[zaloguj się]
[pdf]

KROWKA (32) sb f

krowka (30), kruwka (1), krewka (1) [w znacz. 2.b.]; krowka : kruwka Calep (3 : 1); krowka : krewka Mącz 16 : 1).

o oraz e pochylone, a jasne.

Fleksja
sg pl
N krówka krówki
G krówki krów(e)k
A krówkę krówki
I kréwką krówkami

sg N krówka (19). ◊ G krówki (1). ◊ A krówkę (4). ◊ I kréwką (1). ◊ pl N krówki (3). ◊ G krów(e)k (1). ◊ A krówki (2). ◊ I krówkami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dem. od „krowa” (16):

Hipokor. (5): Krowkę pilno páſiemy RejZwierc 95; KlonŻal C2; Cacus wołki iadł/ ſyte krowki doił. KlonWor 22, 78.

W przen (1): Krowká też gárniecz máſłá y kopę ſyrow zá onę ſieczkę pewnie ſzynkowáć muśi RejZwierc 95.
a. Krowa z gatunku krów niewielkiego wzrostu (1): Ceva, genus vaccae humilioris ‒ Krowka rowną. Calep 185a.
b. Młoda krowa; vaccula Mącz, Calep, Cn; vitula Cn (4): CIelęciem albo iałowką młodego bycżku a k rowke [!] zową FalZioł IV 13b; Vaccula, Krówká. Mącz 471c; Calep 1098a.
Wyrażenie: »młode krowki« (1): Iunices, Młode krówki/ yáłoſzki Mącz 178b.
2. zool. Owad (19):
a. Bliżej nieokreślony owad z rzędu chrząszczy (Coleoptera); scarabaeus Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; melolantha Murm, BartBydg, taletus BartBydg; cantharis Mącz; cantharus Cn (17): Krowká śię tym rozgorzliłá [...] Ná orle gniazdo wlećiáłá/ A iáycá na doł zmiotáłá. BierEz H2v, H2v [2 r.]; Murm 102; Scarabeus, vermis krowka, habens cornua, vel yelonek BartBydg 138b, 155; tem kamieniem krowki y inſze chrobacztwo [...] oddalony będą FalZioł IV 58d; Cantheria vel cantherias, Species gammae scarabaei effigiem habens, Nieyáki kámień/ álbo perła/ krówki obras ná ſobie máyąc. Mącz 34a, 34a, 371a; Niektorzy robaki co ie krowkámi zową/ żywo ná pępek przykłádáią SienLek 100v, 55; CzechEp 4; Scarabeus – Kruwka w kobiliencach grzebąca. Calep 951b.
Zestawienia: »krowka z rogami« = Lucanus cervus L.; jelonek rogacz, rzadki chrząszcz z rodziny jelonkowatych (Lucanidae) (1): Scarabaeus lucanus, est scarabaeus grandis, habens cornua praelonga [...] eyn ſchrter Krowka wyelka zrogámy Murm 102.

»zielona krowka« = Melolantha melolantha L., chrabąszcz majowy, szkodnik owadzi z rodziny żukowatych (Scarabaeidae) (Rost) (2): Melolantha eyn gryner keuer Zyelona krowká. Murm 102; BartBydg 88b.

b. Bąk (Tabanus sp.) lub giez (Hypoderma sp.); muchówki szkodliwe dla kopytnych; scarabaeus Mącz (2): Entoma [...] Latine Insecta, Wſzelákie robáſtwo/ yáko ſą Muchy/ Oſy/ Bąki/ Krówki/ Pſzczoły/ ktore ſie głową od drugiey częśćy ciáłá dzielą. Mącz 104b; Scarabaeus, Bąk który konie kąſa/ kréwką [!] drudzi zową. Mącz 371a.
3. bot. Polygonatum All.; kokoryczka, bylina leśna z rodziny liliowatych (Liliaceae) (kłącza tej rośliny odpowiednio obcięte tworzą wałek wsparty jak gdyby na nóżkach ‒ stąd może nazwa „krówka”); ischias, polygonaton, sigillum Salomonis Calep; polygonatum Cn (3): Krowká/ Polygonatum, vel Sigillum Salomonis. Weiſs wurtz. SienLek 200v, X2v; Calep 565a; [to nie ieſt ono náſze białe korzenie/ co ie Polacy zową Krowką SienHerb 609b].

Synonimy: 1.b. cielica, jałowka; 2.b. bąk, giez.

IM