Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: LĄC

Następne hasło: LĄD »

LĄC SIĘ (26) vb impf i może pf

impf (25), może pf (1) [praes 3 sg a. fut 3 sg] KochPs.

sie (24), się (2).

Fleksja

indicativus
praes
	sg	pl
3	lęże się	lęgą się

praet
	pl
3	m an	lęgli się, lągli się

conditionalis
	pl
3	subst	by się lęgły

praes 3 sg lęże się (6). ◊ 3 pl lęgą się (15). ◊ praet 3 pl m an [N pl: ptacy, smokowie] lęgli się (1) PowodPr, lągli się (1) Mącz. ◊ con 3 pl subst by się lęgły (2). ◊ part praes act lęgąc się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Rodzić się, przychodzić na świat (o zwierzętach itp.), wykluwać się z jajka (o ptakach) (10)
2. Gnieździć się, przebywać, żyć (o ptakach, rybach, owadach, insektach itp.) (16)
- Przen: Powstawać, tworzyć się (o rdzy) (1)

1. Rodzić się, przychodzić na świat (o zwierzętach itp.), wykluwać się z jajka (o ptakach); exoriri, generari, gigni, innasci, nasci, oriri, procrescere, provenire, suboriri Cn (10): przeto też iaycza iey [jaszczórki] ledagdzie porzuczone: ſamy ſie lęgą. FalZioł IV 15a; To [żywe srebro] wilkoſci zbytnie z kthorych ſie wſzy lęgą: wycżyſcia z ciała. FalZioł IV 16c; kákie [!] ćiepło było iż ſády kwitnęły/ [...] ptacy ſie lągli BielKron 399; Decies in anno pariunt columbae, Dzieſięć kroć lęgą ſie gołębie w rok. Mącz 79a, 6c; Bárány odeymowáć od owiec/ y ták ie przypuſzcżáć/ coby ſie ná cżás dobry lęgły iágniętá GostGosp 106; w wielkich folwárcech/ kokoſzy kopá I. gęśi ſtárych kopá I. tych coby ſie lęgły y nioſły iáycá/ okrom gąśiorow. GostGosp 108; Kury ſie lęgą cáły rok [...]: Gęśi iedno raz/ ále dobrze. GostGosp 110; Wielki dźiw/ iż ſię oná kráiná/ gdźie ſię ći Smokowie lęgli/ záraz do piekłá nieprzepádłá. PowodPr 33.

W przen (1): Sżaty y máiętnośći rozumu nie dáią/ V tych ſie też [rozum] nie lęże co w Zamkách ſiadáią. WierKróc A4v.

2. Gnieździć się, przebywać, żyć (o ptakach, rybach, owadach, insektach itp.); nidificare Mącz (16): Lęgą ſie Oſſy w gęſtwinie wzgorę na drzewie FalZioł IV 28c; iże ieſt morzki dziw iako pies, w morzu ſię lęże/ ale ſie na ziemi paſie. FalZioł IV 40c, IV 16a, 20d, 24c [2 r.], 27a; Ná tych gorách/ lęgą ſie Biáłłozorowie BielKron 433v, 277v; Cellulae columbarum cavatae, Lochy w gołębińcu w ktorych ſie gołębie lęgą. Mącz 46b; nidificantes pene contextim, Málem ſie lęgąc yedno podle drugiego. Mącz 453c, 46c, 196a; KochPs 75; [bowiem ty rzecży ſą bárzo przećiwne robáctwu/ ktore śię w zbożu lęże/ iáko cżerwie/ pandrowie/ y myſzy Cresc 1571 151].

Szereg: »gnieździć się albo ląc« (1): Columbarium, Gołębnik. Koſz właſnie/ w ktorym ſie dzikie gołębie gnieżdzą álbo lęgą. Mącz 60c.

Przen: Powstawać, tworzyć się (o rdzy) (1): W pokoy widły ſię świecą y ryine lemieże A ná zbroiách gdźi[e]ś we ćmie proch y rdzá ſię lęże RybGęśli B2.

Synonimy: 1. rodzić się, rozmnażać się.

Formacje wspołrdzenne cf LĄC.

Cf LĘGĄCY SIĘ, LĘŻENIE SIĘ