Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ŁAWICZNY]

Następne hasło: [ŁAWNICZE] »

ŁAWKA (42) sb f

Oba a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	ławka	ławki
G	ławki	ławek
A	ławkę	ławki
I	ławką
L	ławce	ławkach

sg N ławka (4). ◊ G ławki (6). ◊ A ławkę (6). ◊ I ławką (1). ◊ L ławce (6). ◊ pl N ławki (9). ◊ G ławek (3). ◊ A ławki (4). ◊ L ławkach (3); -ach (2), -åch (1); -ach : -åch BielKron (1 : 1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

Dem. od „ława”
- 1. Sprzęt do siedzenia dla kilku osób wykonany z deski na nogach lub podpórkach (33)
  - α. Ławki w kościele (10)
  - a. Podnóżek, stołek do opierania nóg (2)
    - Przen (1)
  - b. Element wyposażenia statku lub łodzi (2)
- 2. Kram, lada sklepowa (2)
- 3. Kładka, pomost (5)

Dem. od „ława”:

1. Sprzęt do siedzenia dla kilku osób wykonany z deski na nogach lub podpórkach; scabellum Mącz, sedile, sella, subsellium Calep (33): Item powyedzial yſch pyothr zmaruchna kozdą nocz liegall wgiſzdbye lawką ſobie kvlawye prziſtawiwſschi. A mathka wkomorze ſama lyegala. LibMal 1544/80v, 1554/195; RejFig A8, Bb6 [2 r.]; Do pánow [dzieci] chodziły ná weſela miáſto iednego ćwicżenia/ tám ieſli co vkradł bicżem wźiął ná łáwce/ nie iżby tho mieli zá grzech álbo zá ſromotę/ iedno iż nieobycżáynie ſobie pocżął. BielKron 272v, 169, 234v; Mącz 234d; Sellaria – Mieſcze gdzie ławki rozſtawiaią. Calep 964a, 1021a; Chłopię/ wymkni łáwkę moię/ Iuż ia ták obiad przeſtoię. KochPij C4.

W porównaniu (1): Był [Waleryjus] w tákim wzgárdzeniu/ iż po nim Sapor wſiadał ná koń iáko z łáwki BielKron 152v.

W charakterystycznych połączeniach: ławkę (4) odstawić, przystawić, rozstawić, wymknąć; pod ławkę zaźrzeć; na ławce bić, biczem wziąć, sieść.

Szeregi: »ławka i łoże« (1): przez poduſzek/ rowną rzecżą ſie wychowaćie/ niewcżeſnośći wytrwaćie/ źiemiá wám ſtoł łáwká y łoże BielKron 255.

»stoł (a. stołki), (albo, ani, i) ławka« [szyk 7 : 1] (8): Láwki áni ſtołká żadny [Turek] niema ku ſiedzeniu/ ále ná chędogim poſłániu ſiedzi ná źiemi záwiwſzy ſie ſzátą ſłuſznie. BielKron 259v, 255, 313v; Ieſli też pieſzo/ to álbo przez ſtoły álbo przez łáwki [nasz młodzieniec] ſkacże/ iednego nogą w bok/ drugiemu ſzpadą po gębie/ á ſobie theż álbo w bok/ álbo w goleń/ álbo ſklenice potłucże. RejZwierc 164; Calep 962a, 963b; Po Páńſkim odzieźdźie/ domy pochędożywſzy pozámykáć: piece/ błony/ ſtoły/ łáwki/ áby wſzędy były cáłe GostGosp 24, 10.

α. Ławki w kościele (10): RejFig Cc5v; przyſzłá ná Mſzą iego kuchárká/ y tudźieſz podle żony y podle dźieweczki moiey w iedney łáwce poklękłá/ tey háńby śćierpiećiem niemogł/ porwałem ſye z łáwki OrzRozm H3; W ten cżás gdy ten poſeł Pápieſki klęcżał w łáwkach v mátki Bożey w Rynku Krákowſkim/ poſeł Maxymilianá Ceſárzá Pizo/ [...] wyrzućił go z łáwki BielKron 407, 234v.

W charakterystycznych połączeniach: w ławce klęczeć, poklęknąć.

Wyrażenie: »ławki kościelne, w kościele« = subsellia ecclesiastica Murm, BartBydg (3 : 1): Murm 127; Subsellia. Kirchengeſtuł. Ławki koſciel Mymer¹ 8; BartBydg 152b; LibMal 1547/124v.

Szereg: »ławki albo formy« (2): Subsellia ecclesiastica. Geſtule yn der kirchen. Lawky álbo formy koſćyelne. Murm 127; BartBydg 152b.

a. Podnóżek, stołek do opierania nóg; scabellum Mącz, Vulg (2): Scabellum, Máłá łáwká/ podnożek. Mącz 370b.

Przen (1):

Zwrot: bibl. »położyć [kogo] ławką [= jako ławkę] nog [czyich]« = poniżyć, upokorzyć (1): Donec ponam inimicos tuos, ſcabellum pedum tuorum. Ażeć położę nie przijaciele twoie/ ławką nog twych WróbŻołt 109/1.

b. Element wyposażenia statku lub łodzi: transtrum Calep, Vulg (2): Transtra ‒ Ławki na ktorich prieżnici ſziadaią. Calep 1081a.

Wyrażenie: »okrętowe ławki« (1): Cedrowe drzewo z Lihanu gory wźięli/ ábyć poſtáwili máſzt: Dęby z Báſán ćioſáli ná wioſlá twoie: Okrętowych łáwek nácżynili tobie z kośći Słoniowey Indiyſkiey [transtra tua fecerunt tibi ex ebore Indico] Leop Ez 27/6.

2. Kram, lada sklepowa (2): Y ty nędzne Siennicczki [!] co śiáno przedáią/ Widźim iáko ná łáwce śiáno roſtrząſáią. BielSat B4v [idem] BielRozm 15.

3. Kładka, pomost (5): RejZwierc 175 [2 r.]; Y vbrawſzy ſie Popowie y Diakonowie w ornaty ſtali ná łáwkách k temu przypráwionych ná Dnieprze rzece StryjKron 141; Zá tą zgodą/ przebyli one tám złe rázy/ Przez wody/ y przez błotá/ przez łáwki/ przez iázy. KlonWor 51.

W przeciwstawieniu: »most ... ławki« (1): był mosth alye nyeyesth any bandzie, y tho nyebyl mosth alye lawky bily, czo braly kamyenye ponych chodzancz na bvdowanye zamku LibLeg 7/100.

Synonimy: 1.α. forma; a. podnożek; 3. mostek, pomost.