[zaloguj się]
[pdf]

PORAŻKA (155) sb f

-ż- (81), -sz- (48), -s- (10), -ss- (9), -z- (7).

o oraz drugie a jasne, pierwsze a pochylone.

Fleksja
sg pl
N poråżkå poråżki
G poråżki poråżek, poråzk
D poråżce, poråzce
A poråżkę poråżki
I poråżką poråżkami
L porażce, poråsce, poråszce, porazce, porażcze poråżkåch

sg N poråżkå (45). ◊ G poråżki (27). ◊ D poråżce (1), poråzce (1). ◊ A poråżkę (14). ◊ I poråżką (16). ◊ L porażce (17), poråsce (8), poråszce (6), porazce (1), porażcze (1). ◊ pl N poråżki (7). ◊ G poråżek (2), [poråzk]. ◊ A poråżki (3). ◊ I poråżkami (4). ◊ L poråżkåch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Klęska, przegrana; zadanie klęski; strages BartBydg, Miech, Mącz, Calep, Cn; clades Miech, Mącz, Calep, Cn; plaga, ruina Vulg, PolAnt; fuga et nex Vulg; fractio PolAnt; calamitas, internecivum bellum Cn (136): BartBydg 151; Wroćił ſie tedy Iudás od Kárnion/ poráźiwſſy dwádzieśćia y pięć tyſięcy. Po tey porażce/ ruſſył ſie z woſkiem [!] ku Effron Leop 2.Mach 12/27; Eneás po rozmáitych poraſzkach/ potkał ſie ſam á ſam s Tumuſem BielKron 60v; LOtárgius Hugonow ſyn Włoſki Ceſarz/ przećiw Othonowi Sáſkiemu kſiążęciu/ ktory do Włoch mocą ciągnął/ woyſko zebrał/ gdzye z obu ſtron wielka poraſzká byłá BielKron 173v; Vſłyſzawſzy Belá iż ich [Tatarów] iuż niemáſz/ przyiechał do puſtek/ znowu ſie po porażce zbierał ná Cżechy á ná Rákuſkie Kſiążę/ bo mu to ćiężey było ćierpieć niż od Tátar BielKron 302v; powálili wſzytek lás ná nie/ bo przed tym káżde drzewo ſpodćieráli dáley niż do połowice/ á ták wálili iedno drzewo ná drugie iż ſie ſámy drzewá ná nie obaleły/ gdzie wiele ludzi zginęło/ á oſtátek poimáli (marg) Poraſzká chytra. (–) BielKron 375; Odięłá śmiech Wołochom tá známienitá poraſzká/ ták iż y dzyał/ y ſtáthkow odbiegli precż. BielKron 422v, 129, 130, 131, 162v, 177 (17); Mącz 55b, 414d; BiałKaz L2v; Wielekroć wpotrzebie konie ná przekáźie były: cżęſtokroć też porazce przycżynę dawáły. ModrzBaz 110; Ale ſie tey poraſzki y ſmierći Radogoſtowey Alarik drugi Krol Gotſki pomśćił znácznie/ y Rzym Miáſto glowę y Pánią wſzytkiego Swiátá wziął y opánował StryjKron 36; Połowcy niebędąc tą porażką vſtráſzeni/ zebrawſzy woyſko nowe potáiemnie/ przyciągnąwſzy bez máłá Kijowá z Zamkiem nie vbiegli StryjKron 195; Boleſław też Krzywouſty z fráſunku wielkiego po oney porażce vmárł StryjKron 220, 31, 121; Calep 203a, 1009a; [ziemia Rakuska] ták częſtémi porażkámi od niego [cesarza tureckiego] vtrapiona/ mało iuż o ſobie nie zwątpiła? OrzJan 9, 71; [Krzyżacy acz trzydzieści tysiąc zbrojnych mieli, Lecz po onych porazkach bitwy dać nie śmieli. StryjPocząt 378; Grekowie [na brzeg trojański] przedſię przezdzięki á gwałtem párli ſie. Straż odpiráłá [...]. Ale Grekowie przedſię w ſwą/ gwałtem wielkim wychodzili. S cżego/ iż inácżey nie mogło być/ vroſłá poraſzká. HistTroj E2v].

porażka od kogo (2): tenci był vpad Ruſki, nigdy w ich ziemi nieſłychany, y ta pierwſza poraſzka od tatarow. MiechGlab 4; Tegoż też czáſu Carz Prekopſki pámiętáiąc onę ſwoię pirwſzą porażkę od Nahayſkich Tátarow/ zebrał ſię z wielkim woyſkiem StryjKron 722.

porażka na kogo [zawsze: na sie] (2): Widząc mężowie Azotcy tákową ná ſie porażkę/ rzekli: Niechaj nietrwa dáley Archá Bogá Iſráelſkiego v nas/ bo ćięſſka ieſt ręká iego nád námi Leop 1.Reg 5/7. Cf »porażkę na się mieć«.

porażka przez kogo (2): Wielka porażká Zydow przez Antyocha. BibRadz 2.Mach 5 arg; BudBib 1.Mach 5/34.

porażka czyja [= kto odniósł, kogo pokonano] [w tym: G sb i pron (27), ai (poss) (19), pron poss (3)] (49): wſzakoſz Tatarzy bacżącz porażkę ſwoię odiechali do Ruſſi MiechGlab 7, ** 4v [2 r.], **6v; RejPs 212; Y pobudźi Pan zaſtępow przećiw iemu bicż iáko w porażce Mádiańſkiey ná opoce Oreb BibRadz Is 10/26, Num 31 arg, I 96v żp, 168v żp, 1.Reg 31 arg, Is 37 arg (9); przyſzedł do Dawidá młodzyeniec s poſelstwem niewdzyęcżnym do Sycelech/ ktory był vciekł z woyſká Izráelſkiego/ oznaymił Dawidowi poraſzkę Izraelitow y śmierć Saulowę y ſynow iego. BielKron 68v; Pobrawſzy Alexánder wielkie ſkárby y bogáctwá po poraſce Perſkiey/ ciągnął do Syriey BielKron 124v; A to byłá ſzoſta poraſzká Turkow zá Krolá Włádźiſłáwá. BielKron 389, 43, 128v, 159, 220v, 246 (15); Locus rusticorum clade nobilis, Znáyome mieyſce od poraſzki chłopskiey. Mącz 248c, 153a; Fráncuzowie y Burgundijczykowie/ w Ziemi Pikárckiey/ z wielką obudwu ſtron poraſzką bitwę ſtoczyli. LeovPrzep A4v; ktora woiná gdzie by ſie zdárzyłá/ á zá poraſzką pogáńſką wyſzło by ták wiele tyſięcy Turkow/ Sárácenow/ z błędu/ á s ciemnośći Máchometowey/ á przyſzłoby ku ſwiáthłośći/ á vznániu prawdy Kriſtuſewey/ [...] cży nie obrociłoby ſie to w dobre [...]? GórnDworz Ii4v; RejPos 15, 15v, 17; Y Było po śmierći Saulowey że ſie wroćił Dawid poráźiwſzy (marg) Wł/ od porazki/ álbo z porazki. (–) Hámáleká BudBib 2.Reg 1/1; A gdy potym przyſzedł Amác-iáhu z poraſzki Edomcżykow/ przyniosł z ſobą bogi ludu Seirſkiego BudBib 2.Par 25/14; BiałKaz L2v; ModrzBaz 103v [2 r.], 106v; Krol [...] ciągnął proſto do Wołoch/ gdzie ſię złe znáki przyſzłey porażki náſzych iáwnie okázowáły StryjKron 672, 722; Dźiwuiem ſie y ſercu/ y vczynkóm twoim/ Cnotliwa Telezyllo: bo gdyś vſłyſzáłá O wielkiéy ſwych porażce/ wnetéś bróń porwáłá KochFrag 40; Zygmuntowé tedy/ Ládiſłáwowé y Ludwikowé porażki/ więcéy wam ſercá ná nieprzyiaćielá wáſzégo dodawáć/ niżeli was ſtráſzyć máią OrzJan 42; WujNT Hebr 7/1; CzahTr H3; [posłany przećiw Kártháginie/ onę wziął/ y zburzył: korzyść tam byłá należona/ ktorą Kártágineńſowie z porazk rozmáithych miáſt byli zebráli EutropGlicz F2].

porażka czyja [= kto zadał] [w tym: G pron (1), ai poss (1)] (2): Y wiele thych rzecży ieſt/ ktoreby cżłowiek przywieść mogł/ ná ſwiádectwo/ iż poraſzki Alexándrowe cżyniły ludziom wiele pożythku. GórnDworz Ii4; Melchiſedech kápłan Bogá żywego záchodził mu [Abrahamowi] ná drogi wielką mu pocżćiwość cżyniąc/ á zánoſząc mu chleb á wino po poraſzkach iego. RejZwierc 124v.

porażka gdzie [w tym: na czym (3), w czym (2), u czego (1)], jaka [przymiotnik od nazwy miejsca porażki] (6:5): BibRadz Is 10/26; á w ten cżas był vćiekł Hánnibál po poraſce Kártágińſkiey do Antyocha BielKron 128, 256v, 448, Mmmmv; Mącz 488b; BiałKaz L2v, L4; Podobną rzecż tey/ powieda Titus Liuius o porażce Rzymian we Fráncyi zá Konſulá Poſthumiuſa. ModrzBaz 103v, 103v; StryjKron 752.

W przeciwstawieniu: »porażka ... zwycięstwo« (1): W tych wſzyſtkich kośćiołach [...] nic inſzego ſię nie dźieie/ nic inſzego nie widźieć áni ſłyſzeć/ iedno vſtáwicżne vprzeyme prośby/ modlitwy/ żądánią [!]/ dźiękowánia [...] porażki/ zwyćięſtwá/ Korony/ przez kazánia/ rzezánia/ málowánia/ przez ſzáty / obrázy/ rozmáite ſpoſoby y ceremonije znácżone y przekładáne ReszHoz 116.

W charakterystycznych połączeniach: porażka chytra, mała, nieleda, nieszczęśliwa, niezmierna, potoczna, wielebna, (barzo) wielka (20), zdradliwa, znamienita; czas porażki, pamiątka; porażką ustraszony, utrapiony; bać się porażki, (po)mścić się (2); z porażki wpaść w rozpacz; uciec (uciekać) po porażce (2).

Przysłowie: ábowiem wielkie zebránie much nie vcżyni żadney poraſzki máłoſći oſsam. HistAl F3v.
Frazy: »stała się porażka (wielka)« [w tym: w kim (3)] = ruina magna facta est Vulg; fractio facta est, fuit plaga PolAnt [szyk zmienny] (7): Thák ſię wielka poraſſká ſtałá [/i]ż na koniec Iuwencius nazwierzchnieyſzy Stároſtá Rzymſki muſiał z miaſtá wyiecháć KrowObr 28; Leop 1.Reg 4/17; BielKron 259; Co gdy zrozumiały woyſká Tymotheuſzowe/ iſz tuſz zá nimi Máchabeuſz/ z vćiekáli przed nim/ y ſtáłá ſię w nich wielka poraſzká przezeń [et percussit illos plaga magna]/ ták iſz dniá onego pomordowano z nich ośm tyſięcy mężow. BudBib 1.Mach 5/34, 2.Reg 17/9, Sap 18/20; Wſpomnićie iaka poraſzká śię tey że Moſkwy ſtáłá na Vle ſpráwą zacnych Pánow y mężnych Rycerzow. BiałKaz L2v.

»trafiła się porażka« (1): A tráfiłá ſię tá nieſzczęſliwa porażká/ Roku Páńſkiego 1444. Kroleſtwá Włádisławowego w Polſcze iedennaſtego StryjKron 607.

Zwroty: »porażkę na się mieć« (1): iákoś ſie trzebá obáwiáć áby Polſká y kráiny ku niey náleżáiące/ á nawięcey Pruſka Ziemiá/ Páná nieodmieniły/ álbo iákiey poraſzki y nieſzcześćia wielkiego/ ná ſie niemieli LeovPrzep B2v.

»porażkę odnieść« (1): Niewſpominam inſzych porażek potocżnych ktore odnioſłá Moſkwá wiele kroć wyfláńćiech. BiałKaz L4.

»[w kim] porażkę podjąć« (1): Bo ácż śćiány iego [Moskiewskiego księdza] w cále ſtoią. Ale w ludźie ſwoim/ iákie poraſki/ y iákie ſkody podiął nie ieſt to wam táięmno BiałKaz H4v.

»polec w porażce« (1):oycowie naſzy byli podáni pod miecz y ná łup/ á polegli przed nieprzyiaćioły ſwemi w ſrogiey porazce [et ceciderunt ruina magna in conspectu inimicorum nostrorum] BibRadz Iudith 8/12.

»porażkę [od kogo] popaść« (1): [Portugalczycy] lekkość álbo poraſzkę przed thym od Maurow popádli v Málaki miáſtá w Indyey BielKron 448.

»porazić, pomordować, pobić porażką (barzo) wielką (a. okrutną)« = percutere plaga (magna) Vulg, PolAnt (6:2:1): Pomordowáli tedy żydowie nieprzyiaćioły ſwoie porażką wielką [!]/ y pozábijáli ie/ oddawáiąc im to/ co oni byli ná nie zgotowáli: ták bárzo/ że iácy w mieśćie Suſan/ pięć ſet mężow zábili Leop Esth 9/5, Iudic 15/8, 2.Par 13/17, 1.Mach 5/34, 8/4; Y pobił ie Abiá z ludem ſwem porażką wielką/ ták iż poległo ránnych z Izráelá/ pięć kroć ſto thyſięcy mężow ná wybor. BibRadz 2.Par 13/17, Ios 10/10; y wyćiągnął Dawid á walcżył z Peliſztymy/ y poráził ie porażką wielką y vćiekli przed nim. BudBib 1.Reg 19/8, 1.Reg 23/5.

»uczynić porażkę« [w tym: w kim (3), miedzy kim (1)] = inferre laesionem HistAl; facere increpationem PolAnt [szyk zmienny] (5): Potim huphi dwa Suliſławow y Miecżława Opolſkiego kxiążęcia/ podkali ſie ze trzemi huphy Tatarſkimi wielką porażkę w Tatarzech vcżynili [validam thartaris stragem ediderunt] tak iż też pocżęli vciekać. MiechGlab 10; HistAl F3v; BudBib Ps 149/7; StryjKron 305, 390.

»wybawić z porażki« (1): Zeſłał Pan Dawidká ieſzcże niedoroſłká młodego/ ktory [...] zábił mocarza [!] á okrutniká onego/ y wybáwił s poraſzki wielkiey wſzytki woyſká krolá onego. RejPos 215v.

»wziąć porażkę na wojsku« (1): [Nikanor] vćiekáiąc morzem ſpoſrednym/ ſámiuſtek przyſſedł do Anthiochiey/ wźiąwſzy wielką kleſkę á poraſſkę ná woyſku ſwoim [summam infelicitatem de interitu sui exercitus consecutus] Leop 2.Mach 8/35.

»porażką zetrzeć« = percutere plaga Vulg [szyk zmienny] (2): Gdy iuż będą ſynowie Iſráelſcy beſpiecżnie mieſzkáć w ziemi ſwey [...] przywiedzie Pan ná nie Gog Krolá z wielkim woyſkiem/ ále y tego z iego woyſkiem wielą porażek záś zetrze á zniſſcży. Leop Ez 38 arg, 1.Mach 8/4.

»porażką zniszczyć« (2): Leop Ez 38 arg; Ná on cżás Gotowie/ Wándalowie/ Hunnowie/ mizernie Fráncuſką ziemię woiowáli: [...] męże pobiwſzy żony ich wniewolą prowádzili: y iną nędzą y brzydkośćią wſzytko nápełnili: y miáſto ono Wirománd/ tákąſz poraſzką zniſzcżyli. SkarŻyw 528.

»wielką porażką zwyciężać« (1): Kazimirz tedy niechcąc tey pogody opuśćić/ áby ſobie zhołdował tákiego Monárchę/ ktory Turki/ Tátáry y Węgry częſto wielkimi porażkámi zwyciężał/ [...] ruſzył ſię do Lwowá StryjKron 662.

Wyrażenia: »porażka haniebna« [szyk 1:1] (2): Po they porażce hániebney wſzyſcy dawáli winę Kociándrowi/ kthory gdy ſtánął ku ſpráwie przed krolem w Wiedniu/ wymawiał ſie BielKron 310, 357v.

»porażka sroga, okrutna« = ruina magna Vulg, PolAnt [szyk 2:1] (2:1): Leop 1.Mach 8/4; BibRadz Iudith 8/12; A tymi porażkámi ſrogimi/ y ſpuſtoſzenim ziem ſwoich/ Walił Kniáź Moſkiewſki pychę hárdą złożył StryjKron 747.

»porażka wojenna« (1): Iáko piſze Cato: We wſzelkich ſpráwach innych ná świećie może być popráwá/ ieſli ſie kto w cżym omyli/ ále porażká Woienna nie może być nigdy nágrodzoná BielSpr 6.

Szeregi: »porażka i (a) kleska« [szyk 1:1] (2): Leop 2.Mach 8/35; Gdy iuż tá porażká byłá y tę kleſkę wźięło to lámentliwe kroleſtwo [węgierskie]/ oneyże nocy mordy/ ták po miáſtecżkách iáko po wſiách wielkie Turcy cżynili BielKron 308v.

»lekkość albo porażka« (1): BielKron 448 cf »porażkę popaść«.

»porażka i szkoda« (1): BiałKaz H4v cf »porażkę podjąć«.

»upad a porażka« (1): Vćiekł Iſráelſki lud przed Filiſtyny/ y ſthał ſie wielki vpad á poraſſká w ludu [et riuna magna facta est in populo] Leop 1.Reg 4/17.

Przen: Plaga, zbiorowe nieszczęście (16): Y obwieźli Archę Bogá Iſráelſkiego/ á gdi ią obwoziłi [!] ſtawáłá ſie ręká Páńſka w káżdym mieśćie/ bárzo wielkiey porażki/ y zárażał męże w káżdym mieśćie/ od máłego do wielkiego Leop 1.Reg 5/9; ábym kupił v ćiebie plac/ á zbudował ołtharz Pánu/ áby przeſtáłá tá poraſſká ktorá ſie zmaga miedzy ludem. Leop 2.Reg 24/21; piſze Bázylius S. [...] Iż obżárſtwo/ niezlicżone hufce grzechow ku porażce duſzney przywodźi. WerGośc 254.

porażka czyja [zawsze: G sb i pron] (3): LubPs E2 marg; BibRadz Ier 46/21; A przeto iednegoſz dniá przyidą ná nie [na miasto Babilon] poraſſki iego/ śmierć/ płácż/ głod/ y od ogniá będzie ſpalone Leop Apoc 18/8.

W charakterystycznych połączeniach: porażka duszna, wielka.

Wyrażenia: »dzień porażki« = dies contritionis, dies interfectionis PolAnt (6): Dniá onego wynidą odemnie poſłowie w okręćiech ku ſtráchowi źiemie Ethyopſkiey wiele vfáiącey ſobie/ y będźie miedzi nimi ſtrách iáki był w dźień porażki Egiptſkiey BibRadz Ez 30/9, Is 30/25, Ier 46/21; A iż ieſth ſtárt on okrutny poborczá cżárt ſprzećiwnik náſz [...] á iż ſie to sſtáło práwie mocą Páńſką/ iáko w dzień poraſzki Mádiáńſkiej [iuxta plagam Madian Vulg Is 10/26] RejPos 17, 15, 15v.

»porażka pustosząca« (1): Abowiemeśćie ták mowili/ Wzięliſmj przymierze z ſmierćią/ á z piekłem mamy vmowę: iż gdy poraſſká puſtoſząca [flagellum inundans] po inſſych poydzie/ nie prziydzie ná nas Leop Is 28/15.

Szeregi: »morderstwo i porażka« (1): Bo gdy [panujący wszczynający wojnę] ſwoie imię rozsławić chcą/ tedy ſwych obywátelow máiętność y zdrowie w niebezpiecżność wdawáią. morderſtwy y poraſzkámi [caedibus ac cladibus] obu ſtron niezmiernymi/ wſzytkie mieyſcá nápełniáią ModrzBaz 106v.

»plaga a porażka« (1): Y zlitował ſie Pan nád źiemią/ y záſtánowioná oná plágá á poraſſká od ludu Iſráelſkiego [et cohibita est plaga ab Israel]. Leop 2.Reg 24/25.

»pomsta, (i) porażka« = vindicta et increpatio PolAnt (2): Aby ſię omoczyłá nogá thwoiá we krwi (marg) Znáczy ſtráſzliwą pomſtę y porażkę ktorą Bog miał vczynic nád nieprzyiaćiołmi ludu ſwego (–) BibRadz Ps 67/24; BudBib Ps 149/7.

2. Bitwa, potyczka; walka; clades, procella Miech; bellum Vulg; proelium Mącz; strages JanPrzyw (14): Ciało kxiędza Henrika: gdy iuż było po poraſzcże/ ledwej po ſzoſtem palczu v lewej nogi poznane. MiechGlab 13; W teyże porażce ſwięti mąż Paulinus biſkup Nolanſki, ſam ſie dał w niemolą [!]/ za ſina iedney wdowy vbogiey. MiechGlab 48; Leop 1.Reg 11 arg, 2.Reg 11/19; Przed poraſzką [Jefte] obiecał y ſlubił Pánu Bogu ofiárowáć thego kto napirwey przećiw iemu z domu iego wynidzye. BielKron 51; Po tey ſławney poraſce ktorąſmy mieli s pogány v Kánonoru/ ieſzcżeſmy odiechác nie chćieli/ áżby pierwey porth Pánnániorum był wyzwolon od pogan BielKron 460v, 403v; Proelium, Bitwá/ poraſzká/ potykanie. Mącz 318b, 78c.

W połączeniach szeregowych (2): Iuż też wiemy [...]/ iákie wielkie burdy/ poraſzki/ zmiothánie y zábijánie Ceſárzow w nim [w Rzymie] bywáło. RejAp 112v; áby miedzy Szláchtą Korony náſzéy y inémi poddánémi/ ſwary/ ſpory/ roſtérki/ porażki/ zábiiánia były oddaloné SarnStat 887.

Wyrażenia: »harcowna porażka« (1): Swidrygał woyſko zebrawſzy ciągnął do Podola/ ktoremu Włádźiſław s ſwym ludem y s Podolány záſtąpił/ látá 1431. ná dzyeń Swiętey Márgorzęty v Lucká/ á tám iedno hárcowne poraſzki były/ bo wzyęli miedzy ſobą przymierze do gromnic. BielKron 386v.

»porażka okrutna« (1): v rzeki Mozgáwy [...] podkáli ſie ſnim [Miecsławem] Biſkup y Woiewodá Krákowſcy [...] tám ſie wielká ſzkodá zſtáłá w ludziech z obu ſtron (marg) Porażká okrutna wnętrzna. (–) BielKron 357v.

»porażka wnętrzna« (1): BielKron 357v marg cf »porażka okrutna«.

Szereg: »bitwa albo porażka« (1): A gdy ma być bitwa iaka albo porażka znamienita/ tedy oni [sępowie] za woyſkiem lathaią. FalZioł IV 27a.
3. Zabicie, zagłada; occisio HistAl, PolAnt, Cn; internecio Calep, Cn; caedes Calag; deletio Cn (5): Będą wniey [w Jeruzalem] mieſzkáć/ á żádney ná potym w niey porażki nie będzie/ owſzem w Ieruzálem beſpiecżnie mieſzkác będą. BibRadz Zach 14/11; Niderlag eines Volcks. Poraſzká. Poboy. Caedes. Calag 366b; Internecio – Zabiczie, porązka. Calep 552b.

porażka kogo (1): A theraz krom poraſzki ludu [procz szabyanya lyvdzy HistAl 1510] y krom odpowiedzi wpadaſz w ręce krolowey Candácis. HistAl L7v.

Szereg: »pogrom i porażka« (1): Witen Syn Krolá Litewſkiego/ z oſmią ſet iezdnych wtárgnął do Polſki/ gdzie Lęczycką zięmię zburzył/ Kanoniki y Prełaty z Sacramentámi y z Kościołem ſpalił/ á vczyniwſzy wielki pogrom y porażkę w Polakach [...] Káźimirzá też Xiążę/ [...] zábili StryjKron 305.

Synonimy: 1. klęska, upad; 2. bicie, bitwa, boj, bojowanie, poboj, pobicie, potkanie, potyczka, utarczka, walka; 3. poboj, pogrom, pomordowanie, zabicie.

Cf PORAŻENIE

LW