[zaloguj się]
[pdf]

KRZCIĆ SIĘ (102) vb impf i pf

pf (25) [w tym: inf (4), praes (7), praet (10), imp (2), part praes act (2)]: PatKaz III 267, 271, GliczKsiąż L4, OrzList b [4 r.], BielKron 113v, GrzegRóżn A4, KuczbKat 125, RejZwierc 174, SkarŻyw 152, StryjKron 340, CzechEp 176, WujNT 12 [2 r.], 13, 83 [2 r.], 162 [2 r.], SkarKaz 514a [3 r.], 514b; pozostałe niewątpliwie impf.

krzcić się (71), chrzcić się (31); krzcić się PatKaz III (2), KromRozm I, GliczKsiąż, KrowObr (2), Leop, OrzList (4), BibRadz (3), BielKron (13), GrzegRóżn (3), OrzQuin, SarnUzn (5), KuczbKat (4), RejZwierc, WujJud (7), SkarJedn, CzechEp (2), WujNT (19); chrzcić się SeklWyzn, SeklKat (3), SkarŻyw (2), StryjKron (4), ReszPrz (2), LatHar (3), SiebRozmyśl, SkarKaz (7); krzcić się : chrzcić się BiałKat (1:8).

się (51), sie (51).

W formach 1 sg, 3 pl praes, 3 pl imp, part praes act: krzcz- (22), chrzcz- (5), chrcz- (2), krzc- (1), krc- (1), chrzc- (1); krzcz- KromRozm I, Leop, BibRadz (2), BielKron (4), BiałKat, WujJud, WujNT (12); chrzcz- SkarŻyw, StryjKron, ReszPrz, SkarKaz (2); chrcz- SeklKat (2); krc- : krzc- KrowObr (1 : 1); chrzc- LatHar. W pozostałych formach: krz- (43), chrz- (13), kr- (1), chr- (2); krz- GliczKsiąż, OrzList (4), BibRadz, BielKron (8), GrzegRóżn (3), OrzQuin, SarnUzn (5), KuczbKat (4), RejZwierc, WujJud (6), SkarJedn, CzechEp, WujNT (7); chrz- SeklWyzn, SkarŻyw, StryjKron (3), ReszPrz, LatHar (2), SkarKaz (5); kr- PatKaz III; chr- SeklKat, SiebRozmyśl.

Fleksja
inf krzcić się
indicativus
praes
sg pl
1 krzczę się krzcimy się, krzci(e)my się, krzcim się
3 krzci się krzczą się
praet
sg pl
1 m m pers krzciliśmy się, -chmy, -śmy krzcili się
2 m -ś krzcił się m pers
3 m krzcił się m pers krzcili się
f krzciła się m an
n krzciło się subst
plusq
sg
2 m byłeś się krzcił
imperativus
sg pl
2 krzci się krzcicie się
3 niech się krzci niech się krzczą
conditionalis
sg pl
3 m by krzcił się m pers by krzcili się
con praet
pl
3 m pers by się byli krzcili

inf krzcić się (18). ◊ praes 1 sg krzczę się (6). ◊ 3 sg krzci się (9). ◊ 1 pl krzcimy się (3), krzci(e)my się (2), krzcim się (1) SkarKaz; -emy SarnUzn; -imy : -emy WujJud (2:1). ◊ 3 pl krzczą się (25). ◊ praet 2 sg m -ś krzcił się (2). ◊ 3 sg m krzcił się (5). f krzciła się (2). n krzciło się (1). ◊ 1 pl m pers krzciliśmy się, -chmy, -śmy krzcili się (4). ◊ 3 pl m pers krzcili się (7). ◊ plusq 2 sg m byłeś się krzcił (1). ◊ imp 2 sg krzci się (2). ◊ 3 sg niech się krzci (2). ◊ 2 pl krzcicie się (5). ◊ 3 pl niech się krzczą (1). ◊ con 3 sg m by krzcił się (1). ◊ 3 pl m pers by krzcili się (2). ◊ con praet 3 pl m pers by się byli krzcili (1). ◊ part praes act krzcząc się (2).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

1. W religii chrześcijańskiej: przyjmować sakrament chrztu, być chrzczonym (76): [Maria] roſzmyſzlala o ſynye {boſzem}, yako ſyą myal począcz narodzycz krczycz PatKaz III 142, 136v; KromRozm I L4; GliczKsiąż L4; I roſkazał/ aby ſie wſzelki tzłowiek krtząc y vmieráiąc/ mázał/ y wniey [Świątości Oleju Świętego] nádzieię zbáwienia ſwego pokłádał. KrowObr 86; OrzList b [3 r.]; BibRadz II 98b marg; Po obrzeſzce/ ktora bywa po porodzeniu oſmego dniá/ krzcżą ſie we cżterdźieśći dni Męſcżyzni/ á Zeńſki rodzay w ośḿdźieſiąt dni. BielKron 462, 214 [4 r.], 436v, 462; GrzegRóżn A4; OrzQuin M3; tedyć potrzebá/ áby ten/ który ſye chrzći/ wierzył: iż będźie zbáwión/ gdy ſye ochrzći. BiałKat 248v, 186, 241 [2 r.], 243v, 248v, 251; záwżdy to záchowano było/ áby Krztu nikomu niedawano/ áżby pierwey był ſpytan/ ieſliby śie chćiał krzćić. KuczbKat 135, 125, 140; WujJud 167v, 169, 169v, 232v, 233, Mm4v; Wſzyſcy/ powiáda S. Apoſtoł/ w iednochmy ſię ćiáło krzćili: To ieſt chrzeſt S. ieſt náſze w iedno ćiáło ſkupienie SkarJedn A2v; SkarŻyw 356; StryjKron 140 [2 r.], 340; CzechEp 176, 339; ReszPrz 97, 99; WujNT Act 8/12, Zzzzz3v [2 r.]; Pokutuyćie/ á w imię Kryſtá páná Chrćićie ſię/ á będźie wam tá łáſká przydáná SiebRozmyśl K3v.
Zwroty: »krzcić się w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, Boga (a. Boże), Pana Krystusowe, Trójce Świętej (a. Trzech Person)« [szyk zmienny] (9:3:2:2): SeklWyzn d3v; Zly á przikricy ktorzy aczkolwiek ſię chrczą wymie Boże ale niechcza wierzić pyſmu ſwiętemu SeklKat Qv, Ov, V; GrzegRóżn A4v, F; SarnUzn F, Fv; BiałKat 266; przy krzcżeniu/ poſpolićie tey formy vżywáią: Krzći śie ſługo Chriſtuſow/ W Imię Oycá y Syná/ y Duchá Swiętego. KuczbKat 125; RejZwierc 174; WujJud 20; LatHar 376, 377; WujNT Cccccc2; Tu tedy mamy wyráżenie Bogá Chrześćijáńſkiego/ Bogá w Troycy iedynego/ ktorego ſię imieniem chrzćim/ y ná żywot wieczny odradzamy: W imię Oycá y Syná y Duchá ś. SkarKaz 516a.

»krzcić się we krwi sw(oj)ej« = przyjmować chrzest przez męczeństwo (2): ktorzy to mowiąc wyſtąpili/ y poimáni koronę męcżeńſką ſzcżęſliwie chrzcżąc ſię we krwi ſwey odnieſli. SkarŻyw 152; WujNT 293.

»na wiarę się chrześcijańską chrzcić« = przyjmować chrześcijaństwo (1): Włodimirz po wſzyſtkich pańſtwach ſwoich Ruſkich dał wywołáć/ roſkázuiąc áby ſie wſzyſcy ná wiárę Chrzeſćiáńſką chrzćili StryjKron 140.

»wodą święconą się chrzcić« (1): Możeſz tedy báczyć tych świętych á zacnych ludźi náukę: dla czego wodą święconą ſye chrzćić mamy BiałKat 241.

»krzcić się znowu« [szyk zmienny] (9): ále ſie nietylko ná kożdą niedzielę/ ále teſz y ná kożdy dzień znowu krzćili/ kropiąc ſie/ w imię oycá y ſyná y Duchá Swiętego KrowObr 71; OrzList b; niektorzy z nich [z sekty Rotmana] wołáli po mieśćie głoſem/ cżyńćie pokutę á krzćićie ſie z nowu BielKron 214, 205, 347; SarnUzn H5v [2 r.]; WujNT 477, Zzzzz3v.

2. W judaizmie i religiach wschodnich: obmywać się rytualnie (9): w koſcielech ſą iákieś fáſy z wodą pełne z Bálſámem/ w ktorey ſie krzcżą kázdego Roku trzećiego/ tákież y w rzece ktora idźie przez miáſtho Kálekut. BielKron 453.

krzcić się czym (1): BielKron 113v cf Szereg.

Szereg: »umywać się to jest krzcić« (1): [Judyta] chodząc do wody vmywáłá ſie (to ieſt krzćiłá) wodą w rzece/ chwaląc á proſząc Páná Bogá áby iey ſpráwę do końcá dobrą vcżynił. BielKron 113v.
a. Dokonywać kąpieli rytualnej w obecności św. Jana lub pod wpływem jego napomnień; baptizari Vulg (7): WujNT 13, 129, Ioann 3/23; Národźił ſię Pan náſz iáko człowiek/ á tu ſię chrzći iáko grzeſzny człowiek. SkarKaz 514b, 514a, b.
Zwrot: »chrzcić się Janowym chrztem« (1): wſzytek lud y mytnicy vczćili Bogá y chrzćili ſię Ianowym chrztem SkarKaz 514a.
3. Ponawiać sakrament chrztu świętego (w obrządku koptyjskim) (1): Máią też ſwego Pátryárchę iáko y Grekowie/ y krzcżą ſie káżdy rok ná dźień trzech Krolow/ ná pámiątkę Kryſtuſá. BielKron 462.
4. Umartwiać się, pokutować (tylko w przekładzie Matth 20/22, Mar 10/39, 1.Cor 15/29 lub w nawiązaniu do nich) (15):
Zwroty: »krzcić się krztem« = baptismo baptizari Vulg (6): Możećież pić kielich (marg) To ieſt, ćierpieć mękę, ktorą ia mam ćierpieć. Toż rozumiey y o krzćie. (–)/ ktory ia będę pił (marg) y krztem ktorym ſię ia krzczę, być krzczeni. (–) WujNT Matth 20/22, przedm 12 [2 r.], s. 83 marg, Mar 10/39, 40.

»krzcić się za umarłe« = baptizari pro mortuis PolAnt, Vulg (10): Leop 1.Cor 15/29; BibRadz 1.Cor 15/29 [2 r.]; LatHar 285; Ktorzy ſię krzczą zá vmárłe. [1.Cor 15/29] To ieſt ktorzy ſię modlą/ poſzczą y trapią zá duſze vmárłych/ áby były wyzwolone. WujNT 620, 1.Cor 15/29 [2 r.]; SkarKaz 382b.

Szeregi: »chrzcić się, to jest dręczyć« (1): coż cżynić będą/ ktorzy ſię chrzcą/ to ieſt oręcżą [lege: dręczą] zá vmárłe/ ieſli vmárli nie zmartwychwſtáią? LatHar 285.

»chrzcić się, to jest trudzić« (1): ieſli vmárli nie zmartwych wſtáną/ czemu ſię zá nie chrzczą? to ieſt trudzą. SkarKaz 382b.

5. Nazywać się (1): Boć to tenże ktory głos wydáie/ tenże krzći ſie być Bogiem Iehową SarnUzn D.

Synonimy: 5. mianować się, nazywać się, zwać się.

Formacje współrdzenne cf KRZCIĆ.

JB