[zaloguj się]
[pdf]

KLĘSKA (34) sb f

klęska (17), kleska (16), klęstka (1), [kliska, kliszka]; klęska ReszList, KochProp, KochWr, ActReg, GórnTroas, OrzJan (3), SarnStat, KmitaSpit (4), PowodPr (3); kleska GliczKsiąż, Leop, BielKron (5), Mącz, BielSpr (2), ModrzBaz, KochOdpr, KochPs, SkarŻyw (2), KochSz; klęska : klęstka MycPrz (1 : 1).

e pochylone, a jasne.

Fleksja
sg pl
N klęska
G klęski klęsk
A klęskę klęski
I klęską
L klęsce

sg N klęska (2). ◊ G klęski (8). ◊ A klęskę (17). ◊ I klęską (2). ◊ L klęsce (1). ◊ pl G klęsk (1). ◊ A klęski (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Coś złego, wielkie nieszczęście; szkoda, strata; spustoszenie, zniszczenie; clades Modrz, Cn; calamitas, internecio, occisio, strages Cn (34): Tenći ieſt záprawdę cżás/ ktorego poſpolite kleſki opłákáwáć á wiſzące nád námi/ vſtáwicżnemi modlitwámi oddáláć mamy. ModrzBaz 101; SkarŻyw 392; Troią ſtrapić prágnąłem: lecz klęſká ták ſroga Z wieczną hánbą/ y zgubą/ żeby ią podkáłá/ Tego/ Bóg widźi/ nigdy myśl moiá nie miáłá. GórnTroas 24; OrzJan 91; ktore [ordy tatarskie] nieſpodźianie wielką klęſkę w narodźie náſzym z bliżſzego iuż ſąśiectwá cżynią. PowodPr 8, 4.

W charakterystycznych połączeniach: klęska pospolita, sroga, wielka (więtsza) (3), znaczna; wielą klęsk zmordowany.

Zwrot: »klęskę podjąć, wziąć« [szyk zmienny] (1 : 1): Inde incidere in plagas, per translationem, Wpáść w nieyáką niebeſpieczność/ Podyąć yáką kléskę. Mącz 302c; to przypomnię/ że ſie iuż máło nie wſzyſtki króleſtwá obeſzly tą niezgodą o wiárę/ y rzadkié któréby iákiéy znácznéy klęſki nie wźięło. KochWr 39.
Szeregi: »szkoda a klęska« (1): gdy pan bog dopusći ogień/ álbo ſzkody/ á kleſki yákye/ że wſſytkie nacżynya [rzemięsnik] wthen cżás potráćić może GliczKsiąż H3v.

»klęska ani uszczerbienie« (1): dla tego iż záwſze rozumiano/ że ſię tám nayrychley zádáne wierze chrześćijáńſkiey rány polecżyć mogły/ gdźie wiárá dobra żadney klęſki/ áni vſzcżerbienia nigdy nie ćierpiáłá. ReszList 191.

a. Przegrana w bitwie lub pojedynku, pogrom, porażka; interitus exercitus Vulg; deletio exercitus ad unum, internecinum bellum Cn (24): BielKron 307v; KochOdpr C; A ich nieprzyiaćioły/ tropem zágonioné/ Wracáiąc ſye ná mieyſce ſwé morze zálało/ Ták iż áni poſłáńcá z kléſki nie zoſtáło. KochPs 160; Kto kleſkę może/ kto pobite głowy/ Tey cięſzkiey walki wypowiedzieć ſłowy? KochSz B3v; OrzJan 14; Przez wſzyſtkę Woynę tákiey klęſki nie vználi KmitaSpit C, Cv, C5.

klęska czyja (1): SarnStat 437; [mnie też Muza prze do tego/ Bym piſał kliſkę Tyranná Thráckiego. KlonPożar B2v.]

W charakterystycznych połączeniach: okrutna klęska, pierwsza, przyszła, świeża, wielka (2); znak klęski.

Zwroty: »klęskę popaść« (3): BielKron 311; Ieſli ktorzy płocho á nieſmyſlnie nád wolą Hethmáńſką z woyſká wyieżdżáli przed podkániem: bo tym obycżáiem / ieſliby kleſkę iáką popadł/ iżby ćie nieprzyiaćiel záchwyćił/ ſkáźiłby ták ſerce ſwoim/ á nieprzyiaćielowi nápráwił BielSpr 26v; KmitaSpit A2.

»porazić klęską« (1): vderzył ná one woyſká niezlicżone/ y rozgromił wſzytki/ y poraził ie Pán Bog kleſką wielką. SkarŻyw 503.

»klęskę wziąć, podjąć (a. podejmować)« = infelicitatem consegui Vulg [szyk zmienny] (8 : 2): Leop 2.Mach 8/35; BielKron 247, 308v, 448v; BielSpr 7v; gdy ſie mieli podkáć/ Náſzy Przodkowie z Moſkwą ięli tego czekáć. Ktoraby ſtroná w walce klęſtkę podiąć miáłá MycPrz I Cv, II C2v; Bo Niemcy pod przymiérzem do Polſki wtárgnęli/ A iáko bóg chćiał/ y tak przećię klęſkę wźięli. KochProp 10; ActReg 183; [ale skoroby pan Turek wziął iáką kliſzkę w polu/ [...] każdyby chciał ſie doma mſcić nad nim ſwoich krzywd OrzKsiąż C4v.]

Wyrażenia: »ciężka klęska« (1): ále ieſliż was Sokálſka/ Bukowińſka/ y Opocka ćiężka klęſká nieuſtráſzyłá/ [...] czemuż tákże pod zwyćięztwem Tureckim nie ma ſie godźić ſzukáć záśię zwyćięztwá ſwégo? OrzJan 24.

»kleska szkodliwa« (1): Wiele ſie tego przydawa ludziem Rycerſkim iż nieopátrznym położeniem Woyſká/ kleſkę ſzkodliwą podeymuią. BielSpr 7v.

Szeregi: »kleska a porażka« (1): vćiekáiąc morzem ſpoſrednym/ ſámiuſtek przyſſedł do Anthiochiey/ wźiąwſzy wielką kleſkę á poraſſkę ná woyſku ſwoim [summam infelicitatem de inieritu sui exercitus consecutus]. Leop 2.Mach 8/35.

»klęska albo szkoda« (1): Gdźieby téż co nagłćgo było/ coby klęſkę/ álbo ſzkodę iáką woyſká R. P. [...] zá ſobą poćiągáć mogło/ [...] może winnégo ſkáráć SarnStat 437.

»ustąpienie i klęska« (1): co nieprzyiaćielá ták zacnego y możnego do vſtąpienia y klęſki przypráwiło? PowodPr 20.

Synonimy: szkoda, uszczerbienie; a. porażka.

ZCh