[zaloguj się]
[pdf]

KŁAŚĆ SIĘ (70) vb impf

się (35), sie (35).

W inf a jasne, w sg praet i con m a pochylone, w pozostałych formach a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf kłaść się
indicativus
praes
sg pl
1 kładę się
3 kłádzie się kładą się
praet
sg pl
1 m -m się kłådł m pers
3 m m pers kładli się
f kładła się m an
n subst kładły się
fut
pl
2 m pers będziecie się kłaść
3 m pers będą się kłaść
imperativus
sg
2 kładź się
3 niechåj się kładzie
conditionalis
sg
3 m by się kłådł
f by się kładła
n by się kładło
con praet
sg
3 m by się był kłådł

inf kłaść się (8). ◊ praes 1 sg kładę się (4). ◊ 3 sg kłádzie się (27) [w tym: BudBib I 371e marg, 376e marg, BudNT Ii6, SkarJedn 386, SkarŻyw 92, CzechRozm 63, LatHar 332 marg, WujNT 78 marg, SarnStat 1306 może impers praes od KŁAŚĆ]. ◊ 3 pl kładą się (7). ◊ praet 1 sg m -m się kłådł (1). ◊ 3 sg f kładła się (1). ◊ 3 pl m pers kładli się (1). subst kładły się (2). ◊ fut 2 pl m pers będziecie się kłaść (1). ◊ 3 pl m pers będą się kłaść (2). ◊ imp 2 sg kładź się (1). ◊ 3 sg niechåj się kładzie (1). ◊ con 3 sg m by się kłådł (1). f by się kładła (1). n by się kładło (1). ◊ con praet 3 sg m by się był kłådł (1). ◊ part praes act kładąc się (10).

Sł stp s.v. kłaść, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. W funkcji zwrotnej (41):
1. W znaczeniu konkretnym (37):
a. O istotach żywych: ludziach i zwierzętach: zmieniać własną pozycję z pionowej na poziomą (32): Mącz 70b; Recubo – Znowu ſie kładę. Calep 900b.

kłaść się jakim [= udając jakiego] (4): Bowiem Lis iuż ſię chorym, iuż ſię martwym kłádzie: Iednák to cżyni kurom y gęśiom ná zdrádzie. KlonWor **.

W połączeniu szeregowym (1): Poſtępuie/ poſtawa; ieſli kto nie gada/ Nádſłuchuie: kłádźie ſię/ wſtáie y pośiada. KlonWor 5.

Zwroty: »kłaść się na łoże« (1): Cżáſem chorobę zmyśli/ kłádźie ſię ná łoże: A ták go ſługá práwnie zápozwáć nie może. KlonWor 73.

»mostem się kłaść« = klαniαć się bardzo nisko, okazywać pokorne uniżenie (3): ále máło mi w.m. oſobnych ludzi pokażeſz/ ktorzyby białegłowy bárzo ſobie ważyli/ chocia podcżás drugi/ dla iákiey ſkrytey przycżyny/ vlata/ y moſtem ſie kłádzie. GórnDworz Vv; CzechRozm 247; Ani pląſz gdyć Fortuná twarz iáſną pokaże/ Ni ſię moſtem kłádź gdy ćię niepogodá ſkarze. RybGęśli C.

»do nog się kłaść« (1): Ale beſtye do nog ſię ich kłádły. SkarŻyw 532.

W przen (2):
Fraza: »kładą się lasy« (1): A prze to ſrogié obłoków trzáſkánié Kłádą ſye láſy/ á piórun gdźie zmierzy Zle nie vderzy. KochPieś 31.
Zwrot: »mostem się kłaść« (1): Ze wąs nigdy nie mógł miéć przyiaćielá z brody/ By ſye był iéy y moſtem kładł. KochBr 151.
Przen: Płozić się (o pewnych gatunkach roślin) (3):
Zwrot: »kłaść się po ziemi« [szyk zmienny] (3): á drugi ieſt ktory zową ſporiſzem/ ktore ziełe [!] kłádzie ſię po ziemi maiącz liſtki iakoby ruta FalZioł I 20c, V 116; Chamaecissus, Genus est hederae, Złota náć która ſie po ziemi kłádzie nie rośćie w zgórę. Mącz 50d.
α. Udawać się na nocny spoczynek, iść spać; eubitum ire Mącz (18): a potim wipiwſzy ten ſirop wezmy ty piłuły kladącz ſię. FalZioł I 5a; RejWiz 91 v; BielSpr 54; SkarŻyw 580; Ieſczem ći ſię dźiś niekładł/ co zá długié ſpánie? KochFr 49, 114; LatHar 73, Aaa3.

W przeciwstawieniu: »kłaść się ... wsta(wa)ć« (8): SeklKat F2v; Obacżay kiedy ſię kłádą y kiedy wſtáią [Sessionem eorum et resurrectionem eorum aspice]/ żećiem ia ieſt pioſnká ich. BibRadz Thren 3/63; BielKron 464v; Postremus cuhitum eat, Goſpodarz pierwey niechay wſtawa/ á napozniey ſie kłádzie. Mącz 70a; Przeto ćię y kłádąc ſye/ y wſtáiąc chwalemy KochPs 65; CzechEp 114; GostGosp 22; LatHar 10.

Zwroty: »na łożku się kłaść« (1): Snu ćieleſnego bárzo máło vżywáłá: rzadko ſię na łoſzku ſwym/ ná ktonie nie było okrom ſłomy/ kłádłá SkarŻyw 581.

»kłaść się spać« = abire a. ire in somnum, collocare se in cubili, componere se thalamo, dare corpus a. se somno, dari in lectum, decumbere (in lectulo), ire cubitum a. dormitum, mandare quieti fessum corpus, ponere se toro, proficisci ad dormiendum a. ad somnum, sternere corpus somno Cn (1): Też połykać kadzidło na nocz kładącz ſie ſpać/ barzo pomaga. FalZioł V 77v.

b. Rozpościerać się na powierzchni, tu o wojsku: rozkładać się, rozbijać się obozem (5): áż rzeki wyſychały nád ktoremi ſie kłádli. BielKron 117.

W przeciwstawieniu: »ruszać się z miesca ... kłaść się« (1): Gdy ſie będźiećie ruſſáć z mieſcá/ Lewitowie złożą Przybytek: á gdy ſie będziećie kłáść/ w zdzwigną. Leop Num 1/51.

Zwroty: »kłaść się z namioty« (1): Synowie lepak Iſraelſcy będą ſie kłáść znamioty ſwemi [Metabuntur ... castra]/ káżdy w ſwym Huffie y pod Chorągwią ſwoią Leop Num 1/52.

»kłaść się obozem« (1): Oppugno, Obliegam/ Kłádę ſie obozem ſzturmowáć. Mącz 330b.

Szereg: »kłaść się a rozbić namioty« (4): Wſſyſtcy ſynowie Iſráelſey/ będą ſie kłáść á rozbiją namioty [castrametabuntur] ſwoie według Huffow/ Chorągwi á znákow/ y fámiliey ſwoich Leop Num 2/2.
2. W odniesieniu do treści, sensu (4):
a. Okazywać się w celu wywołania reakcji, wzbudzenia uwagi, dokonania oceny (2):
Zwroty: »kłaść się przed oczy« (1): Temu kto chce ſlucháć á powolen być/ kłádę ſie przed ocży Leop *B4v.

»na sztych się kłaść« = porównywać się, zestawiać się, przeciwstawiać się (1): iżem ia y thu/ y owdzie cożkolwiek ſwego przyłożył/ nápełniáiąc te mieyſcá/ ktorichem przeſtąpił/ nie s Káſtiglionem cżłowiekiem ták wielkim iáko ieſt/ ná ſztych ſie kłádąc. GórnDworz B6v.

b. Traktować się, uważać się; tu: oceniać się (2):
Zwroty: »niżej kłaść się« (1): Im ćię wysſzéy podnieśie/y w możność vſtroi Fortuná/ tym ſie tobie niżéy kłáść przyſtoi. GórnTroas 22.

»kłaść się [z kim] rowno« = przyrównywać się (1): Nie kłádę ſie ia s tymi tám rowno/ wielkie tho głowy były GórnDworz K5v.

II. W funkcji biernej; być kładzionym (29):
1. W znaczeniu konkretnym (23):
A. Być umieszczanym na powierzchni lub wewnątrz czegoś (o przedmiotach materialnych) (2):
Zwrot: »na ofiarę kłaść się« (1): Chleb tylo á Wino z wodą mieſzáne/ ná ofiárę kłáść ſię ma. SkarJedn 317.
a. Być chowanym, grzebanym (o zmarłych) (1): A od tego cżáſu Wátykan przezwáli Leoninem/ gdzye ſie Papieżowie poſpolicie kłádą BielKron 171.
B. Układać się, być rozmieszczanym (tu w funkcji charakteryzującej wygląd) (1): Liſt około prętu długo á gęſtho ſie kładzie FalZioł I 154d.
C. Być pisanym, kreślonym, zamaczanym (7): bo Lo przez Alef piſze/ ácż Rábinowie mowią że ſię tu Alef miáſto Wau kłádzie. BudBib I 371c marg; BudNT przedm d3v; tákowé /ż/ z punktem miąſzym, nigdy ſie po /c/ nie kłádźie, żeby ie miano rázem wymáwiáć JanNKar E2, E3, Fv, F4v [2 r.].
D. Być umieszczanym w jakimś systemie (13):
a. Być umieszczanym w tekście (12): Ale co ſie tknie tych ſámych/ od ktorych to błogoſłáwieńſtwo pochodzi/ po Bogu ſámym/ ktory ſie ták tu iáko y tám wprzod kłádzie: tedy ná to zezwolić nie mogę. CzechRozm 46v; Wſzákóż ieſliby koinu był ták bárzo porządek miły obiecádłowy/ tedy y ten ſie tu kłádźie ná końcu. SarnStat 1306.
α. Być użytym, używanym, znaleźć zastosowanie w tekście (o jakimś słowie) (10): Alleluia/ álbo Allelu iach/ dwoie Zydowſkie ſłowo/ ktore cżęſto ſię w tym rozdźiale kłádźie/ wykłáda ſię chwalćie Powſzechnego/ álbo chwalćie Páná. LatHar 332 marg.
αα. Być używanym zamiennie, zamiast innego słowa (9):

kłaść się miasto czego (6): BudBib I 376c marg; A Ian 9. v 25.36.37. gdzie ſie Ekeinos on/ miáſto Hutos ten kłádzie. CzechRozm 63; KlonŻal B4v marg; Duſzá, wedle ſpoſobu ięzyká Zydowſkiego miáſto zdrowia ábo żywotá, częſto ſię w piśmie kłádzie. WujNT 7 marg, 78 marg, 150 marg.

kłaść się za co (3): BielKron 463; y było ſkońcá dni wyſechłeć ále to poſpolita/ w mo. Ebr. iż ſię dni zá latá/ ábo zá cżáſy kłádą. BudBib I 197a marg; Bo też licżbę zową Arithmos/ przycżynę Aetia/ kśięgi Wiwlos/ słowo Rhima. á wſzákże to iedno słowo LOgos/ iáko ſię rzekło/ kładzie ſię zá te wſzytkie. BudNT Ii6.

b. Być umieszczanym w czasie, tj. przyporządkowanym do określonego dnia w roku (1): Zywot S. Auſtreberty Panny klaſztorá Pauliáceńſkiego (marg) Trzeći dzień Márcá. Kłádzie ſię v drugich 10. dniá Lutego. (–) SkarŻyw 192.
2. W odniesieniu do treści, sensu (6):
a. Być okazywanym w celu wywołania czyjejś reakcji (1):
Zwrot: »przed oczy się kłaść« (1): zrozumiawſzy to co ſię tu przed ocży twoie kłádzie/ ſprzyiay zbáwieniu ſwemu SkarJedn 386.
b. Być przekazywanym do czyjejś wiadomości, być informacją (2): To ſię tu kłádzie/ ábyś ony cżytelniku obacżył/ iſz ći Heretykowie dziśieyſzy/ towárzyſtwo z duchy niecżyſtymi máią SkarŻyw 92, 97.
c. Być traktowanym, uważanym (3):

cum inf [tu bierny odpowiednik składni A cum inf] (1): Ty [rzeczy] zaſię ktore znamienicie palą albo odwilżaią: na trzecim ſtopniu kładą ſie być. FalZioł [*8].

Fraza: »wina się kładzie [na kogo]« (1): ná tym obierániu Iudaſzá dał to znáć: áby nie záwżdy winá ſię kłádłá ná ty co vrzędniki obieráią SkarKaz 611a.
Zwrot: »na fundament się kłaść« (1): OBwołaná y piſmem świętym [...] vćwierdzona rzecż ieſt/ ktora ſię tu ná fundáment wſzytkiego kłádzie: iż ſobie żaden o zbáwieniu wiecżnym tuſzyć nie może ktory ſię w iednośći kośćiołá Bożego nie zámknie. SkarJedn 1.

Synonim: I.1.a. legać.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf KŁADĄCY SIĘ, KŁADZIENIE, KŁADZIENIE SIĘ

RS