Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KAPTURAĆ

Następne hasło: [KAPTURNIK] »

KAPTUREK (14) sb m

a oraz e jasne.

Fleksja

	sg
N	kapturek
G	kapturka
A	kapturek
L	kapturku

sg N kapturek (5). ◊ G kapturka (3). ◊ A kapturek (5). ◊ L kapturku (1).

Sł stp brak, Sł stp nazw os, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

Dem. od „kaptur”; niekiedy z neutralizacją funkcji deminutywnej

Dem. od „kaptur”; niekiedy z neutralizacją funkcji deminutywnej:

1. Nakrycie głowy; cuculio, palliolum Mącz (12): Więc rzepy miáſto przepiorek Nárwie w wácek y wkápturek RejRozpr H2; LibMal 1544/87; Mącz 70c, 273d.

Przen: Przymówka, przycinek, potwarz, posądzenie, zarzut (6): bostwo pożycżáne X. K. kápturek. CzechEp 348 marg.

Zwroty: »kapturek [na kogo] kłaść a. włożyć« = obwini(a)ć (1): niechay ſię wſtydźi: á ten kápturek/ ktory ná nas nieſłuſznie kłádźie/ ſam rácżey ná ſię włoży. NiemObr 95.

»przykrawać (a. przykroić), przyrżnąć kapturka« = przygadywać; ulcus tangere Mącz [szyk zmienny] (2 : 1): Quo pacto Rhodum tetigerim in convivio, [...] Yákom onego Rodeyskiego młodźieńczyká ná bieſiedzie słowy zágadł/ przikroyiłem mu kápturká/ prziciąłem mu słowy. Mącz 439c, 439c; CzechEp 11.

Wyrażenie: »przyobleczenie w kapturek« = postawienie zarzutów (1): Lecż im ku podporze ich vżywa I.M.X.K. ſłow inſzych/ ku ſpotwarzeniu náſze^mv/ y ku przyoblecżeniu nas w ten kápturek w ktorym I.M. ſam chodźi CzechEp 348.

a. O stroju błazeńskim (1):

Wyrażenie: »kapturek błazeński« (1): Y dał vſzyć kápturek błazeńſki z dzwonkámi/ Ktemu cepy ſkorzáne nátkáne zgrzebiámi. HistLan D4.

Szereg: »kapturek k temu cepy« (1): HistLan D4 cf Wyrażenie.

b. O stroju zakonnym; tu krzyżackim (1): ſnich to ieden ták mężny był Niemiec/ Kikierzyc Deeber z Luſácyey/ pozłoćiſty pás miał ná zbroi/ á wbiałym kápturku/ przebił ſie przes vffy Polſkie BielKron 384.

2. Część składowa uprzęży, rzemień opierający się na końskim czole (1): Frontale quod ad frontem pertinet, Kápturek koński który kłádą ná vſzy y ná czoło. Mącz 137c.

3. Chustka na szyję (1): Focale ‒ Obwiaska na ſziie kapturek koło ſziie. Calep 425b.

4. [Płachta imitująca zwierzę, w której ukrywał się człowiek czatujący na ptaki: Sieiek iákim ſpoſobem maſz doſtáwáć. [...] álbo chłopiętá vbráć w kápturki iáko świnie z pyſkámi/ álbo też y zá koniem CygMyśl G2.]

Synonimy: 2. naczelnik, nagłowek; 3. obwiązka.