[zaloguj się]
[pdf]

ŁUP (400) sb m

Fleksja
sg pl
N łup łupy
G łupu łupów
D łupowi, łupu łupom
A łup łupy
I łupem łupy, łupami
L łupie łupi(e)ch

sg N łup (25). ◊ G łupu (52). ◊ D łupowi (3) BibRadz, BielKron, MWilkHist, łupu (1) Leop. ◊ A łup (75). ◊ I łupem (39); -em (1), -(e)m (38). ◊ L łupie (3). ◊ pl N łupy (12). ◊ G łupów (55), -ów (2), -(o)w (53.) ◊ D łupom (4); -om (1), -(o)m (3). ◊ A łupy (98). ◊ I łupy (11), łupami (15); łupy Leop (2), BibRadz (2), BielKron, Mącz, BiałKat, KochJez, KochFr; łupy : łupami StryjKron (2 : 15); -ami (14), -åmi (1).◊ L łupi(e)ch (5) RejRozpr, GliczKsiąż, RejZwierz, BibRadz, RejZwierc, łupåch StryjKron (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Grabież, rabunek; grassatio, raptum Mącz; praeda, rapina Calag (85): Iużem ſie teraz dowiedział iżes ty z niektorimi lotrzyki rzekę Eufraten łupem odzierzał, á ziemie naſze kradnieſz BielŻyw 150; Około też tego cżaſſu Thatarzy Węgierſką ziemię miecżem j łupem barzo ſkarali [caedibus et spoliis [...] vastaverunt] MiechGlab 34; [Tatarzy] bez łupu nigdy nie żywą [sine spoliis vivunt]. MiechGlab 35, 74; RejZwierz 13, 45; zebráło ſie ich [ludzi pospolitych] ná 40 tyſięcy dla łupu y ſwey woley wiele ſláchty y duchowieńſtwá poráziwſzy pobili BielKron 202v; Raptum, Łápániná/ łup. Mącz 346a, 317c; OrzQuin C4; BielSat M4v; WierKróc B; gdy ſię ná woynę gotuiećie/ niegotuyćie ſię iáko ná łup domowy [non ad praedam domesticam] ModrzBaz 109; Kledy Alexánder Król Mácedońſki wźiął przez moc Tebás/ żolniérze [!] zárázem do łupu ſye rzućili. KochWz 140; BielSjem 35; Praedaceus ‒ Czo złupuieſt. Calep 831a; GórnTroas 9; á zátym do kupy/ Zbierśćie ſię á przypądzćie ná Pogáńſkie łupy. CzahTr E4v.

łup kogo (3), czego (o terytorium) (1): RejPos 172v; Pewna tedy rzecz ieſt/ iż iáłmużná oſtátki grzéchów zgładza: gdy zmiłośći Chrześćiáńſkiey pochodźi: á nie idźie z łupów ludźi vbogich BiałKat 171; RejZwierc 186; A Litwá z Ruſſaki nie przeſtáwáiąc ná łupach y pirwſzym zburzeniu Mázowſza/ znowu ná drugi rok do Mázowſza opłákánego wtárgnęli StryjKron 335.

W połączeniach szeregowych (8): Ten wyiechawſzy z Hiſpanijey wſzytkę Afrykę zburzył, miecżem, ogniem y łupem [ferro, flamma, rapinis crudelissime devastavit.]. MiechGlab 47; Diar 67; Mącz 148d; OrzQuin Zv; wſzędy pełno zbrodni rozmáitych/ ſtrżelánia zábiiánia/ gwałtow/ łupow/ y czego inego GórnRozm A3v; Nie było w mym domu dárów/ Ani łupu/ lichwy/ czárów. Vſtá fałſzu nie mówiły/ Ręce gwałtu nie czyniły KochMRot By; SarnStat 1076, 1100.

W charakterystycznych połączeniach: łupem odzierżeć, skorać, zburzyć, wziąć; do łupu się rzucić; przypędzić na łupy.

Zwroty: »łupem, na łupiech się bawić« [szyk zmienny] (3:1): Lecz ſie bawimy ná łupiech Wiele naſz vlęga w trupiech Y wyliczáć máło trzebá Co tego prożnego chlebá RejRozpr F3v; A ták vćiekli wſzytcy z Peſztu/ okrom trochę Huſarzow/ ktorzy ſie łupem báwili/ bo tám było doſyć kupieckich pieniędzy BielKron 313, 245, 248v.

»na łup jechać« [szyk zmienny] (2): Ile kolwie kroć Thatarzy Zawolſei w naſze ſtrony na łup iadą [in terras nostras spoliatum ire vadunt]: the wſzytkie rzeki przerzecżone przebywaią bez żadnego przewozu MiechGlab 26; RejPos 172v.

»(po-, roz)dać, (po-, wy)dan(y) na łup« = esse in spolia PolAnt [szyk zmienny] (5:5): BibRadz Ier 50/10; Był potym [Olbrycht] y z źiemie wywołan od rády Ceſárſkiey/ y dan ná wolne łupy káżdemu BielKron 237v; [Skanderbeg] namioty Tureckie rycerſtwu ná łup rozdał. BielKron 256v, 233v, 235; RejZwierc 40v, 258v; á przetoſz ćiągniemy przećiw nim/ áby byli podáni ná łup wſzytkiemu woyſku twemu [et erunt in cibum universo exercitui tuo] Pánie Holofernie BudBib Iud 6/1 [5/26]; StryjKron 170; Márius y Cynná Rzymiánie bogáthſzych dobrá ná łup poſpolſtwu dáli. Phil S.

»na łup się wdać« (1): Skarb właſny ſproſnym zbytkiem ſtráćiwſzy/ wnet zá tym/ Ná łup ſie wdał/ morduiąc gdzie czuł o bogátym. StryjKron 51.

»łupem ży(wi)ć (się), być żywym« = praeda vivere Miech [szyk zmienny] (6:1): MiechGlab 23, 36, 41; Sámi mężowie [z ludu hiszpańskiego] zbroią á łupem żywą/ w męſtwie ſie kocháią BielKron 280v, 296v, 436v; Mowili drudzy/ ſtoiąc nád złodźieyſkim trupem: Otoż tobie niecnoto/ coś żył náſzym łupem. KlonWor 25.
Szeregi: »łup, (a, albo) drapiestwo« = praeda, rapina Calag (3): MiechGlab 23; Castae manus, Ręce żadnego łupu á drapieſtwá niewinne. Mącz 40c; Calag 386b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»łup i krzywda« (1): wiele ich ták woynę wiedźie/ iż [...] z łupu y krzywd [praedis ac iniuriis] ludzkich pożytek ſobie cżynią bárzo wielki. ModrzBaz 117.

»łup a łotrostwo« (1): Ci wſzytcy [Tatarowie] łupem á łotroſtwem żywą BielKron 296v.

»łup a mordowanie« (1): Mógł był każdy przeſpiecżnie poſądzić Páwłá s. gdy iechał do Dámáſzku/ iż iechał ná łup á ná mordowánie ludzi niewinnych: á on wnet miáſto opráwce sſtał ſie káznodzyeią. RejPos 172v.

»łup a rozdrapanie« (1): á nákoniec koſcioły ony zacne ich [przodków naszych]/ y wſzytki ſwiątośći ich/ bywáły dla tego [wzgardzenia głosu pańskiego] okrutnie wydawáne ná ſrogi łup á ná rozdrapánie nieprzyiaciołom ich RejZwierc 258v.

»łup a rozszarpanie« (1): A nákoniec y oney ſkrzyni ktorą im był dał miáſto przymierza/ w ktorey było przykazánie iego/ [...] nigdy przepuſzcżáć nie racżył/ á wſzytko ná łup á ná ſrogie rozſzárpánie dopuſzcżáć racżył. RejZwierc 257v.

»złodziejstwo albo łup« = furtum vel spolium JanStat (4): Trzykroć w złodzieyſtwie álbo łupie ználeziony, przezeczći ieſt. SarnStat 701, 702 [2 r.], 703.

Przen: bibl. Zagłada, prześladowanie, niewola (18):

W połączeniach szeregowych (2): Abowiemći zátkáli vſzy ſwe przed roſkazániem twoim/ á przetożeś nas dał w łup/ w niewolſtwo/ ná śmierć [dedisti nos in direptionem et captivitatem et mortem]/ y w ſromothne obmowiſká/ onym wſzytkim miedzy ktoremi ieſteſmy rozproſzeni. BibRadz Tob 3/4; BudBib 3.Esdr 8/75[78].

Zwrot: »(po-, wy)da(wa)ć (a. podany, a. wydany) na łup, do łupu, ku łupowi, w łup« = dare in direptionem a. in praedam PolAnt [szyk zmienny] (14:1:1:1): Abowiem gdy ſie kiedy nam trefiłá ſrogoſć niełáſki twoiey/ tedyś nas wydał ná lup nieprzyiaciołom náſſem/ á bylich my [!] podobni ku owcam ktore wiodą do iátek RejPs 66, 111v, 184v; á dla tegoż oycowie naſzy byli podáni pod miecz y ná łup/ á polegli przed nieprzyiaćioły ſwemi w ſrogiey porazce. BibRadz Iudith 8/12, Deut 1/39, 31/17, Ps 76/5, Is 59/15, Ez 34/8, Tob 3/4; RejAp 170; RejZwierc 56, 257, 258; BudBib 3.Esdr 8/75[78], 4.Esdr 2/6, Iudith 9/3.
Szeregi: »łup, niewola« (1): Zony ich podáłeś ná łup [et dedisti mulieres eorum in praedam]/ á corki ich w niewolą BudBib Iudith 9/3.

»łup a rozdrapanie« (1): [Bóg] dał [grzeszników] ná łup á ná rozdrapánie pogánom á ludziom złośćiwym RejAp 170.

»łup a roztargnienie« (2): dla złośći ich/ á iż odſtąpili od Páná Bogá ſwego/ dopuſzcżał ich ná łup á ná roſtárgnienie ich nieprzyiaciołom ich RejZwierc 258, 258.

a. Łowy, polowanie (wyłącznie w użyciach o charakterze porównań): praeda Vulg (4): Romulus á Remus kthore wilcycá chowáłá/ też yedno po polach á woynach [chodzili]/ yákoby wilcy po łupiech. GliczKsiąż D4; thym záwżdy trudniey poznáć to dzieciątko [Chrystusa]/ [...] ktorzy vdáli myſli ſwoie/ áby tu tylko iáko Orłowie roſciągáli ſkrzydłá ſwoie/ á zá oſtrzyli[!] iáko ná łup páznogcie ſwoie. RejPos 57v.
Zwrot: bibl. »jako lew gotowy (być) ku łupu, na łup« = sicut leo paratus ad praedam Vulg (1:1): Pochwyćili mie iako lew gotowy na łup á iako lwięta w taiemney ſie iaskini taiące. WróbŻołt 16/12; Leop Ps 16/12.
b. bibl. O rzeczach niematerialnych; przywłaszczenie sobie cudzej godności (7):
Zwroty: »mieć za łup« (1): Nie miał ſobie Chriſtus zá łup/ álbo zá wydárek/ choćby ſię rownał Bogu. BudNT Kk3.

»łupem wziąć« (1): Gdi był Kriſtus w formie álbo w Máieſtacie Bożym nie łupem álbo gwałtem wziął to że ieſt rowny Bogu [non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo Vulg Philipp 2/6]/ ále ſie ſam vniżył/ [...] gdy ſie sſtał ná podobieńſtwo cżłowieká. SarnUzn F4v.

Szeregi: »łup albo gwałt« (1): SarnUzn F4v cf »łupem wziąć«.

»łup albo wydarek« (1): BudNT Kk3 cf »mieć za łup«.

2. Rzeczy, które się zdobywa przemocą lub rabunkiem; zdobycz (wojenna); to, co pochodzi z łupiestwa; praeda, spolium Mącz, Calep, Cn; peculium Mącz, Cn; exuviae Calep, Cn; manubiae, rapina Mącz; praemium Cn (309): KłosAlg D2; Letabor ego ſuper eloquia tua ſicut qui inuenit ſpolia multa Będę ſie ią radował nad przykazaniem twoim/ iako ten ktori nalazł łupy wielkie. Iako ten czuſz raduie ſie ktori nalazł łupy czus wygrawſzy na walce. WróbŻołt 118/162; LibMal 1546/112v; Iakom ya nyerosbyl ych bratha rodzonego Iana myebiesczika navolney drodze [...] anym lwpv od nyego wssyal tho iesth ssyekyery, syekierky wlocznyey y dwdziesthw gr. wobyczaj lwpw any thego przisobye mam ZapWar 1546 nr 2648; Gdyż do tego páſtwiská wiecháli/ á łup niezlicżony wiedli/ záſtąpił im Teozellus kthory [...] wiele ich poraził HistAl B8; Vzrzałem między inemi łupy płaſſcż Kármázynowy [vidi autern inter spolia pallium coccineum] przewyborny/ y dwieśće [!] ſyklow ſrebrá Leop Ios 7/21, 2.Mach 8/31; Niechayże was nie zdeymuie chuć ku łupom [non concupiscatis spolia]/ ábowiemći ieſzcże mamy przećiw ſobie woynę. BibRadz 1.Mach 4/17, Gen 14 arg, Deut 13/16, 1.Reg 15/19, 30/22, 26 (10); [Żydzi Arada] zabili y miáſthá zniſzcżyli/ á łup ku Bożey ſłużbie obroćili BielKron 42; Turcy byli dobrey nádzieie ráduiąc ſie łupowi BielKron 249v, 11v, 55, 68 [2 r.], 165v, 336 (10); Triumphus castrensis, Castrense peculium, Lup ná woynie nábyty. Mącz 40b; Fraudator praede, Pozbáwiciel lupu ten który ſobie wſziſtek lup priwlaſzcził. Mącz 136b, 36a, 187b, 209b, 264a [2 r.], 317b (11); BudBib 1.Mach 10/87; WierKróc A2 [2 r.]; Ia záprawdę tákie oſzuſty/ rádſzey bym łupieżcámi niżli kupcámi názwał/ á ten ich towar łupem [praedamque, quam faciunt, verius quam mercaturam appellaverim]. ModrzBaz 34v, 114; Niewiáſty y Dziateczki iáko trzodę do Litwy z łupámi wygnáli. StryjKron 320; Náſzym ſzło o oyczyźnę [!] á o łupy onym [Węgrom]/ Siekli ſię wſzyſcy ſpołnie ſercem zápalonym. StryjKron 537, 156 [2 r.], 235, 250, 315, 350 (17); KochJez B2; KochFr 45, 46; Exuviae ‒ Zwleczone ſzaty zmeprzica czioł [!], łup. Calep 401b, 831a, 1000a; SkarKaz 84a; KlonWor 17.

łup z kogo, z czego (3): Lupy z oney kráiny. BibRadz Num 31 arg; BielKron 67v; Mącz 265b.

łup w czym [= z kogo, z czego] (1): Bo woyſká poráźiwſzy poimał ſámego/ Ták w ludzyech doſtał łupu/ ták w ſkárbiech wielkiego. PaprPan Gg4.

łup czyj [w tym: pron poss (17), ai (13), G sb (6)] [= na kim zdobyty, komu zabrany] (36): HistAl F7v; Leop Ios 11/14, 1.Mach 5/22, 28, 10/84; Oto bądźćie vczeſniki błogoſłáwieńſtwá z łupow nieprzyiaćioł Páńſkich. BibRadz 1.Reg 30/26, Iudic 14/19, 2.Reg 8/12, Sap 10/20; [Aleksander] dobył Perſypolim głowy wſzytkiey Perſyey/ gdzye tam były łupy wſzytkiego ſwiátá/ ktorych nánośili Perſowie BielKron 125, 31, 171, 345v; Mącz 122a; Támże Pan roſkazał iáko ony łupy miáſtá onego miáły być ſzáfowány wedle woley iego. RejPos 217v, 15, 46, 77, 104v; óni záśię iáko zwyćiężce/ ćieſzyli śię z łupy Egyptſkimi BiałKat 63v; áno iuż nieprzyiaciel nácieſzywſzy ſie nád námi roſkoſzuie ſobie w onych łupiech náſzych. RejZwierc 261v, 200v; BudBib 2.Par 20/25, 1.Mach 9/40, Ez 29/19, Iudith 9/3[4]; KochPs 121, 171; á Ceſarz on ſzpital/ z łupow Aſſyryyſkich ozdobił SkarŻyw 593, 593; StryjKron 411, 477, 537; KochJez A2v; Krwáwy Niepr płynął/ miecąc ná óſtrowy Moſkiewſkie łupy/ y pobité głowy. KochPieś 15; KlonWor 25.

łup czyj [w tym: pron poss (4), ai (1)] = przez kogo zdobyty (5): iedno proſzę nádaycie mi klenotow złotych z łupu wáſzego. BielKron 50v; A będą ſie weſelić przed tobą/ [...] iáko ſie ráduią boiowniczy nábrawſzy pożythkow gdy dzyelą łupy ſwoye RejPos 15; RejZwierc 186; MycPrz II A4v; PaprPan A3v.

W połączeniach szeregowych (16): BibRadz Num 31/12; Oppidum militibus diripiendum dedit, Pozwolił żołnierſtwu miáſteczká wyłupić/ to yeſt/ wſziſtek plón/ lup korzyść ku ich pożytku obróćyć. Mącz 346c, 346a; RejZwierc 200v; [Russacy z Litwą] z wielkośćią niezliczoną więźniow/ dobytku/ ſtad/ y inſzych rozmáitych łupow wzdobyczą obćiążęni/ [...] wroćili ſię bez odporu do ſwych ſtron. StryjKron 335, 235, 350, 370, 375, 406 (12).

W porównaniu (1): Kochánkowie moi chodźiłi [!] po drogách przykrych/ á zábráni ſą od nieprzyiaćioł iáko trzody zá łup pobráne [sublati sunt sicut grex direptos ab inimicis.]. BibRadz Bar 4/25[26].

W przeciwstawieniu: »dobrodziejstwo ... łup« (1): Daru iakiż kolwiek ieſt gdy bywa niewdzięcżny niepocżytay go za dobredzieyſtwo, ale za łup. BielŻyw 128.

W charakterystycznych połączeniach: łup(y) gromadzić, naleźć (2), nieść, odbić (5), odgromić, (od)nosić (znosić) (5), (wy)wieść (4); łupu nabawić; radować się łupowi; poczytać za łup; łupem (się) obciążyć (2), ozdobić; rozkoszować w łupiech; łup bogaty, dobyty, drogi, niezliczony, obfity, odbity, okfity, wielki (19); łupem obciążony, obdarzony, przyodziany; łakomy na łup.

Zwroty: »dostać łupu; łup dostany« = praedam potiri Modrz [szyk zmienny] (4:1): Manubiae manubiorum, Lup z nieprziyacielów doſtány Mącz 209b; BibRadz 3.Esdr 4/5; Cyrus Perſki Krol/ gdy poráźił Aſsyryany/ doſtawſzy łupu y wſzytkich rzecży do żywnośći potrzebnych/ nie dopuśćił żołnierzom ſwoim roſkoſznych ſtołow ModrzBaz 113v; PaprPan Gg4; StryjKron 772.

»[co] mieć za łup« (1): Syny twoie więźniámi powiodą/ á płát twoy zá łup będą mieć [in praedam habebunt] Leop 4.Esdr 15/62.

»(na-, od(e)-, po-, z- itp.)b(ie)rać łupy, (z) łupu (a. (ile) łupow)« = accipere spolia Vulg, PolAnt; spolia referre Miech; auferre a. detrahere spolia, asportare a. tangere praedas Vulg; expoliare, praedari, spolia capere a. congregare a. exuere PolAnt [szyk zmienny] (34:9): ZapWar 1524 nr 2193; [książęta ruskie] iednak tam nie zoſtali ale nabrawſzi łupu zaſię ſie do ſwey ziemie wrocili. MiechGlab 51, 13; Ták ſie kocha w ſłowyech thwoich me ſerce vbogye/ Práwye yáko rycerz kthory byerze łupy drogye LubPs cc, hh; Przyćiągnął pothym Ioſáffáth/ á wſſyſtek lud ſnim zbieráć łupy z vmárłych [ad detrahenda spolia mortuorum] Leop 2.Par 20/25, 2.Par 14/14, 20/25, Esth 9/10, Is 10/6, 1.Mach 5/22 (9); BibRadz Deut 13/17, Num 31/12, 1.Reg 15/21, I 308a marg, Ez 38/12 (11); Wiele ludzi pobrawſzy y innych łupow Ruſkich/ ſam Iároſław ledwie vćiekł. BielKron 345v, 320; RejZwierc 200v; BudBib 2.Par 20/25 [2 r.], 1.Mach 1/37, 5/28, 35, 9/40, 10/84; Pomniſz gdyś w oney bitwie leżał miedzy trupy/ Ránny á inſzy biorą z nieprzyiacioł łupy. PaprPan Bv; StryjKron 135, 406, 497, 502, 517, 687; KlonWor 10.

»(od-, wy)ciągnąć z łupami, łupy, łupem« [szyk zmienny] (3:1:1): A ſkoro Miſtrz Pruſki odciągnął z łupámi/ wnet zárázem zdrugiey ſtrony Miſtrzá Lifłantſkiego woyſko do Zmodźi wtárgnęło StryjKron 502, 195, 335, 617, 777.

»łup(y), [ile] łupow (a. łupu) (roz-, wy)da(wa)ć« = praedarn largiri Mącz [szyk zmienny] (5:4): koniá też bucifala y wſzytek ſtroy Alexandrow y wſzytki łupy tych ktorzy będą poimáni/ waſzem u [!] zaſtępowi y wam wydamy. HistAl F7v; Biſkup dał ſwemu rycerſtwu połowicę łupu wſzytkiego okrom dział BielKron 215; Gdzie Turek kráinę ktorą poſiędzie/ wſzytek łup da rycerſtwu BielKron 261v, 43, 60, 146v; Mącz 237d; StryjKron 170; Phil H2.

»łup(y) (od-, po-, roz)dzielić, puścić (a. podać) w (rowny) dział; łupem się (roz)dzielić; rozdział (a. rozdzielenie) łupow; łupy rozdzielne« = dividere spolia Vulg, PolAnt; dividere praedam Vulg [szyk zmienny] (17:2;3;4;1): złodzieie gdyby łupem nie ſprawiedliwię [!] ſie dzielili, wnet by od towazriſzow[!] żbici [!] byli, abo odnich opuſzceni [!]. BielŻyw 119, 148; WróbŻołt 67/13; LubPs hh, hhv; A wſſyſtek łup tych miaſt y bydło rozdzielili między ſie ſynowie Iſráelſcy Leop Ios 11/14, Iudic 5/30, Is 9/3, 2.Mach 8/28; BibRadz 2.Mach 8/28, 30; Po zborzeniu miáſtá Illium y rozdzyale łupow/ odciągnęli Grekowie od niego do ſwoich okrętow BielKron 60, 47v, 57 [2 r.], 60 [2 r.], 68; Malignitas praedae partitae, cui opponitur Prodiga largitio, Nie wierne/ łákome rozdźielenie lupów. Mącz 205d; RejPos 15 [2 r.] 77, 104v; BielSpr 68; Zony ich podáłeś ná łup/ á corki ich w niewolą/ á wſzytki łupy ich wdział miłym ſynom twoim [et dedisti omnia spolia eorum in divisionem filiorum dilectorum] BudBib Iudith 9/3 [4]; SkarŻyw 560; KochPieś 37.

»łupy odnieść« (1): z ktorey wypráwy Litwá wielkie korzyści y łupy odnioſłá. StryjKron 752.

»wojować z łupow [= ze względu na łupy]« (1): Iácżwingowie z Pruſy y z Litwą/ [...] woiowáli z drugiey ſtrony Ruſkie páńſtwá/ álbo mſzcżąc ſie ſwoich pobrátynow/ álbo z łupow. BielKron 354.

»z łupami, z łupem, z łupy (się) wracać (a. (z)wrocić)« (3:2:1): A Namioty y obozy ich pobrawſzy/ z wielkimi łupy/ z sławą y zwyćięſtwem do Ruśi ſię wroćili. StryjKron 235, 170, 305 [2 r.], 441, 442.

»łupy wydrzeć; wydzieranie łupow; wydarty łup« = spoliare spolia PolAnt [szyk zmienny] (1;1;1): Izali ku wydźierániu łupow przychodźiſz/ á zebráłeś wielkośći twe ku rozchwytániu bitunku ábyś ſię nábrał złothá y ſrebrá/ ábyś pobrał dobytki y maiętnośći/ á iżbyś wielkie łupy wydárł? BibRadz Ez 38/13; Lupieżcá/ wydárty łup/ wieldze drogich ſprzętów Nieśie/ którégo tyśiąc nie weźmie okrętów. GórnTroas 9.

»wziąć łup(y)« [szyk zmienny] (20): Iakom ya slyachathnego pawla opaczkiego nyezbyl anym mv przebyl raky prawey myeczem anym od nyego lupv wzial vedluk pozw ZapWar 1523 nr 2222, 1517 nr 2240, 1518 nr 2205, 1531 nr 2433, 1538 nr 2576, 1540 nr 2497 (15); Zacny narod Efráim zwalcżył Amálechity/ Wzyął hołd zacny nád nimi y k temu łup obfity LubPs hh; BibRadz Iudic 14/19; StryjKron 477, 717, 772.

»łupem (się) (z)bogacić« (2): StryjKron 537; Pan dobrotliwy/ pan to miłośierny: Nieprzyiaćielſkim łupem ſwóy lud wierny Hoynie bogáći KochPs 171.

bibl. »łupu (z)łupić, łupienie« = praedari praedam, rapinam a. raptum rapere, spoliare spolia PolAnt [szyk zmienny] (7:1): Oto ia dáię Newuchad-recárowi krolowi Bawelſkiemu ziemię Micraimſką/ y wezmie gmin iey/ zábierze też korzyść iey/ y złupi łup iey BudBib Ez 29/19, 18/7, 12, 16, 18, 38/11[12] (8).

Wyrażenie: »wojenny albo żołnierski łup« (1): Manubiae. Woyenny álbo żołnierski Lup/ Korziść. Mącz 209b.
Szeregi: »łupy a bogactwa« (2): woyſká żydowſkie przyſzedſzy ná gotowe poboiſko/ nie mogły donieść łupow á bogáctwá ich do domow ſwoich. RejPos 46, 15.

»łup, (a, i, to jest) korzyść; łup z korzyścią« = spolia et praeda ac manubia Mącz [szyk 9:2] (10:1): Nábráli tedy łupow á korzyśći wiele [Tulerunt ergo spolia multa] Leop 2.Par 14/13, Is 10/6; BudBib Ez 29/19; Mącz 209b, 313d, 317b [2 r.], 409d; StryjKron 752; iuż ten okrutnik [Turek] [...] té łupy/ té korzyśći/ náwet proporce zwyćięztwá/ któréſmy my we zdrowiu turkom odięli: [...] wykorzeni y wyrzući OrzJan 98; JanNKarKoch F2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»łup(y), (a, albo, i) plon(y) (a. połon(y))« = praeda et spolia Vulg, PolAnt; spolium et captura PolAnt [szyk 7:4] (11): Leop 1.Reg 30/16; BibRadz Num 31/11, Ez 38/12; BielSpr 68 [2 r.]; BudBib Is 49/24, 25; SkarŻyw 560; [Połowcy] Ruſkie páńſtwá vſtáwicznymi vtarczkámi naiezdzáli/ łupy y połony nieprzyiacielſkim obyczáiem wyganiáiąc do ſwoich namiotow. StryjKron 200, 135, 752. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»rzecz kradziona albo łupy« (1): KToby rzecz krádźioną álbo łupy przechowywał/ [...] tąż śmierćią iáko y złodźiey ma być karány. GroicPorz kk2.

»łupy i (także) więźniowie; łupy z więźniami« = spolium et captura PolAnt [szyk 8:2] (8;2): BibRadz 2.Par 28/14; [Tamerlan] z woyſkiem ſwoim wroćił ſie do ſwey źiemie y miáſto wielkie záłożył/ więźniami oſádził/ y łupy ozdobił. BielKron 240v; StryjKron 270, 442 [2 r.], 502, 517, 662 (8).

»łupy a wydranina« (1): Postes spoliis superbi, Lupy á wydrániną ochędożone. Mącz 433d.

»łupy i wzdobycz« (1): Sigmunt też wielki Kniáź Litewſki [...] do Lifland wciągnął/ ktore [...] burząc y plundruiąc/ wielkie łupy y wzdobycz do Litwy bez odporu wyprowádził. StryjKron 577.

W przen (34): Ochędożnieyſzy ieſteś y ſtráſznieyſzy niż gory łupow [Vulg: Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis]. BibRadz Ps 75/5; Oráć záś, praca cięſzka. coſz czynić? lepſza ieſt Ludzkie ſpráwy záwiedáć: z tego łup beze krwie CiekPotr 64.

łup czyj [= przez kogo zdobyty] [w tym: pron poss (12), G sb (3)] (15): LubPs D4; (marg) Lupy cżártá złego. (–) A ktoreż to były łupy iego? Ono niedowiárſtwo oná nieſpráwiedliwość/ ono morderſtwo/ cudzołoſtwo/ y ine niecnotliwe ſpráwy ſwiátá tego RejPos 79, 78v, 79, 79v, 115, 122v (10); [Jezus do Lucyfera:] Muſząć puśćić wrotá twoie Otworzą ſie y pokoie. W ktorych chowaſz twoie łupy Zbiorę ie ia wnet do kupy. MWilkHist E2v; [o miłośći] Cokolwiek ieſt/ twóy łup ieſt/ wezmi naprzód z głowy Nápoły iuż przewiędły wieniec fiiołkowy. KochFr 110; przydź w me wpułzmartwione Smyſły: á zápal w lody obrocone. Zdobycż piekielną/ łupy duchow ſproſnych GrabowSet X2; [Chrystus wstępując w niebo] Záprowádźił ſwe łupy z ćiemney głębokośći. LatHar 523.

łup czyj [= na kim zdobyty] [w tym: pron poss (8), ai (1), G sb (1)] (10): OrzQuin N4v; RejPos 9v, 77v; BiałKat 21; CzechRozm 178v; ná ſzátáná mocarzá mocnieyſzy przyſzedł ktorego związał/ y łupy mu iego odebrał [Vulg: domum eius diripiet Mar 3/27, spolia eius distribuet Luc 11/22] CzechEp 150, 205 [2 r.]; GrabowSet T4; KochFrag 45.

Zwroty: »łupy (ode-, po)brać; nabrać łupow« = spolia dirripere Vulg [szyk zmienny] (6;1): Oni wezmą zwycyęſtwo yák zacni krolowye / Biorąc łupy z niewiernych w twoim ſwiętym ſłowie. LubPs P5; BiałKat 21; [gdy będziesz wierzył Bóg ci pomoże] iż ty burdy wſzytki/ Snadnie zwyciężyſz y wdzięcżne pożytki/ Náwſzem odnieſieſz gdy nábierzeſz łupow/ S tych márnych trupow. RejZwierc 116v; CzechRozm 178v; CzechEp 150, 205 [2 r.].

»łupy odnieść« (1): tego potrzebá/ W krótkim czáśie/ by ná świát przyſzedł dźiedźic nowy/ [...] Który ma łupy odniéść z króleſtwá náſzégo [ = piekła]/ Głowę moię podeptáć máią nogi iego. GosłCast 15.

bibl. »rozdzielić łupy; łup w działy rozdać« = dividere spolia PolAnt [szyk zmienny] (6;1): BibRadz Is 53/12; Słuchay coć Pán powieda/ iż on ieſt możnieyſzy co zetrze tę ſproſną moc iego [szatana]/ á rozdzieli miedzy ſwe wierne ty wſzytki łupy iego. RejPos 78v, 9v, 77v, 79, 79v; [Bog] Lup nieprzyiáćielſki/ w dźiały rozdał/ onym Co go we cżći máią GrabowSet T4v.

»łup(y) zdzierać (a. wydzierać)« [szyk zmienny] (2): [czart] vſtáwicżnie ſtał v wrot ſwoich w mocney zbroi/ zdzyeráiąc łup z nędznego narodu ludzkiego RejPos 305v; KochFrag 45.

Wyrażenie: »łup wdzięczny« [szyk 1:1] (2): (did) Luciper. (‒) Maſz wſzák mieścá doſyć w niebie Idźże tám pánowáć ſobie. Day pokoy piekłu náſzemu Y łupowi nam wdźięcżnemu. MWilkHist E2v; thy oſtátnie ſłowá/ Przerzekłá tuż przed ſmiercią/ nędzna białagłowá. O wdziężne łupy: poki Bog s fortuną byli/ Ná mię nędzną niebogę ták ſie nie zwaśnili. PudłDydo B6.
a. O ludziach: niewolnicy, jeńcy (7): Ci [Kozacy] powinni dáć dźieſięćinę z łupu trzećiego cżłowieká Ceſárzowi/ drugie ná ſwoy pożytek Mángom przedáią BielSpr 53.

łup czyj [= przez kogo zdobyty] (3): Bo iż nieprzyiaciel mowił w pyſznym ſercu ſwoim/ Iuż widzę że ten zły narod będzye łupem moim LubPs gg2v; BibRadz Hab 2/7; PowodPr 69.

Zwroty: »być, stać się łupem = esse in praedam a. in rapinam PolAnt [szyk zmienny] (5): LubPs gg2v; BibRadz Hab 2/7; BudBib Ier 2/14; cóż zátrzymáć ma té [ludzi u Turczyna]/ którzy indźiéy nieprzyiaćielowi/ domá záśię ſą łupem temu tyránnowi? OrzJan 37; Biádá tym ktorzy tworzą práwá nieſłuſzne [...] y gwałt vcżynili ſpráwie poniżonych w ludźie moim: á żeby wdowy były łupem ich/ y śiroty áby wypląndrowáli. PowodPr 69.

»wziąć za łup [kogo]« (1): Wezmę ſobie zá wdzyęcżny łup ich máłe dzyatecżki LubPs hh3v.

b. Zdobycz zwierząt drapieżnych (11): Ieſzcże ſą riby ktore łupem żywy/ á iako łup lepſzy/ tako oną ieſt lepſza FalZioł IV 45d.
Zwroty: »łup uchwycić« (1): Będą przechodzić y lwięta ricżące aby łup vchwyciły aby ſobie od boga pokarmu nabywały [catuli leonum rugientes, ut rapiant et quaerant a Deo escam sibi.] WróbŻołt 103/21.

»wydrzeć łup« (1): Y zaſz wydrzeſz Lwicy łup [Nunquid capies leaenae praedam]/ á duſſę Lwiąt iey náſyćiſz? Leop Iob 38/39.

Wyrażenie: »łupem żyw; łupem żyć« (2;1): SVm [...] też łupem żywie thelko cżego ſie docżeka na mieſthczu. FalZioł IV 43c, IV 45b; Káżdy ſnich noſi wſobie podobieńſtwo ſrogiego lwá/ ktory łupem żyw RejPs 22v.
W przen (5): Beniámin wilk drapieżny/ ráno będzye ieść łupy/ á wiecżor będzye rozdzyelał korzyśći [Vulg Gen 49/27].BielKron 19.
Zwroty: »łupem być« (1): Záchowamći ia owce moie/ á iuż dáley łupem nie będą/ bo ia ſądzić będę miedzy owcą á owcą. BibRadz Ez 34/22.

»chwytać łup« (1): á ryczeć będźie [Pan] iáko ſzczenięthá lwie/ y będźie mruczał chwytáiąc łup ſwoy [et fremet, et tenebit praedam] BibRadz Is 5/29.

»[kogo] podać łupem« (1): O błogoſłáwyonyſz Pan ktory nas nye podał/ Lupem ſrogich zębow ich y owſſem nas wyrwał/ S tákyego okrucyeńſtwá LubPs cc4v.

»wydzierać łup« (1): Stárłem więc cżeluśći nieprawemu/ á z zębow iego wydzierałem łupy [de dentibus illius auferebam praedam]. Leop Iob 29/17.

c. O pobitych w czasie gry figurach szachowych (1): A oto biała [figura królowa] s tyłu przyſkocżyłá/ Murzynkę ſcięłá/ ni ſie obacżyłá. Sámá też w boku tuż odnioſłá ſtrzałę/ Nie długą miáłá z zacnych łupow chwałę. KochSz B4v.
3. lek. Łuszcząca się warstwa naskórka; łupież (6): może oboie [zioła] weſpoł wárzyć ktho chce á myć párchy/ á pothym ie mázáć Bobkowym oleykiem/ od tego y łup ſpada. SienLek 48v; Otręby głowné/ ſzukay Lup. SienLek Sv.
Szeregi: »łup albo otręby« (1): Lup albo otręby z głowy zgániáć SienLek Sv.

»łup, (i, tudzież) parchy« (3): Albo warz czarny Dźiewięśił wługu oſtrym á tym łup y párchy myy SienLek 48v; A naypierwey o łupie: tudźieſz y o párchoch. SienLek 48v, 48v.

Synonimy: 1. drapiestwo, gwałt, krzywda, łakomstwo, łapanina, pustoszenie, rozboj, rozszarpanie, wydarek, wydzieranie; 2. korzyśċ, plon, urywek, wydranina; 3. łupież, łuska, otręby, parchy.

TK