[zaloguj się]
[pdf]

KORZYŚĆ (221) sb f

-o- (29), -ó- (1); -o- : -o- Mącz (11 : 1).

Fleksja
sg pl
N korzyść
G korzyści korzyści
D korzyści
A korzyść korzyści
I korzyścią korzyściami
L korzyściåch
inne sg a. pl G - korzyści

sg N korzyść (24). ◊ G korzyści (37). ◊ D korzyści (1). ◊ A korzyść (71). ◊ I korzyścią (29). ◊ pl G korzyści (4). ◊ A korzyści (18). ◊ I korzyściami (2). ◊ L korzyściåch (1). ◊ G sg a. pl korzyści (34).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Pożytek, zysk z czegoś; lucrum, praemium, quaestus Cn (45): Gdy ſie broią pánowie/ á ludzi morduią/ To nawiętſze korzyśći w ten cżás oni [diabły] cżuią. RejWiz 168, 172; BielKron 107v; á białegłowy/ iedneby ſie nim brzydziły/ á drugie miáſto iney korzyśći/ cżyniłyby z niego ſobie wielką komedią. GórnDworz Kk7v, Dd4v; KochOdpr B2v; Człowiek niewinny/ człowiek vprzéymégo Sercá [...]/ Który [...] Nieſzuka z cudzą ſzkodą ſwéy korzyśći KochPs 19; y wſzyſcy bráćia oni ná bitwách pozábijáni/ ſobie śmierć á ludowi ſwemu y Rzeczypoſp: wolność/ y wybáwienie od tyránnow przynieśli. [...] Zadna ich korzyść do tego nie wiodłá/ y męſtwá im onego nie czyniłá SkarKazSej 668b.

korzyść czego (5): GórnDworz O3; KochPs 41; álbo ſye napręcéy Poſtárayćie/ żeby mi álbo dáłá ſwoie/ Albo żeby wróćiłá támto ſerce moię: Bo go iednák korzyśći nic nie będźie miáłá/ Ieſli nie weźmie kniemu záraz mégo ciáłá. PudłFr 50; GórnRozm Dv; GrabowSet E4v.

korzyść z czego (2) : Y s tego cechu [ludzi hardych] pan náſz [= diabeł] wielką korzyść miewa RejWiz 168v; KochMuza 25.

korzyść w czym [= z czego] (1): Coſz zá korzyść [utilitas] we krwi moiey/ ponieważ że z ſchodzę ku ſkáźie? Leop Ps 29/10.

W charakterystycznych połączeniach: korzyść cudza, (nie)wielka (nawiętsza) (5); korzyści dostać, pragnąć, szukać; korzyść uczynić.

Frazy: »co zá korzyść« = quae utilitas Vulg (5): Leop Ps 29/10; KochPs 41; CzechEp 64; Bo z rymów/ co zá korzyść króm próznégo dźwięku? KochMuza 25; GrabowSet E4v.

»korzyść [jest] mała« (1): Dwie ſobie ſzkodzie zazdrośćiwy dziáła/ Y sfráſuie ſie/ bá y korzyść máła. RejZwierc 224v.

Zwrot: »mie(wa)ć korzyść« [szyk zmienny] (4): RejWiz 168v; á nędzni záſię ludzie/ máią tę korzyść ſwej nędze/ iż ſie ſnich ſmiać nie przyſtoi GórnDworz O3; PudłFr 50; GórnRozm D2v.
Szereg: »pożytek, korzyść« (1): Nic trudnego/ nic ćiężkiego od was nie proſiemy: nie żadnego pożytku/ nie korzyśći iákiey/ nie ſławy/ nie dochodow/ nie dignitárſtwá żadnego prágniemy ReszPrz 93.
Wyrażenie przyimkowe: »dla korzyści« (1): gdyż nie dla korzyśći/ áni dla ſwey ſławy [...]/ ná oſtre żelázá nieprzyiaćioł náćierał. SkarKazSej 667b.

Iron. (2):

korzyść z czego (1): Znaymy gdy nas Pan Bog karze/ Turkámi / Tátárámi/ Moſkwićinámi/ Heretyki: iſz to ieſt korzyść nieſzcżeſna z grzechow náſzych SkarŻyw 560.

Zwrot: »coż mieć za korzyść [za co]« (1): Coz maſz zá korzyść zá wſzeteczne ſpráwy? Tuſzę ze w piekle nie lube zabáwy. KlonKr B2.

a. O dobrach materialnych przeliczalnych na pieniądze (20): Winienem ſpráwiedliwość/ ále nie zſwą háńbą: Kto ią ná mnie wyćiſka/ ſowitey nagrody Ze mnie chce: y korzyśći y zelżenia mego. KochOdpr Cv; którzy [zbójcy] on kléynot iego, ná nim ſie nieznáiąc, korzyśći w nim nieczuiąc [...] ná więtſzy żal, połamią, potłuką, wniwecz obrócą JanNKar Cv; Koſtyrę nieſzcżyrego łákomſtwo vwodźi: A tylko ſię ſztukámi y korzyśćią chłodźi. KlonWor 72.

korzyść od kogo (1): Bo przedśię od Pigmeow korzyść byłáby tá/ Danoby zá każdego chłopá korzec żytá. KmitaSpit B2.

korzyść za co (1): Ktemu zá pracą ſwoię/ y robotę/ ſtáry zakon docżeſne miał korzyśći SkarŻyw 3.

korzyść w czym [= za prace na czym] (1): Kiedy niebieſkie loſy ten świát podźieláły/ Polſzcże nawiętſzą korzyść w roli zoſtáwiáły GostGospGroch kt.

korzyść po czym (1): gdyż thák po Skárbie zákopánym/ iáko po ſtudni zámknionéy/ ludźiom korzyśći niemáſz żadnéy. OrzQuin A4.

W charakterystycznych połączeniach: korzyść doczesna, nawiętsza, niemała, opaczna; korzyści chcieć, nie ma; dla korzyści obiecować, udziałać, zagrabić; korzyść czuć, zostawiać; przedać na korzyść (3); korzyścią chłodzić się.

Zwroty: »mieć korzyść« [szyk zmienny] (3): RejWiz 78; Záſtáwi go po tym z gotowymi Rybámi/ á zoſtoili ſye do ſpuſtu/ wielką będźie miał korzyść. Strum K3v; SkarŻyw 3.

»[czego] korzyść mieć« = mieć w użytkowaniu (1): yeslize czo wzyąl tham stąd pan stanyslaw abo nye, ma przyssyącz sam w pierwsse Roki przisle Blonskie yz tych rzeczy korzysczy nyma. ZapWar 1550 nr 2666.

»korzyść odnosić« (1): Iudaſzowa drużyná: Naprzod która prośi NA BOGA, NA VBOGIE, ſtąd korzyść odnośi KlonWor 46.

»wziąć korzyść« (1): Tráfiſzli stym ná látá wolné/ vźrzyſz że weźmieſz korzyść niemáłą tylé troie więtſzą niżlibyś z Rybámi Staw ſpuśćił. Strum Lv.

Wyrażenie: »na spolną korzyść« (3): Pothem zeznal yſch ſnymy poſpolu wkaliſchu dwye ſkorze zamſchu vkradl [...] kthore thamze przedali na ſpolna korziſzcz. LibMal 1550/156v, 1550/151v, 157.
Szereg: »zysk i korzyść« (2): Zeby przyſtáli ná fałſz z vymą ſwoią znácżną/ A z twym zyſkiem y z twoią korzyśćią opácżną. KlonWor 67, ded **3.
Wyrażenie przyimkowe: »dla korzyśći« (4): ieſliby káżdy z nas cudze pożytki do śiebie chwytał y ćiągnął coby iedno mogł zágrábić dla ſwey korzyśći: iużby tu bez pochyby towárzyſtwo y ſpołecżność ludzka ſzwánkowáć y przewroćić ſię muśiáłá. KlonWor ded **3v, ded **3.

~ dla korzyści czego (1): A tho vdzialal dlya korziſzczy pyenyedzi thich, kthorą mv Mathiſz bill obyeczall, LibMal 1548/143v.

dla korzyści z czego (1): zeznal yſch ſzwyadecztwo yego przeczywko scheraffedinowy o 60 zlotich wyedzione yeſth falſchiwe. A krziwą thich tho ſzwyathkow prziſſyegą [...] pothwyerdzone, dlia korziſzczy kthorą ym ſpyenyedzi omyenyonich yeſlibi ych prawem doſchedl obyeczowall LibMal 1548/143v. ~

b. O pożytkach moralnych (3): A s tąd iego imię zacnie roſławi ſye wſzędźie/ A to iemu tu ná Swiećie ſkarb natrwálſzy będźie. Tylkoſći pewney korzyſći. GroicPorzRej C4.

korzyść kogo, czego [= w postaci kogo, czego] (2): GrzegRóżn H4v; Znał ſię teſz ná zaſtrzałách Sżátáńſkich/ y vmiał znim woynę wieść/ á korzyśći cnot Swiętych/ z pokus iego doſtáwáć. SkarŻyw 353.

Fraza: »coż za korzyść« (1): Coż tedy zá korzyść będźie tego nowego Bogá/ gdyż żadnego dobrodźieyſtwá nam nie vcżynił GrzegRóżn H4v.
2. Łup, zdobycz wojenna lub złodziejska; manubiae Mącz, Calep, Cn; praeda, spolium Mącz, Cn; pannicularia, rapina Mącz; exuviae, praemium, spolia Cn (176): LibLeg 11/134v; LibMal 1553/173v; RejWiz 139; Poniewaſz że ći niebyli ſnámi/ niedamy im też nic z tey korzyśći ktorązmy odbili Leop 1.Reg 30/22; y wybráli wſſyſtkie miáſtá/ á bárzo wielką korzyść wynieśli. Leop 2.Par 14/14, 1.Reg 30/19, 26, 4.Reg 4/23, 2.Par 20/25, 1.Mach 10/87; Boleſław ćiągnął po nim puſtoſząc mu źiemię/ nábrawſzy ſie wroćił ſie z korzyśią [!] do domu. BielKron 347v; Krol Olbrácht wypráwił ſie doſyć prętko przećiw Tátárom/ ale to nic nie płatno było/ gdyż z korzyśćią vſzli BielKron 400, 43 marg, 46, 56, 68, 178v (35); KochSat Cv; manubialis pecunia, Pieniądze ktore ſie z korziśći doſtáły. Mącz 209b, 209b; y zámordowáli w Szuſzanie ztrzy ſta mężow á wſzákoż ſie ná korzyśći ich nie tárgnęli [nec eorum ab illis direpta substantia est Vulg]. BudBib Esth 9/15; Y będą wielbłądy iych rozchwyceniem/ á mnoſtwo dobytku iych korzyśćią BudBib Ier 49/32, 1.Par 26/27, Esth 9/16, Ps 118/162; ná cudze domy náchodzą/ á tym obycżáiem álbo iáką korziść łowią poſzeptem/ ábo milcżkiem koſtkámi gráiąc ModrzBaz 36; Bo z korzyśći by naobfitſzey/ nikt roſkoſzy vcżuć niemoże/ iedno rozboynik ModrzBaz 108, 103; KochPs 186; SkarŻyw 284, 560; StryjKron 185, 717, 747; KochWz 136; ActReg 73; Nieprzyiaćiél nád ſzyią/ nie brónimy ſie: korzyść wielką vrwał/ nie śćigamy go OrzJan 56; WujNT Luc 11/22, Hebr 7/4; KmitaSpit A3v; SkarKaz 156a; Radby iáko on Ianus miał y w tyle ocży/ Kiedy ná znacżną korzyść ćichucżeńko krocży KlonWor 2, 17, 20, 22, 35.

korzyść czego [= z czego] (1): y vcżynił obwołány wyrok áby korzyść miáſtá onego [...]/ wſzytká ſzłá ná Páná Bogá SkarŻyw 502.

korzyść czego [= w postaci czego] (9): Zwyciężyli tedy Zydowie Amálechity/ y [...] tám wielką korzyść otrzymáli ſrebrá/ złotá/ ſzat/ klenotow BielKron 31v, 89v, 95v, 173, 409v, 412, 424; SkarŻyw 503; [Carz prekopski] wielką korzyść ludu y dobytku wygnał StryjKron 737.

korzyść z kogo, z czego (6): PaprPan V2v; krol Sodomſki/ dáwał mu zá onę prácę y zwyćięſtwo [...] korzyść zoney woyny SkarŻyw 284, 318, 502 marg; Więc przed Hetmáńſki namiot więźnie przywodzono/ Y korzyść z nieprzyiaćiół pobitych kłádźiono. KochJez A2v; Calep 638b.

korzyść po kim (1): Pannicularia, Korziść po yętych złoczincách/ to yeſt/ wſziſtki ty dobrá które bywáyą záſtáne przi złoczincy gdy go ymuyą Mącz 276a.

W przeciwstawieniu: »korzyść ... strata« (1): Loktek [...] trapił ie kędy mógł/ thák Cżechy iáko Niemce/ ták iż máłą korzyść więtſzą ſtrátę ná tym otrzymáli BielKron 367v.

W charakterystycznych połączeniach: korzyść bogata, dobra, kosztowna, (nie)mała (4), obfita, pierwsza, rowna, rozmaita, wielka (25), znaczna; korzyści dopuścić; szacowanie korzyści, szkoda, uczesnik, wielkość; do korzyści puścić; mieć się ku korzyści; korzyść da(wa)ć (3), kłaść, łowić, mie(wa)ć (4), naleźć, ochronić, odbić, pędzić (2), poplądrować, puszczać, przygnać, przynieść, rozdać, rozerwać, stracić, urwać, wybić, wygnać (4), wynieść (3), wywieść (4), zatrzymać, zostawić; dar z korzyści, dziesięcina; z korzyści dać (2), dostać się, nabrać, niedostawać, poświącać, weselić się, wziąć (3), zarzezać; na korzyść chciwy; na korzyść kroczyć, targnąć się (2); zmierzać po korzyść; z korzyśćią ciągnąć, (na)wrocić się (wracać) (11), (przy)jechać (3), przyjść (3), uciekać, ujść (2), wyjść, zagnać; zostawić przy korzyści.

Zwroty: »korzyści dostać; korzyść otrzymać, odzierżeć« = capere spolia, beneficia consequi Vulg [szyk zmienny] (9; 9 : 2): Będą ſie weſelić przed thobą [...]/ iáko ſie więc ráduią zwyćięſzcy doſtawſſy korzyśći [capta praeda]/ á gdy ſie dzielą lupy. Leop Is 9/3; BibRadz 1.Mach 11/48, 2.Mach 8/20; przeto ſzli á záſtąpili Wolſkim/ poráźili ie y korzyść wielką odzierżeli BielKron 107, 31v, 87v, 109v, 112v, 114 (14); Mącz 265b, 336c; RejZwierc 163v.

»korzyść osięgnąć« (1): Piérzchnęli wielowładni królowie/ piérzchnęli/ A nieznáczni bogátą korzyść ośięggnęli. KochPs 97.

»korzyść przechowywać« (1): Ieden krádnie/ á drugi korzyść przechowywà: Y ták oná drużyná weſpoł ſię zdobywa. KlonWor 35.

»rozdzielić (a. rozdzielać, a. podzielić) korzyść; dzielić się korzyścią« = praedas dividere Vulg; spolia dividere PolAnt [szyk zmienny] (4; 1): Leop 2.Mach 8/30; BielKron 18v, 43; Rzekł nieprzyiaćiel/ pogonię/ dogonię/ podzielę korziśći BudBib Ex 15/9, Is 9/3.

»korzyści szukać« (4): Iuż bowiém nie idźie nam o źiemię Ruſką z Tátáry/ którzy tylko korzyśći iákiéy nie króleſtwá ſzukáią OrzJan 100.

»(za)brać (a. pobrać, a. pobierać), wziąć korzyść; nabrać korzyści; z korzyści wziąć, nabrać; korzyść wzięta« = sumere spolia Vulg; diripere praedam, ferre de spoliis PolAnt [szyk zmienny] (13 : 7; 11; 2 : 1; 1): tham vkradli Riſzyew kylka Alye on ſtey korziſzczy nycz nyewzyal LibMal 1554/184, 1553/178, 1554/186v; Leop 2.Par 14/11, l.Mach 5/35; Náieżdzał ná páńſtwo oycowſkie wiele ludzi y korzyśći pobieráiąc BielKron 104, 42, [842], 89v, 100, 102 (23); RejPos 39v; WujJud 33v; BudBib 1.Reg 15/21, 2.Par 25/13, Ez 29/19; Manubiae ‒ Korziſcz z nieprziiacziela na woinie wzieta. Calep 638b; KmitaSpit C5.

»korzyść zdobywać; na korzyść się zdobywać« (1; 1): BielKron 402; Bo ſie y w niewolą dał dla niego poimáć/ A niechciał ſie iák inſzy ná korzyść zdobywáć PaprPan Kv.

Szeregi: »(plon), łup, (a, i, to jest) korzyść; łup z korzyścią« = spolium (et) praeda Vulg, PolAnt; praeda ac manubiae Mącz [szyk 12 : 2] (13; 1): Nabráli tedy łupow á korzyśći wiele. Leop 2.Par 14/11, Is 10/6; Mącz 209b, 313d, 317b [2 r.], 346a, c, 409d; BudBib Ez 29/19; StryjKron 752; OrzJan 98; JanNKarKoch F2.

»plon, (i) korzyść« (2): PowodPr 8; [Tatarzyn] Dla plonu/ dla korzyśći niecnotę ſwą płodźi: Morduie/ pali/ we krwi Chrześćiáńſkiey brodźi. KlonWor 30. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

W przen (6): Ktory pozoſtánie w mieśćie tym zdechnie morem/ [...] á ktory wynidźie [...]/ żyw zoſthánie/ á duſzá iego będźie mu zá korzysć [spolium] iego. BibRadz Ier 21/9; BudBib Ier 45/5; KochFr 110; KlonFlis F2v.

korzyść z kogo (1): A ná ten czás/ miłosći/ zemnie korzysć twoiá. KochFr 110.

Zwrot: »wziąć korzyść« (1): Nocną ćiemność oświećił świátłem vćieſzonym/ gdy z śmierći ocućił będąc iuż wſkrzeſzonym/ Mocarzá pyſznego/ mocą ſwą zwyćiężył/ y wźiął korzyść iego. ArtKanc F4.
a. O człowieku ujętym, wziętym do niewoli; praeda Vulg; spolia PolAnt (4): KochSat C; BudBib Zach 2/9; Wſzytkom ia to widziálá/ iáko we zwierćiedle/ Ze z korzyśći ſwey [= Heleny] niemiał długo ſie weſelić KochOdpr B.
Szereg: »wydartek a korzyść« (1): áby były wdowy wydártkiem á korzyśćią ich [ut essent viduae praeda eorum]/ á ſierothy áby zdzieráli á łupili. Leop Is 10/2.
b. Łup zwierzęcia drapieżnego; tu w przen (1): Lwicżek Iudá/ ná korzyść wſtąpiłeś ſynu moy/ odpocżywáiąc/ ſłożyłeś ſie iáko Lew/ á iáko Lwicá? BielKron 18v.

Synonimy: 1. pożytek, zysk; 2. łup, plon, wydartek, zdobycz.

Cf SKORZYŚĆ

AL