[zaloguj się]
[pdf]

KURFIERST (117) sb m

kurfierst (91), kurfirst (17), kufierst (2), kierferst (1), korfierst (1), korfirst (1), krufierst (1), kurfiest (1), kurfirszt (1), kurfirzst (1); kurfirst KromRozm I, KrowObr (10), OrzRozm, ActReg (2); kurfirszt OrzQmn; kurfierst: kurfirst: kufierst: kierferst : korfierst : korfirst : krufierst : kurfiest : kurfirzst BielKron (91 : 3 : 2 : 1 : 1 : – : 1 : 1 : 1), StryjKron (1 : – : – : – : 1 : ‒ : ‒ : ‒).

kr- (74), ku(r)- (40); -t (109), -th (8).

korfierst, korfirst, kufierst, kierferst, krufierst z tekstów nie oznaczających é oraz ó.

Fleksja
sg pl
N kurfierst kurfierstowie, kurfirsty
G kurfierst kurfierst(o)w
D kurfierstowi kurfierst(o)m, kurfierstum
A kurfiersta kurfirsty
I kurfierst(e)m kurfiersty, kurfirstami
L kurfierście

sg N kurfierst (33). ◊ G kurfiersta (17). ◊ D kurfierstowi (5). ◊ A kurfiersta (7). ◊ I kurfierst(e)m (10). ◊ L kurfierście (2). ◊ pl N kurfierstowie (17), kurfirsty (1) KrowObr. ◊ G kurfierst(o)w (9). ◊ D kurfierst(o)m (2), kurfierstum (1) BielKron (2 : 1). ◊ A kurfirsty (8). ◊ I kurfiersty BielKron (4), kurfirstami (1) KrowObr.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIl(XVIII) – XVIII w.

Książę świecki lub duchowny w dawnej Rzeszy Niemieckiej, mający prawo obierania cesarza; elektor (z niem. Kurfürst); elector imperatoris, septemvir imperii, septem primi (pl.) Cn (117): piąthy Grzegorz Pápieſz nayprzednieyſze Biſkupy w páńſtwie Ceſárſkim Kurfirſtámi/ to ieſt/ Kxiążęty vtzynił náprzednieyſzymi/ Arcybiſkupá Mogunckiego/ Kolońſkiego/ y Trewireńſkiego. KrowObr 35, 34v [2 r.], 35 [2 r.], 35 żp, 36, Ss, Tt2v [2 r.]; OrzRozm L2v; vmárł [...] Ierzyk Kſiążę Saſkie [...] był Luterowi głownym nieprzyiaćielem/ [...] ſtey przycżyny z brátem Krfirzſtem bárzo záſzedł BielKron 215v; Withemberg miáſto Sáskiey źiemie/ Kierferſtow Kſiążąt Sáſkich ktorzy Ceſárzá wybieráią. BielKron 290v; Henrik Ceſarz vcżynił ſiem w Moguncij gdzie byli Korfierſthowie BielKron 324v, 175v, 176, 181, 184v 194v [2 r.] (57); przedśię tám Krfirſztowie/ [...] nie chcą miéć inégo áni zá Królá/ áni zá Céſárzá Rzymſkiégo/ iedno po ſtáremu wybránégo od śiebie/ [...] ná ten Vrząd Królewſki y Ceſárſki/ koronowánégo człowieká. OrzQuin I4; Wencław Ceſarz od Korfirſtow y od właſnych Mieſzczan Wiedeńſkich był poimány StryjKron 512; ActReg 184.

W połączeniu z imieniem [imię + kurfierst (2), kurfierst + imię (1)] (3): iáko był roſkazał Ceſarz Maurycemu/ áby poſiadł kſięſtwo Sáſkie pod Krfierſtem Ianem Fryderykiem BielKron 227v, 229v, 233.

Wyrażenia: »kurfierst cesarstwa, niemiecki, rzeski« (1 : 1 : 1): BielKron 175v [2 r.]; podnoſili go [Aleksandra] z ſtárodawno zwykłymi Ceremoniámi ná Zamku Wilenſkim S. Stániſłáwá/ w Czapkę Xiążęcą Perłámi y Kámieńmi drogimi oſſádzoną/ tákże Szátą zwykłą/ iáką dziś Kurfierſtowie Rzeſcy przy koronáciey Ceſárſkiey noſzą/ przybránego. StryjKron 667.

»ksiądz kurfierst« (1): ktore [brzemię] mi tu kſiądz Kurfierſt brát [arcybiskup trewirski] przycżytáć racżył BielKron [3322]v.

Zestawienia: »kurfierst brandenburski, z Brandenburgu (a. Brandenburka)« [szyk 7 : 3] (5 : 5): Thegoż roku rzeſza Niemiecka z Kſiążęty/ vchwaliłá dáć pomoc Krolowi Ferdynándowi przećiw Turkom do Węgier/ wybrawſzy nawyſzſzym ſprawcą Ioáchimá Krfierſtá z Brándeburká. BielKron 220v, 209, 224v, 227v, 229v [4 r.], 230v; Czyniąc dosyc roskazaniu wm MMPana piszę iakom się od prawił u Kurfirsta IM Brendeburskiego ktoregom w Berlinie zastał ActReg 180.

»kurfierst saski« [szyk 15 : 6] (21): KromRozm I K3; ſámego [Olbrychta] poimáło Luneburſkie Kſiążę/ y przywiodł do Sáſkiego Kfierſtá. BielKron 228v, 205v, 209v, 217, 218, 218v (20).

»kurfierst trewirski« (1): że ia nigdy nie był tym/ iáko mię brát Kurfierst Trewirſki tu iáwnie wymálował ſłowy BielKron [3322]v.

Szeregi: »elektorowie to jest kurfierstowie, ktore kurfiersty zowiemy« (4 : 2): KArolus piąty[...] od Elektorow (ktore Krfierſty zowiemy) ná ſtolec Ceſárſki w niebytnośći iego wybran BielKron 190v; [król francuski] prośił ich [Swańcarów] áby iego rzecż forytowáli v Ellektorow to ieſt Krfierſtow BielKron 194v, 193v, 224, 232v, [3322].

»kurfierstowie i książęta« (1): Wybráliſmy nowo Krolá Rzymſkiego [...] przy was zacni Kurfierſtowie y Kſiążętá świętey Rzeſze Niemieckiey BielKron [3322].

Synonimy: elektor, wyborca.

AKtt, TZ