[zaloguj się]
[pdf]

KUFEL (65) sb m

kufel (49), kofel (16); kufel Mymer1, RejKup (3), ModrzBaz, GliczKsiąż (3), OrzRozm, GórnDworz, RejPos, WujJud, PaprPan, StryjKron (3), KochFr (2), WerGośc (5), BielSjem, KochPieś (3), PudłFr (4), BielRozm (2), Calep (4), GostGosp, RybGęśli, GrabPospR, PowodPr, VotSzl, KlonWor (3); kofel GroicPorz, RejWiz (4), Prot (2); kufel: kofel BielSat (1 : 1), RejZwierc (1 : 6), BielSpr (2 : 2).

-f- (53), -ff- (11), -ph- (1).

e jasne; kofel z tekstow nie oznaczających ó.

Fleksja
sg pl
N kufel kufle
G kufla
A kufel kufle
I kufl(e)m kuflmi, kuflami
L kuflu
V kuflu

sg N kufel (17). ◊ G kufla (11). ◊ A kufel (12). ◊ I kufl(e)m (9). ◊ L kuflu (9). ◊ V kuflu (2). ◊ pl N kufle (1). ◊ A kufle (1). ◊ I kuflmi (2) RejWiz, RejPos, kuflami (1) PudłFr.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Naczynie z jednym uchem do picia wina lub piwa; capedo, poterium, tina Calep; cissybion, obba Cn (65): GliczKsiąż B8v; RejWiz 97v, 167, 169; Ieſli pan zwaycá/ vźrzyfz káżdego z árkábuzem około niego: ieſli pijánicá/ áliż iuż s kuflmi hárcuią około niego: ieſli myſliwiec/ áliż iuż wſzyſcy trąbią v wrot iego. RejPos 245v; BielSat C4; Bo zać tám będzie iákie ochędoſtwo v thákiego páná/ kofel brudny/ garnek o iednym vchu/ w oknie wiechcie RejZwierc 61 v [idem WerGośc], 3v, 24; StryjKron 160; NIedbałem nigdy o złoto/ Alem tylko prośił o to/ Aby kufel ftał przedemną/ A prziiaćiél piiał zemną. KochFr 92; WerGośc 235; KochPieś 20, 21; BielRozm 22; Calep 827b, 828b, 1070a.

kufel czego (4): ktorzy ſnadź zá koffel piwá á zá parę groſzy przyſyęgliby iż Bogá niemáſz ná niebie GroicPorz z; y wypije mu ná ofiárę kufel piwá wzęby viąwſzy á dopiero zá nim wſzyſcy piją. StryjKron 161, 161; WerGośc 235.

W połączeniach szeregowych (2): RejWiz 167; [urzędnik powinien] opatrzyć cżego dom doſtátecżny potrzebuie: ſtoły/ łáwki/ konwie/ kufle/ ſklenice/ lichtarze/ niecki/ korytá/ ⟨f⟩áſki/ kubki/ łáncuchy żelazne/ łożá/ około wrot żelázá/ y inne ſtátki domowi potrzebne GostGosp 10.

W charakterystycznych połączeniach: kufel brudny (2), śmierdzący (2); kufel piastować (2).

Wyrażenia: »bukowy [= z drewna bukowego] kufel« (1): Durneć Złoto nas ſprząta: niecżuć było woyny/ Gdy bukowy ná ſtole ſtał kuffel nieſtroyny. RybGęśli B2.

»kufel pełny« (1): Gdy kufel pełny w ręku/ á w nim z potrzéb grzanek: Dopiwſzy go/ zágrayże/ moy dudaſzku/ w tanek. PudłFr 64.

»rogaty kufel« (1): Picarium. Kifernbock. Rogati kuffel. Mymer1 41.

»kufel sosnowy [= z drewna sosnowego]« (1): Spieſzyſz ſye/ byś nie zmieſzkał [...] kuflá ruſzyć ſoſnowégo. PudłFr 55.

»kufel szeroki« (1): Capedo. Vas in sanctis usitatum a capiendo dictum ‒ Kuffel ſzeroky. Calep 160a.

»kufel wydrożony [= ozdobiony, rzeźbiony]« (1): Miáſto kśiąg/ poday ty mnie kufel wydrożony/ Winem ſtárym y ſmácznym czyśćie nápełniony PudłFr 52.

Zwroty: peryfr. »w kofel naględać« = pić (1): Bo będzie drugi wolał gdzie w cieniu pod dębem leżeć/ álbo w kofel náględáć RejZwierc 113.

»na kufel, kufla patrzyć« (1 : 1): GliczKsiąż L8v; ći ktorzy kuflá pátrzą/ y kołácye ſpráwuią/ będą wyniſzcżeni [quia vacantes potibus et dantes symbola consumentur Vulg Prov 23/21]. WerGośc 215.

»kufla ruszyć« (1): PudłFr 55 cf »kufel sosnowy«.

»siedzieć przy kuflu, około kufla, z kuflem« = spędzać czas na pijaństwie [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): GliczKsiąż G7; BielSpr 37; Vpominam też ćiebie co ſię boiſz Woyny [...] Twoiá to rzecz podobno z Koflem w Kárczmie ſiedźieć Prot C3v.

»w głębokim koflu topić [kogo]« = częstować dużą ilością trunku (1): Ale rádzę z tym Gosćiem ábysćie mniey pili/ Zebysćie go w głębokim Koflu nie topili. Prot C3v.

Wyrażenie przyimkowe: »pod kuflem« (1): ktorego żołnierze w nocy w wielki Piątek/ nie w Kośćiele pod Krzyżem/ ále w nierządnym domie pod kuflem záſtáli WujJud 262v.

Personifikacja (1): podiąć ták wielkie męki dobrowolnie y ćięſzkośći muśiſz/ y dla páná kuflá/ Bogá ſtworzycielá ſwego/ zdrowie/ y pieniądze ſtráćić? WerGośc 227.

Żart. o dużym naczyniu gospodarskim z trzema uszami (1):

Wyrażenie: »z trzemi uchy kufel« (1): Wey ze mego wielebnika Naboznego ſpowiednika. Gdzies to ſtrzęmy vchy kuffel Wnet by gy tu domnie wypyl. RejKup h4v.

W przen (3):
Zwroty: »kufel biega po stołom« = krąży kufel napełniony trunkiem (1): Lecż dziſieiſzem apoſſtołom Gdy kufeł biega poſtołom RejKup o6v.

»kuflem dokazywać« = pić trunki (1): Skoro trochę podrośćie kuflem dokázuie BielSjem 21.

»kofla dopaść« (1): Ale nic náſz pewnie o tych pocżątkoch nie myſli/ kiloby gdzie znowu koflá dopadł. RejZwierc 134.

Przen (21):
a) Picie trunków, pijaństwo (19): RejKup h6; OrzRozm H2v; Mamy w kſięgach iż Cimonowi to przycżytano/ iáko by go niemiał kufel mierzić GórnDworz Ee6; BielSat C4v; y kufel nie záiąc/ wierz mi iż cie docżeka áż s przeieżdzki przyiedzieſz. RejZwierc 113, 26v; PaprPan I4v; Kto śię chce bić/ obuy zbroię/ Ia przy kuflu przedśię ſtoię: Bo ták mnimam/ iż vpitym Lepiéy leżeć/ niż zábitym. KochFr 93; WerGośc 261; PudłFr 55; BielRozm 22; Y może rzec z Prorokiem: Vt iniqué agerent laborauerunt: Bo nierobiłby drugi/ iednoż ná kufel nieſtawa. PowodPr 74; VotSzl C3.
Zwroty: »kuflami głowę dręczyć« = upijać się (1): TY/ gdźie Rzeczpoſpolitą bez litośći męczą/ A kuflámi vſtáwnie głowę ſobie dręczą/ Spieſzyſz ſye PudłFr 55.

»kuflem [kogo] pokonać« = doprowadzić do upicia się kogoś (1): Gdy goſpodarz obżercá/ kuflem go [gość] pokona: Iuż tám cnotá domowa będźie przewierniona. KlonWor 59.

»na kuflu noce trawić« (1): ná koſtkách y kuflu długie nocy trawią ModrzBaz 42v.

»kuflem się tytułować« = mieć pijaństwo jako jedyny tytuł do chwały (1): [trudno] ſtan rycerſki rycerſtwem názwáć/ bo ſię teraz duze [!] rolą Gdańſkiem y handlem á boday nie kuflem/ po więtſzey cżęśći titułuie GrabPospR Nv.

Szeregi: »po biesiadach, przy kuflu« (1): iedno domá prożnuiąc z myſliſtwem ſie obieráiąc/ pijąc/ graiąc/ ieżdżąc/ po bieſiádach/ przy kuflu męſtwá dokázuiąc BielSpr 25v.

»kufel, (albo) karta« (3): Koffel/ Kártá/ ſpolne zwády wſzyſtko złe przywodzą. BielSpr b2v, b2v; ſyn ſzláchecki [...] Lepiéy kuflá świádómy/ álbo kart piſánych KochPieś 2.

»kostki i kufel« (1): ModrzBaz 42v cf »na kuflu noce trawić«.

b) Człowiek pijanica, pijak (2): Otoż tobie piiańſtwo/ kuflu nieboraku: Przywiodł ćię brzuch bezecny do tákiego haku. Przedałeś drogą wolność zá ſzklenicę winá KlonWor 27.
Wyrażenia »kufel nierobotny« (1): Zápálcżywy koſtero/ kuflu nierobotny/ Márnotrawco/ leniwcże/ trądzie nieobrotny/ Vcż ſię ſkromnie vboſtwá ćierpieć chędogiego KlonWor 40.

Synonim: kubek.

Cf WYDMIKUFEL

JB