[zaloguj się]
[pdf]

ŁACINNIK (253) sb m

łacinnik (237), łacinik (16); łacinik Murm* BαrtBydg, BudNT (12), ModrzBaz (2).

a jasne (w tyrn 10 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N łacinnik łacinnicy, łacinniki
G łacinników
D łacinnikowi łacinnik(o)m
A łacinnika łacinniki
I łacinniki(e)m łacinniki

sg N łacinnik (13). ◊ D łacinnikowi (1). ◊ A łacinnika (1). ◊ I łacinniki(e)m (1). ◊ pl N łacinnicy (152), łacinniki (2); -y : -i KromRozm III (9 : 1). ◊ G łacinników (37); -ów (7) Mącz, JanNKar (6), -(o)w (30). ◊ D łacinnik(o)m (15). ◊ A łacinniki (7). ◊ I łacinniki (25).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. n-ethn Człowiek nałeżący do plemienia italskiego Latynów, zamieszkujący Lacjum; także Rzymianin; Latinus BartBydg, Murm (52): BartBydg 79b; Rzymiánie [...] z Laćinniki rozmáite walki wiedli przez podburzánie Tárquiniuſow. [...] Przeto Láćinnicy y drudzy nieprzyiaciele dobrowolnie żądáli z Rzymiány pokoiá do cżaſu. BielKron 106v, 7, 60v, 102 [2 r.], 102v, 103 (15): Láćinnicy od Grekow hiſtoryi ſwych pewnosć biorą. KwiatKsiąż H2v; Latinae, feriae latinae, Swięto ku chwale á czći Iowiſzowey od łácinników vſtáwione. Mącz 185b; Troiánie [...] widząc chęć przećiwko ſobie Láćinnikow/ [...] pobrátawſzy ſie z nimi/ mieſzkáli ſpołem GórnDworz Z2, F6, Z; BudBib I 219b marg; Tárkwinius Krol oſtátni Rzymſki/ [...] zwątpiwſzy w pomocy Láćinnikow/ vdał ſie do Miáſta Hetruſzkow Phil E, D4; WujNT przedm 21; tám á nie indźiey [do Grecyi] y z kráiów Włoſkich, y od Láćinników ſámych, któré ná on czás Latinos zwano, dźiatki ná náukę posyłano JanNKar B3v, B3, B3v, C3; JanNKarKoch G2.
szeregi: »(tak) Grekowie, (i, albo, ani, jako i) Łacinnicy; Grekowie z Łacinniki« [szyk 13 : 1] (13; 1): GlabGad A3v; Bo iako żydźi/ Grekowie/ Lacinnicyi/ inſzę národy/ ſwęmi iężyki/ czyſtych a powáżnych i zbawięnnych rzeczy/ doſyć popiſali/ [...] tak niewiem przecz bychmy tegoſz i my polácy iężykięm naſzęm dokazać niemogli. MurzHist A2v; BielKron 5v, 7, 159v; KwiatKsiąż F2; BielSpr 28 [2 r.], 29v; BudBib I 354b marg; ſnać naproſtſzéy náuki Grámmátyki Szkolnéy/ [...] Grekowie álbo Láćinnicy ięzyki té właſné máiąc/ nic nie vżywáli Oczko 11 v; JanNKar C2v [2 r.]; SkarKazSej 690b.

»Łacinnicy albo Latini« (1): OD tych tedy Greków [...] rzecz ſámę náuk wſzyſtkich wźięli byli Láćinnicy álbo Latini, ktorzy z Italámi w ſąśiedztwie śiedźieli. JanNKar B4v.

»Łacinnik i (abo, lub) Rzymianin« (4): StryjKron 145; BudBib B4v marg; Bo te imioná ſą poſpolite wſzytkim Láćinnikom y Rzymiánom: á nie iednemu właſne WujNT 870, 870 marg.

»Łacinnik albo Włoch« (3): Latinus, ein lateniſch man Láćynyk álbo włoch. Murm 30; StryjKron 145; BudBib 354b marg.

2. Człowiek mówiący po łacinie, znający język łaciński; Latinus Cn (112): Była v polakow iedna krolewna Węda [...] ktorey imienia iż łacinnici inacey nie mogli wypiſać, przeto iedni Venda drudzi Vanda piſali. GlabGad A3, G8; Thák kto chce dobrem łáćinnikyem oſtáć/ do Kolegium álbo do ſzkoły ma ſie wezbráć. GliczKsiąż L2, M4v; GroicPorz ff2v; Ten [Kazimierz] był napierwſzy Krol w Polſce kthory piſmo Laćińſkie vmiał. (marg) Krol pierwſzy Laćinnik. (‒) BielKron 347, 337v; obádwá te żywothy Laćinniczy na Actiuam á Contemplatiuam vitam rozdzielili. GórnDworz Gg7; BudBib B3; Dobrego łáćinniká/ ſwym roſądkiem poznał/ y ſam łáćińſki ięzyk mowił. BiałKaz I3v; IRenaeus ſtáry Doktor/ piſząc o imieniu Antichriſtowem mowi/ że wielkie podobieńſtwo iż Antichriſt má być Laćinik. Bo te imię Lateinos ták wiele waży/ To ieſt 666. BudNT Kk8, Kk3, Kk8; JanNKar Dv; G. [...] powiedźieć trebá/ ze go Polacy nieuziwaią na dwoie iako Łáćinnicy JanNKarKoch E4, E4v; [A jeśliby więc z nich dwu żaden [przyjechać] niemógł, tedy weżdy niektóre godne osoby, łacinniki, a z mocą pełną Jednoty iżby wysłali etc. AktaSynod I 225].
Fraza: »(jako) łacinnicy zową, (we)zwali (a, nazywają), mowią, rzekają« [szyk zmienny] (57 : 5 : 3 : 2): FalZioł I 107c, V 34v; GlabGad 12; ten ieſt ieden Tractat wypiſania dwoiey krainy ktorą zową łatinnici Sarmatia. MiechGlab *2v; KłosAlg A2v; KromRozm III C5; DiarDop 107; GliczKsiąż I3v; PRzyiaćioły po Małżeńſtwie Láćinnicy zową Affines GroicPorz gg4, n, t2, t2v, t3v, y4v (31); Gdyż pirrá łáćinnicy ogień iáſny zwáli RejWiz 154; BielKron 296, 427; Mącz 470a; Stárzy Láćinnicy/ iáko ſą/ Varro, Caeſar, Cicero, Quintilian, tę Figurę QVINCVNCEM zową. OrzQuin H3v; SienLek 23v, 91v, 107, 126v, 142, 175; GórnDworz F8v, Gg2v, Gg7; RejPos 98; BielSpr 24v; BudBib C4; ModrzBaz 96 marg, 119; GórnRozm A2, Gv; LatHar [+12]v, 375; SarnStat 1272; KlonFlis A3v, A4; KlonWor 16, 60.
Wyrażenie: »czysty łacinnik« (1): Candidus scriptor, Czyſty łaćynnyk/ alias in quo non est obscuritas Mącz 33b.
Szereg: »łacinnicy i (a, jako i) Grekowie; łacinnicy z Greki« [szyk 4 : 1] (4; 1): GOłebia noga ieſt troy iedno ktore łacinniczy y groecowie zową Amomum FalZioł I 107c; KromRozm III C5; OrzRozm S4; SienLek 91v; WujJud 198.
a. O łacińskich tlumaczach biblii (26): BibRadz I 218, 478v; BudBib Cv, C2v; Bo láćinicy dziśieyſzy mnimáią żeby tylko w Greckich kśięgach omyłki/ ábo y fałſze były/ á ſwoie zá prawdziwe máią. BudNT przedm bv; Powieda tám/ że Láćinicy kśięgi ſwoie/ dla cudney mowy pokázili/ Ale Słowieńſkich práwi nie było komu kázić BudNT przedm c5v, przedm b7 marg, cv, c4v, c7; CzechRozm 25, 128; Grecki [Nowy Testament] ieſt od Heretykow [...] ták zepſowány; iſz ſię do Láćinnikow po nápráwę/ vćiekáć muśieli SkarŻyw 47.
Fraza: »łacinnicy zową« (4): KromRozm II h2v; Kxięgi trzecie Salomonowe ktore Zydowie zową Syr Haſirim. Grekowie Aſma aſmaton/ Láćinnicy Cánticum cánticorum Leop HHh4, H, AAa.
Szereg: »Grekowie i (a)łacinnicy; Grekowie z łacinniki« [szyk 8 : 1] (8; 1): Grekowie z łaćinniki dwoie kſięgi z tey hiſtoryey vcżynili/ ale Iwreiánie zá iednę kſięgę (iż tak rzeknę) máią y licżą. BudBib I 219, C2, I 301c marg, 354b marg, 374a marg; BudNT przedm c3v [2 r.]; To tedy wiedz iż nie oto tylko idzie/ dobrzeli Grekowie y Láćinnicy ſłowá Ezáiaſzowe przełożyli CzechRozm 128v, 127.
3. Należący do kościoła rzymskokatolickiego (89): KromRozm III A5, D6v, O4v; vććiwego małżenſtwá ták długo piſmem ſwiętym bronili / aſz náoſtátek Láćinnicy vſtali/ tylko ſámi Grekowie y Ruś przy żonach zoſtáli. KrowObr 235, 235 marg, Ss3; Tu záſię Grekowie doſtáli ſtolcá y ſceptrum Konſtántynopolſkiego pod Láćinniki. BielKron 169v; Ceſarz Konſtántyn Páleologus [...] poſłał do Láćinnikow/ to ieſt do Rzymſkich panow/ proſząc prze Bog o rátunk BielKron 251, 169v [2 r.], Kkkk2v; BudNT przedm c4; [Grekowie] poniewolnie byli z kośćiołem Rzymſkim ziednocżeni/ gdy Láćinnicy Cárogrod opánowali. SkarJedn A*; Laćinnicj od Grekow odſtąpili: bo ſobie innego Ceſarzá Rzymſkiego obráli SkarJedn 201; Y nápiſáli pewne ártykuły ná kośćioł Rzymſki [...] pokázuiąc iż Láćinnicy ſą Heretykowie. SkarJedn 218; po dziś dźień w Moſkwie brzydſzego cżłeká niemáſz/ iáko Kátholik: iż y kośćioły ſwoie znowu poświącáią/ do ktorychby łácinnik wſzedł. SkarJedn 230; Ceſarz Carogrocki Láćinniki do Syryey idące/ miecżem/ zdrádą/ trućiznámi gubił SkarJedn 254 marg, A8v, A*, 142, 170, 212 (44); Grecka Biblia od śiedmdzieśiąt tlumácżow wziętá/ lepſza ieſt niſz z Zydowſkiego ięzyká/iákiey Láćinnicy vżywáią/ przełożona. SkarŻyw 47, 353; CzechEp 355; ReszList 148; WerKaz 280; LatHar 186; WujNT przedm 11.
Szeregi: »nie łacinnik ale Greczyn« (1): To nie łácinnik ktory/ ále Grecżyn/ [...] ták prawdą śćiśniony piſáć y wyznáć muáiał: iż Biſkup Rzymſki nawyźſzym ieſt ſędzią wſzytkich Biſkupow y Pátryárchow SkarJedn 133.

»(nie(tylko)) Grekowie, (ale i, a, i itp.) łacinnicy; Grekowie z łacinniki [szyk 19 : 6] (15; 10): KromRozm III O6v; [cesarz Konstantynus] prośił Papieżá Agátoná áby Koncylium vdzyáłał dla ziednocżenia Grekow z Láćinniki BielKron 166v; WujJud 235; Iż nie Láćinnicj od Grekow/ ále Grekowie od Laćinnikowodſtąpili [!] SkarJedn 159, [A*2]v, 268, 293, 307, 318 (18); CzechEp 266; CzechEpPOrz **3; LatHar 123, 285.

Cf LATYNIN

HJ