem uczuciowym wyrażającym podziw lub dezaprobatę) (13)
  - β. Mimo to (5)

Uwydatnia kontynuację (inną od spodziewanej); z silnym odcieniem ekspresywnym (42):

A. Przy określaniu czasu trwania czynności lub stanu (24):

a. Uwydatnia kontynuację czynności lub stanu podkreślając dezaprobatę (przeważnie orzeczenie w 2 os. czasu teraźniejszego); adhuc Vulg; etiam Mącz (11): Ieſzczeſz nieſzcżęſny cżłowiecże Ta twa pſia gęba ſzcżeb iecze RejJóz H7; BielKron 65; Yeſzczeſz mówiſz/ álbo y czóſz mówiſz/ á prawdáſz to/ bez kunſtu to mówiſz. Mącz 485b, 108d; ieſzcżeſz rządziſz zdraycá. RejFig Bb8v; Coż myślićie/ że chlebá nie maćie? ieſzczeſz nie baczyćie áni rozumiećie? ieſzczeſz maćie ſerce wáſze záślepione? [adhuc caecatum habetis cor vestrum?] WujNT Mar 8/17.

Połączenia: »a jeszczeż« = ad a. at etiam Mącz (4): A ieſczez ta pani dworna Tak zuphale ieſt vporna. RejKup 12; Mącz 18d, 419d; GórnTroas 62.

»i jeszczeż« = adhuc PolAnt (1): Ieſzczeż nie baczyćie áni rozumiećie? y ieſzczeż maćie ſercá zátwárdzone? BibRadz Mar 8/17.

b. Uwydatnia brak rozpoczęcia, trwania lub zakończenia czynności podkreślając dezaprobatę (przeważnie orzeczenie w 2 os. czasu teraźniejszego); necdum Vulg, Mącz, non dum Vulg (11):

α. Bez wyrażonego przeczenia: z przysłówkiem „mało” (1): Rozmayczie mie treſktało Iezczez na tem było mało. RejKup h5v.

β. Z przeczeniem; nondum PolAnt, Vulg; necdum Vulg (10): BierEz C3; KromRozm I Pv; MurzNT Matth 15/17; Vyrzy gnoy pod końmi tho woła ná páchołká/ ieſzcżeż było nie cżás tego dyabłá dawno wymiotáć? RejZwierc 106v; Ty wiele złego nácżyniwſzy miedzy Rzecżąpoſpolitą/ ieſzcżeſz łáſki nie prośiſz? BielKron 109; Mącz 243c; BibRadz Mar 8/17; Ieſzczeſz nie rozumiećie/ áni pámiętaćie onego pięćiorgá chlebá ná pięć tyśięcy ludźi/y wieleśćie koſzow wźięli? WujNT Matth 16/9, Mar 4/40, 8/17.

c. Uwydatnia możliwość trwania lub zaistnienia czynności lub stanu w przyszłości (2):

α. Podkreślając dezaprobatę (1): Rzekł lud poſpolity/ ieſzcżeſzby miał Ionátá vmrzeć/ przez ktorego Pan Bog lud Izráelſki wybáwił/ y wydárli go z ręku Saulowych. BielKron 64v.

β. Z imp uwydatnia chęć przedłużenia czynności (z odcieniem lekceważenia) (1): A gdy tego było czekania tak długo, gdy się doczekać nie mogli (‒) poszedł poń podsędek i usłyszał: (‒) „Jeszczeż jedno tam panie podsędku poczekaj. przyńdę ja tam do was wnet”. ZapMaz II G 97/89v.

B. Przy podkreślaniu dodatkowej czynności lub ilości uwydatnia kontrast tego, co istnieje, z tym, czego się spodziewano (18):

α. Nawet, co więcej (z silnym zabarwieniem uczuciowym wyrażającym podziw lub dezaprobatę); adhuc Vulg (13): miły panie Tos nadobnie łaskaw na mię Widzącz mnię tak skłopotaną Ieſzcżeſz iako nową raną Daſz mię tak przed ſobą dręcżyć RejJóz H5v; MurzHist M2; RejZwierz 106; RejPos 131v; Nie doſyćże Pánie moy/ iżeś nam tákie mieyſce y odpocznienie drogą krwią y śmierćią twoią zgotował: ieſzczeſz ſam po nas przychodźić chceſz? SkarKaz 552a.

Z przymiotnikiem (1): Odſczepieńcy ktorzy lud boży ceremonjami iéſzſczéſz nie potrzebnęmi zniewálaią MurzNT 56 marg.

Połączenia: »a jeszczeż« (2): RejRozpr A3; Tedy Moiżeſz odpowiedźiał tuż przed pánem/ Oto Izráelczycy nieſłucháią mie/ A ieſzczeżby [et quomodo] mie Fárao miał ſłucháć BibRadz Ex 6/12.

»jeszczeż i« = adhuc et PolAnt, Vulg (3): RejJóz H3; MurzNT Matth 15/16; A Piotr odpowiedáiąc rzekł mu: Wyłoż nam to podobieńſtwo. A on rzekł: Ieſzczeſz y wy bez wyrozumienia ieſteśćie? WujNT Matth 15/16.

»jeszczeż ktemu« (1): [Pan] Ieſzcżeſz ktemu ſam obiecuie poń [po człowieka] przydź á ożywić ciáło iego RejPos 222.

»jeszczeż nadto« (1): Ieſzcżeſz nád to zbudował Aaron ołtarz przed onym ćielcem SkarŻyw 490.

β. Mimo to (5): on podiąwſzy zá cię ták okrutną mękę ſwoię/ á roźlawſzy obficie nięwinną kreẃ ſwoię/ dawſzy vmorzyć ono ſwięte ciáło ſwoie/ ieſzcżeſzby cie ſtráćić miał? ieſzcżeſzby ſie w thobie roſkocháć nie miał? ieſzcżeſzby cie Bogu oycu ſwemu ofiárowáć nie miał? RejPos 106v; GórnTroas 21; Bo dla tego te dwie ſłowie Lukaſzowe z textu wymázuią [...] á ná ich mieyſce trupá ábo ćiáło zá duſzę/ á grob zá piekło podrzucáią. A ieſzczeſz będzie kto śmiał mowić/ żeby haeretykowie żadnego mieyſcá w piſmie świętym chcąc y wiedząc nie zfáłſzowáli? WujNT 404.

Synonimy: B. α. nawet; β. mimo.

Cf JESZCZEĆ