[zaloguj się]
[pdf]

KROPIA (102) sb f

kropia (64), kropla (38), [kropa]; kropia BierRaj, FalZioł (8), GlabGad (3), RejKup, LubPs (2), RejWiz (3), RejZwierz, BielKron (2), SienLek (5), RejAp, GórnDworz, RejPos (9), CzechEp, Calep (2), JanNKarGórn, CzahTr, SzarzRyt (2); kropia PatKaz III, Mymer1 (2), BiałKat, Oczko, KochPs, SkarŻyw (2), KlonŻal, GrabowSet, WujNT, SiebRozmyśl, SkarKaz, GosłCast, SkarKazSej, KlonWor; kropia: kropla OpecŻyw (4 : 5), Murm (1 : 1), BartBydg (1 : 3), Leop (1 : 5), BibRadz (1 : 1), Mącz (5 : 3), BudBib (1 : 3), LatHar (6 : 1).

o jasne, w a wahania.

Fleksja
sg pl
N kropia kropie
G kropi(e) kropli, kroṕ, kropel, kropl
D kropi
A kropię kropie
I kropiami
L kropi kropiach

sg N kropia (34); -a (21), -å (5), -(a) (8); -a RejWiz (2), Leop, GórnDworz, BudBib (2), LatHar (2), SiebRozmyśl, SkarKaz, SkarKazSej, KlonWor; -å OpecŻyw, BibRadz; -a : -å Murm (1 : 1), Mącz (3 : 1), RejPos (5 : 1). ◊ G kropi(e) (4). ◊ D kropi (3). ◊ A kropię (12). ◊ L kropi (4). ◊ pl N kropie (21); -e (4), -é (1), -(e) (1ó); -e BiałKat, KochPs, GosłCast; -e : -é OpecŻyw (1 : 1). ◊ G kropli (3) OpecŻyw, BudBib, LatHar, kroṕ FalZioł (3), kropel (1) SkarŻyw, kropl (1) GrabowSet; ~ -ṕ : -p FalZioł (2 : 1). ◊ A kropie (10); -e (2), -(e) (8). ◊ I kropiami (2). ◊ L kropiach (4); -ach (2) LatHar, JanNKarGórn, -åch (1) Leop, (a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Najmniejsza ilość plynu utrzymująca się w postaci kulistej; stilla Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; gutta Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; psecas Calep; aspergo, ros Cn [niektóre użycia można interpretować jako odnoszące się do znacz. 2.] (101): [Jezu] krwawé kropie s potem plynącé/ s twédo [!] náſwiętſſégo ciala wypuſſcżáles. OpecŻyw 105v, 145v, 153v; Murm 17; Mymer1 4; BartBydg 66b, 150; Wódki palić álbo ziołá palić aż z ſiebie kropie puſzczáyą. Mącz 415c, 150c [2 r.], 181c, 415c [2 r.], d; Oczko 11; Calep [870]a, 1006a; [Kropá et kroplá/ Gutta, stilla. Volck Iii2v].

kropia czego (25): Yle kropli wziąlem od ciebie pokarmu twégo panieńſkiégo/ tyle miéy odplaty od oyttza niebieſkiégo. OpecŻyw 88, 158; FalZioł I 72a, V 36v, 79v, 80; Iaki ſpoſob ieſth czałey rzeci, taki też ma być y każdey cżęſci iey Iakoż tego znak ieſt w kropiach wodi ktore okrągłe widamy, á to dla tego iż też woda w czałoſci ſwego żywiołu okrągła ieſt GlabGad B8v; RejKup dd6; Wſſytki kropye morſkich wod ſameś ty rozlicżył LubPs R3; SienLek 64v; GórnDworz Bb5v; z kropel oleiu wielkie becżki. SkarŻyw A3; LatHar 99, 273, 719; WujNT Luc 22/44; KlonWor 29. Cf »jedna kropia«, »namniejsza kropia«.

W połączeniu z liczebnikiem lub zaimkiem liczebnikowym (przeważnie w tekstach mówiących o dawkowaniu lekarstwa) (15): zmieſzay że to ſpołem á puſzcżay kielko kroṕ na ocży FalZioł I 18d, I 72a, IV 4d, V 36v, 79v, 80; wodkę onę ná oczy chore puſzczay kropię álbo trzy przez dźień SienLek 69, 64v, 77, 140v. Cf »jedna kropia«.

W porównaniach (15): BierRaj 17v; a tako krwawy pot iako kropié ciékl na ziemię z náſwiętſſego ciala. OpecŻyw 101v; PatKaz III 125v; RejKup dd6; Leop 4.Esdr 4/50; BibRadz 4.Esdr 5/57, 9/16; Oto narodowic iáko kroplá w wiedrze/ y iáko proch ná ſzalách ſą pocżytáni BudBib Is 40/15, 4.Esdr 5/57, 9/16; IAko wiele ieſt kropli morſkich/ y piaſku źiemſkiego/ y gwiazd niebieſkich/ y Anyelſkich Duchow/ ták wiele rázow bądź pozdrowioná z Synem twoim nacżyſtſza Mátko Boża LatHar 465, 719; WujNT Luc 22/44; SkarKaz 244b; KlonWor 29.

W charakterystycznych połączeniach: kropia(-e) krwie (12), mleka (2), wodki, wody (4); kropie krwawe (2), morskie (2); kropie kapały, padają; kropię(-e) (w-, wy)puszczać (wpuścić) (6); kropie wpuszczone.

Przysłowie: Zwycżáiem máła kropiá przebije y kámień RejWiz 42; GórnDworz Bb5v.
Wyrażenia: »jedna kropia [czego]« (5): Iá nędzná niemám ni iedné ſkorupy w ktoré bych mu mogla podatz iednę kropię wody. OpecŻyw 149v, [127]v; LatHar 387; iedná kropłá [!] krwie twoiéy wſzyſtek świát może zbáwić. SiebRozmyśl C4; SkarKazSej 676b.

»na(j)mniejsza kropia [czego]« (3): Ale thego ſtrzeż aby do ſiebie na mnieyſzey kropie tey wodki nie wpuſzcżał FalZioł V 91; iuż y namnieyſza kropia krwie nie zoſtáłá byłá w ſwiętym ćiele iego. RejPos [105]v; LatHar 301.

»kropie wodne« (1): przi ogniu wolnym też on wiatr wolno wychodzi y obracza ſie w kropie wodne GlabGad H7v.

Wyrażenie przyimkowe: »po kropi« (1): Aloe czyſte z ſokiem koprowym [...] po kropi ná oczy puſzczay SienLek 68v.
W przen (7): Gdyż ſłyſzyſz iż iuż żadna kropiá nie może być nálezioná/ ktoraby miáłá ochłodzić ięzyk iego. RejPos 164v.
Zwroty: bibl. »spuścić (a. spuszczać, a. dać) kropię (a. po kropi) wody [komu] na język; kropia puszczona [komu] na język« = przynieść ulgę, przyjść z pomocą [szyk zmienny] (3; 1): ſpuśćił mu [Ezajaszowi] Pan Bog kropię wody na ięzyk BielKron 90; Dayże nam náſz miły Pánie tey wody żywey/ á ſpuſzcżay iey nam po kropi ná ty thu záſchłe á vtrapione ięzyki náſze RejAp 195v; RejPos A5; CzechEp 63.

peryfr. »po (małej) kropi roztrząsnąć krew [swoję]« = całkowicie się wyniszczyć, poświęcić się całkiem (2): bychmy theż ná máłe ſztuki dáli rozdrapáć ciáłá ſwoie/ y po máłey kropi roſtrząſnęli kreẃ ſwoię RejPos 265v, 87.

Przen: Odrobina, najmniejsza ilość, najdrobniejsza rzecz; aliquantulum, aliquantum, exiguitas, mica, modicum, parvulum, paululum, pauxillum Cn (5): Iuż tám żadnemi bogáctwy ſwemi tobie nic nie pomożeſz/ iuż żadna kropiá niſkąd nie może być nálezioná/ ktorąbyś kiedy mógł podeprzeć onego nędznego á wiecżnego vpadku ſwego RejPos 163v, 162v.

kropia czego (3): nie może też teraz márny ięzyk twoy náleść żadney kropie miłoſierdzia Páńſkiego ku ochłodzeniu twoiemu. RejPos I64v, 163; y ieżli maſz w ſobie/ Cnoty naymnieyſzą kropię która ieſtli w tobie. Obiaw mi ſwoie imię przez máłe piſánie CzahTr K2v.

a. O opadzie atmosferycznym: woda kapiąca z dachu; drobny deszcz, mżawka; rosa; stillicidium Vulg (21): RejWiz 150v; gdy przeſthał on wielki deſſcż/ kropili po nim kropie. Leop 4.Esdr 4/49, 4.Esdr 4/50; A Mármor tákież záwżdy/ napięknieyſzy bywa/ Im go cżęſciey kropiámi/ deſzcż ſwymi omywa. RejZwierz 114; Mieyſce zwłaſzczá ná które wodá á kropie ſciekáyą z dáchu. Mącz 415c; BudBib 4.Esdr 4/49.

kropia czego (8): Iupiter przemienił ſie w kropię złotá. BielKron 21. Cf »kropia dżdżu«, »kropla rosy«.

W porównaniach (4): Iáko gdy obfity deſſcż ná runo vpádnye/ [...] Iák kropye co nyepłodną zyemyę obżywyáyą/ Ták lud twoj zá twą ſpráwą pokoy otrzymáią. LubPs Q4; Leop Sap 11/23; LatHar 399; Inſze chwały/ ktorych ty maſz więcey/ Niż kropi deſzcże puſzcżone GrabowSet E2v.

W charakterystycznych połączeniach: kropie padają (2), kropią, ściekają; kropie kapiące.

Wyrażenia: »dachowa kropla« = stillicidium Murm, Mymer1, BartBydg (4): Murm 17; Mymer1 4v; Stillicidium, dachova croplya vel capalicza BartBydg 150, 150b.

»kropia dżdżu (a. deszczu); deszczowe kropie« [szyk zmienny] (4; 1): Zrzodła iey [rzeki] nápełni/ rozmnoz wſſyſthkie zniey roſnące: w kropiach dzdzá [in stillicidiis] iey rozraduie ſie płodna. Leop Ps 64/11; RejWiz 181v; SkarŻyw 545; Sſtąpi iáko deſzcż ná runo: y iáko deſzcżowe kropie/ ná źiemię kápiące. LatHar 399; JanNKarGórn G4.

»kropia rosy« = gutta a. stilla roris Vulg (3): Leop Iob 38/28, Sap 11/23; Nie ták roſkoſzné krople ſą perłowé Niebieſkiéy roſſy / któré Hermonowé Paſtwiſká zdobią KochPs 196.

b. O łzach (4): OpecŻyw 105v; liczyſz moie kożde vćiekánie/ Y chowaſz kropie łez oczu płáczliwych SzarzRyt B.
Wyrażenie: peryfr. »kropia z oczu (a. oczy)« = łza [szyk 1 : 1] (2): Vmyſł/ iuż ſię ſprácował/ wylał źrzodłá ſwoie/ Z ocżu perłowe krople/ y płácżliwe zdroie. KlonŻal A3; Vpuść ná tę mogiłę ktorą kropię z oczy SzarzRyt D2.
c. O pocie (3):
Wyrażenia: »krople potu« (2): poćił śię [Jezus] krwáwym potem/ ták bárzo: iż krople potu iego pádáły ná źiemię. BiałKat 91; GosłCast 20.

»zimne kropie« = zimny pot (1): ktora niewiaſta przy rodzeniu mdleie/ zimne kropie nanię wyſtępuią/ puls v rąk pretki/ á ſama z dziecięciom. nie cżyrſtwa FalZioł V 18d.

2. Punkt, plamka (1):
Szereg: »punkty albo kropie« (1): Cemu ludziem cżaſem bywaią na paznochciach białe punkti albo kropie iakoby iagły. GlabGad D5.

Synonimy: 1. kapka; a. kapalica; 2. punkt.

TZ