Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KŁUS

Następne hasło: KŁUSAĆ SIĘ »

KŁUSAĆ (22) vb impf

kłusać (21), kłosać (1) GroicPorz.

Tekst nie oznacza ó.

Fleksja

indicativus
praes
	sg	pl
1	kłuszę
3	kłusze	kłuszą

imperativus
	sg
2	kłuszy
3	niechåj kłusze

praes 1 sg kłuszę (1). ◊ 3 sg kłusze (16). ◊ 3 pl kłuszą (1). ◊ imp 2 sg kłuszy (2). ◊ 3 sg niechåj kłusze (1). ◊ part praes act kłosając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Iść kłusem (o koniu) (16)
- Przen (12)
  - a) O ludziach: biec, pędzić, śpieszyć się (niekiedy we własnym interesie) (9)
  - b) Pędzić życie (1)
  - c) Zaprzątać sobie głowę (1)
  - d) O namiętnym graczu (1)
2. Jeździć konno (6)
- Przen: Uciekać z rzeczą ukradzioną (1)
- a. Powozić, poganiać; tu w przen (3)

1. Iść kłusem (o koniu) (16): RejRozpr Gv; Rádzęć w ten cżás hámuy duſze/ Gdić koń s ſtáyniey pięknie kłuſze. RejZwierc 237v.

kłusać przez co (1): Szkápá też poſkákuiąc precż przez pole kłuſze. RejWiz 126.

W przen (1): A niechay ciało ſwowolne wżdy ſłucha czney duſze Bo ta ſzkapa na ſwowolney vzdzie dzywnie kłuſze RejJóz F6v.

Przen (12):

a) O ludziach: biec, pędzić, śpieszyć się (niekiedy we własnym interesie) (9): Contollo – Kłuſzę. Calep 253a.

kłusać ku komu (1): Alem poſlał po Plebana [...] Iuż dotychmyaſt to wiem kluſe. Ku mnie na me roſkazanie RejKup h3v.

kłusać za kim, za czym (3): RejKup p2v; A od thego co vbogi człowiek kłoſáiąc częſto zá dworem/ náłoży ná Porádniki ſwoie w práwie [...]/ nic w ſzácunek niekłádą/ ná ktory koſzth nawięcey wynidźie. GroicPorz dd3; KochSat B2v.

kłusać z czym (2): Więc Michał co liczy duſſe Alić máſiá z gęſią kłuſſe Bo iuż ſobie ták ſpopádły Iżby duſſe gęſi iádły RejRozpr B; BielKom G3.

W porównaniu (1); A kogo wiátr [pychy] záleći/ káżdy ſie ogrudzi. Iuż ſie w káżdym hárda myſl y ſerce odmieni/ Kłuſze by ná podkowach źimie y w ieſieni. RejWiz 166v.

Zwrot: »kłusać drajszlakiem [= truchtem]« (1): Bo ten co poſkákuie/ rychley ſie wyśili/ Kłuſze potym dráyſzlakiem/ zwieśiwſzy nos w mili. RejZwierz 58.

b) Pędzić życie [przy kim] (1): Ha ha głupye pánny powiedáią/ A ony inż lepſzą rádę máią/ Niżli drugie co przy mężu kłuſzą BielKom G5.

c) Zaprzątać sobie głowę [z czym] (1): Ale moię przyrodzenie Nieſczyąga ſię na ſkazenie. Aż wlaſcza tey nedznei duſſe Sczyalem niechay kto chcze kluſe. RejKup f7.

d) O namiętnym graczu (1): Nuż iákie dziś gry náſtáły Zktorych ginie koſt niemáły [...] Aż drugi ná ſtole kłuſſe Bo ſie więc iuż nierozmyſla Poki ſtołu ſtawa kryſzlá RejRozpr G4v.

2. Jeździć konno; gradu tolutili vehi Cn (6):

kłusać na co (2): Ná ſéymy/ woyny/ ratuſze/ Niechceli/ tedy nie kłuſze. KochMRot B2v. Cf Zwrot.

Zwrot: peryfr. »na plac kłusać [z czym]« = ruszać do walki; tu o szachach (1): á w tey grze/ kto ruſzy [pionek]/ Wymowki niemaſz/ s tymże ná plác kłuſzy. KochSz B2.

Przen: Uciekać z rzeczą ukradzioną [z czym] (1): Ieſly vmre [...] niech ſtrzégą. By rzeczy wkupę ſkladziono A by ich nieroſkradziono. Bo gdy iuż czyalo bes duſze Kto wiec naczem moze kluſze. RejKup l3.

a. Powozić, poganiać; tu w przen (3):

kłusać czym [żywotne] (2): RejRozpr C; RejWiz 174v cf W porównaniach.

kłusać na czym (1): Boċ mi yſcze zal twey Duſſe Ze tak naniey ten Pop kłuſſę. RejKup m8.

W porównaniach (2): Częſto ſobie oczy chłodzi Bo mu drobne piſmo ſſkodzi A iżby ſſánował duſſe Iáko oſlem ták ią kłuſſe RejRozpr C; A iáko ſie pan hetman nie ma kocháć s tego/ Kiedy widzi w tey ſpráwie kochánká ſwoiego. Gdy cną ſpráwiedliwoſcią iáko ſzkápą kłuſze RejWiz 174v.

Formacje współrdzenne: kłusać się, przekłusać, przekłusać się, przykłuszać; pokłuszyć; przekłusywać się.