[zaloguj się]
[pdf]

RAMIĘ (462) sb n

ramię (103), ramiono (1) Mymer2 [oboczność dotyczy N a. A sg].

W odmianie sg: ramień- (147), ramion- (1) SkarŻyw (1:1); w odmianie pl: ramion(-).a jasne (w tym 8 r. błędne znakowanie); ramiono z tekstu nieoznaczającego ó, końcowe o prawdopodobnie jasne (tak w -o); w G pl -ón (7), -on (4); -ón KochPieś, GórnTroas (2), GosłCast; -on KochPhaen; -ón : -on Mącz (3:3); w pozostałych przypadkach -o- (33), -ó- Oczko (3); w -mień- e jasne.

-eń- (139), -ęń- (9).
Fleksja
sg pl
N ramię, ramiono ramiona
G ramienia, ramiona ramión
D ramieniu, ramieniowi ramion(a)m
A ramię ramiona
I ramieni(e)m ramiony, ramionmi, ramionami
L ramieniu ramionåch, ramieniéch
V ramiona

sg N ramię (41), ramiono (1) Mymer2. ◊ G ramienia (61), ramiona (1); -enia : -ona SkarŻyw (1:1). ◊ D ramieniu (6), ramieniowi (1); -u : -owi SarnStat (1:1). ◊ A ramię (62). ◊ I ramieni(e)m (32). ◊ L ramieniu (47). ◊ pl N ramiona (24). ◊ G ramión (26). ◊ D ramion(a)m (1). ◊ A ramiona (82). ◊ I ramiony (19), ramionmi (2), ramionami (1): -y : -mi : -ami Mącz (3:1:1). ◊ L ramionåch (53), ramieniéch (1) OpecŻyw; -åch (24), -ach (21), -(a)ch (8); -åch HistAl, BielKron (9), RejAp, GórnDworz, RejPos (9), RejZwierc, PaprPan; -ach Leop (2), BibRadz (4), HistRzym, BudBib, CzechRozm, SkarŻyw (5), KlonŻal, ArtKanc, LatHar, KmitaSpit, GosłCast, ZbylPrzyg; -åch : -ach LubPs (1:1). ◊ V ramiona (1).

Sł stp: ramię, Cn: ramię, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: ramię.

1. Cała ręka (od części przylegającej do tułowia aż do dłoni) albo część ręki; niekiedy: bark, łopatka, obojczyk; brachium Mymer1, Mymer2, Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Calep, JanStat, Cn; (h)umerus Murm, Mymer1, BartBydg, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; scapula BartBydg, Miech, Vulg; spatula BartBydg; ala, lacertus, omoplata Mącz; armus Cn (349): Pchłá ná cżłowieká wſkocżyłá/ A w rámię go vkąśiłá BierEz M; Subalares pili Hor die do wachsen under dem armen Włoſy podrámyenyem. Murm 57, 57; Humerus. Schulder. Ramię. Mymer1 22, 21v; BartBydg 70b, 147, 152; Zaſię ieſtli by ſie przygodziło rodzenie iedną ręką [...], Tedy baba [...] ma ono dziecię nazad w żywoth za ramiona iąwſzy: wpychać czo nadaley może FalZioł V 22b, V 34 [2 r.]; Cżemu inſze zwierzęta okrom cżłowieka ramion nie maią. GlabGad D2v; zaſię cienkie ramiona maiąci á ſuche, też mgłego bywaią przyrodzenia GlabGad P, D2, D2v [2 r.], D2v żp; brachium Arm Rámiono [Mymer1: Ramię] Mymer2 20v; Seyem [lege: zejm] s Xiążecza ty brzemioną Bocż mu yuż ſtarły ramioną RejKup aa7; HistAl K; [Amor] Skrzydełká ma v rámion z nadobnego pierza/ A łucżek dzyerżąc w ręku ná káżdego zmierza. RejWiz 26; W gniewie Páná wſſech zaſtępow zámącona ieſt źiemiá/ [...] ieden káżdy ćiáło rámieniá ſwego będzie żárł Leop Is 9/20, 2.Mach 12/35; CHłop przez rámię powieśił Liſá przedawáiąc RejFig Bb3; Ocięto [w bitwie] obie ręce/ rámiony ſie dzierżał/ Chorągwie nie vpuśćił RejZwierz 47v; CZłowieká pocżćiwego/ ták figurowáli/ Dzyeciątko mu ná rámię/ Kriſtuſá ſtáwiáli. RejZwierz 113; Wiele inych dziwow álbo wyrodkow od ludzi ná ſwiecie/ [...] niektorzy co w pierſiach gębá á ná rámieniu ocży/ niektorzy o dwu oblicżu BielKron 8v; dobiłem go [króla Saula] ziąwſzy z niego koronę y zaponę z rámion iego BielKron 69; gdźie tám [Hiszpanie na wyspie Gilona] ludźi widzieli s ták długimi vſzymá/ iż im ramioná zákrywáły BielKron 446, 21, 34v, 134, 165v, 258v (12); Ala, vel axilla, vel asella [lege prawdopodobnie: ascilla]. Podpachy/ mieiſcá pod rámiony. Mącz 6c; Brachium, Rámię aż do Lokćiá. Mącz 26c; Lacertus, Rámię od łokćia/ aż do ręki Mącz 26c; Pandiculatio, idem fere quod oscitatio, Poziewánie/ ciągnienie rámión/ y ynſzich członków. Mącz 275a, 9c, 26d, 100b, 144d, 159c (18); iż gdy niemoc ieſt Obecna/ á wſzyſtko ćiáło chore/ puſzczay kreẃ z Rámieniá. SienLek 33, 88; A w iednym kąćie [pokoju] gorzáły dwie ſwiecy wielkie/ á w drugim wiſiáły ćiáłá zá rámioná dwu cżłowieku vmárłych. HistRzym 52v, 52v, 81v, 104; KuczbKat 245; Kiedy pospołu byli z pany trojańskimi. Jeśli przyszło stać, zawżdy ramiony wielkimi Przerownał Menelaus KochMon 26; Ieſlim machał ná śirotę ręką moią/ [...] Lopátka moiá od plec niech odpádnie/ y rámię moie niech zſtáwu będzie wytrącone. BudBib Iob 31/22, Iudic 15/14, 16/12, Ez 4/7; KochPs 25; Dla pokutuiących [...] cżynił proceſſie [...]/ na ktorych ſię wſzyſcy zá nym idąc bicżowáli po rámionách gołych SkarŻyw 309, 160, 212, 498, 535, 567; KochFr 80, 81, 107; Proſtowłoſe Krenides wárkocże ſamopás Po rámionách puśćiwſzy płácżą KlonŻal B; ReszList 175; Iuż mi w ptaká białégo wiérzch ſye głowy mieni: [...] A z rámión ſążęniſté ſkrzydłá wyraſtáią. KochPieś 54; [rycerz] Drzewo [tj. drzewce] nieśie/ proporzec wiátr dobry podawa/ Tárcż cudna ná lewicy ná rámię przyſtawa. BielRozm 9; KochProp 8; Calep 138a, 998b; GórnTroas 13, 72; O Pánie IEzu Chryste/ [...] ktoryś [...] ná rámionách [...] twoich krzyża nieśieniem był obćiążony/ dayże nam to/ ábyſmy [...]/ krzyż náſz zá tobą nośili LatHar 308, 319; Iey [nadziei] ſpráwą zbity Zeglarz z Náwy w płáwnym biegu [tj. wpław]/ Przedſię rámionmi krzepi choć ſto mil od brzegu RybGęśli B; KmitaSpit C4v; GosłCast 52, 60 [2 r.]; [Teraz cię [dzieciątko Jezus] Kápłan święty Symeon/ Bogu z rámieniá ſwego oddáie BzowRóż 57].

ramię u kogo [= czyje] (4): ten kamień [orłowy] gdy będzie zawieſzon na lewym ramieniu v niewiaſty/ tedy broni porzucenia dziecięcia FalZioł IV 48b; [Olimpia] ſzłá ná śmierć bez ſtráchu położywſzy ręce ná rámionach v dwu pánien BielKron 127, 442; A ty ie [ciało Chrystusa] widziſz nie we żłobie: ále ná ołtárzu/ nie v białey głowy ná rámionách/ ále v kapłaná. SkarŻyw 91.

W połączeniach szeregowych z nazwami innych części ciała (24): Iako my othym dobrze wiemy is yei nyevbil y nyezadal yei czterech ran wnoge lewa wramie prawe a dwu wgolienye w obiedwie nodze krwawych ZapWar 1550 nr 2613, 1508 nr 1991, 1527 nr 2378, nr 2380; [znak zodiakalny Bliźniąt panuje] Pleczam/ ramionam/ y rękam. FalZioł V 49v; Y też [puszczają krew] naprzeciw fluxom/ ktore w ocży/ w ramiona y też w pleczy wſtępuią FalZioł V 58v, V 67; Leop Dan 10/6; A gdy [Turcy] nabożeńſtwo cżynią/ vmyią ſobie poſlednie cżęśći ćiáłá/ rámię/ żywot/ ręce/ vſzy/ nozdrze/ ocży/ włoſy y nogi BielKron 260, 465v; SienLek 11v; Zegnáią potym [przy chrzcie] Krzyżem S. cżoło/ ocży/ pierśi/ rámioná/ y vſzy. KuczbKat 145; BudBib Deut 33/20; Potym [arcybiskup podczas koronacji] wziął kielich s krzyżmem/ odzienie roſpiąwſzy [królowi]/ Pomázał mu do łokciá od dłoni pocżąwſzy. Práwicę/ rámię/ pierśi/ y grzbiet między plecy/ Ná krzyż StryjWjaz C2v, D3; CzechRozm 168v [2 r.]; álbo który kąt ćiáłá więc bywa próżen [descensów] ſzyiá/ rámióná/ plecy/ pierśi/ boki/ vdy/ łędźwie [!]/ y wſzyſtki ſtáwy. Oczko 14, 16, 17v; GórnTroas 14, 35; WujNT 97; A vitalia membra (iáko iest ſerce, głowá) winné duchem, porádą, y mocą pośiłkowáć oné odległé członki: iáko ſą ręce, nogi, etć. rámioná którémi ſie człowiek zwykł brónić. SarnStat 131.

W porównaniach (3): A oto mąż ieden odziany lniánemi ſzátámi/ [...] ocży iego by kágániec goráiący: á rámioná iego/ y te rzecży ktore ſą ná ſpodek áż do nog/ iákoby oſobá miedźi roſpaloney Leop Dan 10/6; Izali maſz tákie rámię iáko Bog/ á zágrzmiſz głoſem ſwoim iáko on? BibRadz Iob 40/4; SkarŻyw 115.

W charakterystycznych połączeniach: ramiona (ramię) cienkie, gołe, kamienne [= nieczułe], kościste, miąższe, mięsiste, nagie, naświętsze, odkryte, okrągłe, otwarte, płaskie, pożądne [= pożądane], ku widzeniu rozkoszne, stłuczone, suche, tłuste, wielkie, z(a)wiązane (2), zimne [= zmarznięte]; ciało ramienia; ciągnienie [tj. przeciąganie] ramion; do ramienia (do ramion) przydać pierze, piora szychtować, skrzydła usadzić; około ramienia obwity; skrzydełka u ramion; z ramienia puszczać krew; zjąć [co] z ramion; z ramion skrzydła wyrastają; głowa nakłoniona ku ramieniu; ramię (ramiona) przestrzelić, uciąć (2), wiązać; na ramię (na ramiona) (za)podać pomoc (2), zapomoc; na ramię przywięzany; na ramiona wskoczyć; przez ramię powiesić; za ramiona jąć, uchwycić [zębami] za ramię (za ramiona) (2), wisieć (2); ramiony dzierżeć się, pochutnawać, poruchawać; ramionmi krzepić, usiłować; zapona na ramieniu; na ramieniu zawieszon; paraliż w ramieniu; na ramieniu [z czym] iść; na ramionach (na ramię) [co] przypinać, przywięz(ow)ać (2), stawiać; głowę nosić na ramionach; warkocze po ramionach puścić.

Zwroty: »głowę i ramiona nieść nad inszymi« = przewyższać innych wzrostem (1): Co zacz ten drugi Greczyn urodziwy, Co głowę i ramiona niesie nad inszymi? KochMon 27.

»nosić (a. nieść, a. wynieść itp.), trzymać, piastować na ramionach (ramieniu); nosić u ramienia; (dźwigać i) nosić, podjąć ramiony; podnieść na ramiona« = elevare a. portare a. transportare super humeros(-um) HistAl, PolAnt; portare humeris Vulg; ferre in humero PolAnt; in armum a. humeris tollere Cn [szyk zmienny] (25:1:1;1;2:1;1): O Iezu námiloſciwſſy/ ienżes [...] krzyż twoy wielmi cięſſki wláſnymi ramiony ſwymi/ dzwigatz ij noſiz rácżyles OpecŻyw 138v; TarDuch [C4]v; FalZioł IV 58d; GlabGad D8; Tamże też niewiaſta iedna vboga [...] obwinąwſzy w płachtę dziecię iedno dwieletnie na ramionach nioſła [in sindone ad collum iuxta gestabat]. MiechGlab 55; Alexander thedy poruſzony miłoſierdzim ſynowskim/ podnioſl ciáło vmarłego Anektanabá ná rámioná ſwoie HistAl A8, B6v; Leop Num 7/9, 2.Par 2/2; oto Rebeká corka Bátuelá [...] wychodźiłá nioſąc wiádro ná rámieniu ſwoim [hydria eius erat super humerum eius]. BibRadz Gen 24/15; kthorych [rodów izraelskich] imioná będźie noſił Aaron ná rámionách ſwych [tj. wyryte na szlachetnych kamieniach umieszczonych na ramionach szaty kapłańskiej] BibRadz Ex 28/12, Gen 24/45, Bar 6/3; Sámſon [...] wyſzedł z miáſtá wzyąwſzy wrotá oboie [...] donioſł ie ná rámionach ſwoich na wirzch gory nád Hebron. BielKron 52; thego [papieża Stefana wtórego] Rzymiánie práwie ná rámionach nieſli ku wybierániu BielKron 168; ktoreſmy [krainy na wschód słońca] my s táką trudnośćią á ćięſzkośćią przeſzli s ćięſzkim tłumokiem/ iáko ieden Atlás kthory niebo ná rámionach piaſtował. BielKron 455v, 18v, 30, 123, 453v; RejAp 153; Ten ſłuch [...] v nas ieſth [...] o tobie/ iákobyś dwie głowie nośił/ ná ſwych rámionach GórnDworz Pv; HistRzym 88; RejPos 226, 301; BudBib Num 7/9; PaprPan Gg3; Bo Krol ſam Klotáryuſz ná ſwych ie [ciało św. Medarda] rámionách [...] do kośćiołá wnioſł. SkarŻyw 528, 112; WujNT 97.

»obłapiać ramiona; ręce na ramiona włożyć; miedzy ramiona być wzięt« = obejmować (a. objąć, a. być objęty) (1;1;1): Iezu ktorys miedzy ramiona ſmuthtnej [!] matki był wzięt: [...] ſmi⟨łuj⟩ ſię nadna⟨mi⟩. TarDuch C6v; Dopuść mi ſye obłápić/ dopuść ręce moié/ Ná rámioná twé włożyć. ZawJeft 20; z iáką twarzą [ma córa] będźie obłápiáłá Rámioná mé/ gdy ná śmierć będźie iuż iść miáłá? ZawJeft 32.

»od ramion, z ramion oderwać (a. wyrwać)« (1:1): A complexu vel ex complexu abripere, od rámión álbo z ręku oderwáć. Mącz 346b; Ex complexu evellere, Z obłápienia zrámion wyrwáć. Mącz 478d.

»ramionami(-y) podpierać« [szyk zmienny] (2): BielKron 23v; Athlas [...], Niewymownie wyſoka górá w Mauritánij ná ktorey yáko Poetowie piſzą yeden obrzim Athlas rzeczony ſtoyi niebá rámionámi ſwemi podpieráyąc. Mącz 19a.

»ramiona przyodziać; wrzucić na ramiona« (1;1): Pallium in collum coniicere, Wrzucić płaſzcz ná rámioná. Mącz 162a; Możeſz kſztałtnym płaſzczykiem rámioná przyodźiáć. ZbylPrzyg B3v.

»ramiona skurczyć; szyję między ramiona kurczyć« = wtulać głowę w ramiona [szyk zmienny] (2;1): Opisthotonicus, Ten który ſzyię miedzy rámioná kurczy. Mącz 266a; Dał mieyſce ſwiádek tym ſłowom [podającym w wątpliwość to, co poprzednio zeznał] rámioná ſkurcżywſzy. GórnDworz R3v, R6v.

»na ramię rękę włożyć« = znak mianowania (1): by mu iedno Burmiſtrz ná rámię rękę włożył/ [...] Kráwiec/ Swiec/ Gárbarz/ Młynarz/ Kát/ y Páncernik: kto ſię tráfi á śmie y chce/ tedy mu wolno v Lutheranow/ ſłowem Bożym ſzermowáć ReszPrz 43.

»włożyć (a. złożyć), kłaść na ramiona (na ramię); położyć na (obu) ramionach« = imponere humero a. in humeros Vulg; ponere super humerum(-os) PolAnt [szyk zmienny] (12:1;2): OpecŻyw 137; á pochwyćiwſzy ſiekierę vćiął gáłąź z drzewá/ y włożywſzy ná rámię ſwe y nioſąc ią/ rzekł do thowárzyſtwá ſwego/ co widzićie że ia cżynię/ vcżyńćie wy takież á rychło. Leop Iudic 9/48; Tedy Abráhám wſtał ráno/ á wźiąwſzy chlebá y Fláſzę wody/ y dał to Agárze/ á włożywſzy to ná rámioná iey/ y z dźiećięćiem odpráwił ią BibRadz Gen 21/14 [przekład tego samego tekstu BielKron], Gen 9/23, Iudic 9/48; BielKron 12v; RejPos 166; BielSat Nv; RejZwierc 170; BudBib Iudic 16/3; BielSjem 37; Ktory z was [...] idźie zá oną [owcą] co zginęłá/ aż ią naydzie: A nálazſzy/ kłádźie ią ná rámioná ſwe ráduiąc ſię WujNT Luc 15/5 [przekład tego samego tekstu RejPos]; SiebRozmyśl D2v, H3v; Iák ſię ſzyiá nie vrwie od tych krezow ſrogich. [...] Iedná ie ná rámionách ſobie położyłá/ A drugá śrebrną obręcz pod nie podſtáwiłá. ZbylPrzyg A2.

»wziąć, brać na ramiona (sw(oj)e)« = subire a. sustinere a. tollere humeris Cn [szyk zmienny] (4:1): Tedy go wziął ná rámioná ſwoie/ [...] y nioſł tám gdzie on kazał. SkarŻyw 30, 208; [mówi chromy do ślepego:] Weź mię ná ſwe rámioná/ nieś mię przez tę wodę KlonWor 51, 51; [Dydona do Eneasza:] Lecż muſzą być fałſzywe ony ſłowá twoie/ Abyś ty oycá brać miał ná rámioná ſwoie [Eneasz uciekając z Troi niósł na plecach sędziwego ojca]. PudłDydo B2v; [StryjKron 588 (Linde)].

»zakładać [= zasłaniać] się ramieniem« (1): Dárius zákłádáiąc ſie rámieniem ſwym vpadł ránny [Darius vero brachio preparato cecidit vulneratus] HistAl F8.

»ramiona (ramię) (z)łamać; ramiona się połamią (a. łamały)« = brachium(-a) frangere a. confringere HistAl, Mącz, PolAnt [szyk zmienny] (3;2): RejPs 25v; a tak gdy iuż bitwę zacżęli miaſto z iednę ſtronę okrutnie gorzało a lud przez mur na ſzyie vpadał/ niektorzi vmarli/ a drugim ſie goleni y ramiona łamali. HistAl D3v; Brachium fregit, Ramię złamał. Mącz 135c; HistRzym 92v; Bo rámioná niezbożnikow połamią ſię/ lecż ſpráwiedliwe podpiera Iehowá. BudBib Ps 36/17.

Wyrażenia: »bol(enie) w ramieniu, ramion; bolączka pod ramieniem, na ramieniu; ramiona bolą« [szyk 5:1] (2:1;1:1;1): Tenże popioł [łasice] z woſkiem iarzęczym/ bolenie wramionach oddala. FalZioł IV 12c, V 60v, 67; gdyby ſye bolączká záczynáłá pod Rámieniem/ thedy maſz kreẃ z Medyány puśćić SienLek 125, 82; ieſli ſzyiá álbo łopátki/ álbo rámióná/ álbo paćierze bolą/ ná nie niechay wodá zgłowy ćiecze Oczko 16.

»lewe ramię« (6): ocży niedzwiedzie wyłupione/ á na lewe ramię cżłowiekowi przywiązane/ quartanę vleczaią. FalZioł IV 13d, IV 24d, 48b, 50c, 58d; drzewá ſztuká od niey [rozerwanej kulą skrzynki] tráfiłá w lewe rámię Rogiendorfá y rániłá go bárzo. BielKron 312v.

»ramię mocne; moc(ność) ramienia, w ramieniu« = fortitudo brachii Vulg, PolAnt (2;2:2): Trzebać takim [którzy królestwa sprawiają] ramion mocnych, Sił prawie Herkulesowych, By taką ciężkość znosili, Ktorą sobie założyli. BierRozm 21; á corká krolá od Poludnia/ prziydzie do krolá od Pulnocy iednáć prziyaćielſtwo/ á nie otrzyma mocnośći rámienia/ áni będzie ſtáć naſienie iey Leop Dan 11/6; BibRadz Dan 11/6, I 453d marg; Brachia cerea Rámiona mocne Płáskie/ Głátkie/ Tłuſte yákoby ye z wosku vlał. Mącz 48a; Abowiem ktoryby mocarz mogł ſie vkázáć s táką mocą w rámieniu ſwoim RejPos 231.

»ramię prawe« = brachium dextrum Vulg; dexter humerus Mącz [szyk 5:3] (8): Iakom ya nyezadall franczovy rany krwavey w raką prawą a drugyey syney w ramyą prawe gwalthem ZapWar 1517 nr 2198, 1527 nr 2378, nr 2380, 1550 nr 2613; FalZioł V 67; Ozdobá złota opátrznemu ieſt náuká/ á iákoby zaponá ná rámieniu iego práwym. Leop Eccli 21/24; BielKron 252v; Devexum caput in dextrum humerum, Powieſzona álbo nákłoniona głowá ku práwemu rámieniu. Mącz 83c.

»ramię ręki« (1): [Jan] szbyl my robothnego barthlomyeya [...] gwalthem y zadal mv oszm Ran pyancz krwavych dwye wglovą et thrzy wranka prawą y thrzy szyne wramya ranky levey ZapWar 1508 nr 1991.

»ramiona szyrokie; szerszy w ramiona« (1;1): TAtarzy [...] maią pierſi y ramiona ſzyrokie [pectore et scapulis ampli] MiechGlab 21; KochMon 26.

»wyniosłe ramiona« (1): Táka mégo Hektorá twarz byłá [...] Czoło trochę pochmuré/ wynioſłé rámioná: Ręká znáczyłá mężá/ [...] Kárk ſzéroki GórnTroas 35.

Szeregi: »ramiona i barki« (8): Ocży [niemowlęciu] też potrzeba chuſtą cieniucżką/ albo iedwabiem zawſze wycierać. Ramiona y barki rozciągać/ [...] aby ſie proſto legać nałożyły. FalZioł V 35; PRzecż natura cżłowieku ramiona dała y barki w rękach. GlabGad D2; Cżemu chorim ramiona y barki zciencżeią GlabGad D2v, D2, D3, D3 żp, P [2 r.].

»noga i (abo) ramię« [szyk 1:1] (2): [złodziej] wpadł oknem do domu/ y vcżynił wielki dźwięk y złamał ſobie nogę y rámię HistRzym 92v, 103v. [Ponadto w połączeniach szregowych 5 r.]

»piersi i ramiona« = pectus et scapula Miech (3): MiechGlab 21; [te są znamiona, gdy w piersi jest choroba:] źimne pierśi y rámioná: ręce drżą/ świerzb ná ćiele/ ſuchy káſzel. SienLek 16; niechaj znam i tego [Ulissesa], Co to wzrostem pomniejszy od Agamemnona, Ale zaś w piersiach szerszy, także i w ramiona KochMon 26. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

»ramiona (ramię), (i, a) plecy« [szyk 3:2] (5): ZapWar 1507 nr 1899; Widziſs ninijé plecy ij ramiona moie bytz bez męki/ w pi⟨ąt⟩ek ponioſą na ſobie krzyż cięſſki OpecŻyw [79]v; Scapula, ramyą, plyeczy, spatula seu humerus BartBydg 138b; nie potrzebuie cżłowiek takiego grzbietu iako v konia, gdyiż nanim nie ieżdzą, takież j żadnego brzemienia nie noſzą tilko na ramionach á na pleczach. GlabGad D8; Calep 491b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»ręka i (a, albo) ramię; ręka z ramieniem« (4;1): ZapWar 1517 nr 2198; OpecŻywList Cv; Krol thedy wyciągnął rękę roſkázuiąc áby go [proroka Gada] poimano/ wnet mu ręká vſchłá z rámieniem BielKron 82v; Kiedy páráliż w ręku álbo w rámięniu: Weźmi ſzáłwiey/ máſtyki/ oleiu rożánego y warz tho w winie SienLek 62; LatHar 266. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»ramię i (albo) szyja; szyja z ramiony« = humerus et cervix Vulg [szyk 3:1] (3;1): iż głową ſie ma dziecię rodzącz vkazować, potym ſziją z ramiony FalZioł V 16c, V 60v; Leop Bar 2/21; Assultare in cervicem, Ná Sziyę álbo ná rámioná wskoczyć. Mącz 365b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »po ramię (ramiona)« (5): RejZwierz 42; wſkocżyło Hiſzpanow thyſiąc w rzekę po rámioná BielKron 229; Są theż Centary pod nim [pod władzą króla]/ co po ramioná cżłowiek/ á na doł iáko koń. BielKron 462v; [Scewola] wneth ſzedł do onego ogniá/ y rękę weń áż po rámię włożył. RejZwierc 86v; KlonWor 43.

»pod ramieniem [czyim]« = blisko kogoś (3): co ſie dźiá⟨ł⟩o pod rámieniem iego [króla]/ ſtrzelánia/ mordy/ zábiiánia MycPrz II A3; Ono yeden wywlekl zwlaſney habiracijei [!] w Krakowie na Zamku pod ramieniem Krolowey Paniey [...]/ Burgrabie okrutnie y niemileoſiernie [!] zbiel PaprUp G4, I3v.

W przen (3): [o Jezusie] Blogiés ijż na twych ramieniéch Zaplatzon wſſego ſwiata grzéch OpecŻyw 161v; Niechay pożrze piękność ſkory iego [tj. niepobożnego, grzesznika]/ niechay ſkáźi rámiona iego vprzedzáiąca ſmierć. Leop Iob 18/13; [Elifaz oskarża Hioba] Wdowy odſyłałeś cżcże/ á rámioná ſierot tárły ſię. BudBib Iob 22/9.
Przen (92): [Gad, syn Jakuba] iáko lew mieſzkáć będzie/ á rwáć będzie rámię y z głową. BudBib Deut 33/20.

bibl. W przekładach i aluzjach do Vulg Is 9/6 (9): Abowiem [...] ſynacżek dan ieſt nam/ y ſtáło ſię kxięſtwo ná rámieniu iego Leop Is 9/6; RejPos 15, 16, 16v [3 r.]; BudBib Is 9/6; Dźiećię vrodźiło ſie nam á ſyn dan ieſt nam/ ná ktorego rámionách pánowánie iego będźie CzechRozm 142, 177.

Zwroty: »nosić na ramionach; nieść ramiony« = portare super brachiis PolAnt (5;1): Podpomagaymy/ rátuymy/ á nośmy gi [Kościół boży] ná rámionach ſwoich/ ſtháráiąc ſie o nim pilnie s pomoczą Páná Bogá náſzego LubPs A5; BibRadz Os 11/3; ále im [Chrystus swoim owieczkom, tj. wiernym] poſtánowił páſterze [...]/ áby ich ſtrzegli/ áby ie zganiáli/ á práwie nośili ná rámionach ſwoich RejPos 122v, 168v; á noś Kriſtuſá nie tylko ná rámionach ſwoich [jak św. Krzysztof]/ ále vſtháwicżnie y w ſerczu ſwoim. RejZwierc 177; O Hektorze náſz/ [...] w tobie miał vfność Phryx [tj. Trojanin] ſtrapiony/ Coś go dźieśięć lat nióſł ſwémi rámiony. GórnTroas 14.

»przez ramiona patrzać« = być nieżyczliwym (1): Transversa tueri, Przeko/ zezem álbo przes rámioná pátrzáć. Mącz 488d.

»ramię zwieszać« (1): Pod przykrym y ćiſnącym Brzemieniem żalow/ duſzę bierze trwogá/ Rámię zwieſza/ niebogá GrabowSet C4v.

Wyrażenia: »ramię plec swoich« (1): W rámięniu plec ſwoich/ [Bóg] moc y śiłę pokazał/ Hárdé by wiátr rozpróſzył/ co chćiał to dokazał. SiebRozmyśl F4.

»rozga, laska, pręt ramienia« = virga humeri Vulg, PolAnt (6:1:1): Leop Is 9/4; Drugą nam też tu á wielką pociechę tenże Prorok opowieda/ [...] iż rozgá rámieniá náſzego miáłá być złamána (marg) Rozgá ramieniá/ grzech pirworodny. (–). RejPos 15v, 15 [2 r.], 15v, 17; Bo iárzmo ćiężaru iego/ y laſkę rámieniá iego [narodu wybranego]/ laſkę ktorą go bijął [!] złamałeś/ iáko w dzień Midiańſki. BudBib Is 9/4. [Zawsze przekład i aluzje do Vulg Is 9/4.]

Szeregi: »ramiona a opieki« (1): A nie tylko [pasterze stada pańskiego] ábyſcie ie [powierzone wam owce] mieli nośić ná rámionach á ná opiekach ſwoich [...] RejPos 168v.

»ramiona i ręce« (1): y rozwiązány ſą wezły [!] rámion y ręku iego [Józefa, syna Jakuba]/ przez ręce tego/ ktory ieſt moc Iakobowá [tj. przez Boga; Vulg Gen 49/24] BielKron 18v.

a) O sile, o zdolności do działania (26): Bowyem oni [ojcowie nasi] nye przez myecż zyemye otrzymáli/ Ani w rámyenyu ſwoim zbáwyenya doſtáli LubPs Mv; Iż ieſth prożna nádzyeiá wrámieniu cżłowieká ſmiertelnego LubPs O5v marg, C3; BibRadz Ez 30/24; RejPos 39v, 354; Oto dni przychodzą że odetnę rámię twoie y rámię domu oycá twego/ że nie będzie ſtárcá wdomu twoim. BudBib 1.Reg 2/31, 284a marg, 419b marg; CzechEp 411; Pod obroną potężną rámieniá wáſzego [stryjowie osieroconego młodzieńca]/ Ku poćieſze oſobney tego oſtátniego Dźiedźicá błogoſłáwi Bog KołakCath C4.

W charakterystycznych połączeniach: ramię mocne, możne, okrutne, świeckie; ramię cesarza rzymskiego, człowieka śmiertelnego (świata tego) (2), domu ojca twego, faraonowe (faraona krola egipskiego) (2), krola (babilońskiego, mikraimskiego) (2), złośnika; mąż, pod obroną ramienia; ramię (ramiona) [czyje] odciąć (2), potrzeć, zwyciężyć; ramiony wydźwignąć z przepaści; w ramieniu [czyim] nadzieja (położyć (pokładać) nadzieję) (3), zbawienia dostać.

Zwroty: »ramię (ramiona) umocnić (a. zmocnić)« [szyk zmienny] (4): A vmocnię rámioná Krolá Bábilońſkiego [Et confortabo brachia regis Babel]/ y podam miecz moy w ręce iego/ potrę rámioná Fáráonowe BibRadz Ez 30/24; CzechRozm 254v; CzechEp 203; PRzepáſáłá mocno (wdowá święta Chryſtuſowá N. [imię świętej, do której zanoszona jest modlitwa]) męſtwem biodrá ſwoie: y vmocniłá rámię ſwoie. LatHar 456.

»wydźwignąć ramiony« (1): Ten Włodimirz [...] wſtąpiwſzy ná ſtolicę Kijowſką Rzeczpoſpolitą Ruſką vpádłą/ [...] wydźwignął práwie ſwoimi rámiony z przepáśći StryjKron 210.

»złamać (a. złomić) ramię; ramię będzie złamano« = brachium confringere Vulg, PolAnt; conterere brachia PolAnt [szyk zmienny] (3;1): Leop Iob 38/15; Synu człowieczy/ złomię rámię Faráoná Krolá Egiptſkiego BibRadz Ez 30/21, Ez 30/22; BudBib Ez 30/21.

Wyrażenia: »ramię cielesne, ciała ludzkiego« = brachium carneum Vulg; brachium carnis PolAnt (2:1): [zwyciężymy] Abowiem ſnim [z królem asyryjskim] ieſt ramię ćieleſne/ á ſnámi Pan Bog náſz/ ktory [...] potyka ſie zá nas. Leop 2.Par 32/8;BibRadz 2.Par 32/8; CzechEp 203.

»ramię mocne« (1): Oto ia [Bóg] oborzę ſię ná Fáráoná Krolá Egiptſkiego/ á złámię rámię iego mocne [conteram brachia eius ac fortitudinem] [...]/ á wybiię miecz z rąk iego. BibRadz Ez 30/22.

»ramię siły« (1): Kowal [...] robi iy [bałwana, tj. bożka]/ rámieniem śiły ſwey [operabitur illud in brachio fortitudinis suae] áż wygłodnieie BudBib Is 44/12.

»ramię słabe, [niemocne]« [szyk zmienny] (1): [ksiądz Powodowski mówi] iż on [Bóg] vcżynił moc w rámieniu ſwym, mocą ſwą, to iest bostwem ſyná ſwego słábe rámię ćiáłá ludzkiego vmocniwſzy CzechEp 203; [I odpowiedział Iiow á rzekł. Cżemżeś rátował kto niema mocy? (cżyli) zbáwiłeś niemożnego (marg) rámię niemocne/ (álbo bez mocy) (–) [Salvasti brachio eum, cui non est fortitudo]? BudBib Iob 26/2].

»ramię wysokie« (1): Odiętá będzie od niepobożnych ſwiáthłość iego/ á rámię wyſokie będzie złamáno [brachium excelsum confringetur]. Leop Iob 38/15.

Szeregi: »moc a ramiona« (1): Viribus et lacertis pugnare, Wſziſtką mocą á rámionmi vśiłowáć. Mącz 499c.

»podpora abo ramię« (1): gdyz przeklęty ieſt kto w cżłowieká vfa/ á ćiáło ma podporą ábo rámieniem ſwym. CzechEp 14.

b) bibl. Aluzje do wyobrażenia Boga Ojca i Chrystusa jako Dobrego Pasterza (16):
Zwroty: »nosić (a. nieść) na ramionach; dźwigać na ramiona« [szyk zmienny] (3;1): LubPs gg4; Cżemu ſie mu dopuśćiſz [owieczko] dzwigáć ná rámioná iego/ á nie idzieſz dobrowolnie zá ſtádem [...] ſwoim? RejPos 168v, 167v; ktorą [owieczkę] gdy ználazł ná ſwoich ią rámionách niosł/ ku wdzięcżnym ią páſtwiſkom przyniosł. ArtKanc C17.

»wziąć, brać, kłaść na ramiona« (7:4:1): RejAp 27v; Iż on to ſwoie nawdzięcżnieyſze kroleſtwo [...]/ miał wzyąć ná rámioná ſwoie/ á ná ſię wzyąć wſzytki wyſtępki iego. RejPos 16v; O ſwięty á błogoſłáwiony páſterzu/ iákaż to ieſt dobroć twoiá/ iż ty tey błędney á niedbáłey owce ſam ſzukaſz/ á kładzieſz ią ná rámioná ſwe RejPos 168v, 166, 168v [4 r.], 169 [2 r.], 169v, 170v.

Szeregi: »ramiona a opieka« (2): A ty wſzechmogący Pánie á páſterzu naſz/ weźmi nas ná rámioná ſwoie/ á ná ſwiętą opiekę ſwoię RejPos 169v, 166.

»ramiona a skrzydła« (1): á pewnie wiedz iż cie ten Pan weźmie ná rámioná ſwe á pod ſkrzydłá ſwoie RejPos 169.

c) O znoszeniu trudów życia (13): Y ſtánie ſię dniá onego że odięte będźie brzemię iego [króla Asyrii] od rámion twoich á iárżmo iego od ſzyie twoiey BibRadz Is 10/27; Iſaſchár [syn Jakuba]/ [...] vyrzał odpocżywánie iż było dobre/ y zyemiá iż byłá dobra/ podiął ią ſwoiemi ramiony áby ią nośił [Vulg Gen 49/15] BielKron 18v.
Zwroty: »kłaść na ramiona« (1): [faryzeusze] Wiążą brzemioná ćięſzkie/ y trudne ku noſzeniu [tj. trudne do przestrzegania przepisy religijne]/ y kładą ná rámioná ludzkie. WujNT 69.

»poddać ramiona (ramię); nakłonić ramienia; [uchylać ramion]« = inclinare umerum Vulg; dare humerum PolAnt (4;1): To mowi Pan/ Nákłońćie rámieniá wáſzego/ y ſſyie wáſſey/ á robćie Krolowi Bábilońſkiemv Leop Bar 2/21; BibRadz 2.Esdr 9/29; á [grzeszący] niechćieli poddáć rámion ſwoich/ y zátwárdzili kárk ſwoy á nie słucháli [Boga]. BudBib 2.Esdr 9/29, Bar 2/19[21]; Wſtań/ woła ná ćię Pan/ á śpieſz ſię k niemu/ Poddawſzy rámię brzemieniu ſwoiemu/ Nieś ſwe vćiſki GrabowSet Q4; [ták ktorzi nie mogli wytrwáć iednego iárzmá zwaice/ [...] potym vchyláli rámion ſwych á muſieli ćierpiec dwu. FlawHist 72v].

»na ramionach ponieść« (1): á dobre vcżynki ſpráwiedliwośći w wierze cżynione/ ná rámionách iáko ſnopki ze żniwá/ ponieśiem SkarŻyw 115.

»na ramiona włożyć« (2): LubPs Y; ná ktorych rámioná [rad koronnych] tę piecżą á ſtraż włożyli [przodkowie nasi]/ áby Monárchá ich s powinnośći ſwey nie wykracżał LeszczRzecz A3.»wziąć na ramiona« (1): Abowiem nam [...] co wdźięcżnieyſzego [...] być może/ iáko to/ wźiąwſzy krzyż ná náſze rámioná/ iść zá tym wodzem [tj. za Chrystusem] KuczbKat 140.

»z ramion złożyć« (1): [modlitwa w czasie powietrza morowego] Tákeś nam Pánie obiecał/ [...] á tyś ie [lud chrześcijański] przyrzekł záſtępić/ á ich iárzmo z rámion złożyć. ArtKanc S.

d) W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę istoty żywej (15): Wężownik ogniowy Od kolan do rámieniá/ wąż wſzytek prócz głowy. KochPhaen 20; Ná zachodźie ćiągnie noc zá głowę Chyroná: Ale go nie záłápi/ tylko zá rámioná. KochPhaen 23, 3, 6, 7, 9, 16, 18.

W połączeniach szeregowych z nazwami innych części ciała (3): [Andromeda] Táką ma świétną głowę: ták znáczné rámioná/ Y nogi/ ſámá iáſnym płaſczem ogárnioná. KochPhaen 8; Nád inſzé członki [Klęcznia, tj. Herkulesa] z morzá iuż y pás wychodźi/ Y znakomité pierśi/ y iáſné rámioná: Práwa ręká do téyże liczby ieſt włożoná. Głowy/ y drugiéy ręki pátrzay o tym cześie/ Kiedy niebo [...] Strzelcá podnieśie. KochPhaen 23, 24.

W charakterystycznych połączeniach: ramię jasne, znaczne; ramię sięga; ramię [czyje] ciągnie [kto]; za ramiona załapić; na ramieniu mieć [co].

Wyrażenia: »lewe ramię« (2): lewé Andromedy rámię Pułnocnéy ryby śięga KochPhaen 10, 24.

»prawe ramię« (1): W nim [w kole niebieskim, tj. na drodze, po której poruszają się ciała niebieskie] obiedwie koláná ſą Erichtonowé: Lewa nogá/ y práwé rámię Perſeowé. KochPhaen 18.

Szeregi: »noga i ramię« (1): KochPhaen 18 cf »prawe ramię«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

»ręce z ramiony« (1): Ow [Wieloryb] po ſzyię iuż w morzu gáśnie nákłoniony: Cepheus głowę zánurzył/ y ręce z rámiony. KochPhaen 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

e) Odgałęzienie, odnoga lub strona czegoś (w nawiązaniu do kształtu wyciągniętego ramienia lub rozłożonych ramion) (4): Záſię Szkánia [tj. Skania, kraina w południowej części Półwyspu Skandynawskiego] źiemiá ozdobna/ [...] morze ią zewſząd obiegło/ okrom iedney źiemie rámieniá ktore ſie ſkłoniło ku pułnocy/ á záſię nákrzywiło ſie ku wschodu Słońcá/ gdzie ku Szweciey przychodzi BielKron 292v; A ono leżą ná pował ich ćiáłá/ Tám gdźie ſwe Wiſłá rámioná rośćiąga/ Ktoremi zdawná Krákowá dośiąga. GrochKal 13.
α) Pęd, odrośl, gałązka (2): Uniiugae vineae, Winnice o yednym rámieniu álbo po yedney ſtronie tylko podpráwione [tj. podparte]. Mącz 503c; niechay Bromius cnotliwy/ Wſzcżepi winnicę/ niechay vrodźiwy Płod rośćie/ niechay śięgáią rámioná Hyperyoná. (marg) Hyperion, ſłońce ábo niebo. (–) KlonŻal D2.
α. Jako relikwia (4): wſzákże ćiáło iego [św. Floriana] ná zamek Krákowſki wźiętho/ y w grobie mármurowym śrzod kośćiołá ſchowano/ iedno rámię [w kościele] ná Kleparzu zoſtáwiono. BielKron 357; [król Kazimierz Wielki w testamencie dał] Poznańſkiemu [Kościołowi] rámię s Kozmy [tj. świętego Kosmy] w ſrebro opráwione. BielKron 376, 345; SkarŻyw 403.
a. W odniesieniu do zwierząt (2): Owaćiem ſie lew rozbolał/ Ná rámieniu wielki wrzod miał. BierEz Q2.
Zwrot: »wziąć na ramiona« (1): ieſtliby ktori z nich [z delfinów] zdechł/ tedy go wezmą na ramiona ſwoie: aż go wyrzuci morze na brzeg/ bo ſie barzo miłuią FalZioł IV 33d.
2. Przen: Moc, potęga, władza (111):
a. O mocy i potędze Boga; potentia PolAnt (80): panie Iezu kryſte nademną ſlugą thwogim. N. ramię twoię y łaſkę twoię vkazać [racz] TarDuch D3v; odkupiłes [Panie] w ramieniu twoim lud twoy Syny Iakobowe y Ioſephowe (koment) w ramieniu, to ieſt w moci twoiey (–) WróbŻołt 76/16, Y4v, 88/14; ktorą oſiadłosć [tj. posiadanie dzieci] pan Bog z rámyenyá ſwego dáye/ y rodzicom yą tworzy/ yáko y pirwey cżłowieká ſtworzył. GliczKsiąż C6; Dayże Pánie by do końcá ten ſtrách á lękánie/ W wielkośći rámieniá twego przypadáło ná nie [tj. na obce narody] LubPs gg3, T5; Leop Ps 76/16, Is 48/14; BibRadz Is 48/14, 59/16, Luc 1/47[51]; [Żydzi uważają, że Bóg jest cielesny]/ biorąc s piſmá ſwiętego gdźie ſie cżęſto mianuie práwicá Boża/ álbo przez rámię iego/ gdźie ſie to rozumie moc iego BielKron 465v; BielSat H2v; [proroctwo odnoszące się do mającego przyjść Mesjasza] I włożę klucz domu Dawidowego ná ramię iego/ że odemknie á nikt nie zámknie/ záś zámknie/ á nikt nieodemknie. BudBib Is 22/22, Ex 15/16, Deut 33/27, Ps 76/16, Is 40/10, 11, 63/5; Wiem/ że rámię władnące Twe/ złoſnych iuż tknęło/ Gdźie ſercá zle życżące. GrabowSet H2; rácż nas ktorzy ſię do ćiebie (o pomoc) vćiekamy/ pod rámioná miłośierdźia twego przypuśćić/ y tám od wſzelkich niebeſpiecżnośći obronić LatHar 309; WujNT 69, Luc 1/51; [Rámiony ſwemi záſſcżyći ćiebie: á pod ſkrzydłámi iego vffáć będzieſz. Leop Ps 90/4 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (2): Leop Bar 2/11; Abo cży kuſił ſię Bog (ktory) przyść (á) wziąć ſobie národ z pośrodku narodu przez dowody/ przes známioná/ przes cudá/ przes woynę/ y przes rękę mocną/ y przes rámię wyćiągnione/ y przes vkázowánia wielkie/ co wſzytko cżynił wam Iehowa Bog wáſz w Micráimie [tj. w Egipcie] przed ocżymá twemá. BudBib Deut 4/34.

W charakterystycznych połączeniach: ramię miłosierdzia, objawione, ojcowe [= Chrystus] (2), święte (3), władnące; ramię panuje, potrze sidła, potwierdzi [kogo], tknęło [kogo], wyswobodziło, zbawiło (4); z ramienia dawać, ogłuszyć; ramię zahamować; na ramię dać, włożyć; ramieniem (ramiony) bronić, uczynek sprawić, walczyć (2), wieść [kogo], wykonać moc, wykupić, wyprowadzić (wywieść) [kogo skąd] (2), zaszczycić, zgromadzić; przy ramieniu zatrzymać [co]; w ramieniu dokazać [czego], odkupić (2), utwierdzić, wywieść [kogo skąd].

Zwrot: »wyciągnąć ramię; ramię wyciągnione (a. rozciągnione)« = brachium extensum (a. extentum) PolAnt [szyk zmienny] (1;5): Iż ia Pan/ [...] wyćiągnąwſzy rámię ſwe wyzwolę was BibRadz Ex 6/6, 3.Reg 8/42[41]; Tákże y cudzoziemcá [...] ktoryby przyſzedł z ziemie dálekiey dla wielkiego imienia twego/ y dla możney ręki twey/ á dla wyćiągnionego rámieniá twego/ gdyby przyſzedſzy modlił ſię w domu tem. Tedy go ty wysłuchay z niebá twego BudBib 2.Par 6/32, Deut 4/34, Ier 32/21; PowodPr 14.
Wyrażenia: »ramię boże, pańskie, ojcowe, Boga Ojca« = bracchium Domini Vulg (3:2:2:1): A tá moc Boża/ nic inſzego nieieſt/ iedno Pan Ieſus Kryſtus Syn Boży/ [...] ſtąd że teſz ieſt/ ná drugim mieyſcu wezwány/ rámię Boże KrowObr 43v; SarnUzn H2; BiałKat a4; Abo y to [co pisał ksiądz Powodowski]/ godnoli odpiſánia/ [...] iż ſyn Boży piſał przykazánie Boże ná tablicách kámiennych mocą y rámieniem ábo ręką bogá oycá/ to ieſt duchem ś. CzechEp 320, 59, 197, 320; WujNT Ioann 12/38.

»moc ramienia, w ramieniu; ramię mocy; (wszech)mocne ramię« = bracchium virtutis, virtus bracchii Vulg; brachium forte, fortitudo brachii PolAnt [szyk 22:2] (10:8;1;5): OpecŻyw 11; á w ramieniu moci twey rozproſzyłes nieprziaciele twoie. WróbŻołt 88/11, 70/18; RejPs 65v; Nye opuſſcżay ſtárych lat y mey śiwośći/ Gdyż wyecżnye chcę ſławić moc rámyenyá twego LubPs Q3, Mv, T5, T5v, V6v; Leop Sap 11/22; BibRadz Ier 21/5, Sap 16/16; Drugi owoc zły s tey tho náuki [Kościoła rzymskiego o Trójcy Św.]/ iż Bog ich/ [...] ponieważ nie ieſth ieden s Synem ſwym/ tedy muśi być bez Mądrośći/ bez formy/ bez ſwiátłośći/ bez śił/ bez wſzechmocznego rámieniá/ Nákoniec bez duchá SarnUzn Hv, H2; RejPos 16v, 80, 231, 251, 310; BudBib Ier 21/5; Ten zamek ſtrażey y obrony wiáry Kátolickiey [tj. Kościoł rzymski i papiestwo]/ zátrzymay przy rámieniu mocnym twoim aż do końcá. SkarJedn 152; CzechEp 203 [2 r.]; Dokazał mocy w rámieniu ſwoim [Fecit potentiam in bracchio suo Vulg Luc 1/51]: roſproſzył hárde w myśli ſercá ſwego. LatHar 66.

»niezwyciężone ramię« (1): Przecż/ twe niezwyćiężone Rámię/ o wiecżny Pánie/ [...] Sideł nie potrze [...]? GrabowSet P3v.

»ramieniem silen« (1): iż on tym ſwiętim rámieniem ſwoim był śilen iáko práwy mocarz/ á drżáło przed nim wſzytko ſtworzenie RejPos 80.

»wielkość ramienia« (2): LubPs gg3; Pádnie ná nich ſtrách y boiaśń: w wielkośći rámieniá twego [in magnitudine brachii tui] vmilkną iáko kámień BudBib Ex 15/16.

»(wiel)możność ramienia; możność w ramieniu; ramię wielmożności; możne, potężne ramię« (3;1;1;1:1): Abowiem to byłá iáwna rzecz iż ſłába ich możnoſć byłá/ áby oni byli temu doſyć vczynili ále wielmożnoſć mocnego rámieniá twego to ſpráwowáłá RejPs 65v, 104; LubPs dd5; A then [Pan] vcżynił możność w rámieniu ſwoim [Fecit potentiam in bracchio suo Vulg Luc 1/51]/ á roſproſzył pyſzne thylko ſámym pomyſleniem ſercá ſwoiego. RejPos 304; Ktory wiodł zá práwicę Moiżeſzá rámieniem wielmożnośći ſwey [brachio gloriae suae] BudBib Is 63/12; rácż [Panie] ſtárodawne one przeſławne [...] cudá potężnego rámieniá twego odnowić LatHar 626; SiebRozmyśl E4v.

»ramię wysokie, wyniosłe« = brachium excelsum Vulg, PolAnt [szyk 2:1] (2:1): Pánie Boże Izráelſki/ kthoryś wywiodł lud twoy z źiemie Egipthſkiey w ręce mocney/ y w známionach/ y w cudach y w mocy thwoiey wielkiey/ y w rámieniu wyſokim Leop Bar 2/11; BudNT Act 13/17; Bog [...] wywyżſzył lud gdy mieſzkáli w źiemi Egiptſkiey/ y wywiodł ie z niey wynioſłym rámieniem (marg) wielką mocą. (–) WujNT Act 13/17.

Szeregi: »moc i ramię« (3): Ze go [Jezusa] zowie piſmo Oycową mądroſcią/ [...] mocą Oyczową y rámieniem. SarnUzn H2; CzechEp 320; Iam vcżynił źiemię y ludźie/ y bydlętá/ ktore ſą ná oblicżnośći źiemie/ w mocy moiey wielkiey y w rámięniu moim rośćiągnionym PowodPr 14.

»ramię i palec« (1): że oni [katolicy] mieli Bogá głupiego/ [...] mdłego y chromego/ bo przez moczy rámieniá y pálcá/ to ieſt Duchá ſwiętego SarnUzn H2.

»prawica i ramię« = dextera et brachium Vulg, PolAnt (4): Ale prawicza twoia y ramię twoie miły panie [zbawiło naszych ojców] WróbŻołt 43/4, 97/1; Leop Ps 97/1; SPiewayćie Iehowie pieśń nową/ bo dziwy pocżynił/ zbáwiłá go práwicá iego/ y rámię święte iego. BudBib Ps 97/1.

»ręka i (a, abo) ramię« = manus et brachium Vulg, PolAnt [szyk 7:2] (9): Bo ręka moia da iemu pomocz á ramię moie potwierdzi iego. WróbŻołt 88/22; LubPs dd5; Vſłyſzawſzy [...] iáko ieſt mocna ręká twoiá y rámię twoie wyćiągnione [manum (marg) potentiam (–) ... et brachium]/ [...] będą ſie modlić w domu tym BibRadz 3.Reg 8/42[41], Ier 21/5; BudBib 2.Par 6/32, Ier 21/5, 32/21; CzechEp 197, 320. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

b. O władzy ziemskiej; brachium Vulg, Modrz, JanStat [w tym: czyje (= działające z czyjegoś upoważnienia) (30): ai poss (12), G sb i pron (10), pron poss (8)] (31): WróbŻołt 43/4, O5v; (marg) Pápieſz ſſalony páſterz. (–) O páſterzu y Báłwánie/ opuśćiłeś trzodę/ [...] rámię twoie vſchnie/ y oko thwoie ćiemnośćiámi záſlepione będzie [Vulg Zach 11/17]. KrowObr 33v [przekład tego samego tekstu: Leop, RejPos]; Leop Zach 11/17; BibRadz Dan 11/6; RejPos 261v; SkarJedn 382; [ksiądz Powodowski] wſzytkich pod iedno nabożeńſtwo/ zámknąć vśiłuie/ do cżego rámienia zwierzchnośći świeckiey vżywa NiemObr 14; [gdy obywatel] klątwę [kościelną] dłużéy niż rok práwny vpornie będźie ná ſobie nośił/ ániby ſtárał ſie do rámięniá świętéy mátki Kośćiołá przywróćić [ad gremium sanctae matris Ecclesiae redire JanStat 245]/ [...] tedy [...]/ wſzyſtki dobrá onégo záklętégo [...]/ máią bydź wźięté przez Stároſtę SarnStat 190 [idem] 898; Náuczałem [Panie] [...] pomázáńcá twego [tj. króla Zygmunta III Wazę] [...] áby ciebie znał Bogá ſwego [...]: áby duchowne y świeckie vrzędniki y ſprawce rámieniá ſwego/ pobożne y dobre wſzędzie ſtáwił. SkarKaz )(2v.

W charakterystycznych połączeniach: ramię Matki Kościoła (2), pana podstarościego, pańskie, staroście, świeckie, zwierzchności świeckiej; ramię ani się ostoi, (suchotami, suchością) uschnie (uwiędnie) (3), zbawiło; sprawca [czyjego] ramienia; do ramienia uciec się; ramieniem potępiony.

Wyrażenia: »miecz nad ramieniem« = groźba utraty władzy (3): KrowObr 33v; O páſterzu/ o Báłwánie/ ktory opuſzcżaſz trzodę: Miecż nád rámieniem iego [gladius super brachium eius]/ y nád práwym okiem iego Leop Zach 11/17; RejPos 261v. [zawsze przekład tego samego tekstu].

»możne ramię« (1): Acżkolwiekći ſie więc ták zda/ iż gdy ſie thu vciecżeſz do iákiego możnego rámieniá ſwieckiego/ ábo do iákiey pomocy ſwiátá tego/ [...] iż on rátunk á ono wſpomożenie twoie/ przypádło tobie [...] s pomocy ſwiátá tego (marg) Zadna pomoc tego ſwiátá nie ieſt bez woley Bożey. (–) RejPos 167.

»władza ramienia« (3): Iż my władzą Rámięniá Królewſkiégo [authoritate brachii Regalis JanStat 671]/ [...] przerzeczoną ſtronę práwem wygrawáiącą w dobrá twoie przerzeczoné/ [...] w wiążemy SarnStat 830, 830 [2 r.].

Zestawienie: praw. »ramię krolewskie« = jurysdykcja wykonywana w imieniu króla przez starostę; brachium regale Modrz, JanStat [szyk 10:1] (11): Ono lepak bárzo śmieſzna/ że też y władnośći Krolewſkiej/ ktorą rámieniem Krolewſkim zową/ máiętność cżyię z wynálazku práwá wźiąć/ y bábá iednym słowkiem zábronić może. ModrzBaz 96v; A ty będąc práwem zwyćiężony/ [...] wwiązánia w dobrá rzeczoné vpornie zbróniłeś: zá którym vczynkiem wyiſczenié tych przezyſków ná Rámię náſzé Stárośćié/ álbo lepiéy Królewſkié [...] przyſzło. SarnStat 830, 830 [4 r.], 832, 833. Cf »z ramienia krolewskiego«.
Szereg: »nie możność ani ramię« (1): Bo pátrzay iżći nie w możnośći ſwiáthá tego/ áni w rámieniu iego/ Koſcioł Páńſki á kochánie iego [Pana] należy RejPos 57v.
Wyrażenie przyimkowe: »z ramienia« = z upoważnienia; de brachio JanStat (7): Item powyedzial yſch Stawsky Sxſziedzem yendrzeyem plebanem Richwalſkym yemv roſkazali spanſkiego ramyenya abi Zeliſlawſkiego v ſziebye przechowal LibMal 1544/80; Nápiſał do Biſkupá Rzymſkiego Innocencyuſzá/ áby zrámieniá ſwego poſłał Biſkupy SkarŻyw 88; ZapKościer 1582/31v; Nádto ieſcze/ y z rámieniá mego vczyń tęn Státut/ y każ go obwołác GórnRozm N2v; [Na które powinowanie jegomość pan Jerzy Wielogłowski, będąc natenczas z ramienia jejmości paniej Zembockiej przy tym sądzie, nakazał dekret Piotrowi Janawie prawu uczynić samemu KsięgaSądIwk 63].
~ Wyrażenie: »z ramienia krolewskiego« = władzą starosty; de brachio regali JanStat (3): A potym ma ſtároſtá znim [z poszkodowanym] poſłáć widzá ſwego/ y wwięzáć go z rámieniá Krolewſkiego zakład záłożywſzy. UstPraw A3, A3; SarnStat 547. ~
3. O częściach szaty okrywających ramiona [czego] (1): Ná rámionach tego Humerału [elementu szaty kapłańskiej] będą dwá kámieniá w złoto wſadzone Sárdonix y Onichin/ ná nich będzye wyrzázano imioná dwunaſcie ſynow Izráelſkich/ według porządku narodow ich BielKron 34.
*** Bez wystarczającego kontekstu (jako przykład pisowni) (1): é nié/ wié/ złé/ dobré ę ramię/ włożę nacię MurzOrt Bv.

Synonimy: 1. bark, plec, ręka; 2. moc, potęga.

MC