[zaloguj się]
[pdf]

PLON (127) sb m

plon (114), połon (13); plon : połon BielKron (45:1), StryjKron (2:12).

plón; plon- (5), plón- (1) GórnTroas,

Fleksja
sg pl
N plón
G plonu plon(o)w
A plón plony
I plonem plony
L plonie

sg N plón (1). ◊ G plonu (19). ◊ A plón (40). ◊ I plonem (25); -em (2), -(e)m (23). ◊ L plonie (1). ◊ pl G plon(o)w (7). ◊ A plony (24). ◊ I plony (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Łup, zdobycz, zwłaszcza wojenna (przede wszystkim jeńcy i żywy dobytek); praeda Miech, Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; spolia Miech (99): LibLeg 10/96v, 98; MiechGlab 32; Leop Iudic 5/19; BibRadz Gen 14 arg, 14/16; Przeto od Ruſi wezwáni ſą Połowcy od plonu/ bo Ruś plon połonem zowie. BielKron 350v, 321v, 353v, 365 [2 r.], 388 (13); GórnDworz Bb; BielSpr 67v; ModrzBaz 119v; KochJez A3v; OrzJan 87, 88; Y ći/ iáko Dawid poſtánowił/ co przy tłomokách w oboźie śiedzą/ y ći co bitwy wygrawáią: iednáką cząſtkę z plonow biorą. SkarKaz 637a; Prowádźił opák złodźiey one ślicżne plony/ Do łotrowſkich ſzáláſzow ćiągnąc zá ogony. KlonWor 23; [Przyiechał thedy [po zwycięskiej bitwie] Herkules do ſwoich z wyelką rádoſcyą/ thakże ze známienitym plonem. Tám gdy łup ten Herkules dzyelił/ Heſsyonę pánnę Thelámonowi dárował HistTroj B4v].

plon kogo, czego [= złożony z kogo, z czego] (1): Thatarzy [...] dzieci/ ſtarce/ y kapłany pobiwſzy, z wielkim plonem ludu y bydła odiechali. MiechGlab 34.

plon z kogo, z czego [= złożony z kogo, z czego] (1): Y pobráli łupy wſzytki/ y plony ták z ludu iáko y z bydł. BibRadz Num 31/11.

plon czyj [= zdobyty na kim] (1): Dawid [...] poſlał dáry [...] przyiaćielom ſwoim/ mowiąc: Weźmićie błogoſláwieńſtwo z plonu nieprzyiaćielow/ Páńſkich. Leop 1.Reg 30/26.

plon czyj [w tym: G pron (2), pron poss (1), ai poss (1)] [= zdobyty przez kogo] (4): Y mowili: Tho ieſt plon Dawidow. Leop 1.Reg 30/20; BielKron 379; iego [Domarata] płon/ y ludzi odbił Włádiſław Xiążę Opolſkie StryjKron 472; KlonWor 1.

W połączeniach szeregowych (5): BielKron 353v, 424v; Oppidum militibus diripiendum dedit, Pozwolił żołnierſtwu miáſteczká wyłupić/ to yeſt/ wſziſtek plón/ łup korzyść ku ich pożytku obróćyć. Mącz 346c; [Carz Prekopski] ſto tyſięcy ludzi krom dobytkow/ łupow/ y połonu rozmáitego do Hordy wyprowádził. StryjKron 747, 477.

W charakterystycznych połączeniach: plon śliczny, wielki (3), wszelaki, wszytek (7), znamienity; plonu moc, wielka korzyść, wiele (7), wielkość; plon objąć, odbić, pomiotać, przywieść (2), wrocić (2), wypędzić, wyswobodzić, wywieść, zaganiać, zająć; z plonem odjechać, przywrocić, wejść, zabijać, zjechać się.

Zwroty: »z plonem ciągnąć (a. odciągnąć, a. wyciągać)« [szyk zmienny] (6): zabrawſzy wielką licżbę oboyga pogłowia/ tak ſlachty iako y proſtego ludu [...] ciągnęli z plonem [revertebant praedam] [...] do Ruſſi MiechGlab 6; BielKron 369, 401v, 416; Tátárowie [...] gdy ſię iuſz z plonem wyciągáć do Hordy zmyſlili/ po czterzy kroć ſię wracáli StryjKron 617, 406.

»plonem dzielić się; plony dzielić« (2;1): BielSpr 68; A iedná namędrſza z żon iego/ mowiłá ták do świekry ſwoiey: podobno teraz plony y łupy dzieli SkarŻyw 560; KlonWor 11.

»iść (a. uść, a. wyniść), ujechać z plonem« [szyk zmienny] (3:2): Potym ſie Litwá ruſzyłá/ y wyſzłá cáło s plonem. BielKron 376v, 417v; BielSpr 53; Ale niz ſię náſzy ná Tátáry zgotowáli/ oni z wielkim plonem do Hordy vſzli. StryjKron 617, 225.

»odbić połon« [szyk zmienny] (2): Ruſacy vciekáiących bili/ [...] á odbiwſzy wielkie połony y łupów [...] nábrawſzy/ ſławne zwyćięſtwo [...] otrzymáli StryjKron 135, 752, [723].

»plon odjąć (a. zodejmować)« [szyk zmienny] (9): Krol Polſki Krzywoſz wtárgnął do Cżech [...] y nábrał wiele plonow/ ale v rzeki Trutnowa [...] vderzyli ná nie Cżechowie/ plony im odięli BielKron 325, 321v, 326v, 338v, 351v, 387, 401v, 441; Mącz 397a.

»z plonem wracać (a. wrocić się)« [szyk zmienny] (4): Krzyżacy [...] do Thorunia ſie s plonem [...] wroćili. BielKron 372, 297; BiałKaz H3v; OrzJan 87.

»plon (wy)gnać (a. wyganiać, a. przyganiać, a. zaganiać)« = praedam abigere Miech [szyk zmienny] (14): LibLeg 11/173v; Betikerey, [...] vtonął gdy przez rzekę plony gnał [praedam ageret] MiechGlab 74; Pomorzánie i Pruſowie niedbáiąc przyſięgi wthárgnęli Krolowi do Mázowſz bez wieśći y wygnáli wiele plonu y ludzi. BielKron 352; Cżech Zaic w Wieluńſkiey źiemi wielkie ſzkody cżynił/ plony y ine rzecży do Rákus krolowey Elżbiećie s Polſki przyganiał. BielKron 390, 257, 338v, 345, 349v, 350v [2 r.], 363v; Látáwcy [...] Popalili Ruſkie Ziemie/ wygnáli Plon Woły. BielSpr b2; StryjKron 200; KmitaSpit B3.

»połon wziąć« (1): Litwá ich z Polaki goniłá/ więźnie/ połon/ łupy/ y obozy wſzyſtkie nieprzyiaćielſkie wzięli StryjKron 477.

»(za)brać plon (a. nabrać plonow, a. pobrać plony)« = praedam capere Vulg; praedam ferre PolAnt [szyk zmienny] (12): Hetmani z hordami [...] zabrawſzy plon [receptaque praeda] z Lublina y z Zawichoſta: do Ruſi dognali MiechGlab 6, 34; Leop 1.Reg 30/16; BibRadz Num 31/11; Krol pobrawſzy ludzi/ plony/ y ſtátki ich/ wſi popaliwſzy/ przyiechał z korzyśćią do domu. BielKron 353v, 87v, 325, 349v, 350, 424v; StryjKron 762; KochProp 12; PowodPr 8.

»plon zagarnąć« (1): Támerlan [...] plon wielki zágarnąwſzy [...] wroćił ſie do ſwey źiemie BielKron 240v.

Wyrażenie: »wojenne plony« (1): [Herkules] Wrácał ſię do Grecyey przez Włoſkie zagony/ Prowádząc onę zdobycż y woienne plony. KlonWor 22.
Szeregi: »plon(y), (i) korzyśc(i)« (2): roſkażę mu [Assurowi] żeby pobrał plony y poplądrował korzyśći PowodPr 8; KlonWor 30.

»łup(y), (a, albo, i) plon(y)« = spolia et praeda Vulg, PolAnt [szyk 7:3] (10): Leop 1.Reg 30/16; BibRadz Num 31/11, 12, Ez 38/12; [Tatarowie] Lupem álbo plonem dźielą ſie ná mieyſce przyiachawſzy BielSpr 68, 68 marg; SkarŻyw 560; Połowcy [...] Ruſkie páńſtwá vſtáwicznymi wtarczkámi náiezdzáli/ łupy y połony nieprzyiacielſkim obyczáiem wyganiáiąc StryjKron 200, 135, 752.

»plon(y), (i) zdobycz« [szyk 1:1] (2): Do tego worká ſwoie pliony/ Y nocną zdobycż nieśie złodźiey KlonWor 1, 22.

2. Niewola; captivitas Vulg, PolAnt, Modrz (21):
Zwroty: »w plon pość« = in captivitatem ire PolAnt [szyk zmienny] (4): Y ty Páſzchurze y wſzytcy obywátele domu twego poydziećie w plon BudBib Ier 20/6, I 452c marg, Ez 30/17, 18.

»w połon wygnać (a. zagnać)« (2): Carz Prekopski [...] ludu Náhayſkiego w polon [!] ták wiele wygnał StryjKron 722, 717.

»w plon zabrać, zawieść, zabrany« = [aliquem] captivum ducere Vulg; captivitatem ducere Modrz (1:1:1): niż będą [narody] w plon zábráni/ będą ie trapić krolowie y kſiążętá łupieſtwem BudBib I 447c marg, 3.Esdr 6/16; ModrzBaz 108v.

»zaplenić [kogo] w plon« (1): Oto Iehowá zápieni ćię w plon [migrando migrare facit te] mężu/ á zákryie ćię zákrywáiąc. BudBib Is 22/17.

Wyrażenie: »synowie plonu« = jeńcy (1): Y Vſłyſzeli nieprzyiaciele Iehudy y Biniáminá/ iż ſynowie plonu [filii captivitatis] budowali dwor Iehowie BudBib 1.Esdr 4/1.
Przen: Ludzie wzięci do niewoli (9): Izali (kto) odeymie rycerzowi łup? áza plon ſpráwiedliwemu vydzie? [et nunquid captivitas iusta evadet? abo poimáni wydrali ſię onemu co ma do nich prawo BibRadz ] BudBib Is 49/24, Is 49/25; Wſzyſcy ſie ná złé náſzé bogowie ſprzyśięgli. A ia/ com podłym plónem/ przed kim biédna ſtánę? GórnTroas 11.
Zwroty: »wrocić plon« = reducere a. reverti a. converti a. averti captivitatem PolAnt (5): A w oſtátecżny dzień wrocę plon Helámſki/ mowi Iehowá. BudBib Ier 49/39, Deut 30/3, Ier 29/14, Ioel 3/1, Soph 2/7.

»plon w niewolą zabrać« (1): [Tatarzy] ſpaliwſzy zamek Koſtow, plon w niewolą zabrali [captivos et predam pro libito abduxerunt]. MiechGlab 4.

3. Dobytek (najczęściej o bydle); substantia BartBydg; commeatus, viaticum Mącz (7): BartBydg 152b; ZapWar 1550 nr 2666; w káżdym domu/ Trzebá ſtátkow trzebá plonu/ Trzebá ná żonę ná dzyeći BielKom A2; Połowcy [...] ſie plony cudzemi albo źwierzem łowionym żywili BielKron 350v; Mącz 346d [2 r.]; Noe [...] Arkę budował W ktoreiem wſzytek plon chował. MWilkHist G.

Synonimy: 1. korzyść, łup, łupież, zdobycz; 2. jarzmo, jęctwo, niewola, więzienie; 3. dobytek, majętność.

Cf [PLEŃ]

DDJ