[zaloguj się]
[pdf]

1. LEGAT (117) sb m

legat (116), legatus (1); legat : legatus ActReg (5:1).

e jasne, a pochylone (w tym w e 1 r., w a 7 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N legåt, legatus legåt(o)wie, legåci
G legåta legåt(o)w
D legåtowi
A legåta legåty
I legåtem legåty
L legåcie legåci(e)ch

sg N legåt (53), legatus (1). ◊ G legåta (14). ◊ D legåtowi (6). ◊ A legåta (17). ◊ I legåtem (10); -em (4), -(e)m (6). ◊ L legåcie (2). ◊ pl N legåt(o)wie (2) BielKron, StryjWjaz, legåci (2) NiemObr. ◊ G legåt(o)w (2). ◊ A legåty (7). ◊ I legåty (1). ◊ L legåci(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Wysłannik, poseł; legatus Mącz, Calep, JanStat, Cn; apostolus, nuntius Mącz; caduceator Calep; orator Cn (114):

W połączeniu szeregowym (1): A znácży to imię Apoſtoł poſłáńcá/ poſłá/ legatá álbo oratorá. RejPosRozpr c2.

Szereg: »poseł, (abo) legat« [szyk 2:1] (3): Mącz 12d, 84b; Apoſtoł z Greckiego legat, ábo poſeł. WujNT 40 marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
a. O posłach wysyłanych przez władzę państwową z misją polityczną (18): Było thego poſtánawiánia áż do dwudzyeſtego dniá Máiá/ ſpiſawſzy to/ podpiſáli ſie krolowie y dwá Legatowie s Ceſárſkiey ſtrony BielKron 413v, 216v, 235v; Poſłowie tákże ziemſcy s poſpolſtwá iecháli/ A Legatowie s cudzych ſtron náſládowáli. StryjWjaz B3v; iedno tego potrzebuie aby woiewoda Poznanski słyszał sam obietnice te odHetmana, ktory wyszedłby iedno idzie owitanie, ktore nie zda mu się aby bydź miało, gdyſz Legatus idzie ActReg 58, 86 [2 r.], 94; Caduceator – Legat pokoy ſtanowuiący. Calep 146a, 589a.

W połączeniu z imieniem [zawsze: legat + imię] (2): [tą wolą potwierdzamy] przes Legatá Theodorá KrowObr 31v; BielKron 410.

Zwrot: »posłać legata, legat był posłan« (1:1): do Papieżá Legath krolewſki/ Ian Laſki Arcybiſkup Gnieznieńſki był poſłan. BielKron 416, 218v.
Szeregi: »legat, (albo) poseł« [szyk 2:1] (3): Parochus, Podeymownik prziſtaw ten zwłaſzczá którego vrząd yeſt legati álbo posły przimowáć Mącz 280d, 186d; Calep 589a.

»orator, legat, poseł« (1): Dziń [!] godny ku wyſlaniu oratorow, legatow poſlow w rozmagithe ſtrony FalZioł V 53.

b. Przedstawieiel papieża delegowany w specjalnej misji (niekiedy na dłuższy czas jako przedstawiciel dyplomatyczny przy rządzie innego państwa); także tytuł honorowy nadawany niektórym dostojnikom kościelnym (91): Tam ieſt pytán/ ieſli by ty nauki za práwdźiwé a Chrześcjanſkié vſiebié miał o ktore ieſt do Legáta oſkarżon? MurzHist F3, C2v [2 r.], C3, C3v, C4 [2 r.], G3v (15); Támże ono concilium y w inych ſpráwách/ wedle zámyerzenya papyeſkyego przy legaćyech yego ſye ſpráwowáło KromRozm III Q; Legáth z Rzymá o thę rzecż do niego iechał/ áby żonę oſtátnią porzućił/ á z pierwſzą mieſzkał. BielKron 302v, 199 [2 r.], 199v, 200 [2 r.], 200v [3 r.], 213 (15); NiemObr 59; WujNT 461; SarnStat 1141. [Cf Przeto w ten cżás dał Papież iemu [Janowi z Łaska] ten Tytuł y iego potomkom Arcybiſkupom Gnieznieńſkim/ iż ſie mogą piſáć Legatus natus/ to ieſt/ vrodzony poſeł (marg) Legatus natus. (‒) BielKron 415v].

W połączeniu z imieniem [w tym: legat rzeczony (1); imię + legat (22), legat + imię (13)] (35): MurzHist C2; Gdy vpominał Kámpegius Legat Ceſárzá y Kſiążętá y wſzytek Senat BielKron 201; Tego cżáſu przyiechał Ian z Laſká Arcybiſkup Gnieznieńſki Legat BielKron 415v, 193v marg, 194v, 200, 200v, 201 (26); StryjKron 722, 727 [2 r.]; Cosie tycze H. Legata iesli ma breue od Papieza do Krola Iego M. dobrze ze poiedzie do Dworu ActReg 114; Ná któréy rzeczy świádectwo przerzeczonégo Nauczćiwſzégo Páná Oycá Páná Rodolfá Biſkupá Láwentckiégo/ Stolice Apoſtolſkiéy Poſłá/ y náſzé Miſtrzá wielkiégo pieczęći ſą przyłożoné y záwieſzoné z podpiſániém właſnym ręki tegóż Páná Rodolfá Biſkupá Legatá [Domini Rudolffi Episcopi et Legati JanStat 885]/ y Piſárzów iáwnych. SarnStat 1105, 1086, 1104, 1107.

W połączeniu szeregowym (1): Ceſarz s krolmi y s krolewicem Ludwigiem/ [...] weſzli do kośćiołá S. Szczepaná/ z Legaty/ Biſkupy/ y inym duchowieńſtwem BielKron 414v.

Zwrotyi »oznajmić legatem [= przez legata]« (1): co też od Papieżá chcieli mieć przez liſti oznaymili tymże Legatem/ o Turcech BielKron 200.

»(po)słać legata« [szyk zmienny] (5): KrowObr 17; Papież Benedykt [...] poſłał Legaty do Polſki y do Pruſkich kráin ſwoie/ [...] ktorym zupełná moc ieſth daná/ ſkazánie vcżynić wyſłuchawſzy obu ſtron/ przywroćić y nágrodzić co ieſt cżyie. BielKron 373v, 198v, 238v; StryjKron 100.

Wyrażenia: »legat papieski, apostolskiej stolice, apostolski, biskupa rzymskiego« [szyk 30:4] (27:5:1:1): MurzHist C2; Legatowi Apoſtolſkiey ſtolice [...] bedę vććiwość wyrządzał/ y iego w potrzebách rátował. KrowObr 127v, 128; Tegoż roku drugi Legat Papieſki rzecżony Opizo/ przyiechał rozgrzeſzáć od klątwy Swátopełká pod vmowámi BielKron 361v, 200v, 207v, 208, 213, 215 (16); W Páryżu mu Papieſki Legat Rożą złotą/ Oddał ná páńſtwo Polſkie winſzuiąc z ochotą. StryjWjaz A3v, Cv; SkarJedn 252; StryjKron 647 [2 r.], 727 [2 r.]; Ná ktorym [synodzie]/ nie Legaći Biſkupá Rzymſkiego/ ále ſam Konſtántynus przodował NiemObr 58, 172; ActReg 68; Phil O4, SarnStat 1086, 1104, 1105, 1107.

»legat rzymski« (1): (nagł) O Goſpodyniéy. (‒) STároſtá iednéy pániéy roſkazał obiáwić/ Ze Legatá Rzymſkiégo v niéy miał poſtáwić KochFr 31.

Szeregi: »kardynał i legat« (1): Był ná ten cżás Syem wálny Ceſárſki w Norymbergu/ ná ktory też Papież Klimunt poſłał ſwego poſłá Kárdynałá Kámpeiuſá [...]. Gdy Kámpeius Kárdinał y Legat przyiechał do Norymbergu/ tedy iuż był precż wyiechał Kſiążę Frydrych/ poſłał zá nim lifty y ſwoie y Papieſkie BielKron 200.

»legat i prymas« (1): ITEM, NA ARCYBISKVPA, iáko ná tégo, który iest Legatem y Prymáſem, ieſcze więtſzé y twárdſzé powinnośći wkłáda. O czym naydźieſz wysſzéy Titul. Arcybiſkup. Legatus natus y Primas. SarnStat 224.

c. Wysłannik głoszący naukę Chrystusa (1):
Wyrażenie: »legat boży« (2): Z ktorych ſłow Piotrowych/ okázuie ſię właſność/ y powinowáctwo prawdźiwych ſług y legatow Bożych NiemObr 70.
2. Dowódca wojskowy (3):
a. Jeden z zastępców naczelnego wodza lub dowódca legionu w Rzymie (2): (nagł) O Vrzędnikoch w Woyſcże. (–) NApierwſzy przełożony był Legat od wſzego Senatu Rzymſkiego mieſzcżánin miáſto Hetmána/ ten wſzyſtkim roſkázował BielSpr 12v, 12v marg.
b. Dowódca w wojsku tureckim [w połączeniu z imieniem] (1): przełożył nád tám tą kráiną Muleáſá krolem/ ktorego był ſtámtąd Turecki Legat Bárbárosá wyrzućił BielKron 212v.

Synonimy: 1. orator, oznajmiciel, poseł, posłaniec; c. apostoł.

KN