[zaloguj się]
[pdf]

KOZICA (11) sb f

kozica (9), kosica (1), kożyca (1); kozica BartBydg (2), Mącz (2), GliczKsiąż (2), GórnDworz, ReszPrz, Ca; kosica Mymer2; kożyca Murm.

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N kozica
G kozice
A kozicę kozice

sg N kozica (8). ◊ G kozice (1). ◊ A kozicę (1). ◊ pl A kozice (1).

Sł stp brak, Sł stp nazw os, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Zakrzywiona rękojeść pługa, także początkowa kabłąkowata część zaczepu (dyszla) pługowego, spinająca pług z uprzężą ciągnącego go zwierzęcia; stiva Murm, Mącz, Cn; stivula BartBydg (5): Stiva eyn pflug ſtertze Kożycá. Murm 151; Stivula, cozycza BartBydg 150b; Stiva [...] aratri manica quae tenetur in manibus cum aratur, Koźicá. Mącz 417a.
W przen (1):
Zwrot: »wziąć radło i kozicę« = zostać rolnikiem (1): kápłan ma być tákowy [...] kthoryby ſie w ſwarzech y łákomſtwye nye kochał. [...] [jeśliby takim nie był] Rácżey nyechay weźmye rádło y koźicę/ á ożeniwſſy ſie domá nyech zá woły poganyáyąc treluye. GliczKsiąż O6.
Przen: metonimicznie: Orka, uprawa roli (1): rodzicy do dworu ſyny ſwe ná ćwicżenye oddawáyą/ áby tám byegłosći yákich á obycżáyow nábywáli/ y ku nyem ſie ſpoſabyáli/ gdy domá chowányec ni ku cżemu yedno álbo do ſkotá álbo do koźice/ inſſemu ſie nye godzi. GliczKsiąż H6.
2. Przyrząd do czyszczenia pługowego kroju (tj. ostrza tnącego glebę); burtea BartBydg, Mymer2; ralla Cn; rulla Calep, Cn (3): BartBydg 20b; Burtea reytel Koſicá Mymer2 15v; Rulla Instrumentum ferreum stimulo rusticorum additum ad vemerem detergendum. Othka, kozica. Calep 931b.
3. Drążek, kij do poganiania bydła; stimulus Mącz (3): Stimulus, rustica fustis qua boues stimulant, Koźicá/ pálica/ pręt. Mącz 415d.
Przen (2):
a) metonimicznie: Hodowla bydła (1):
Szereg: »pług a kozica« (1): niechay w nim [w dworzaninie] nie będzye znáć/ nie chłopſkiego: bo náyduią ſie drudzy tácy/ ktore pług/ á koźicá z dáleká wabi do ſiebie GórnDworz N2v.
b) Nieuk, gbur, prostak, człowiek nieokrzesany (1): Lucyperowa pychá/ y hárdość [jest]/ ſobie rozum/ ſobie bacżenie/ ſobie rozumienie Piſma ś. przywłaſzcżáć/ á inſzych wſzyſtkich zá beſtye bezrozumne/ zá pnie ſękowáte/ á zá grube koźice pocżytác. ReszPrz 97.

Synonimy: 2. otka; 3. palica, pręt.

IM