Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ŁAZĘKOWY]

Następne hasło: [ŁAZIEBNE] »

ŁAZIĆ (21) vb impf

a jasne

Fleksja

indicativus
praes
	sg	pl
1	łażę
2		łazicie
3	łazi	łażą

praet
	sg		pl
2	m	łaziłeś	m pers
3	m	łaził	m pers	łazili

fut
	sg
3	m	będzie łaził

conditionalis
	sg
3	m	-by łaził

praes 1 sg łażę (7). ◊ 3 sg łazi (4). ◊ 2 pl łazicie (1). ◊ 3 pl łażą (1). ◊ praet 2 sg m łaziłeś (1). ◊ 3 sg m łaził (1). ◊ 3 pl m pers łazili (2). ◊ fut 3 sg m będzie łaził (1). ◊ con 3 sg m -by łaził (1). ◊ part praes act łażąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Posuwać się przy pomocy wielu nóg leżąc ciałem na powierzchni, pełzać (15)
- a. Wspinać się, pełzać po powierzchni pionowej (3)
2. Wpełzać, wsuwać się do wewnątrz (1)
3. Przechodzić przez ciasne przejście pochylając się; wkradać się (3)

1. Posuwać się przy pomocy wielu nóg leżąc ciałem na powierzchni, pełzać; repere, reptare Mącz, Calep, Cn; correpere, serpere Mącz, Cn; obreptare Mącz; perrepere, perreptare Cn (15): Oniscus, Latine centumpeda vel multipeda, Roſmáyity robak/ wiele nóg máyący/ łáźy zgárbiwſzy ſie Mącz 263d; Correpo simul repo, Weſpołek łáżę. Mącz 352b; Obrepto Y tám y ſám bez przeſtankn łáżę. Mącz 352c, 352b [2 r.]; Calep 914a [2 r.].

łazić około czego (1): málucżki wąż/ ktory łáżąc około iáiá/ gdy potym chciał w ono iáie wnidz/ iáko skoro głowę ſwoię w iáie włożył nátychmiaſt zdechł. HistAl A6.

łazić po czym (5): ty twoie Krucyfixi ſprochniáłe/ po ktorych páiący łáżą y muchy nánie plugáwią/ ktore w kośćiele/ y po drogách ſtáwiaſz/ nic nie ſą inſzego/ iedno máſſkáry á poſromocenie pámiątki męki Kryſtuſá KrowObr 114. Cf »po ziemi łazić«.

Zwroty: »jako pies łazić« (1): drudzy iáko pśi łáźili pod ſtołem iey ná ręku á ná nogach RejAp 144v.

»łazić jako wąż« (1): Serpo, Láżę mkę ſie po źiemi yáko wąż álbo ynſzi robak. Mącz 388b.

»po ziemi łazić« [szyk zmienny] (4): Animal reptile, ein thier das kreucht. Zwyrzę co poźyemy łázy. Murm 44; BartBydg 131; Mącz 352b, 388b.

a. Wspinać się, pełzać po powierzchni pionowej [po czym] (3): [nie czytamy o tym] áby Pan Kryſtus [...] po śćiánach łáził/ krzyżyki oleiem tzynił/ Wodę y Iſop tzárował KrowObr 101v, 100v; A nákoniecz będzye y w zyemi kopał/ y po drzewinie łáźił/ áby iedno mógł doſyć vcżynić onemu ſrogyemu przyrodzeniu ſwoiemu RejPos 247.

2. Wpełzać, wsuwać się do wewnątrz; correpere, irrepere, subrepere Cn [w co] (1): Pharias, Nieyáki wąż ogonem ſwym brozdę ſobie cziniąci/ w którą potem łáźy. Mącz 297a.

3. Przechodzić przez ciasne przejście pochylając się; wkradać się; inserpere, subrepere Cn (3):

łazić do czego przez co (1): do thego volwarku lazil przeſz parkan. LibMal 1544/78v.

łazić w co po co (1): [o kocie] Teraz iákoś tu myſzom chćiał mieć y półmiſki/ I łáźiłeś po ptaki w gołębiniec bliſki KochFr 117.

W przen (1):

Zwrot: »dziurą łazić« = podstępnie coś osiągnąć (1): Przypomionę ieſztze ná krotce/ żywoty y ſpráwy Papieżow niektorych/ iáko dziurámi łázili ná Papieſtwo KrowObr 37.

Synonimy: 1. czołgać się, pełzać; 3. wkradać się.

Formacje współrdzenne cf LEŹĆ.

Cf LEŹĆ, ŁAŻĄCY, ŁAŻENIE