[zaloguj się]
[pdf]

1. ŁUK (316) sb m

Fleksja
sg pl
N łuk łuki
G łuku, łuka łuków, Łuk
D łukowi łuk(o)m
A łuk łuki
I łukiem łuki, łukámi
L łuku łukach

sg N łuk (32). ◊ G łuku (59), łuka (3); -a BibRadz, Phil; -u : -a BudBib (1:1). ◊ D łukowi (3). ◊ A łuk (77). ◊ I łukiem (26); -em (8), -(e)m (18). ◊ L łuku (5). ◊ pl N łuki (14). ◊ G łuków (47), Łuk (2) ActReg, KmitaSpit; -ów (3), -(o)w (44). ◊ D łuk(o)m (1). ◊ A łuki (21). ◊ I łuki (21) ZapWarsz (2), LubPs, RejWiz, RejFig, BielKron (9), OrzQuin, BielSpr (2), ModrzBaz (2), KmitaSpit, SzarzRyt, łukámi (3) StryjKron, SarnStat (2). ◊ L łukach (2); -ach (1), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Broń wyrzucająca strzały, sporządzona ze sprężystego drewna lub rogu, a nawet stali, z cięciwą, ktárą stanowiły zwykle skręcone jelita zwierzęce; arcus Mącz, Calag,Cn (300): Turci z Tatarow poſzli [...] bowiem ieden ſtroy w iezdzeniu, w krotkim ſiedzeniu, w łukach y ſtrzelaniu maią. MiechGlab 65, **7, 58; Krzykną oni háy háy háy/ łuki tu trzáſkáiąc/ Cżech przez ſtaw co naproſciey/ brodu nie pátrzáiąc. RejFig Cc6v; BibRadz Iob 20/24; Mordwá [...] chłopi cżuyni/ walecżni/ ſthrzelcy dobrzy/ łuki długie máią BielKron 430v, 56v, 87, 112v, 114, 153v (14); Adducere arcum, Włożić cięćiwę ná łuk. Mącz 96h, 15a, 227h; OrzQuin R2v; RejAp 56v [3 r.], 58, Ffv; by ktho iáko żyw łuku w ręku niemiał/ muśi iemu kwoli ſtrzeláć. GórnDworz K; HistRzym 55v; BielSpr 4, 51v, 68; BudNT Apoc 6/2; PaprPan Hh2v; KochPs 25; StryjKron 230, 390, 527; KochFr 67; BielSjem 29; Calep 90b; KochFrag 45; Y widźiałem; á oto koń biały/ á ten co ná nim śiedźiał/ miał łuk [arcum] WujNT Apoc 6/2; KmitaSpit B2; CzahTr Fv.

W połączeniach typu szeregowego z nazwami różnych rodzajów broni oraz innych akcesoriów wojennych (58): ZapWar 1503 nr 1926, nr 1927; RejWiz 166; GroicPorz mm3; Poſpráwiał też Ozyaſz/ wſſyſtkiemu woyſku tharcże/ y włocżnie/ y przyłbice/ y páncerze/ y łuki/ y proce ná ćiſkánie kámienia [Praeparavit quoque eis [...] arcusque et fundas ad iaciendos lapides] Leop 2.Par 26/14, Ios 24/12, Ps 75/4; BibRadz 1.Reg 18/4; BielKron 18, 56v, 92v, 297, 313, 318 (16); Mącz 65c; Tu ſą dźiwne miſterſtwá/ y vćieſzne ſztuki: Ná owe co nam grożą Száblą álbo Luki BielSpr c2, 28v, 43, 66, 66v, 67; KochMon 19, 21; BudBib Ier 6/23, Iudith 9/7; Iakoż mu w tym day mieyſce maſz wſzytko v niego/ Luk dobry ſzáblę oſtrą y koniá dobrego. PaprPan Z, Y3v; ModrzBaz 113, 128; Armbruſt. Kuſsá/ Luk. Balista. Calag 32b; StryjKron 155, 175, 255, 265, 411, 642; CzechEp 110; Ia chcę śpiéwáć krwáwé boie/ Luki/ ſtrzały/ miecze/ zbroie KochFr 4, 6; BielSjem 34; Nie pomogłyćby łuki/ ſtrzały/ y ſáydaki/ Káráceny/ y zbroie/ żelázné ſyſzaki/ Bechtery/ y páncérzé/ y łſniącé przyłbice; Wywroći miłość wnetże káżdégo ná nice. PudłFr 69; KochProp 12; SarnStat 16 [4 r.]; KmitaSpit A2v, C6.

W porównaniach (10): Brwi wzgorę zklecżone na wzraz łuku, cżłowieka pyſznego vkazuią. ſmiałego, groznego GlabGad N4v; á ſtali ſie vporiii wmyſlach ſwych [...] iáko łuk złámány [conversi sunt in areum pravum Vulg Ps 77/57] ktory wſpák nieſie od ſiebie ſtrzelbę ſwoię. RejPs 117; LubPs Sv; godźił mu Tátárzyn ſztych vcżynić w brzuch/ bacżył to Skanderbeg dobrze/ przeto ſie ſchylił iáko łuk ſtrzegąo żywotá BielKron 242; Mowá twoiá górna/ á bárzo ſkora: z rzeczy w rzecz / iáko ſtrzałá z łuku do cylá bieżąc/ niewiém iáko mi z oczu zniknęłá OrzQuin S4v; RejAp 56v, 58; Obróćili ſye ná zad/ iáko łuk zdrádliwy/ Zá nagłym wyćiągnionéy ſpádániem ćięćiwy. KochPs 118; Arquatus – Sgieti by luk, wobłak nachilony. Calep 97b; Ty wieſz ſam iák był przed tym [brzuch]/ iák bęben nádęty / Ták iż bik miał weń kołácąc/ iáko łuk nápięty. PaxLiz C4.

W charakterystycznych połączeniach: łuk długi, dobry, drzewiany, duży, groźny, namocniejszy, natęższy, niepożyteczny, nieprzełomiony, słabszy, stalony [= zaprawiony stalą], straszny, wielki, zdradliwy, żelazny; łuk przebije; (o)bronić (się) łukiem (2).

Przysłowie:gdy go z iedney ſtrony co poprze: wnet ſię ná drugą obroći: iákoby y z łuku y z ſámoſtrzału (iáko mowią) ſtrzeláiąc CzechEp 110.
Zwroty: »z łukow bić« (1): Grekowie z łukow i z proc przedsię bili. KochMon 21.

»z łukiem chodzić« = łuku używać (3): z łukiem ią [Dyjanę] wypiſuią chodzić BielKron 23; KochFrag 45; SarnStat 16.

»(po-, wy)ciągnąć (a. wyciągać) łuk; łuku ciągnienie; łuk wyciągniony« = tendere arcum Vulg, PolAnt, Calag, Cn; arcum in aliquem intendere Mącz [szyk zmienny] (19;1;1): GliczKsiąż B5v; Przyzowćie przećiwko Bábilonu w obec wſzytkie męże kthorzy ćiągną łuk/ położćie ſie przećiwko niemu wkoło/ áby żaden nie vſſedł Leop Ier 50/29, 1.Par 12/2, Ier 50/14; BibRadz 2.Par 18/33, Is 5/28, Ier 50/14; BielKron 87, 319v; KochSat Cv; Mącz 445a; GórnDworz K; HistRzym 55v [3 r.]; Y ſtrzelec łuku ſwego nie pociągnie/ áż ſobie pirwey cel vpátrzy do ktorego ſtrzelić ma. RejZwierc 22v; BudBib Ier 46/9; ModrzBaz 111; Calag 455b; KochSz A2; BielSjem 21.

»łukow dzierżeć się« = łuków używać (1): on lud Wuherſzki poſpolicie łukow ſie dzierzy. MiechGlab 58.

»kłaść strzałę na łuk« (1): Widzę niektorego Cżárnokſiężnika [...] bierze łuk á kłádźie nań oſtrą ſtrzałę á chce w on obras ſtrzeláć. HistRzym 55.

»łuk napiąć (a. znapinać); łuk napięty« = arcum tendere Mącz; arcus intentus Mącz [szyk zmienny] (2; 2): [synowie Efraim] ácż ſrodze łuki ſwe byli znápináli/ A coż kyedy ſromotnye ſámi tył podáli [intendentes et mittentes arcum conversi sunt in die belli Vulg Ps 77/9]. LubPs R6; Arcum tendere, Luk nápiąć. Mącz 444a, 445b; PaxLiz C4.

»nosić (a. nieść) łuk« (3): niech ſię też ruſzą rycerze/ Kuſz y Fut/ ktorzy noſzą tarcż/ y Ludimowie ktorzy noſzą a ćiągną łuk [arripientes et iacientes sagittas]. BudBib Ier 46/9, 2.Par 12/2; KochProp 12.

»puścić strzelbę (a. grad żelazny) z łuku; strzała z łuku wypuszczona« = librare telum Mącz [szyk zmienny] (5:1): Maurowie ſtrzelbę puśćili ták ruſznicżną iáko z łukow BielKron 448, 129v, 451; Mącz 68a, 192c; A potym zápalczywą chęćią Tátárowie grad żelázny z łukow ná Litwę gęſto puśćili StryjKron 417.

»spuścić, spuszczony łuk z cięciwy« = remittere arcum, arcus retentus Mącz (1:1): Remittere arcum, Spuśćić łuk z cięćiwy. Mącz 227a, 445d.

»strzelać (a. (po-, prze-, za)strzelić ) (się) z łuku (a. łuki); strzelba z łuku« = emittere arcu sagittas Mącz; dirigere arcum Calag [szyk zmienny] (43:4): ięzyk tákowy fáłeczny/ áno ſie mnie zda ſkodliwſſy niżli by kto ku mnie ſtrzelał znátęſſego łuku RejPs 189; GroicPorz mm3; [Borzywój] łanią poſtrzelił z łuku BielKron 322v, 8v, 57v, 59, 66, [842] (24); Mącz 226b; GórnDworz Ev, K; HistRzym 101v; RejZwierc 26v; gdy [Antonijus] obacżył gęſtą ſtrzelbę z łukow [...] kazał ſwoim ſtánąć ćiáſno/ á záſklepić tarcżámi wierzch woyſká wſzyſtkiego BielSpr 42v, 4, 16v, 24, 52, 68 [3 4.]; BudBib 1.Reg 31/3, 1.Par 12/2; ModrzBaz 110; Calag 583a; SkarŻyw 422; StryjKron 175; CzechEp 110; SarnStat 16.

»z łuku (strzałami) szyć« (2): Káżdy z Tewkrow niech znáki poda męſtwá ſwego. Kto prędki do zawodu/ kto oſzcżepem bije/ Abo z łuku tęgiego kto ſtrzałámi ſzyie [lenibus ... sagittis seu crudo fidit pugnam committere caestu]. ModrzBaz 118; StryjKron 642.

»z łuku ugodzić« (1): Bo gdy ſie potykáli/ on ná zádku chodził/ Owa przedſię ktożkolwiek z łuku weń vgodził. HistHel D2v.

»łukiem władać« (2): Ták rosć [!]/piękny Michniku/ iákobyś poſpieſzył Wiekiem/ á oczy ieſcze dźiádowſkié náćieſzył/ Siedząc ná dźielnym koniu/ y łukiem władáiąc/ Albo kopiią głádką w piersćień vgadzáiąc KochFr 122; KochPs 115.

»łukiem wojować« (1): tákże ſpráwą idą [Tatarowie] iáko y przodkowie ich/ łukiem á ſzáblą woiuiąc BielSpr 67.

»zabić (a. ubić), zabit z łuku« (3:1): W ten cżás zábit z łuku Woiewodá sędomierſki z do mu Hábdank. BielKron 374v, 324v, 401v; [Rzymianie tak miernie ciskali z proc] iż máć nie dáłá dziećięćiu ieść áż pierwey ſwoy cel vbił tákież ſtrzáłą z łuku BielSpr 4v.

Wyrażenia: »cięciwa u (a. do) łuku« (4): Corda, Cięćywa v łuku álbo v kuſze Mącz 65c; gdy im w bitwie do łukow cięćiw nie doſtawáło/ dzyewki y niewiáſty wárgocże ſwoie vrzynáły á cięćiwy kręćiły BielKron 129v, 24v, 152.

»gotowy łuk« (1): Lew/ od mnogiey zgráiey będąc oſkoczony/ Y od tyśiąc łowcow z gotowemi łuki/ Blizſze zágubiwſzy/ drugie ſtráſzy huki. SzarzRyt C2.

»krzywy łuk« (1): Ruſſacy grad żelazny tym ſmieley puſzczáią/ A ſtrzáły z krzywych Lukow ſwiſzczące latáią StryjKron 230.

»łuk prosty« (1): Rycerſtwo wſzyſtko zá zbroie y páncerze [...] ſkory/ Niedźwiedzie/ y Wilcze/ [...] nośili. Broń záś łuk proſty StryjKron 265.

»strzała z łuku« (12): RejPs 195; Tego to potym [Bretysława] Loktek Werſzowſki zábił ſtrzáłą z łuku BielKron 324v, 57v, 66, 129v; OrzQuin S4v; RejAp 56v, 58; BielSpr 4v; BudBib 1.Par 12/2; StryjKron 230. Cf »z łuku strzałami szyć«.

»na strzeleniu, strzelbiszczu z łuku (a. z łuka), na przestrzał łuku, jako z łuku strzelić (a. strzelenie)« = na odległość lotu strzały (6:1:1:2): porzućiłá dziećię pod iednym drzewem/ [...] y odeſzłá: śiadſzy náprzećiwko opodal ná ieden przeſtrzał łuku [seditque e regione procul quantum potest arcus iacere]. Leop Gen 21/16 [przekład tego samego tekstu BibRadz, BielKron 12v]; BibRadz Gen 21/16; niektorzy rohátynámi ćiſkáli ták dáleko iáko z łuku ſtrzelił. BielKron 451, 12v, 265, 451; Mącz 13c; á thák ná ſtrzeleniu z łuku od Ceſárzá poſpolity Lud idźie. BielSpr 53v; StryjKron 390; Phil D4.

»strzelec z łuku (a. łuka), w łuku« = iaciens arcu PolAnt; sagittarius Calep [szyk 7:1] (7:1): Ian Zerechem [przybył] z dwiemá tyſiącomá/ pieſzych z łuku ſtrzelcow niepoſpolitych BielKron 307, 434v; BielSpr 42v, 51v; Potym zwaliłá ſię bitwá ná Saulá/ y (marg) Wł/ nálezli go ſtrzelcy mężowie w łuku. (‒) przyſzli nań ſtrzelcy (ktorzy ſtrzelaią) złukow BudBib 1.Reg 31/3, Ps 77/9; Calep 938a; KmitaSpit C5v.

»żyłowanie [= naprężanie] łuku« (1): Sicut in Sagitta, Srzodek/ Roſczepek álbo ſpárá ſtrzały/ która ná cięćywę bywa wſádzona/ gdy chcą z łuku puśćić/ Też żyłowánie łuku. Mącz 68a.

Szereg: »łuk, (i, a, albo) strzały; łuk z strzałami« (8;3): ZapWar 1517 nr 2233, 1539 nr 2595; máluią go [Kupida] z łukiem á s ſtrzałámi z záwiązanemi ocżymá/ známionuiąc ſlepą miłość. BielKron 24, 87, 294v, 443, 447, 452v; trudno ieſth ſtrzelcowi/ dzierżąc łuk w lewey ręce/ w práwey ſtrzałę/ záſtáwiáć ſie ſzcżytem iákim BielSpr 5v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W kalamburze (nawiązanie do n-loc) (1): Roku záśię drugiégo Iánuſz twárz obróćił/ A Mars wſzyſtkie furie ná Moſkwę wywroćił Iuż/ bo z Lukow nieſtrzela/ ſáydak mu y ſtrzały Ogniem Krolá Polſkiégo wſzyſtkie wygorzáły. KochJez B.

W przen (52): Ty co ná nas powſtáyą ya ye zwycyężę ſam/ Gdyż ya y w łuku ſwoim nádzieye nic nie mam LubPs Mv; Iuż grzeſznicy łukow ſwych ſrodze zdobywáli/ Práwie wſzyſcy ſtrzáły ſwe iuż nágotowáli/ Aby ludzi ſerc práwych s pociemku ſtrzeláli. LubPs C3v; Kthoryż on ieſth co od wſchodu ſłońcá wzbudził ſpráwiedliwoſć/ wezwał iey áby przyſzła zá niem [Cyrusem]/ podał mu narody/ á podbił podeń Krole/ poddał ie pod miecz iego iáko proch/ á łukowi iego iáko ſłomę pierzcháiącą? BibRadz Is 41/2; Luk ieſt ten ſwiát/ ktorego rogi ſą pychá żywotá y żądość ocżu Then łuk trzyma łakomy cżłowiek. HistRzym 56v; KochPs 16, 53; Luk/ y ſáydak twóy/ Phaebe/ niech będźie/ lecz ſtrzáły Wſercách nieprzijacielſkich w dźień boiu zoſtáły. KochFr 12; NIe záwżdy Apollo ſtrzéla/ Ale łuk z lutnią podźiéla KochPieś 47.

łuk czego (3): on [zły] iuż mnima o niewinnem: [...] y ćiągnie nań łuk złoſći ſwoiey y mieczá vpornego ſwego dobywa. RejPs 55; Leop Ier 9/3; [wyrodkowie] Wyćiągnęli ięzyk ſwoy iáko łuk kłamſtwá á nieprawdy [extenderunt linguam suam quasi arcum mendacii et non veritatis Vulg Ier 9/3]. SkarKazSej 706a.

W porównaniach (2): Y náćiągnęli [cudzołożnicy] ięzyk ſwoj/ rownie iáko łuk omylnośći y nieprawdy [przekład tego samego tekstu SkarKazSej] Leop Ier 9/3; SkarKazSej 706a.

Zwroty: »(na-, wy)ciągnąć łuk; łuk bywa wyciągan« = arcum tendere Vulg, Modrz; intendere arcum Vulg [szyk zmienny] (11;1): Grzeſznici) kacerze złoſciwi (naciągnęli łuk) fałſzywe piſmo ſwoie aby zwodzili ludzie proſte. WróbŻołt D5v, 10/3; RejPs 16, 55; Ziemiá drzáłá/ y grunty iey/ [...] bo mocna práwicá iego [Pana]/ ktora łuk ćiągnie/ ſtrzáły iego oſtre kthore od niego bywáią wyſtrzelone Leop 4.Esdr 16/13, Ier 9/3; HistRzym 20, 57; ModrzBaz 127v; KochMRot C; GrabowSet G2; SkarKaz 706a.

»łuk nałożyć« = retendere arcum PolAnt [szyk zmienny] (2): BudBib Ps 36/14; [niesprawiedliwi] Miecze wyięli/ łuki náłożyli/ Aby vbogie/ y dobré niſzczyli KochPs 53.

»napiąć, napięty łuk« [szyk zmienny] (3:2): LubPs B6, Kv; iuż Pan/ [...] práwie z nápięthym łukiem [arcus eius extenti Vulg Is 5/28]/ iáko o nim Prorok powiáda/ ſtoi iuż v progu náſzego RejZwierc 182; [duch zły] nápiął łuk ſwoy/ przyłożył do niego ſtrzały ſwoie/ áby mię z ſtrzaſkiem o ránę przypráwił. LatHar 587; PowodPr 7.

»postrzelać się łuki« (1): [złośnicy] Sámi ſie poſtrzeláyą tymi łuki ſwemi/ Bo ſie Pan chce opyekáć ſwoimi wiernemi LubPs Kv.

»łukiem czyście przepiorować« = dobrze władać łukiem (1): Iużći niewiem Státutem iáko nim kieruie/ Ale łukiem á ſzáblą cżyſcie przepioruie. PaprPan Y4v.

»złamać (a. połamać) łuk; łuk będzie przełomion« [szyk zmienny] (2;1): Ano ſam [zły] nieobaczy gdy łuk iego będzie przełomion/ á miecz obrociwſſy ſie przeniknie ſerce ſámego. RejPs 55; BibRadz Ps 75/4; Vſpokoił woyny aż do kráiow ziemie/ łuk złamał [arcum conteret]/ połamał kopiję/ wozy popalił ogniem. BudBib Ps 45/9 [10].

Wyrażenia: »łuk djabelski« (1): A ták gdyż łuk Dyabelſki bywa wyćiągan przećiw duſzy twey przez niektorą pokuſę/ ponurz wſzytko ćiáło twe w wodzie/ to ieſt/ cośkolwiek vcżynił myſlą/ kochánim/ przyzwalánim/ omyj ſpowiedzią HistRzym 57.

»łuk Kupida« (1): Tylko cie o tho proſzę/ prze oycá twoiego/ Prze łuk/ prze ſtrzały/ brátá Kupidá miłego. PudłDydo B4v.

»łuk niepochybny« (1): A wáſzé prętkié ſtrzały/ álbo łuk co cżyni Niepochybny/ o Phoebe/ y mśćiwa bogini KochTr 15.

»łuk nieuchroniony« (1): Bo ná wet tył podádzą ſromotnie/ á w oczy Twóy łuk nieuchroniony przedśię im záſkoczy. KochPs 29.

»łuk surowy« (1): Ani łuki nam ſurowé/ Mogą ſzkodźić gdy gotowé/ Oko Páńſkié tuż czuiemy ZawJeft 15.

»łuk waleczny« (1): Ná kray świátá oſtáteczny/ Skruſzył tęgi łuk waleczny [arcum conteret Vulg Ps 45/10]/ Potłukł zbroie nie pożité/ Spalił tarcze nieprzebité. KochPs 69.

»łuk wojenny« (2): Sniego [z domu Judy] węgieł/ ſniego kołek/ ſniego łuk woienny [arcus proelii]/ ſniego wynidzie wſſelki Poborcá záraz. Leop Zach 10/4; BudBib Zach 10/4.

Szereg: »(ani) łuk, (ni, i, albo) strzały; z strzałą łuk« [szyk 5:2] (6;1): Sam Pan potárł łuk y ſtrzáły á połamał zbroyę/ Chcąc nam ták náwſſem okazáć dziwną możność ſwoyę. LubPs M4; HistRzym 56v; KochTr 15; GrabowSet G2; OstrEpit A3v; Apollo ſwoy pálec ćwicżony Báwi: Kiedy beż łuku y ſtrzał vbłágány W pośrzodku nas táńcuie Słońcem przyodźiany. WitosłLut A2v; PudłFr B4v.
a) W opisie gwiazdozbioru (6): IEſt potym druga ſtrzałá: lecz k róm [!] łuku leży/ A przy niéy łábęć bliżéy Aquiloná bieży. KochPhaen 12; Tego Centaurá przodek ná łuk oczekawa: Z łukiem páſmo wężowe/ y ćiáło náſtawa Iáſnégo Wężowniká. KochPhaen 23, 23.
Zwroty: »łuk nałożyć, nałożony« (1:1): W tym żądło iádowité Niedźwiadek połozył: W tym niepochybny Strzelec tęgi łuk náłożył. KochPhaen 19.

»łukiem władać« (1): Bo tuż zá iego [Niedźwiadka] żędłem ſtrzelec łukiem włada Náłożonym KochPhaen 12.

b) W opisie gry w szachy (2): Potym o Bábę dał ſzách Rycerz w bieli/ Tuſząc/ że mu iey obronić nie mieli. Ale ſie bárzo tą nádzieią zdrádził/ Bo ſie nań z łukiem cżarny Pop wyſádził. KochSz B3.
Zwrot: »z łukow szyć« (1): Zátym ſie wielkie zámieſzánie sſtáło/ [...] Rochowie ſrodzy z wież ná woyſko biyą/ Kápłani z łukow bez przeſtánku ſzyią. KochSz B3.
Przen (17):
a) bibl. Symbol gniewu i kary Bożej (9): Et in eo parauit vaſa mortis ſagittas ſuas ardentibus effecit. A w tym łuku nagotował nacżynie ſmierći/ á w ſtrżały ſwey pomſty ogień nałożył. WróbŻołt 7/14; Leop Iob 29/20.
Zwrot: »łuk (wy)ciągnąć (a. pociągać)« = arcum tendere Vulg (7): WróbŻołt 7/13; RejPs 55; KrowObr 1v, 220v; Wyćiągnął łuk ſwoy iáko nieprziyáćiel/ [...] wylał iáko ogień zagniewánie ſwoie. Leop Thren 2/4; RejZwierc [283]v; LVk/ wſzelákiey trwogi pełen/ y żáłośći/ Z ſtrzałą/ Pan wyćiągnął/ chcąo káráć me złośći GrabowSet R2v.
Wyrażenie: »łuk nałożony« (1): Ieſli ſye człowiek zły niepohámuie/ Pan ſwóy miecz oſtrzy/ pan łuk náłożóny Ná ręku trzyma/ y ſtrzały gotuie Smiertelné KochPs 10.
b) Moc (8): A łuk twoy [arcum tuum] (marg) Wſzytkę moc twoię. (‒) wytrącę z lewey twey ręki á wybiię ſtrzały thwe z práwey ręki twey. BibRadz Ez 39/3; BielKron 18v; przydą ná cię dni w oſtátecżnych cżáſiech/ o Gogu/ gdy ia wyſłucham wierne ſwoie/ á wytrącę łuk twoy s práwey ręki twoiey/ á zniſzcżę á zemdlę wſzytkę moc twoię RejZwierc 263v.
Zwrot: »(z)łamać łuk; łuki połamią (a. połamały) się; łuk złomiony« = confringere arcum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (2;2;1): Luk ſławnych mocarzow; teraz ieſt złomiony/ A mdłośći niemężnych zacnie vtwierdzony LubPs hh2; Ták mowi Iehowá Cewáoth/ oto ia łamię łuk Helámow/ pocżątek męſtwá iych. BudBib Ier 49/35, Ps 36/15, Ier 51/56, Os 1/5.
2. Tęcza; arcus PolAnt (4): Poſtáwię łuk moy ná obłoku/ ktory będźie ná znák przymierza miedzy mną/ y miedzy źiemią BibRadz Gen 9/13, 14, 16.
Szeregi: »koło i łuk« (1): y ná znák obietnice ſwey/ dał im tęcżę: y gdy deſzdże ſię zawezmą obiecał im to koło y ten łuk vkázáć SkarŻyw 271.

[»duha lubo łuk«: Sżoſta rzecż [...] ieſt przymirze Boże/ z Noachem oycem náſzym/ y z ſynmi iego/ y z námi iych dźiećmi poſtanowione/ tákże też y znák tego przymirza duhá/ lubo łuk/ ktory ná obłokoch widamy. BudUrzęd S2v.]

3. Wygięta łukowato do góry przednia (niekiedy też tylna) część siodła, tzw. kula; opex Mymer1, BartBydg (2):
Wyrażenie: »siodłowy łuk« (2): Opex. Sattelbogen. Siodłowy łuk. Mymer1 15v; BartBydg 102b.
4. n-loc Miejscowości [zawsze w pl] (9): Ach nievżyta śmierći / á łákoma/ Poimáłáś mężá/ ktorego świádoma Siłá Moſkiewſka/ y Gdańſk nieukłonny/ Y krwáwe Luki/ y Połock obronny. GrochKal 19; SarnStat 450, 1209; Ieśli do Luk miał ćiągnąć/ ále záżył ſztuki/ Do cżáſznik nárychtował/ á ſtrzelił pod Luki. KmitaSpit C3v.
Zestawienie: »Wielkie Łuki« (4): Pod Wielkiéś Luki przyſzedł namniey ſye nie boiąc. KochJez B; szedł [...] Krol [...] do Wielkich Łuk Więc do Pskowa, aby wswoiej ziemi czuł te woinę ActReg 6; SarnStat 421; KmitaSpit B3.

Synonimy: 2. duha, koło, tęcza; 3. łęk.

Cf ŁUKONOS, ZŁOTOŁUCZNY

KCh