Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KRUWKA

Następne hasło: (KRUWKO) »

KRUWKI (13) ai

kruwki (8), kruchki (5); kruwki FalZioł (8); kruchki GlabGad (4), SienLek.

comp kruwcz(e)jszy FalZioł (2), kruchci(e)jszy (1) GlabGad, [kruchcz(e)jszy].

Fleksja

sg
m	N	kruwki, kruchci(e)jszy	f	N	kruwk(a)	n	N	kruwki(e), kruwcz(e)jsz(e), kruwko
	G			G			G	kruchki(e)go

sg m N kruwki, kruchci(e)jszy (3). ◊ f N kruwk(a) (2). ◊ n N kruwki(e), kruwcz(e)jsz(e) (6), kruwko (1); ~ (attrib) -(e) (2); (praed) -(e) (4), -o (1) FalZioł (4:1). ◊ G kruchki(e)go (1).

Składnia comp: kruwciejszy niż co (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Dający się łatwo rozdrobnić, łamliwy (13)
- a. O pożywieniu: nie twardy, dobry do jedzenia (8)
2. [O żelazie lub drewnie: podatny na obróbkę]

1. Dający się łatwo rozdrobnić, łamliwy (13): SZpiſglas ieſth kruſzecz podobny ołowowi/ iedno iż ieſt rzecż barzo kruwka kthorą możeſz ſetrzeć albo ſtłucz FalZioł III 39c; Napierwey wezmi poł funtha blaywaſu/ [...] wſtaw na ogień á warz [...] tedy potym wezmi ſiekierę y na kropić na nię trochę tey maſci/ ieſtliż ſtwardnieie na ſiekierze, Tedy ono iuż z iąć z ognia/ iedno aby też nie kruwko było, A ieſtliby kruwko było tedy oliwy kęs przylać FalZioł V 107, I 116a.

Wyrażenie: »kruchciejszy ku łamaniu« (1): Cżemu chleb z miodem piecżony kruchcieyſzy bywa ku łamaniu niż z proſtą wodą mieſzany GlabGad G7v.

Szereg: »kruchki i połomny« (1): miod chocia ſam z ſiebie ieſt lipki y klijowati, wſzakoż dla ſwey ciepłoſci też wyſuſza, á tak cżyni barziey chleb kruchki y połomny. GlabGad G7v.

a. O pożywieniu: nie twardy, dobry do jedzenia (8): Agreſt ktory ieſt pożołciały ku cżyrwonoſci ſkłonny/ ieſt kruwki cierpniączy y barzo kąſaiączy w ięzyk FalZioł I 155d; Mięſo zwierząt paſączych ſie na gorach ieſt lepſze y kruwcżeyſze niż mięſo zwierząt doma paſączych ſie. FalZioł V 63v, I 95d [2 r.], IV 44d; GlabGad E3v; [NApus/ ieſt tho źiele Włochom poſpolite/ á rzepie bárzo podobne/ [...] ále wżdy twárdſzy ieſt w ſwym rodzáiu niźli rzepá/ ále ſłodſzy iteż kruchcżeyſzy. Cresc 1571 251 (Linde)].

Szeregi: »miąższy a kruchki« (1): Cżemu mięſo miąſſze á kruchkie lepiey ſie trawi, y więtſzą moc dawa niż ſubtilne. GlabGad H3v.

»miękki a kruchki« (1): A zwłaſzczá ktorekolwiek [kaczki, łabędzie, czaple] máiá [!] mięſo miękkie á kruchkie SienLek 7v.

2. [O żelazie lub drewnie: podatny na obróbkę: Drzewo to [sorbowe] ieſt twarde a oſtre wſzakoż barzo kruchkie dla tego cżyſcie ſie hebluie Cresc 1549 442 (Linde).

Szereg: »twardy a kruwki«: dla czego dobrze mieć gwoździe gotowe z stali, bo stal twarda a kruwka UstWojsk 1559/84.]

Synonimy: 1. łomny, połomny.

Cf KRUCHY, NIEKRUWKI