[zaloguj się]
[pdf]

LEGAĆ (76) vb impf

legać (75), lęgać (1); legać : lęgać BudBib (1:1).

-é- (3), -e- (4); -é- Strum, KochFr; -e- OpecŻyw, Mącz (2); -é- : -e- SarnStat (1:1); a jasne.

Fleksja
inf légać
indicativus
praes
sg pl
1 légåm légåmy
2 légåsz légåcie
3 légå légają
praet
sg pl
3 m légåł m pers légali
f légała m an
n légało subst
fut
sg pl
2 m będziesz légać m pers
3 m m pers légać będą
f będzie légać m an
imperativus
sg
2 lég(a)j
conditionalis
pl
3 m pers by légali
subst by légały

inf légać (13). ◊ praes 1 sg légåm (3). ◊ 2 sg légåsz (1). ◊ 3 sg légå (9). ◊ 1 pl légåmy (1). ◊ 2 pl légåcie (1). ◊ 3 pl légają (14). ◊ praet 3 sg m légåł (15). f légała (6). n légało (2). ◊ 3 pl m pers légali (2). ◊ fut 2 sg m będziesz légać (1). ◊ 3 sg f będzie légać (1). ◊ 3 pl m pers légać będą (2). ◊ imp 2 sg lég(a)j (1). ◊ con 3 pl m pers by légali (2). subst by légały (1). ◊ part praes act légając (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przybierać pozycję leżącą (niekiedy iść spać); cubitare Mącz, Cn; cubare Calep; incubitare Cn (72): March1 A3v; Pies rzekł/ temumći ia też rad/ Iednáko zemną będzieſz iadł: Y poſpołu tákież legáć/ A otrzedzia domu ſtrzegáć BierEz R2, K3, Q3; DObre znamiona w niemoczach: kiedy na bok na prawy albo na lewy niemoczny leży: Tym obycżaiem iako gdy był zdrowym: leżał, albo obycżay miał legać. FalZioł V 13v, V 35; A mathka wkomorze ſama lyegała. LibMal 1544/80v; Leop 4.Reg 11/2; VKażyſz kędy legaſz RejZwierz 140; BibRadz I 3a marg; [ubogi] nie miał tylko iednę owiecżkę ktorą ſobie z młodośći wychował y z vcżył iż cżyniłá wolą iego/ á przy iego żywocie legáłá BielKron 71; nád ktorym [stawkiem] ludzye chorzy legáli á zdrowie bráli BielKron 78v; [ci ludzie] ná źiemi ſiedzą y iedzą ták iáko źwierzęta przez przykryćia iákiego/ tylko gdźie legáią vwiążą od drzewá do drzewá báwełniáną ſieć/ ná kthorey będźie leżał BielKron 447, 14v, 53, 115v, 185, 255, 423v; Kto tedy ieſt ſzczupły/ miękcey ma legáć SienLek 11, 21; HistRzym 44; BudBib Soph 2/7; Miał ſobie zá wielką rzecż pobożny Ceſarz/ aby ná iednę noc/ nędze ſługi Bożego zkoſztowáć/ á od mieyſcá gdzie ćiáło iego legáło poświęcenia nieiákiego doſtáć. SkarŻyw 573, 310, 473; StryjKron 432.

legać na czym [o pozycji] (2): GlabGad D8 cf »na grzbiecie legać«.

legać na czym [o podłożu] (13): W nocy ná złodzieie ſzcżekam/ Szkody w domu nie dopuſzcżam: Tám legam ná miękkiey ſłomie BierEz Rv; BielKron 73, 452v, 461v; SienLek 58v; SkarŻyw 571. Cf »legać na łożu«, »na rogożach legać«, »na ziemi legać«.

legać przy kim (2): BielKron 115v; ktorą [siostrę swą] ták bárzo miłował że nigdy bez niey nie iadł/ przy ktorey też bliſko w iedney komn[áćie] legał. HistRzym 31.

W porównaniu (1): on Clearch Tyran [...] w zámknioney ſkrzyni iáko wąż w iámie legał. GórnDworz Gg6v.

Przysłowie: kto wpyecku lega/ ten drugyego ożogyem máca. KromRozm I B; CzahTr C4v.
Zwroty: »na jeden bok legać« (1): od wioſny aż do Ieſieni zawſze [owce] na ieden bok legaią FalZioł IV 2d.

»na grzbiecie legać« (1): żadne [zwierzę] na grzbiecie nie lega tilko ſam cżłowiek. GlabGad D8.

»w (rozkosznej) łożnicy, na (złotym) łożu, w łożu, w miękkiej pościeli legać« [szyk zmienny] (2:2:1;1): BierEz N3v; OpecŻyw 16; HistJóz B3v; da mu Krol Dáryuſz dáry wielkie/ chodzić w páwłoce/ ze złotá pić/ ná złotym łożu legać [super aurum dormire] Leop 3.Esdr 3/6; Krolowie ſmutni po ſwych miłoſnicach/ Teſknią/ że ſámi legáią w łożnicach. KochSz B4v; Accubitum Lectus in quo cubatur interdiu – łoze naktorim wednie legąmij. Calep 14a.

»pod namiot(ki)em legać« (2): Ten pod namiotkiem lega/ ná drugiego kápie BielKom Bv; BielSpr 2.

»pod samym niebem legać« (1): Tákże też mogą wiele vcżynić z miáſtecżek Rzemieśnicy/ kthorzy ſie w roſkoſzy prożnuiącey nie záleżeli/ ktorzy nie záwżdy pod dáchem albo pod Namiotem/ ále pod ſámym niebem nawykną legáć y robić BielSpr 2.

»na nos [= na brzuchu] legać« (1): Pronus cubo, Ná nos legam. Mącz 325c.

»na rogożach legać« (2): ná rogożách/ vſłáne złotem łoſzko opuśćiwſzy/ legał SkarŻyw 573, 16.

»w sukni, w szatach legać« (1:1): wſzátach ſwoich nie rozbieráiąc ſię legá SkarŻyw 459, 166.

»legać wznak« [szyk zmienny] (2): Cżemu nie zdrowo wznak legąc [!]. GlabGad D8, D8v.

»na (gołej) ziemi legać« (3): ná ziemi legáć KrowObr 239v; ná gołey ziemi ábo ná deſzcżkách/ nic nie śćieląc legał. SkarŻyw 472, 363.

Szereg: »chodzić i legać« (2): FalZioł V 108v; nie przykro mu będzie chodzić y legáć/ we Zbroi BielSpr 2.
a. O stosunku płciowym [w tym: z kim (6)] (7): Chował ſługę z ktorą legał BierEz F3; Niedzwiedzie gdy chczą płod mieć Iakoby ludzie z ſobą legaią, á nie tak iako inſze zwierzęta. FalZioł IV 13c; lyegayacz zyednym nyemczem yeſth mv vkradla zwaczka 4 thalieri LibMal 1551/162v, 1544/80v, 1546/114; BielKron 155v; Bom ia ſam ieden zoſtał z téy drużyny/ Co poćiągáli ná ſię tey pierzyny. Oni iuż tylko légáią po parze/ Ią przedśię źiębnę ſámotrzeć do zarze. KochFr 27.
b. Rozkładać się obozem (o wojsku) (1): á żywnośći do woyſká (ktore tám zawżdy legáło dla Sármátow y Tátárow) dodawáli BielKron 275v.
c. Gnieździć się (o zwierzętach i rybach); cubare Vulg; accubare PolAnt (4): thámo będzie legáć iędzá Leop Is 34/14; Latibulum, Iáskinia w których [!] dźikie zwierzętą [!] legáyą. Mącz 185a; BudBib Ez 34/14; Co to obaczyſz ná Spuśćie wielką moc tych kotliſk gdźie óny [ryby] ná źimę légáią Strum Pv.
2. Być umieszczonym, znajdować się (o przedmiotach) (4): Płotná bieląc/ ſtrzedz áby ná dżdżu nie legáły GostGosp 104; kiedy nie przy ſądźie Acta, ále ná goſpodźie Acta legáią SarnStat 1299, 1286.
Zwrot: »pod ławą legać« = nie być cenionym (1): á owá kſięgá pod łáwą lega/ ktora ſie ſłowy/ á nie rzecżą nádſtáwia. GórnDworz G8v.

Formacje wspołrdzenne cf LEC.

Cf LEGAJĄCY, LEGANIE, [LEGANY]

KN