[zaloguj się]
[pdf]

NAD (12882) praep

nad (12037), nade (816), skrót n. (29); nade BudBibKaw, KochMarsz, GostGospGroch; nad : nade LibLeg (60:3), BierEz (48:3), OpecŻyw (162:35), PatKaz III (42:1), HistJóz (18:1), TarDuch (247:8), FalZioł (126:5), BielŻyw (64:6), KlerWes (1:2), WróbŻołt (76:15), RejPs (277:62), SeklWyzn (21:3), RejJóz (34:7), SeklKat (26:3), RejKup (50:6), HistAl (82:6), KromRozm I (12:1), MurzHist (34:7), MurzNT (39 :5), BielKom (12:1), GliczKsiąż (31:1), LubPs (197:53), KrowObr (182:3), RejWiz (139:11), Leop (347:29), RejZwierz (41:2), BibRadz (573:27), OrzRozm (68:3), BielKron (1165:38), GrzegRóżn (13:1), KwiatKsiąż (22:3), Mącz (295:12), OrzQuin (61:3), SienLek (66:2), RejAp (241:3), GórnDworz (130:3), HistRzym (58:15), RejPos (1277:62), RejPosWiecz2 (2:2), BiałKat (49:8), BielSat (16:1), BielSen (6:1), HistLan (13:1), RejZwierc (190:4), BielSpr (52:3), WujJud (66:5), WujJudConf (35:2), RejPosWstaw (24:1), BudBib (362:25), MycPrz (10:2), BiałKaz (20:1), BudNT (62:8), CzechRozm (452:16), PaprPan (31:3), ModrzBaz (155:2), SkarJedn (160:5), KochOdpr (8:1), KochPs (81:22), SkarŻyw (409:24), KochTr (9:1), CzechEp (245:12), NiemObr (120:8), KochFr (12:2), KlonŻal (12:1), ReszPrz (24:2), WerGośc (15:2), KochPieś (20:2), KochTarn (1:1), PudłFr (15:1), ArtKanc (113:8), Calep (67:2), Phil (43:2), GórnTroas (21:1), GrabowSet (35:26), KochFrag (10:2), LatHar (232:77), KołakSzczęśl (8:2), WujNT (418:38), SarnStat (217:2), PowodPr (56:4), SkarKaz (149:9), CiekPotr (11:2), CzahTr (33:10), SkarKazSej (84:4), SapEpit (6:2), KlonWor (26: 1), SzarzRyt (9:1).

a oraz e jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. Cum I (8070):
1. O stosunkach przestrzennych (1711):
a. Wskazuje obiekt, powyżej którego coś się znajduje lub dzieje; super, supra Vulg (899): ZapWar 1508 nr 1974 (2); Kożdą trochę miodu chował/ Poſpołu go w bánię zlewał. Y powieśił go nád ſobą/ Ku śćienie kędy legał głową. BierEz Q3; OpecŻyw 21 (3); PatKaz III 126v; Ieſtli [proszki] na dnie [uryny] albo nad ſamym dnem pływaią/ tedy krzyżow y nog bolenie: vkazuią. FalZioł V 10v; Też bańki nad kolanmi ſtawiane/ ciągną krew gorączą ze wſzego ciała FalZioł V 60v (39); BielŻyw 22; GlabGad A5 (3); MiechGlab 71 (3); KłosAlg A4; WróbŻołt 103/12 (11); Wdzień gorący roſćiągnął chłodny obłok nád niemi á ćiemnoſć nocną iáko ogniem iem oſwiecał. RejPs 155v (11); LibMal 1544/84v (4); To zły znak że nad tobą ptaſzkowie lataią A iſcie wiedz iż ći ten pewny znak dawaią RejJóz I8v; RejKup k7; HistAl Hv (5); KromRozm III O3v; WSzelkie náſze krotofile y roſkoſzy ſwiátá/ ná cienkiey nići záwieſzone ſą nád námi BielKom nlb 3; LubPs G4v (16); KrowObr 33v (10); Błyſnęło ſie okrutnie/ więc pyorun vderzył/ Nád miedzyeńcem ná Cyprys gdzye ſiedzyał vmierzył. RejWiz 107v (35); Leop Gen 7/19 (30); RejFig Cc6v; RejZwierz 117 (11); WyprKr 8; BibRadz Gen 1/17 (43); OrzRozm Q3; Ná głowie też Aaron nośić będzie nád cżołem ſwym bláchę z wybornego złotá BielKron 34v (26); Talus, Koſtká w nodze nád piętą/ też ſámá piętá. Mącz 439a (23); Weźmimyſz tedy ten znák KRzyżá S. [...] przybiymy go náde drzwiámi téy wieże świętey OrzQuin M3v (2); SarnUzn D8v; SienLek 115v (21); RejAp 85v (18); GórnDworz Q8v (2); HistRzym 50 (4); ſpadł ná nie Duch s. iáko grom/ y okazał ſie nád káżdym ná kſtałt ięzyká ogniowego. RejPos 142 (39); BielSat B4 (4); RejZwierc 63 (15); Tenże Alexánder miał to w obycżáiu: gdy ſpał/ dzierżał rękę nád miednicą/ á w ręce iábłko ſrebrne BielSpr 42v (4); KochMon 27; WujJud 46v; WujJudConf 50v; BudBib Iob 38/5 (26); HistHel B2v; Zmierzyſz Brzég iáko ieſt wyſoki nád wodą Strum D13 (7); BiałKaz G3; BudNT Matth 27/37; StryjWjaz B4v; Y były ćiemnośći nád przepáśćiámi/ á Duch Boży przenaſzał ſie nád wodámi. CzechRozm 128 (11); PaprPan A3v; Oczko 11 (3); KochPs 154 (7); piętnaśćie łokiet wodá nád wſzytkimi gorámi ſtałá: y potopiłá wſzytko co żyło ná ziemi. SkarŻyw 270 (12); StryjKron 155 (2); CzechEp 175 (7); KochFr 130 (2); Niech ſię Sármátom zacnym nád ćiemieniem/ Nowym gwiazdecżká zápali promieniem. KlonŻal D4v (3); KochBr 150; KochMuza 25; To koło/ ná ośm częśći właſnie rozdźieloné: Pięć nád źiemią/ á trzy záś nieśie zánurzoné. KochPhaen 18 (8); ReszList 192; WerGośc 269; WerKaz 293; BielSen 18; Twoie nadobné lice ieſt podobné zarzy: Która nád wielkim morzem ráno ſye czérwieni KochPieś 9 (2); ArtKanc C13v (3); BielRozm 14 (3); KochWr 40; ZawJeft 13; Chorobates ‒ Zorąw nad ſtudnią. Calep 190b (8); GórnTroas 73; OrzJan 77; LatHar 346 (6); WujNT Matth 2/9 (7); W Ten czás ſczęśliwé pánowánié Królewſkié/ nietylko moc bierze/ ále iákoby perły nád nim ſie łſnieią: gdy zá wierné y życzliwe zaſługi/ [...] przyſtoyné nagrody ſwoim wiernym poddánym oddáie. SarnStat 80; WitosłLut A2v; KmitaSpit B2v; SkarKaz 274a (3); CiekPotr 31; SkarKazSej 659b; KlonFlis G2; ZbylPrzyg A2.

W połączeniach: »nad i pod« (2): zwiężyſz mu théż ogon tym obyczáiem/ nád y pod krſzczycámi/ á gdy guzy krwią nábieżą/ thákiéż ié żelázem ſpal SienLek 182v (2).

»tuż nad« (5): A ten ſláchetny Sokoł narodu ludzkiego/ Mogąc buiáć wyſoko wlecże ſie Kániego. Tuż nád zyemią nizyucżko RejWiz 65v (5).

α. O tekście pisanym (25):
αα. W skorowidzu FalZioł przy wskazywaniu miejsca tekstów omawiających określone zagadnienia (dużymi literami sygnowane są w FalZioł podrozdziały) (4): Mięſo w ranach naroſcić. [...] Liſt. 93. nad B FalZioł *3c (4).
αβ. W wywodach ortograficznych na temat oznaczania liter znakami diakrytycznymi (20): A to iſz sͮię punctowané częsͮciei tráfiały niſz niepunctowané/ a wielé punctów nad literami/ druku bynámniéi niechedożą/ i częſto kroć takié punctowané litery bywaią opuſzczoné/ ato iſz sͮię częſto trafiaią. MurzOrt B; Apices literarum, Wierzchy v liter/ á punkti nád literámi/ rozność známionuyące. Mącz 12b; JanNKar E (7); JanNKarGórn G3v (6); JanNKarKoch D4v (5).
αγ. O miejscu litery oznaczającej odsyłacz (1): wykłády pokráyne dla tego ſą wedle obiecádłá literámi náznácżone áby ſię z ſwymi mieyſcámi zgadzáły/ á dla tegożechmy ie też máło wyzſzey nad textem poſtáwili BibRadz *5v.
β. W tekstach religijnych mówiących o obecności istoty nadprzyrodzonej; często w użyciach metonimicznych (169): PatKaz III 111v; TarDuch E3v; Fiat manus tua super virum dexterę tuae et super filium hominis [...] Sthań ſie ręka twoia nad mężem prawice twey/ y nad ſynem cżłowiecżym kthoregos obie potwierdził. WróbŻołt 79/18 (4); RejPs 47 (10); RejJóz L8 (3); RejKup dd8 (3); MurzNT 216 marg; Páńſkye ocży nád ludźmi cichemi á pokornemi. LubPs I4v marg (10); SeklPieś 19v; KrowObr 79; RejWiz 95 (4); Leop Ps 66/2 (9); BibRadz Iob 34/21 (12); BielKron 96v; GrzegRóżn M2; RejAp 56v (7); HistRzym 124; duch Páńſki odpocżywa nádemną [spiritus Domini super me Vulg Is 61/1]/ dla tego iż mie Pan pomázał RejPos 244v (52); RejZwierc 206 (9); BudBib Ex 33/22 (5); CzechRozm 200 (2); Roświéć ſwą dobrotliwą twarz nád ſługą ſwoim KochPs 43 (7); KochTr 19; CzechEp 217 (2); NiemObr 102 (3); Snadź ſie drudzy chcą cżynić tu źiemſkimi Bogi/ [...] A mnie ná niebie Bogá nád ſobą nie cżuią. BielSen 8; ArtKanc K4; GrabowSet B3; LatHar 161 (4); KołakSzczęśl B4v (2); WujNT Luc 4/18 (5); PowodPr 16; SkarKaz )( 2v; CzahTr Kv (2).
γ. W przenośnych zwrotach typu: »wisieć, stać, być nad [kim, czym]« (tu często: nad głową, szyją, karkiem) wskazuje na zagrożenie, bliskość niebezpieczenstwa; imminere Cn, Vulg, JanStat; in cervicibus esse, super caput csse, ingruere, instare alicui Cn (153): BielŻyw 105; Wthen czas karanie boze a gniew Czeſſarza Tvreczkiego na mie przislo, y miecz yego bil nad glową moyą y nad wſchem pansthwem mim Chrzeſczyanſkym LibLeg 10/62; Iuz nic nieracz zawieſſac nad nami czym by ſie miał mſcic na nas wrozgnyewaniu twoim RejPs 197v (2); Sercze drżi Czarta ſię boy Bo yak kat nademna ſtoy RejKup cc7 (3); MurzHist Mv; obawamy się, aby nas nieprzyjaciel, ktory już blisko nad nami jest, [...] bez żadnej gotowości nie zastał ku ostatecznemu upadkowi naszemu. Diar 65; DiarDop 108; BielKom Gv; LubPs Z marg (2); RejWiz 193v (3); Leop Eccli 28/7; BibRadz 4.Esdr 15/15; OrzRozm 13; BielKron 203 (3); Mącz 434d; OrzQuin D4 (3); Prot A2; LeovPrzep B4; RejAp 37v (6); Stoi y on okrutny Rzymiánin nád tobą oná ſmierć twoiá ſroga RejPos 196 (50); Iako pręt nád dziećięćiem/ kiy nád chłopem wiśi/ Ták miecż goły nád krolem/ ná ćienuchney nići. BielSat N4v; Stárość ſtoi nád ſzyią gorſza niż kát ſrogi HistLan B; RejZwierc 223v (2); PaprPan Ee3v; ModrzBaz 124v (5); KochPs 55 (5); Okrutniku y pśie ſzalony/ nád ſzyią twoią/ gniew y kazń Boża wiśi SkarŻyw 546; KochMRot B4v; WerKaz 300 (2); BielSen 8; KochPieś 18; GórnRozm D2 (2); KochWr 20; PaprUp F4v; ActReg 133; Immineo ‒ Blisko ieſtem, ieſtem nad ſsiią. Calep 508a; GrochKal 25; GrabowSet S2v (3); KochFrag 19 (2); OrzJan 56 (2); LatHar 162; SarnStat 299 (3); WitosłLut A6; GrabPospR N3; PowodPr 5 (2); SkarKaz 315a (2); SkarKazSej 660a (2); Sżło o wſzytek świát nád ktorym iuż trwogá/ Pewna wiśiáłá. KlonFlis D3v; KlonWor 11; SzarzRyt C3.

W połączeniach: »pode ... nade ...« (2): RejWiz 71; Podemną ieſt doł piekielny: nádemną ieſt miecż oſtry HistRzym 94v.

»tuż nad« (14): O wſzeki tuſz potępięnie nad nami MurzNT 61; RejWiz 113; Zdrowie moię tużći iuż było nád grobem. BibRadz Eccle 51/9 (3); RejAp 25; RejPos 114v (2); HistLan E2v; BudBib 1.Mach l/38[37]; KochPs 120 (2); ArtKanc B19v; Nie oddalay odemnie/ miłośierdzia ſwego/ Bo vćiſk tuż nádemną GrabowSet F3.

b. Wskazuje obiekt (najczęściej zamkniętą przestrzeń), w pobliżu lub wzdłuż którego coś się znajduje lub dzieje; super, supra Vulg (694): Szcźeſćie niegdy dźiećię vzrzáło/ Ktore ſobie nád ſtudnią ſpáło BierEz K (2); OpecŻyw 49 (2); OpecŻywSandR nlb 2v; HistJóz B; MetrKor 57/119 (4); FalZioł I 147d (2); Potim ſpołem nad bialem Ieziorem ciągnąć wraczali ſie do ſwey ziemie Tatarſkiey. MiechGlab 17 (23); Item aby wſzy nad brzegyem rzek, [...] bily oſzadzany volno przesthy czye są grvnthy wlaſzne LibLeg 6/157 (9); WróbŻołt 136/1 (2); RejPs 33v (5); Item wyznal ze przed Rokiem v Zegrza na polyu thu nad poznanyem konya Cziſſawego vkradll LibMal 1543/73 (6); HistAl Iv (10); MurzNT Mar 1/16; GliczKsiąż P8v; LubPs F3v (3); Idzye potym nád rzeką/ y przydzye pod gorę/ Ktorey wyſokość przyſzłá áż práwie pod chmurę. RejWiz 177 (7); Leop Dan 14/35 (12); UstPraw E2v; RejZwierz 31v (4); BibRadz Gen 16/7 (25); Zebráli ſie ná Tátháry Pánowie Litewſcy mieſiącá Styczniá/ [..;] poráźili ie/ iedny v Kijowá/ drugie v Kaniowá/ drugie v Cyrkas/ długo s ſobą cżyniąc nád Dnieprem. BielKron 419v (265); Diverticulum, Kárczmá/ gośćiniec nád drógą álbo podle drógi leżąci. Mącz 487d; In vicinia urbis, Podle miáſtá/ práwie nád miáſtem. Mącz 493d (25); OrzQuin R2v (2); SarnUzn Fv; RejAp 129 (9); GórnDworz Iiv (3); HistRzym 80v (2); RejPos 127 (14); BiałKat 241 (2); BielSat M4v; KwiatOpis B3 (5); RejZwierc 33 (3); Gdy ſie tráfi nieprzyiaćiel wielki/ [...] ieżdżą nád nim [Polacy] trapiąc go ze wſzech stron z nienagłá BielSpr 71 (7); KochMon 25; BudBib Num 21/36 (24); Strum H3v; Do Fránkfortu nád Odrą potym przyiecháli/ Gdzie iuż ná miłe Polſkie gránice pátrzáli. StryjWjaz B; CzechRozm 193v; PaprPan Ddv; ModrzBaz 91; SkarJedn 401; KochOdpr kt; KochPs 160 (2); obrał ſobie Lot polá ku Sodomie idące nád Iordanem SkarŻyw 284 (11); A ten lás był nád Wilią podle puſzkárniey áż do Lukiſzek. StryjKron 400 (87); CzechEp 6; CzechEpPOrz **4v; KochJez B2 (5); NiemObr 22 (2); KochEpit A3v; KlonŻal C2; KochSz Cv; WerGośc 248; BielSjem 18 (2); KochPam 81 (2); KochPieś 37; GórnRozm D3 (3); KochProp B; ActReg 28 (3); Calep 62a (5); GostGosp 80 (4); GostGospPon 170; GórnTroas 72; KochCz B (2); OrzJan 11 (2); LatHar 738; WujNT 888 (15); JanNKar B4v; SarnStat 127 (10); y roſkwitnęli ſie iáko kwiatki nád zdroiámi wod ćiekących SiebRozmyśl E4v (2); WitosłLut A2; A w Pizáńſkim też kráiu mrowce grod ośiádły/ Y ludźi bárzo wiele nád brzegámi ziádły. KmitaSpit A3v (4); SkarKaz 162a (3); VotSzl D2v; CiekPotr 13; CiekPotr Szym )?(4; CzahTr D4 (2); Ieden nád leśnym Sanem cżyni tárgi/ Drugi nad Wieprzem/ á rzadko bez ſkárgi. Cżęſto nád Bugiem y nád Narwią drugi Leźie więc w długi. KlonFlis D4 (10); KlonWor 21 (4).

W połączeniach: »aż nad« (1): A Anyoł wziąwſzy Proroká zá wirzch głowy y z garnuſzki onemi/ poſtáwił go áż nád ſámą iáſkinią gdzie Dániel ſiedział. RejZwierc 203.

»nad ... nad« (1): Poſzedł tedy Heliaſz/ zá nim Helizeuſz/ A gdy tám nád Iordanem/ nád ſámym byli iuż. Zyąwſzy s ſiebye Heliaſz/ płaſzcż w koło záwinął/ A Iordan/ rzeká wielką/ tuż pod nimi płynął. HistHel D3.

»tuż nad« (3): RejZwierz 66v; KwiatOpis B2v; y wnet koń iákoby go wrył/ tuſz nád mieyſcem przepáśći ſtánął. SkarŻyw 508.

c. Wskazuje na zewnętrzną płaszczyznę lub punkt szczytowy obiektu, na ktorym się coś umieszcza (8): OpecŻyw 139v; epitaphium, napisz nad grobem BartBydg 50b; RejWiz 22; V Tebanow nád ſądem było zmálowano/ Krolá ſlepo/ á vſzy złote mu przydano. RejZwierz 12; BibRadz Gen 35/20; Vcżynił Iakob nád iey grobem napis/ ktory ieſzcże y dziś widáią. BielKron 16; LatHar 734; Nápiſał też Piłat y tytuł: y poſtáwił nád krzyżem [posuit super crucem]. WujNT Ioann 15/19.
d. Wskazuje obiekt, w kierunku którego ktoś się nachyla lub w nachyleniu do którego odbywa się czynność (110): [Łowiec] w tobie duſzę zátáił: By go niedźwiedź zdechłym mniemał/ A dáley go więc nie łamał. Niedźwiedź zdechłego mniemáiąc: Stal nád nim długo pátrzáiąc. BierEz 4v; OpecŻyw 100; FalZioł IV 5a; LibMal 1547/124; SeklKat Y2v; RejKup h4; HistAl A4v; KromRozm III K6; A zgárbiwſzy ſie niſko nád kielichem ták ieſztze ſſemrzeſz KrowObr 170 (6); RejWiz 125v (3); A będzie ſie modlil Aaron nád rogámi iego [ołtarza] [et deprecabitur Aaron super cornua eius] iednąc w rok Leop Ex 30/10 (4); OrzList b2v; RejFig Bb5v; RejZwierz 15; BibRadz Iob 6/5 (6); BielKron 373 (13); Mącz 484c; SarnUzn H5v; oná przed żáłośćią omdlawſzy vpádłá/ á długo nád nią ſthali/ á oná nie nie mowiłá. HistRzym 36v (2); RejPos 47; Ieſli kto ieſt miedzy wámi chory/ niech przywiedźie Kápłanów kośćielnych: á niech ſye nád nim modlą BiałKat 381 v; GrzegŚm 49; HistLan B4v; WujJud 161; BudBib Iob 31/10 (3); BudNT Iac 5/14; StryjWjaz D2v (5); KarnNap E4; SkarJedn 347; KochPs 84; y śiadwſzy nád onymi ſkorupámi/ iadł to z ziemie co ſię vwárzyło. SkarŻyw 121 (14); KochTr 4; MWilkHist H2v; potym ſámá náchyliwſzy ſie nád dołem/ pytáłá ich/ iáko ſie tám macie Pánowie Swátowie y kazáłá ich ziemią żywych záwálić. StryjKron 122 (2); CzechEp 418; KlonŻal B2; KochWz 138; Zakonnicy [...] mowili długo modlitwy y Exorcyzmy nád kámyſzcżki/ áby ſię sſtáły pieniądzmi iáko pierwey były WerGośc 218; WisznTr 8 (2); PudłFr 46 (3); ArtKanc F15; GórnTroas 29; KochFrag 51; Y niewiem [c]żemu nád chlebem znáku tego/ cżártom ſtráſzliwego vżywáć nie mamy LatHar 57 (5); WujNT 559 (8); KlonFlis H3v; Mowili drudzy/ ſtoiąc nád złodźieyſkim trupem: Otoż tobie niecnoto/ coś żył náſzym łupem. KlonWor 25; Ieſli kto w dobrey ſukni y z bogátym trzoſem: Nád tym [ksiądz] długo ſzermuie dzwonkiem y kutaſem. KlonWor 48.
2. O stosunkach czasowych (23):
W wyrażeniach przyimkowych typu: »nade dniem, nad zachodem itp.« wskazuje zbliżająca się porę (23): OpecŻyw 14v; FalZioł V 30v; dniá áni świátłá żadnego v nich nie máſz iedno noc przez cáłe trzy mieſiące vſtáwicżnie tylko cżáſu godziny południá ták ſię trochę ćiemnośći obiáśni/ iáko v nás nád ſwitánim álbo kiedy zorzá gáſną. BielKron 295 (3); Mącz 317a (7); GórnDworz S6v; RejPos 221v; HistLan C3; nád wiecżorem dniá tego gdy ſię zeyść mieli: zmowiwſzy ſię z pogáńſtwem/ ſzli iáko nieprzyjaćiele SkarŻyw 519 (3); WerGośc 247; Achilles nádedniém vkazał ſię Talthybiuſowi, gromiąc Gréki, iż odćiągnąć chćieli GórnTroas 6; WisznTr 30; ſługá twoy Iob wſpomina/ o káżdym cżłowieku mowiąc: náwiedzaſz, go nád świtániem/ á wnetże go doświadcżaſz. LatHar 240 (2).
3. Wskazuje obiekt uczucia bądź działania lub stanu wywołanego przez uczucie; wobec kogo, w stosunku do kogo; in, super Vulg (3169): tym piſmem [...] twoy nád vbogim cnotliwy vczynek chcę ná wieczność dáć. March1Wiet Av; OpecŻyw 17v (4); OpecŻywSandR 5; HistJóz Dv; WróbŻołt 127/6; BOże ktory maſz wſſytkę możnoſć wſſelkiey pomſty nád kożdem/ podnieśſie ná groznem máieſtaćie twoim RejPs 139 (25); LibLeg 10/150v; LudWieś A4; RejJóz O6 (3); SeklKat M; RejKup ſ3 (2); HistAl F8 (2); MurzHist F3v (2); LibMal 1553/178; Iż tho záwżdy ieſt napewnieyſży znák łáſki bożey nád námi/ gdy bacżemy iż ſie prawdá Ewánieliey ſwięthey rozmnaża ná ſwiecie. LubPs bb4v marg (30); GroicPorz r4 (5); KrowObr 164; RejWiz 53; Zmiánká thu ieſt o zdrádzie Iudaſſowey nád Pánem Chrystuſem/ y o nienawiści Zydowſkiey prećiwkoź [!] niemu. Leop Ps 108 arg (11); RejZwierz 3; BibRadz 2.Par 28/13 (4); OrzRozm C3v (4); zábito bękártá Piotrá Aloizyuſá iego oycá dla iego nieſláchetnego á brzydliwego záchowánia y okrućieńſtwá nád poddánymi cżego Boże y ludzkie práwo broni. BielKron 236; Zebrawſzy ſie ná nie Ianuſz Siedmigrocki Woiewodá/ [,,.] poráźił niektore v Temeſzwáru tám nowe męki nád nimi wymyślał BielKron 413 (16); OrzQuin N4v marg (2); wiemy iáko ieſt ſroga pomſtá Páńſka nádekrwią cżłowieká niewinnego RejAp 179v (26); Bo iednych náucżył nabożeńſtwá: drugich goſpodárſtwá/ tych mieſzkánia w małżeńſtwie: owych miłoſierdzia nád właſną krwią/ áby oicow ſwych ſtárych nie zábiiáli GórnDworz Ii4; Tá pánná gdy iuż obacżyłá ono wypełnienie woley Páńſkiey nád ſobą/ wneth biegłá/ [...] do Elżbiety ſwiętey RejPos 303v (81); RejPosWiecz3 98; Grzechy twe Iáłmużną odkupuy/ á niepráwości twoie nád vbogimi lutośćią. KuczbKat 420; Co zá przycżyny ſą gniewu Páńſkiego nád nami. RejZwierc 195 (24); WujJud 92v (3); Potym gdy ſię Krol z Cylicyiey wroćił/ tedy ludowie oni ktorzy byli w mieście [...] ſkárżyli przed nim o nieprzyſtoyne morderſtwo nád Oniaſzem [propterea quod sine causa Onias interfectus fuerat]. BudBib 2.Mach 4/36 (15); CzechRozm 243v (3); KarnNap A3v; Słucham ia/ czym mię móy pan odpráwuie: Pokóy nád ludem ſwoim obiecuie KochPs 127 (6); Tám ſię iáwnie iego świątobliwość cudy niemałemi nád choremi/ oſławiłá SkarŻyw 336; z wielkiego politowánia nád nim/ kazał mu iednego koniá/ z tych ktore mu były polecone/ wziąć. SkarŻyw 527 (38); CzechEp 28 (2); WerGośc 250; ArtKanc D13 (2); KochWr 32; ActReg 108; Matricidium ‒ Mordnad ſwą mathą [!]. Calep 642b (2); GostGospSieb +2; Phil O4 (3); Boże miłośierny/ źrzodło wſzech lutośći/ Nád ſpráwą rąk twoich/ wſzędy łáſki dośći GrabowSet Qv (2); OrzJan 14; LatHar 146 (7); WujNT 854 (9); WysKaz 12; O tákim tedy Słowie v Bogá świát niewiedźiał: áż gdy czás miłośći y miłośierdźia Bożego nád námi przyſzedł. SkarKaz 486b (13); PowodPr 27; GosłCast 24; Przeto czuyćie o tákiey pladze Bozkiey nád wámi/ iż P. Bog dopuśćił pomieſzánie rad y rozumow wáſzych SkarKazSej 660a (3).

W konstrukcjach z przymiotnikiem (48): BierRaj 23 (2); Dobroć oddaway á nad nędznymi lutoſciwy byway. BielŻyw 19; ſnadz y to niemniey błogoſláwiony ktory zna miłoſiernego być páná ſwego nád ſobą. RejPs 213 (3); RejKupSekl a4; nigdi nye należy oycowi nád ſyny á dziećmi ſwemi okrutnem á ſrogiem być/ yáko nád inſſemi obcemi ludźmi GliczKsiąż G2 (3); LubPs L4 marg (2); Mśćiwy Pan nád głownemi nieprzyiaćioły ſwemi/ y gniewáiący ſie ná przećiwniki ſwoie [ulciscens Dominus in hostes suos]. Leop 2.Esdr 1/2 (2); BibRadz Prov 14/31 (4); Nerothe o Redámáſy bądź nád poſłem miłośćiwy. BielKron 322 (8); Też ieſzcże maſz náukę/ iáko maſz być miłoſiernym nád nieobácżnym vpadkiem iego. RejPos 181 (7); BielSat [I4]; RejZwierc 257; BiałKaz I3; CIebie/ o boże niezmierzony/ Brzmiéć będą moie wdźięczné ſtrony. Ciebie dobrégo nád dobrémi/ A ſurowego nad [!] grzéſznémi. KochPs 150 (3); SkarŻyw 99 (2); BielSjem 13; ArtKanc 19v; Złośliwym ſrogi/ ſkromnym miłośćiwy/ A nád niezbożnym ſpráwiedliwie mśćiwy. ZawJeft 17; GórnTroas 52; GrabowSet V3v (2); SkarKazSej 662a.

W konstrukcjach z nazwą sprawcy czynności (17): PAnie boze naſz ktoryś ieſt prętkiem ſſafarzem nad nami hoynego miłoſierdzia ſwego RejPs 87v (2); MurzHist Nv; KromRozm III L4; Nie bądź kátem nádemną nie traṕ myſli moiey BielKom E3; LubPs O6v marg; RejWiz 170v; pámiętam Alexándrze co bog twoy ociec powiedał/ iż miáłá vrodzić nádemną pomśćicielá/ ieſli żonę iną poymę. BielKron 123v (2); Parenticida, Męzobóycá nád oycem álbo mátką ſwoyą. Mącz 278c (2); RejPos 197v (2); RejZwierc 265v (2).

~ W połączeniu: »nad ... nad« (1): Pan záſię głośno woła w przykazániu ſwoim/ Abyś nie był morderzem nád bliźnim nád twoim. RejWiz 134v. ~

We frazach typu: »(co) jest, dzieje się, staje się, okazuje się, trwa itp. nad [kim]« (471): Item yeſly nath thakym gwalthownykyem zamordowanye sthalo ſſyą o thakyego nycz nyema bycz mowyono. MetrKor 34/135v; BierEz K3; FalZioł +2v; WróbŻołt 130/2 (4); Abowiem mocnie ieſt vtwierdzoná nád námi ſwięta łáſká iego/ á prawdziwe miłoſierdzie iego ták będzie nád námi trwáło iuż ná wieki. RejPs 172v (22); RejJóz C5 (3); czo bila boza wolya tho ſſye nad namy ſtbalo y na polnylo ſzye nad hoſpodarmy naſchemy y nad namy y nad naſcham zyemyam LibLeg 11/166 (5); SeklKat R3v; RejKup p5v (2); MurzHist L2 (2); MurzNT Luc 3/2; Ale temu ktory w tobye ma ſwoye vfánye/ Nád tym twoye miłoſierdzye łáſkáwye ſie sſtánye LubPs H4; Gdyż on ſam yeſt mym Bogyem á opyekálnikiem/ Nic ſie zle nye może sſtáć nádemną nędznikyem. LubPs O6v (24); Tu w tey mierze ieſt wielka nieſpráwiedliwoſć/ á nieznośne okrućieńſtwo nád właſnymi dźiedźicmi GroicPorz gg2v (2); KrowObr 138 (3); RejWiz 181v; Abowiem nád złodzieiem záwżdy ieſt ſromota y pokuthá/ á nád dwuięzycżnym przeklętſtwo co gorſſe [super furem enim est eonfusio et paenitentia, et denotatio pessima super bilinguem] Leop Eccli 5/17 (9); RejZwierz 13 (3); BibRadz Gen 9/2 (27); OrzRozm A (2); Zadna litość nád dzyećmi y nád śirotkámi nie będzye. BielKron 135v (6); OrzQuin N2v; RejAp 197v (30); A ieſliże mi powie iż mu ſie nie podobam/ gotowem ná wſzytko/ á ſie dzyeie nádemną ſwięta wola iego. RejPos 213v (236); BiałKat 148v (2); BielSat G3v; A tákiemby przykłádom ſnadź y końcá nie było/ co ſie nád wiernemi á czo nád niewiernemi záwżdy sſtawáło. RejZwierc 263 (32); WujJud 189; WujJudConf 16; BudBib Ps 116/2 (3); HistHel C3; BudNT przedm b7 (2); CzechRozm 118 (2); Niema ludzkiego nád nią politowánia SkarJedn 389 (3); KochPs 110 (2); SkarŻyw 348 (6); CzechEp 314 (3); KochFr 110; ReszPrz 92; [Sychymici do szczątku wytraceni są] nie dla cżego innego iedno dla zgwałcenia/ ktore ſię sſtáło przez Sychemá/ nád pánną Dyną/ corką Liey. WerKaz 296; BielSen 17; ArtKanc Q20 (3); GrabowSet H3 (2); KochFrag 51; A miłośierdźie twoie wiekuiśćie pokázuie ſię nád temi/ ktorzy ſię ćiebie boią LatHar 563 (5); KołakSzczęśl C4; WujNT 589 (3); WysKaz 7 (2); PowodPr 19; SkarKaz 386b; CiekPotr 63; Alić z twarzą weſołą ſtánął mąż przedemną/ W rękách lutnię trzymáiąc/ ſtrách ſię wſzcżął nádemną. SapEpit A2.
W zwrotach typu: »doznać, otrzymać, wziąć łaskę, miłosierdzie itp. nad sobą « (94): racz łaską ſwoią tak ochędozyc nas: iſz bychmy znali nad ſobą kwitnące błogoſlawienſtwa ſwiętego boſtwa thwoiego RejPs 199v (12); A oná niebożątko zá ſwe náśmiewánie/ Wzyęłá ſrogie nád ſobą od Páná ſkaránie. LubPs A6 (32); GroicPorz c4; BibRadz I 291a marg; OrzRozm D; BielKron 158 (2); leżąc w grzechu ſwoim/ iuż wypadł z łáſki á z miłoſierdzya Páná ſwoyego/ á iuż żadney ſtrażey áni błogoſłáwieńſtwá iego nie cżuie nád ſobą. RejPos 176 (16); RejZwierc 33 (4); A pokoiu też tego o ktorym Prorocy mowili/ nád ſobą doznawáią. CzechRozm 112v (5); KochPs 46 (2); SkarŻyw 118 (3); CzechEp 369; NiemObr 121; WerKaz 297; GórnRozm A4v; Teraz iż iárzmo ćiężkié Amońſkié ćiérpieli/ Y oſtrość gniewu z żalem nád ſobą widźieli ZawJeft 5; ActReg 77; GostGosp 20; Doznał też nád ſobą teyże nienawiśći on Aryſtydes ſławny Phil K4 (2); OrzJan 14; LatHar 429; WysKaz 11; Leć przećię w miłoſierdźiu twym nádźieię mamy/ Ze łáſkę twą nád ſobą wrychle otrzymamy. CzahTr G3v (2); SapEpit A4v.

»zmiłować się, mścić się, srożyć się itp. nad [kim]« [w tym: w formule modlitewnej: zmiłuj się (a. zlituj się) nad nami (a, nade mną) (611)] (1317): BierRaj 19v (5); BierEz F4 (13); O miloſierny oytcże/ ij gdzie ieſt twoie ſmilowanié cżemu ſię niechceſs ſmilowatz nad twym ſynem anij nad iego matką? OpecŻyw 89 (36); PatKaz II 34 (6); PatKaz III 105 (3); HistJóz Dv (2); MetrKor 46/46 (9); Iezu ienżes od rodziczow przez thrzy dni ſzukan á w koſciele nalezion był. ſmiłuy ſie nad nami. TarDuch Bv (265); BielŻyw 151 (7); WróbŻołt L5v (25); LibLeg 11/44 (3); á wżdy ſie też czáſem ſmiłuy nád ſlugami ſwemi/ áby ſie też niezáwżdy ſrożył gniew twoy nád námi. RejPs 135 (19); SeklWyzn Gv; RejJóz L5 (3); SeklKat I2 (4); Alie poky duſſa ſtoyj Przy cżielie niechay niebroij Carth nadnią/ a wtwe ymie Wſſytko złe niechay zagjnie RejKup p3v (6); RejKupSekl a5 (2); HistAl K2 (2); KromRozm I Bv; MurzHist F3v (7); MurzNT Mar 10/48 (6); KromRozm II i3v; KromRozm III P4v; Diar 66 (4); Nyechayże tedy nye okrutnyeyą rodzicy nád płodem ſwoim/ nátury niech ſlucháyą GliczKsiąż C8v; LubPs cc4 (33); Páni zlutuyſie nád námi záginionemi zbáwićielko wyſluchay łkánie ſercá moiego KrowObr 152v (24); RejWiz 137 (5); Leop Ier 50/15 (65); RejZwierz 30v (4); BibRadz Gen 39/21 (67); boy ſye Bogá: ktory thy kácerſtwá ſrogo nád Krolem náſzym y nád námi káráć będźie OrzRozm G2 (6); proſzę ćie záchoway mię przy ſobie/ á ia ſie mśćić będę nád thym okrutnikiem krzywdy ſwey. BielKron 353v (97); Mącz 224c (8); OrzQuin D2v (5); Prot Bv; RejAp 98 (7); GórnDworz S7v (5); HistRzym 58v (6); RejPos 168 (115); BiałKat 56 (4); BielSat [14] (4); GrzegŚm 60 (2); HistLan D2; KuczbKat 375 (4); Zmiłuymyſz ſie ſámi nád ſobą/ nád domy náſzymi/ nád dzyatkámi náſzymi/ nád tą ſławną oycżyzną ſwoią/ y nád wſzythkim zebrániem ſwoim RejZwierc 265v (18); BielSpr cv; KochMon 20 (2); RejPosWstaw 44v; BudBib Ez 25/12 (28); BiałKaz K3v; zmiłuię ſię nád kim ſię zmiłuię y pożałuię kogo pożałuię. BudNT Rom 9/15 (5); StryjWjaz A3v (2); CzechRozm 183v (13); PaprPan Hh4v (3); ModrzBaz 105 (7); SkarJedn 170 (5); Długoż ſye paſtwić będą ći ſproſni pogánie Nád námi? KochPs 110 (12); SkarŻyw 107 (23); StryjKron 542 (10); CzechEp 106 (9); NiemObr 68 (2); KochWz 140; WerGośc 250; WisznTr 24; BielSen 16; BielSjem 20 (2); ArtKanc L12 (25); BielRozm 23; GórnRozm Dv (2); KochProp 7; PaprUp Fv; Obsaeuio – Srozęſię nad inim. Calep 716a; GrochKal 28; Phil E (3); GórnTroas 52; GrabowSet N (12); OrzJan 71 (4); LatHar 342 (146); KołakSzczęśl B4; záwołał/ mowiąc: Iezuſie ſynu Dawidow zmiłuy ſię nádemną [Iesu, fili David, miserere mei], WujNT Luc 18/38 (28); SarnStat 716; SiebRozmyśl E2v (4); KlonKr D3 (2); PowodPr 66 (2); SkarKaz 279a (11); CiekPotr 46; CzahTr G4; SkarKazSej 696a (6); Lecz ſie wprawdźie obawiam/ by ſie nie zemśćiłá Nád ſobą właſną ręką/ by ſie nie zábiłá. GosłCast 60; KlonWor 65 (4); SzarzRyt A4v (3).

»okazać (a. uczynić, a. wypełnić itp.) miłosierdzie (a. łaskę, a. srogość) itp. nad [kim]« (760): BierRaj 19v; Miły lewku nie zábijay/ Láſkę nádemną vdziáłay BierEz M4v (3); To naſmiewanijé ij ijné rozmaijté nad nijm cżynili/ a wſſakoż nierzékl ijm za to przykrégo ſlowa OpecŻyw 109v (5); PatKaz II 54; TarDuch D4 (3); FalZioł +2d; BielŻyw 148 (2); MiechGlab 33 (2); nie czyń ſmiłowania nád wſzytkimi ktorzy grzechy popełniaią [non miserearis omnibus qui operantur iniqitatem]. WróbŻołt 58/6 (7); ty miły panie ſprzyrodzoney boskiey dobrotliwoſci twoiey nic teſz inſſego iedno wſſytko dobre nad nami ſprawuieſz RejPs 102 (56); LibLeg 11/64 (4); Pawel Zripyna pogymani o mązoboyſthwo okruthne, ktore nad goſpodinya ſwa, a Cleophaſką [...] yeſth popelnyll dlya pyenyedzi LibMal 1543/76 (2); SeklWyzn b4; RejJóz 16 (10); SeklKat E3v (4); RejKup p4v (9); HistAl B4v (4); HistAlHUng A4; MurzHist C2v (9); MurzNT Matth 17/12 (2); Diar 89; LubPs F2 (56); A gdy iuż obwiniony práwem będźie przezyſkan/ Sędźia Exekucyą nád nim cżyni. GroicPorz Cv (6); KrowObr 65 (2); RejWiz 178v (3); [Bóg] znoſił w wielkiey ćierpliwośći nácżjnie gniewu godne y zátrácenia áby okazał hoyność chwały ſwoiey/ nád nacżynim miłoſierdzia [ut ostenderet divitias gloriae suae in vasa misericordiae]/ ktore zgotował ku chwale Leop Rom 9/23 (9); UstPraw A4; LeszczRzecz A6; RejZwierz 59; BibRadz Ier 36/31 (54); OrzRozm I3v; Niemce/ Włochy/ y ine kráiny áż do Fráncyey podmánił/ y wielkiey okrutnośći nád nimi vżywał BielKron 151v; przyiecháli poſłowie s Prus od ſláchty y mieſzcżan [...] poddawáiąc ſie pod obronę krolowi y, pod poſłuſzeńſtwo/ ábowiem Krzyżownicy wielkie złośći á drapieſtbwá nád nimi wymyśláli/ to ieſt żony od mężow bráli gwałtem/ tákież y dzyewki BielKron 391v (74); Miserator, Miłośnik ten ktory lutość á miłośierdźie nád kim okázuye. Mącz 224c (3); OrzQuin X2v; RejAp 170 (14); GórnDworz Y6v (5); HistRzym 42 (5); RejPos 26v (177); BiałKat 213v (3); KwiatOpis D; HistLan Cv (2); Pátrzayże ieſliże iuż Pan nie pocżyna pełnić pocżęśći nád námi tych obietnic ſwoich? RejZwierc 192 (16); BielSpr 52v (3); WujJud 151 (2); WujJudConf 15v (2); RejPosWstaw 44 (3); BudBib 2.Reg 13/16 (17); HistHel C3; CzechRozm 69v (6); PaprPan Lv (2); KarnNap C2; ModrzBaz 127 (8); Obiaẃ nádemną niewyſłowióné Swé miłośierdźié KochPs 21 (17); SkarŻyw 135 (25); KochTr 19; StryjKron 667 (3); CzechEp 350 (7); NiemObr 39 (2); KochWz 141; WerGośc 249 (2); WerKaz 295; WisznTr 18; KochPieś 39; okázuię miłość ſwą/ nád tyſiącmi mnie miłuiących/ á Mandatow moich ſtrzegących. ArtKanc M6 (10); GórnRozm D3 (2); PaprUp B (2); ZawJeft 41; ActReg 116 (3); Phil C2 (5); GórnTroas 26 (3); GrabowSet E2 (8); LatHar 423 (26); RybGęśli A2v; WujNT Hebr 8/8 (8); WysKaz 21; y nigdy ſłowem áni vczynkiem będźiem wſpomináć tych nieprzyiáźni: áni iákiey pomſty nád niémi czynić [nec de illis unquam aliquam sumere ultionem JanStat 822] SarnStat 1103; SiebRozmyśl D (2); KlonKr A3; PowodPr 32; SkarKaz 348a (5); VotSzl B3; CiekPotr 23; CzahTr L3v (2); á kto okrutny ná bliźniego/ y nie cżyni miłośierdźia nád nim/ záślepnieie w rozumie ſwoim SkarKaz 662a (5); KlonWor 45 (2).

»mieć litość (a. miłosierdzie itp.) nad [kim]« = habere patientiam, a. misericordiam in aliquem Vulg (100): Kánia kiedy przelatáłá/ W śidło ſie vmotáłá: A gdy w ſwym zdrowiu wątpiłá/ Myſzy o pomoc prośiłá. Myſz choćia ią znáłá kánią/ Miłośierdźie miáłá nád nią BierEz P3 (7); OpecŻyw 82v (9); PatKaz II 54v (2); HistJóz B4v; TarDuch B3; BielŻyw 168; GlabGad D2v; MiechGlab 55; WróbŻołt T8 (2); SeklKat S4; HistAl G2v; KromRozm I N4v; Czo zá ćirpliwość mieć máią wyerni nád złymi náucżycielmi LubPs ee3v marg (3); GroicPorz pp2v; KrowObr 22 (2); RejWiz 109v; Leop Matth 18/26 (4); RejZwierz 142; BibRadz Prov 24/21 (2); BielKron [842]v (3); Arcadii quaeso miserescite regis, Proſzę mieycie lutość nád Arcadeyskim krolem. Mącz 224c (5); GórnDworz Q2v (3); HistRzym 6 (5); RejPos 248v (10); BiałKat 146; BudBib Bar 5[6]/37; Záprawdę nie ieſt godźien w przygodźie ſwey miłośierdźia drugich/ ktory nád nędznemi niema zmiłowánia [qui calamitosorum non miseretur]. ModrzBaz 68v; SkarJedn 380; KochPs 162 (2); SkarŻyw 52 (3); KochPieś 50; ArtKanc I18v (2); Commiseratio – Lutoſzcz ktorą mąm nad drugim. Calep 223a; GrabowSet N4; LatHar 95 (4); WujNT Matth 18/26 (2); niektorzy iákoby nád niemi miłośierdźie máiąc [quasi eisdem compatientes JanStat 579]/ ono imieniém opieki ná ſwą pracą y w obrónę biorą SarnStat 584; SiebRozmyśl D (2); PowodPr 11 (3); SkarKaz 278b (4); Właſnie to Boſka, litość mieć nád żebrakámi. CiekPotr 63; KlonWor 49.

4. Wskazuje obiekt podlegający władzy, opiece, przewadze, wpływom; in, super Vulg, Cn, JanStat; supra Vulg, JanStat (2295): BierEz P2v; Vłożił też krołom moc nad boiowanim, mądrim á vcżonym ſądy w prawie BielŻyw 26; LibLeg 10/148 (2); RejPs 137v (17); SeklWyzn 3; RejJóz P4 (3); RejKup o6; Dámy wam nád Medy y nád Perſi krolewską doſtoynoſć/ ábyſcie pożywáli zwycięſtwá HistAl F5v (3); KromRozm I E3v; KromRozm III N5v (10); Diar 88 (2); Kto zwirzchnośći nád ſobą nie cżuie/ We wſzech zbytkach żywot ſwoy ſpráwuie BielKom G2v; GliczKsiąż G2v (2); Zwycyęſthwo nád ſwiátem y nád możnoſciámi yego. LubPs V6v marg (23); GroicPorz t3 (2); KrowObr 8v (10); RejWiz 153 (9); Iam ćiebie pomázał ná Kroleſthwo nád ludem Iſráelſkim [ego unxi te in regem super Israel] Leop 2.Reg 12/7 (9); BibRadz Gen 47/6 (15); BielKron 42 (18); Toparchia, Vrząd/ ſtároſtwo nád yednym oſobliwym mieyſcem. Mącz 458c (3); Pátrzayże tu opátrznośći Páńſkiey nád wiernemi RejAp 69v (15); GórnDworz Z7v (4); niechayże ſie dzyeie zemną wſzytká woła/ zwirzchność/ y opieká twoiá ſwięta nádemną. RejPos 273 (84); GrzegŚm 3; RejZwierc 179v (8); WujJud 86 (2); Y bez wſzelákiego práwá gwałtownie ſobie vſurpuią zwierzchność nád owcżárnią Páńſką. WujJudConf 5v (4); BudBib 1. Reg 16/1 (7); BudNT Matth 10/1; CzechRozm 175 (13); Niechże ſie nie dziwuie nikt twoiemu męſtwu/ A nád ták wielkim ludem zacnemu zwycięſtwu. PaprPan A4; Bywa to tedy że głupſtwo ludzkie w tem wſzytkim prágnie nád drugimi gory [stultitia humana in illis omnibus affectet eminentiam]. ModrzBaz 56; Niećiężſzeć ono było przeklęctwo zá pánowánia Iozuego nád Izráelſkim ludem [Iosua populo Israelico imperante] ModrzBaz 143v (7); SkarJedn 172 (37); A wam Więc nád mnieyſzymi zwierzchność ieſt daná. KochOdpr B2v (2); KochPs 86 (2); SkarŻyw 152 (19); StryjKron 46 (7); CzechEp 23 (19); NiemObr 59 (13); ReszPrz 32 (2); Wy/ mówię/ którym ludźi páść poruczono/ Y zwiérzchności nád ſtádem Bożym zwierzono KochPieś 46 (2); oddal pokuſy ſtráſzliwe/ day nád nimi zwyćiężenie/ po śmierći wiecżne zbáwienie. ArtKanc M16 (2); GórnRozm K4 (5); PaprUp A4v (3); ActReg 103 (2); Strategia ‒ Hetmanſtwo nad woiskiem Calep 1009b (2); GrabowSet R4; Nie day gory nádemną nieprzyiaćiołom moim Pánie Iezu LatHar 614 (6); RybGęśli C2; WujNT 379 (21); SarnStat 171 (10); Aby téż przez ſwé naświętſzé Wielkonocné zwyćięztwo/ raczył mi dáć zwyćięztwo nád świátem/ nád ćiáłem/ y nád czártem SiebRozmyśl L2 (3); Pełno zazdrośći było miedzy Pány, Poſtrzegſzy tego cne Słowiáńſkie ſtany: Iednemu zwierzchność nád ſobą zlećili, Chcąc by pánkowie więcey nie błądzili. KlonKr A4; KmitaSpit A2; PowodPr 13 (4); SkarKaz 82b (9); Vżycż nam ſercá o to y ſam rácż bydź z námi/ Niech Pogánin moc twoię ogląda nád námi. CzahTr G4; GosłCast 64; SkarKazSej 689b (9); Y tędy muái płyuąć [!] gdźie iey każą/ Bo ma nád ſobą vſtáwicżną ſtrażą KlonFlis G3v.

W konstrukcjach z przymiotnikiem (9): TarDuch Ev; Deus qui glorificatur in conſilio ſancto[rum] magnus et tembilis ſuper omnes qui in circuitu eius ſunt. Abociem on ieſt pan bog ktori ieſt vwielbion w radzie ſwiętych/ wielki á ſtraſzliwy nad wſzytkimi ktorzy ſtoią zawżdy przed nim. WróbŻołt 88/8; RejPs 26v; RejKup aa4; Ty ktoryś ieſt Bog mocny tu nád námi wſzytkimi LubPs hh6 (2); KrowObr 29v; Otho ia będę cżuynym nád nimi ná ich złe/ á nie ná dobre [ecce ego vigilabo super eos in malum et non in bonum]: y będą wythráceni wſſyſthcy mężowie Iudſcy Leop Ier 44/27; BudNT Mar 10/42.

W konstrukcjach z nazwami osób pełniących funkcję nadrzędną w stosunku do innych (615): OpecŻyw 183 (2); Ein werckmeiſter. Stárſſy miſtrz nád ćyeſlyámi Architector idem. Murm 181; HistJóz E2v (2); Ja yeſth wezir wielky y nad wſſitkyemy poddanemy. Czeſarza yego m. roſzkazanya. MetrKor 46/117v; BartBydg 13; FalZioł V 49; BielŻyw 13 (3); WróbŻołt 46/3 (4); obiecałeś go pierwſſego poſtáwić nád wſſemi krolewſkiemi národy. RejPs 132v (10); RejRozpr D4v; SeklKat Hv (2); RejKup o5 (2); HistAl E4; KromRozm II ſv (2); A yednák ſą też przedſye nád tą trzodą páſtyrzowye widomi a doczeſni/ z ludźi obráni KromRozm III M2v (7); Diar 46; GliczKsiąż C6; Izaſz yuż ty ſam nye poydzyeſz przed vfy náſſemi/ Boże náſz będąc tu wodzem nád námi nędznemi. LubPs O5v (9); Chorążyna nád dziewicámi: Szynkárká kroleſtwá niebieſkiego/ bądz miłośćiwa KrowObr 152v (11); źle bez tego/ Gdy kto nie ma nád ſobą iákiego zwirzchniego, RejWiz 133 (2); Leop A (38); OrzList e (2); RejZwierz 2; BibRadz 1.Par 4/42 (67); OrzRozm N3; Stliáſzkowſki kthory był ſtárſzy nád dzyáły/ ſtrzelił z obozu z dzyáłá ſwego BielKron 422 (65); GrzegRóżn K2; Mącz 240a (18); OrzQuin V (6); SarnUzn G4v; LeovPrzep Bv; Y vſłyſzałem Anyołá przełożonego nád wodámi mowiączego RejAp 130v (8); GórnDworz Dd7v; HistRzym 66v; RejPos 49 (46); RejPosWiecz2 92; BiałKat 6 (3); KuczbKat 340 (2); RejZwierc 222 (7); BielSpr 71 (4); WujJud 124v (4); WujJudConf 215v; RejPosRozpr c3v (4); BudBib 1.Par 17/7 (54); MycPrz I C3; WierKróc A3; BudNT Cc7v marg (2); CzechRozm 11v (18); PaprPan Hh4v; Ile tedy ieſt śláchćicow/ tyle ieſt nád podleyſzym ſtanem Krolow [quot igitnr equites sunt, tot reges plebeiorum]: y owſzem ile możnieyſzych/ tyle nád chudźinámi Krolow. ModrzBaz 72 (18); Tyś zgromádzenia náſzego ſtarſzym był nád námi iáko głowá nád cżłonkámi. SkarJedn 148 (22); KochOdpr B2v; KochPs 11 (2); oto grzech we wroćiech twoich: możeſz ſię mu odiąć/ á pánem ſam być nád ſobą/ y nád tą złą wolą twoią. SkarŻyw 263 (26); Roku 1532. Hetman Wielkiego Xięſtwá Litewſkiego [...] nád Tátary y Moſkwą częſty á ſzczęſliwy zwyciężcá vmárł StryjKron 757 (12); CzechEp 290 (8); NiemObr 126 (5); ReszPrz 9; WerGośc 269; WerKaz 287; BielSen 9; KochPieś 17 (2); Kazałeś theż by rozum był nád wſzytkim Pánem ArtKanc P15 (5); GórnRozm M4v; ActReg 107; Calep 129b (18); Phil B4 (3); GórnTroas 65; GrabowSet G4; OrzJan 18; LatHar 15 (8); WujNT 642 (27); SarnStat 953 (4); SkarKaz 83a (6); SkarKazSej 690a (13); Bog to wſzytko w mocy ma/ y on to ſam ſpráwił/ Wſzákże cżłeká nád nimi przednieyſzym poſtáwił. SapEpit D2v; KlonWor 8.

W zwrotach typu: »być nad [kim, czym]« (80): powiedał pirwy on co był nad ſſynkarzmi ſwoy ſen. HistJóz A4 (4); FalZioł IV 27d; LibLeg 11/63; RejPs 137v; KromRozm III L7v (2); I vcżynił Bog dwoie ſwiátłá wielkie: Swiáthło więtſze/ aby było náde dniem [ut praesset diei; aby rządziło dzień WujBib]: Swiáthło mnieyſze/ by było nád nocą [ut praeesset nocti] Leop Gen 1/16 (11); BibRadz 1.Par 27/25 (12); [Dyjana] Ieſt też miedzy drugie boginie policżoná/ nád láſy/ nád drogámi/ y nád źwierzęty. BielKron 23 (7); GrzegRóżn K2; KochSat B4v; Mącz 434b; Abowiem ten ktory z gory przychodzi/ nádewſzytkiemi ieſt RejPos 242v (5); połowicá [kontorstwa] do Biſkupſtwá Ozelſkiego/ nád którą Xiążę Magnus był/ á połowicá Miltrzowi przysłuchálá. KwiatOpis B3v; BudBib Num 10/14 (16); BudNT Rom 9/5; CzechRozm 6; SkarŻyw 461; Báran iest nád owcámi, kozieł nád kozámi, wſzetecżnicá Báwelſka nád ſwymi popkámi. CzechEp 417 (3); WujNT 314 (5); KlonKr A3; SkarKazSej 691a (4).

»mieć [kogo] nad sobą« (4): wzburzyli ſie mieſzcżánie przećiw Hiſzpanom/ niechcąc ich mieć nád ſobą iáko okrutnikow BielKron 230; BielSpr 52v; Ktemu iż ieſt ſtworzyćielem tákim/ ktory nikogo nád ſobą nie ma: y mieyſcem żadnym nie ieſt ogárniony CzechEp 231 (2).

»mieć, odnieść, otrzymać, wziąć itp. moc, zwierzchność, zwycięstwo itp. nad [kim]« (425): wſſytcy cie mily Iezu przeſladuią/ a nad tobą motz maią OpecŻyw 108 (4); TarDuch ktv; BielŻyw 166 (3); WróbŻołt Y3v; Zlaſką boſką y za prziczinamy wſzitkich ſwietich. pan bog dal woyſkv memv nad tim woyſkiem niemieczkim zwiczieſtwo miecz LibLeg 10/147 (2); RejPs 128v (10); RejJóz L5; SeklKat Z3v (3); RejKup ſ7v; RejKupSekl a8; HistAl G2 (3); KromRozm I D3 (2); MurzNT Luc 22/25; [papież] ma władzą y zwirzchnoſć nye tylko nád biſkupy/ ále nád wſſyſtkimi krzeſciyány KromRozm III Q2 (21); Diar 46; A będzie záwżdi nád tobą złosć twa zwirzchnosc miáłá LubPs B6v (25); GroicPorz B (2); KrowObr 232 (2); KrowObr 136v (4); A niewiáſtá ktorąś widział/ ieſtći wielkie miáſtho/ ktore ma kroleſtwo nád krolmi źiemſkiemi [quae habet regnum super reges terrae] Leop Apoc 17/18 (6); LeszczRzecz A6v; Karzcieſz ſię tedy pilnie/ ſwemi przygodámi/ A mieycie lepſzą pyeczą/ nád ſwymi dzyatkámi. RejZwierz 124v; Nie poddáy názbyt myſli twey żonie/ áby nie wźięłá gory nád mocą twoią [Ne dederis mulieri animam tuam, ut ascendat ipsa super animam tuam]. BibRadz Eccli 9/2; Iazon záſię czynił mord nád mieſzcżány ſwemi/ [,..] mniemáiąc żeby nád nieprzyiaćioły/ a nie nád mieſcżány zwyćięſthwo odzierżeć miał [hostium et non civium trophaea diruere]. BibRadz 2.Mach 5/6 (14); OrzRozm Mv; BielKron 91 v (29); Mącz 177a (23); OrzQuin R2; RejAp 133v (24); bo to iákoś nie przyſtoi záwołániu ſlácheckiemu/ áby chłop miał w cżym nád nim mieć gorę. GórnDworz I8v (8); HistRzym 60 (4); tá omylna ſmierć nigdy mocy nie ma áni mieć może nád wiernym cżłowiekiem RejPos 221y (65); BiałKat 238v (5); GrzegŚm 33; BielSpr 15v (3); WujJud 73 (3); WujJudConf 153 (2); RejPosRozpr c3v; BudBib 2.Mach 7/16 (5); BudNT Apoc 11/6 (6); CzechRozm 198v (6); PaprPan Eev (4); KarnNap B2 (3); ModrzBaz 76 (12); SkarJedn 273 (7); Rządź mię ſłowem ſwym/ niech nie ma złość nádemną władze KochPs 184 (5); SkarŻyw 274 (17); StryjKron 395 (9); CzechEp 173 (5); Chriſtus pan ieſt żywotem náſzym doſkonáłym/ máiąc moc nád żywotem/ y nád śmierćią. NiemObr 107 (10); WerGośc 261; BielSjem 23; KochTarn 78; ArtKanc L13 (5); KochWr 38; PaprUp A3; ActReg 67 (2); Wźiął záś nád Krolem moc/ żal przyrodzony Cięſzki/ gwałtowny/ y niepowośćiągniony. GrochKal 10; GrabowSet By; OrzJan 24; LatHar 52 (5); y máią moc nád wodámi obroćić ie w krew [et potestatem habent super aquas convertendi eas in sanguinem]/ y záráźić źiemię wſzełáką plagą ileby kroć chćieli. WujNT Apoc 11/6 (23); SarnStat 203 (2); Ten nád wſzyſtkiem władzą ma ten ſzcżęśćiem ſzáfuie/ Ten cżáſom niewſtrzymáńem bieżeć roſkáżuie WitosłLut A6 (2); SkarKaz 39b (3); CzahTr E (3); GosłCast 61; SkarKazSej 687b (2).

»panować, krolować, przewodzić, czuwać itp. nad [kim, czym]« (393): BierEz R2; OpecŻyw 95 (2); Slończe. Miedzy planetami ieſt iako pan. [...] Nad ludzmi, Krolmi, nad Lwy nad orly. nad Sokoly panuie. FalZioł V 51 (9); Vcżył też kożdego nad ięzikiem panować á zwłaſzcża przy bieſiadach aby żadnemu cżci nieuwłacżał BielŻyw 10; bo powiadał iżby to niebył mędrzec ktoryby ſam nad ſobą nie panował BielŻyw 71 (13); WróbŻołt 46/9; RejPs 124v (11); RejKup Zv; HistAl N3v; MurzNT Luc 19/27 (2); LubPs T4 (10); KrowObr 4 (15); RejWiz 138v; Leop Is 42/13 (22); Chod moy wyproſtuy w ſłowie twoim/ á niecháy nádemną żadna złość nie pánuie. BibRadz Ps 119/133 (44); da tobie Pan Bog roſzkázowáć nád dzyeſiącią narodow Izráelſkich BielKron 78v (48); Mącz 148d (3); RejAp 140v (14); Mowią ábyś był zwyćiężyćiel/ ále nie ieſteś/ niezwyćiężyſzli nád ſwą złą myſlą HistRzym 7v (2); Cżemuſz nie cżuieſz? cżemuſz nie pilnuieſz nád tym domem ſwoim/ á nád tą owcżárnią zwierzoną tobie? RejPos 346 (27); BiałKat 66; BielSat N4v; GrzegŚm L5 (2); RejZwierc 131v (2); BielSpr 46v; WujJud 125 (3); RejPosRozpr c2; BudBib Gen 36/31 (26); HistHel B; MycPrz I A4 (4); BudNT Luc 19/27 (8); CzechRozm 16v (15); PaprPan Gg3v; ModrzBaz 32 (5); SkarJedn 61 (2); KochOdpr B4 (2); SkarŻyw 259 (3); MWilkHist Ev; StryjKron 115 (3); CzechEp 409 (22); NiemObr 57 (8); ReszPrz 48; ReszHoz 121; WerKaz 290; BielSen 5; Nád wſzyſtkim inſzym pánuie przygodá. KochPieś 35 (2); Pluto záśię nád piekły kroluie. PudłFr 75; Kroluyże ſam nád námi/ á rácż mieſzkáć ná wieki z námi ArtKanc E6v (7); PaprUp E3v (2); ZawJeft 3; GrochKal 28; GrabowSet M4v; Niechay źli we złoćie chodzą/ Y nád lepſzymi przewodzą: Iednák złé ſumnienié máią/ Sądu twégo ſie lękáią. KochFrag 18 (2); LatHar 163; Ale śmierć krolowáłá od Adámá áż do Moyzeſzá: też y nád tymi ktorzy nie zgrzeſzyli [etiam in eos qui non peccaverunt]. WujNT Rom 5/14 (18); WysKaz 46; SarnStat 1205 (2); Sczęśćie, iák ſztucznie nád ludzmi pánuieſz, Y dziwne fochy ná nich wypráwuieſz. KlonKr B; PowodPr 24; SkarKaz 205b; Pánowáć nád wámi nie będę/ áni ſyn moy: ále P. Bog niech nád wámi pánuie. SkarKazSej 689b (4); KlonWor 50 (4).

»postanowić, przełożyć itp. [kogo] nad [kim]« (195): otom cye vſtawił nad wſſytkym Eiptem HistJóz B2v (2); BielŻyw 166; WróbŻołt 58/12; A iżeś ty możnoſćią ſwą ieſt przełożon nád wſſemi zaſtępy zebrania ludzkiego poruſz ſie á przezrzy wſſytki ſprawy miedzy ludem ſwoim RejPs 86v (8); SeklWyzn f3v; RejKup bb4v; Myeyćye pyeczą o ſobye y o wſſytkyey trzodźye/ nád ktorą was duch święty poſtáwił KromRozm I F4v; KromRozm III M; LubPs M3 (4); GroicPorz h2; KrowObr 130 (4); Leop 4.Reg 25/22 (12); A tu názywa Krole/ ktorzy nád iákiem powiáthem byli przełożeni. BibRadz I 7d marg (11); Przełożył Dawid nád iednym woyſkiem Ioábá/ á nád drugim Abiſái/ nád drugim Etheuſá. BielKron 72v (60); Ordinare, Vſtáwić kogo nád kim/ wſádźić kogo ná yáki vrząd/ Albo włożić nań yáki vrząd. Mącz 268b (2); RejPos 56 (4); KuczbKat 55 (3); RejZwierc 125 (2); BielSpr 50v; WujJud 154v (5); WujJudConf 154; RejPosRozpr e3v (2); BudBib 1.Mach 14/42 (14); BudNT Matth 24/47 (2); A ChriſtusPan/ nie dla tegoć przyſzedł/ żeby vcżnie ſwe/ [...] świátu zálecżał [!]/ y nád świátem przekładał: ále żeby ie z świátá wywodźił/ á nienawiść im v niego ſpráwił. CzechRozm 250 (9); ModrzBaz 75 (8); SkarŻyw 93; StryjKron 165 (6); CzechEp 161 (5); NiemObr 31 (4); ArtKanc S7v; Calep 832b; Phil S2; gdyżeś był wiernym nád máłem/ nád wielem ćię poſtánowię [super multa te constitutam] WujNT Matth 25/23 (11); ma ſie każdy z liſtem Vrzędowi we wśi álbo w mieśćie/ temu kogo nád tym vſtáwiono pokázáć y pieniądze dać SarnStat 974; y poſtáwiłem ćię nád narody y nád kroleſtwy/ ábyś wyrywał y pſował y budował y ſzczepił. SkarKaz )(3v (2); SkarKazSej 690a.

»użyć, objawić, okazać itp, moc(y), zwierzchności, władzy itp. nad [kim]« (102): Krolowie panuią nad tymi ktoré pod ſobą maią/ vkazuiątz motz nad nimi ſwego páńſtwa ij przelożeniá OpecŻyw 95; BielŻyw 84; RejŁas w. 12; RejPs 119 (6); KromRozm III 12; Diar 29; Owſſemeś możność ſwoyę ták nád nim obyáwił LubPs E4v (22); Leop Tob 13/7 (2); BibRadz Iudith 13/13 (3); BielKron 30v; á otym wſtawſzy z martwych/ mocy ſwéy nád Dyabłem vżył OrzQuin S2v; Y iáko ten Pan ſtrzeże káżdego wiernego. Y iákiey tu nád námi vżywa opyeki RejAp AA6; GórnDworz Bb3; RejPos 188 (18); RejZwierc 174 (3); WujJud 155v; WujJudConf 85 (3); BudBib Iudith 13/13; CzechRozm 167 (3); ModrzBaz 47v; SkarJedn 121 (3); SkarŻyw 385 (2); NiemObr 48 (6); KochMarsz 153; WerGośc 237; ArtKanc N18 (2); Tárkwinius do Miáſtá był przywrocony/ ktory okrutne ſwe Pánowánie nád Mieſzcżány roſciągał Phil E2 (2); LatHar 87 (4); WujNT 233 (3); SarnStat 426 (3); WysKaz 13 (2); nie maſz páńſtwá/ w ktorymby bárźiey poddáni y oracze vćiśnieni byli/ pod ták abſolutum dominium, ktorego nád nimi ſzláchtá/ bez żadney práwney przeſzkody/ vżywa. SkarKazSej 704a.

W cytatach z RejAp i RejPos o ustaniu mocy czartowskiej (3): RejAp 169; [Masz ustawicznie prosić] áby kroleſthwo cżártowſkie/ y moc ſwiátá tego przez imię Páná twoiego/ było nád tobą złamano RejPos 133v; gdy ſie ták/ iáko nas tu vcżyć racży/ ſpráwowáć będzyemy/ iż kſiążę tego ſwiáta/ iuż w imię iego ſwięte nád każdym thákim będzye związáne/ á mocy żadney nád tákim mieć nie będzye. RejPos 145v.

5. Wskazuje, co lub kto jest przyczyną określonego uczucia [najczęściej po czasownikach typu: płakać, radować się] (351): BierRaj 16; Powiedam ci wám/ ijżetż tako weſelé będzie na niebie nad iednym grzeſſnym pokutę cżyniącym/ iako nad dziewiętzdzieſiąt ij dziewięc ſprawiedliwych OpecŻyw 57 (12); HistJóz D4v; TarDuch B6v (4); Letabor ego ſuper eloquia tua ſicut qui inuenit ſpolia multa. Będę ſie ia radował nad przykazaniem twoim/ iako ten ktori nalazł łupy wielkie. WróbŻołt 118/162 (2); RejPs 65v (5); RejJóz P5; RejKup o4v; MurzNT Luc 9/10 (6); A tu ieſt ſerdecżny żal wiernego nád złym á nie porządnym ſzáfunkiem prawdy Bożey. LubPs bb5y marg (10); KrowObr 186v; Abowiem ieſliże w cżás nie złomiſz młodośći/ Wierz mi iście zápłácżeſz nád nią ku ſtárośći. RejWiz 88; Corki Ierozolimſkie/ niepłácżćie nádemną [super me]/ ále płácżćie ſáme nád ſobą [super vos] y nád ſyny [super filios] ſwemi Leop Luc 23/28 (25); RejZwierz 107v; BibRadz Is 65/19 (12); BielKron 76y (4); Supergaudeo, Weſelić ſie nád czym Mącz 434a (7); RejAp 7v (15); GórnDworz Z2v; HistRzym 16v (4); miecż żáłośći mátce ſwiętey iego ma przeniknąć ſerce/ nád tą nędzną omyłką á złą ſpráwą twoią. RejPos 31 (86); RejZwierc 170 (15); BudBib Deut 30/9 (14); BiałKaz D3; BudNT Matth 22/33 (6); ModrzBaz 67v (2); SkarJedn 403 (5); Oczko 2v; Rádość Apoſtolſka nád S. Páwłem. SkarŻyw 535 marg (38); CzechEp 50; Niemaſz przécz/ gosćiu/ łzes nád námi tráćić/ Táką śmierć mógł byś ſam drogo zápłáćić. KochFr 32 (2); ArtKanc K; ActReg 29; Zdumiewáli ſię wſzyścy ſłucháiący P. Iezuſá/ nád rozumem/ y odpowiedźiámi iego. LatHar 532 (15); WujNT Act 13/12 (17); SiebRozmyśl H3; SkarKaz 350b (20); CzahTr L3v; SkarKazSej 701a (4); A Iákub w płácż nieborak/ nád cudzą niecnotą KlonWor 60 (2).

W konstrukcjach z przymiotnikiem (4): Wſpomni ſobie [...] iáko ieſt żáłośćiw nád tym niedbálſtwem á nád tym oſpálſtwem twoim. RejAp 46; RejPos 195v; Ty długo ćierpiąc/ znośiſz lutośćiwy/ Złość ludzką/ ácżeś nád nią záłośćiwy GrabowSet T.

6. Przy porównywaniu, ocenie lub wyborze wskazuje obiekt o mniejszym stopniu nasilenia cech, czynności lub stanu; super, supra Vulg (341): á przełożyłeś mię iſcie rozumem nád nieprzyiaćioły memi RejPs 182v (2); Dawaycye chwałę Bogu nád wyernemi yego/ Wyedząc moc á wielmożnośc Páná ták zacnego LubPs P6; RejWiz 73v (2); Leop Gal 1/14 (3); Obiecuią to mocno tym goſpodarzom á tym opiekálnikom twoim/ iż ieſliby co ieſzcże ſwego nád to przyłożyli nád tobą z náuki á z dobrych przykładów twoich/ iż on im to chce ſowito nágrodzić cżáſu náwrocenia ſwego. RejPos 211; WujJud 142; Iáko ma być okazána zacność Meſyaſzowá nád Moyżeſzową. CzechRozm *3v (3); ModrzBaz 137v; NiemObr 120; ArtKanc 19v.

Z przymiotnikiem w stopniu równym (8): Super inimicos meos prudentem me feciſti mandato tuo [...] Nad nieprzyacielmi moimi vcżyniłes mie roſtropnym prźikazaniem twoim WróbŻołt 118/98; BielKron 80v (2).

~ W połączeniu z zaimkami uogolniającymi: wszytek, wszen (5): RejAp 85; Bo wielki (ieſt) Iehowá y chwalebny/ bárzo ſtraſzny/ ten (ieſt) nád wſzemi Bogi. BudBib Ps 95/4; WujNT 555 marg; Szátáć to ieſt Iozephá/ Iozephá moiégo/ Kochánká iedynégo/ nád wſzytkim wiernégo. GosłCast 65 (2). ~

Z przymiotnikiem w stopniu wyższym (43): OpecŻyw 48 (2); MetrKor 46/175 (2); RejPs 78v (2); Tyś Pan ſlicżnieyſzy vrodą nád ſyny ludzkiemi LubPs M2v; GroicPorz gg (2); Leop 1.Par 12/4 (2); Vcżyniłeś go mało co nizſzym nád Anioły/ vkoronowałeś go chwałą y cżćią BibRadz Hebr 2/7 (5); OrzRozm G4v (2); nád morzem Pontſkim były owce z wełną bárzo dóbrą/ nád ktorą ſwiát lepſzey nie miał BielKron 54v (3); Ne in eum existam crudelior, Abych okrućieńſtwá nád nim nie ſtroyił/ ábych nie bych [!] okrutnieyſzy nád nim. Mącz 397a; OrzQuin V2; RejPos 280v; BudBib 1.Par 12/14 (2); CzechRozm 33v; DElphin nád Kozorożcem mnieyſzy w połowicy KochPhaen 12; GórnRozm C2; ActReg 40; ręká ludzka nád Boſką w pomśćie ieſt dáleko niepohámownieyſza. PowodPr 7; SkarKaz 606b (3).

~ W połączeniu z zaimkami uogólniającymi: drugi, in(sz)y, wszy(s)tek itp. (9): Widząc młodzieńcá iednego/ Nád innymi bogátſzego: Rzkomo go ſobie wybráłá/ Tymi ſłowy námawiáłá BierEz R; RejPs 154v; RejWiz 137; BibRadz Ps 6/1; BielKron 74; Eminere supra omnia aedificia, Nád wſzyſtkiemi ynſzemi domy być wyſzſzym. Mącz 207b; RejAp 76y; RejPos 271v; Calep 510a. ~

Z przymiotnikiem w stopniu najwyższym (18): [Jezus] náſlicżnieyſſey był tzudnoſcij nad ſyny ludſkiemi. OpecŻyw 25; BielKron 69v; Mącz 56d; SkarJedn 70.

~ W połączeniu z zaimkami uogólniającymi: wszytek, iny itp. (14): RejPs 141v; LubPs X: KrowObr 68v (5); [język] To ieſt cżłonek nád wſzytkiemi cżłonki y naſzkodliwſzy y napożytecżnieyſzy. RejZwierc 140v; CzechRozm 61 (2); krom wątpienia więtſzy grzech/ y nádewſzytkimi naſzkodliwſzy ieſt Heretyctwo. SkarŻyw 442 (2); NiemObr 31 (2). ~

W wyrażeniach typu: »pan nad pany, krol nad krolmi itp.« (256): BierRaj 18v (2); tys pán wſſego ſtworzeniá/ król nad królmi/ pán nad pany OpecŻyw 87 (11); tocz dzyw nath dzyuy yz bog nyeogarnyony zgromadzyl ſyą y lezal w yey wnąthrznoſzczyach PatKaz II 47 (2); PatKaz III 140 (4); Iam nad pani pan. drogę vkazvye. a roſzkazvyge lyvdzyom. MetrKor 46/175 (5); BielŻyw 158 (2); WróbŻołt 148/4 (2); RejPs 202v (2); Criſtof Pieniązek ſzin Lypiow. ten ieſt lotr nat lotry ten zzeliſlawſkim Cradl LibMal 1543/69; RejJóz C2; HistAl C7 (30); A nyemoże być inákſſy/ gdyż przez tego zbudowan yeſt/ ktory yeſt ſwyęty nád ſwyętymi KromRozm III C6 (2); GliczKsiąż C3v (2); LubPs C3 (11); ten Tytuł/ álbo to przezwiſko/ Seruus ſeruorum Dei, Sługá nád ſlugámi Bożymi [sobie wymyślił]. KrowObr 6v (28); Leop Apoc 17/14 (5); BibRadz Eccle 1/2 (4); OrzRozm M; BielKron 124 (5); GrzegRóżn D3v (2); Mącz 25b; Dar nád dármi Bożymi thu y ná onym świećie/ Królewſki ſtan ieſt. OrzQuin Q (3); RejAp 161 (14); HistRzym 102 (3); RejPos 43v (6); RejZwierc 69 (2); BielSpr 50; RejPosWstaw [1433]v; BudBib Eccle 8/11 (13); CzechRozm 3y (5); SkarJedn 172; CIebie/ o boże niezmierzony/ Brzmiéć będą moię wdźięczné ſtrony. Ciebie dobrégo nád dobrémi KochPs 150 (3); SkarŻyw 151 (7); CzechEp 413; NiemObr 108 (2); ArtKanc V13 (9); GrabowSet O2v; Márność nád márnościámi [vanitas vanitatum Vulg Eccle 1/2]/ á wſzyſtko (ná świećie) márnośćią ieſt. LatHar 51 (6); Sancta ſanctorum, było mieśce naświętſze, ábo Swięte nád świętymi: Iáko Canticum canticorum Pieśn nád pieśniámi. WujNT 768 marg (11); SkarKaz 489b (4); CzahTr G4 (2); Dźiw ſłyſzę nád dźiwámi/ w lećiéch zeſzłych moich GosłCast 30; SkarKazSej 695a (3); SzarzRyt D4v.

~ W połączeniu z zaimkami uogólniającymi: *wszen, wszy(s)tek itp. (33): Przeto cie dzis chwálemy iako dziewicę nad wſſytkimi dziewitzami/ a panią nad anioly. OpecŻyw 183; RejPs 140v (5); HistAl N2v; LubPs B6v (5); gdy ſie kto pięknie/ ſam rozmierzyć vmie/ [...] W boiáźni z łáſką Páńſką/ ták tego vżywa/ Ten roſkoſz nád wſzyſtkiemi/ roſkoſzámi miewa. RejZwierz 135; Także Krol/ ieſt [,..] Cechmiſtrzem náde wſzemi Cechmiſtrzmi w Kroleſtwie ſwym OrzRozm M; GrzegRóżn Nv; SarnUzn A3; GórnDworz Ii; Oto ſłuchay nieomylnego Doktorá/ [...] á mędrcá nád wſzytkimi mędrcy RejPos 289 (10); RejZwierc 266v; SkarŻyw 509; ArtKanc B19v (2); LatHar 98; Ieſli też on żądzą ſwą odpędzi od siebie, Zwyciężcą nád wſzyſtkimi zwyciężcámi záwſze Poki żyw ſłynąć będzie. CiekPotr 21. ~

7. Wskazuje, czym się kto zajmuje, trudni (częsio w skostniałych zwrotach: »siedzieć, bawić, leżeć nad [czym]«); in Mącz, Modrz; super Vulg (148): ListRzeź w. 14; BierEz P4; ludzie wiele nad kxięgami ſiedząci rzadko tłuſci bywaią, á poſpolicie bladzi albo [...] chorzi GlabGad K4v; ſprzećiwnicy twogi niemáſz nic ták złego czego nie pokuſſáią nád zebrániem koſćiołá twego RejPs 108v; RejJóz D6v; Iż tak nádniem głowę ląmię A prawie motylya gonię. Bo mu niċ nieydzie wpoſluch Zblaznyl go ten to zoltobrzuch. RejKup m4 (2); BielKom A2w; Naydzye tákowych doſić/ ktorzy nic nye vmyawſſy/ ſadzą ſie ná wyelkye rzecży/ będąc proſtemi żakámi kokoſſą ſie by kokoſz ſámá nád ſwemi yáycy GliczKsiąż L6; LubPs A4 (2); KrowObr Cv; RejWiz 21 (2); Leop 2.Esdr 12/8 (4); BibRadz Ps 90/16 (6); BielKron 20v (3); KwiatKsiąż N4; Negotiari animas dicuntur medici, Swe rzemiosłá nád zdrowiem y nád żiwotem ludzkim vżiwáć. Mącz 245a (37); przy pełney woliſz ſobie ſiedźieć/ Albo też nád Liczmany/ niż o Bogu wiedźieć. Prot B; RejAp 28; GórnDworz F3v (2); GrzepGeom B2v; RejPos 209v (17); Zwłaſzcżá gdy ſie zábáwią pilnieyſzym cżytániem/ Nád zacnemi ſpráwámi y nád ich piſániem. Bo gdyby vſtáwicżnie nád Theologią/ Mieli ſiedzyeć ábo też nád Philozophią/ Snadźby im pod cżás mogłá táka pilność ſzkodzić HistLan F5; RejZwierc 112v (2); BudBib 3.Reg 5/16 (4); BudNT Act 6/3 (2); PaprPan Z4v (2); ModrzBaz 72 (2); SkarJedn 141 (2); KochPs 75; SkarŻyw 269 (3); KochTr 24 (2); KochFr 20; KochSz C3; ReszPrz 103; Ktorą to pracą podiąłem był nád tym vpominecżkiem/ ieſzcże będąc Kánonikiem Chełmſkim WerKaz 267; WisznTr 5; KochPieś 7; KochSob 64; PudłFr 13; GórnRozm F4; PaprUp E; ActReg 169; Architectus – Czieſzla, vel miſtrz nad budowanim. Calep 90a (4); GostGosp 80 (2); KochFrag 38; LatHar 445 (4); gdyżeś był wiernym nád máłem [quia super pauca fuesti fidelis]/ nád wielem ćię poſtánowię WujNT Matth 25/23 (5); JanNKar C4; SarnStat 230 (3); KmitaSpit B4v; PowodPr 59; CzahTr K3 (3); KlonWor 77.
8. Wskazuje osobę, obok której wykonuje tę samą czynność inna osoba; oprócz, jeszcze i (2): Opatrzać bendą raccze ZBormyſtrzęm, a nad radczamy czy ktorzy thego dogliędacz bendą na then czaſ gdy ſchykowanie bendzie ConPiotr 31 (2).
9. W tłumaczeniach tekstów obcojęzycznych, przeważnie biblijnych (29):
a. O wzywaniu imienia Pańskiego [nad kim – prawdopodobnie przez kogo] (22): KromRozm III K6v; A lud moy náwroćiwſſy ſie ku mnie/ nád kthorym wzywano ieſth imię moię [populus meus super quos invocatus est nomen meum]/ á modlilbi mi ſie Leop 2.Par 7/14 (6); BibRadz Ier 7/14; BielKron 18; [bogacze] bluźnią imię Páńſkie/ ktore ieſt wezwano nád wámi. RejPos 243v; BudBib Ier 15/16 (3); Chleb náſz ieść będźiemy y náſzym odźienim ſię przyodźieiemy/ tylkoſz niech imię twoie wzywano będźie nád námi: to ieſt/ niech ſie imienim twoim odzywamy. CzechRozm 196 (2); SkarŻyw 4 (2); A gdyż nádemną/ twoie imię ieſt wzywáne/ Day niech drogi przewrotne/ będą zápomniáne GrabowSet D3v; WujNT Iac 2/6 (3); SkarKazSej 688b.
b. W zwrocie: »być nad [czym]« = prawdopodobnie: nie podlegać czemu, nie brać w czym udziału (1): [pisze Luter:] Ná káżdą noc/ kiedy ocknę/ to Dyabeł prziydżie/ y chce dyſputowáć: álem iuż tego doſzedł/ kiedy mi ten Argument nie idźie/ iż chrześćijánin każdy ieſt bez zakonu/ y nád zakonem [sine lege super legem]/ tedy go muſzę [...] pierdzeniem odpráwić. ReszPrz 47.
c. We frazie: »przykazanie jest nad tobą« = prawdopodobnie: nie jest poza twoim zasięgiem, nie przekracza twoich możliwości (1): Przykazánie to ktore ia tobie dziś przykázuię/ nie ieſth nád thobą/ áni dáleko od ćiebie [Mandatum hoc quod ego praecipio tibi hodie non supra te est neque procul positum]/ áni w niebie położone żebyś miał mowić/ ktoſz z nas może do niebá wſtąpić/ áby ie do nas znioſl/ ábyſmy słucháli y ſkutkiem go pełnili? Leop Deut 30/11.
d. Wskazuje osobę, na której spoczywa odpowiedzialność za co (3): záiſthe żyć nie będźie/ gdyż wſzytki ty obrzydłośći vcżynił/ owſzem śmierćią vmrze/ á kreẃ iego zoſtánie nád nim [Sanguis eius in ipso erit]. BibRadz Ez 18/13; O nędzna głowo ná ktorey ten dekret Páńſki zoſtáć muśi/ iż grzech iey będzye przyſádzon nád nią RejPos 335; BudBib 3.Reg 2/31.
e. Z odcieniem czasowym (2):
α. Wskazuje stan, przed którego zakończeniem może nastąpić czynność (1): Gniewayćie ſię á nie grzeſzćie/ ſłońce niechay nie záchodźi nád rozgniewániem wáſzym. BibRadz Eph 4/26.
β. Wskazuje uczucie, po którego upływie następuje uczucie przeciwstawne (1): A otho oni wynidą do was/ oglądaćie drogi ich y ſpráwy ich/ á vćieſzą was nád tym nieſzcżęśćiem ktorem przywiodł na Ieruzálem/ ze wſzythkimi inymi rzecżámi ktoremkolwiek dopuśćił ná nie. BibRadz Ez 14/22.
10. bot. Zestawienie: »syn nad ojcem« = gwoździki polne; Dianthus deltoides L. (Rost); filius ante patrem FalZioł (1): gałązki polnych gwozdzykow gęſte roſzcżki s ſiebie wypuſzcżaią/ á poſpolicie roſzcżka która poſledniey z drugi[e]y wyroſcie bywa wyſzſza á tak dla tego nazywaią to ziele/ Sin nad oyczem. FalZioł I 55a.
II. Cum A (4810):
1. O stosunkach przestrzennych (209):
a. Wskazuje obiekt, powyżej którego coś się umieszcza, kieruje lub coś jest usytuowane; super Vulg; ultra Modrz (120): yszein ya nyeszbyl gwalthem szlachanego [!] Iana szyn handanczego maczyeya wyelka szparulow na drodze dobrovolney anym mv zadal Rany szyney nath brew tha komy pomoszy bog y szwyathy krysz. ZapWar 1508 nr 1975; OpecŻyw 81v (10); PatKaz I 5v (2); Iezu ktorys napis zwicięſtwa trzema iezykoma nad głowę thwoię napiſany położyć racżył. TarDuch C5v (2); głowa ma być nad inſze ciało wyzſzey trochę podnieſiona FalZioł V 35v (2); BielŻyw 27; GlabGad P5; WróbŻołt 79/2 (5); A ſnadz by ſie też gory powſtawſſy topiły wmorze/ ábo też morze nád gory podnioſło náwálnoſći ſwoie żadny ſtrách ná nas nieprzydzie RejPs 69v (3); RejRozm 393; HistAl C (4); KromRozm III G5; LubPs G2v (7); RejWiz 108v (2); Leop Num 21/15 (6); A dla tegoż też Pan thák mowi/ Wyćiągnę rękę moię nád Edom/ á wyſiekę z niey ludźi y dobytki BibRadz Ez 25/13 (4); Ná tey ſzácie ma być druga ſzátá zwirzchu krotka nád koláná BielKron 34 (6); Erigere caudam falcatam in sublime, Podnieść ogón w zgorę nád ſię. Mącz 350c (9); OrzQuin F4; náwierć lniánego śiemieniá á z ślázem go náwarz przyczyniwſzy máſłá/ [...] vczyń s tego plaſtr á nád łono przywiń. SienLek 117; LeovPrzep Av (2); A obiecuie cie podnieść nád wſzytki wyſokośći gor ſwiátá tego RejPos [226]v; HistLan C3; RejZwierc 255; W tymże ćiele práẃdźiẃym wierzymy iż Pan Kryſtus wſtąpił nád wſzyſtki niebioſá widomie WujJudConf 71; RejPosRozpr c2; BudBib Ps 56/6 (3); Strum C3 (2); CzechRozm 111 (5); ModrzBaz 83v; SkarJedn 89; Abowiém twoiá dobroć do niebá przeſtáłá/ A prawdá nád obłoki głowę vkazáłá [usque ad nubes veritas tua Vulg Ps 56/11]. KochPs 84; SkarŻyw 120; StryjKron 11; CzechEp 291; KlonŻal Cv; Wy mię z źiemie wzwodźićie/ wy mię wyłączaćie Z liczby nieznácznéy/ y nád obłold wſadzaćie KochMuza 26; Calep 360a (4); A to ſię ſtáło: włoſy potárgáné/ w żalu zmárłych iuż wiſzą rozwiązáne: Nád oczy wiſzą drugie: á gorący Popiół twarz pokrył GórnTroas 13; GrabowSet D4v; LatHar 410 (13); WujNT Matth 27/37 (2); JanNKarGórn G3v; SkarKaz 519b (2); A niż ſię z morzá nád wodę wydźwignie/ Napierwey z ſiebie powodź precż wyżygnie/ A gdy ſię vlży ſtroi dźiwne cudá/ Oná obłudá. KlonFlis E3v; Opuść ná chwilę Ankon vlubiony/ Y Cypr weſoły tobie poświęcony/ Spuść ſie nád Wiſłę/ obacz náſzę źiemię/ Ták ślicżne plemię. SzarzRyt D4v (2).
b. Wskazuje obiekt (najczęściej ograniczoną przestrzeń), w kierunku którego odbywa się czynność lub w pobliżu którego coś jest usytuowane; in Mącz, Vulg; ad, iuxta, secus Vulg (85): a [moi ludzie] yz ſwey woly. nad thwoye ziemye yechaly. a one wziely. nyemoya tho wolya bila. MetrKor 46/47; FalZioł IV 55c; MiechGlab 24; WróbŻołt hh7v; LibLeg 11/57v; tham pana viſliczkyego, Thalyerzs srebrny y dwye liſzcze srebrne chlopyecz vkradl, kthore then chlopyecz nyeyaky panyei kriſkya nad podgorze przedal. LibMal 1552/169 (2); RejWiz 34 (4); Ziemiá Friſka niekiedy Kroleſtwo/ od ſámego Renu nád brzegi morzá Niemieckiego rozſzerzoná áż do Cimbricám Cherſoneſsum BielKron 290v; Zbudował theż Biſkupi kośćioł w Kruſzwicy/ ále pothym przenieſion do Włocſłáwiá nád Wiſłę. BielKron 344 (49); In urbem accessit, Nád miáſto prziciągnął. Mącz 3a; GórnDworz Q4; HistRzym 66v; BielSpr 7 (2); BudBib 1.Mach 5/40; BudNT Matth 15/29; Záwiodł mię w paſzé niepoſpolité/ Nád zdroie żywéy wody obfité. KochPs 32; Y wyćiągnęli nocy oney Izráelitowie wpuſzcżą y przyſzli nád morze. SkarŻyw 480 (3); StryjKron A3v (2); Ztámtądeś nád Zukopę przyſzedł/ á ſtronámi Y ogniém kray Moſkiewſki niſzczał/ y ſzáblámi. KochJez B3; KochSz C2v; ActReg 13 (3); WujNT Matth 15/29 (4); Ci do nich/ oni tákże hufem ſię ruſzáli/ Iuż hárcem nád okopy ſobie nádieżdżáli. KmitaSpit B2; CzahTr D3v.

W połączeniu: »nad abo pod« (1): A Gdy śię przybliżą ku Hieruſalem do Bathphagi i Bethanjiéi (marg) nad abo pod gorę oliwną (‒) do gory oliwnyi pośle Ieſus dwu zuczniow ſwoich MurzNT Mar 11/1.

c. W skazuje obiekt, w kierunku którego ktoś się nachyla lub coś jest skłonione (4): TarDuch E2v; gdy ſie cżłowiek ktori nie ma na brwiach włoſow będzie nachvlał nad on dym/ wyraſtaią włoſy. FalZioł V 77v; ná they rowniey byłá głęboka iáſkinia álbo przepáść/ z ktorey wiátr bárzo ſzumny Wychodził/ ktory ſie nád nię náchylił zwłaſzcżá ſługa Apolinow/ był iáko omamiony bez ſmyſłu BielKron 274; SienLek 168v.
2. Wskazuje czas, w którym prawdopodobnie odbywała się akcja (1): Stárſzy náſzy zwłaſzcżá Duchowni/ poimáli go [rzekomego Mesyjasza]/ y przywiedli przed Helu [prawdopodobnie św. Helena]/ ktora nád ten cżás pánowáłá ná Ieruzálem/ [...] Tu ſie niezgadza mátáctwo ich z inym piſmem/ bo S. Helená nie byłá ná ſwiecie/ áż we trzyſtá lat po vmęcżeniu Páná Kryſtuſá BielKron 464.
3. W skazuje obiekt uczucia lub działania czy stanu wywołanego przez uczucie (7): Boza chwala y modlithwa naczie nyech bandzie. [...] y nad twoye czterzy Thowarzyſſche. MetrKor 46/46; Słodki á wdzięcny Pan wſſyſtkim: á miłoſierdzia iego nád wſſyſtkie ſkutki iego [miserationes eius super omnia opera eius]. Leop Ps 144/9; Rozgniewał ſię tedy Pan w popędliwoſći nád lud ſwoy [iratus est furore Dominus in populum suum. Vulg; przeciw ludowi swemu WujBib]/ á obrzydźił ſobie dźiedźictwo ſwoie. BibRadz Ps 105/40; áni ſie ma [król] w pychę podnośić nád brácią ſwoię [Nec elevetur cor eius in superbiam super fratres suos Vulg Deut 17/20]/ áni ſie ſkłániáć ná ſtronę práwą áni lewą BielKron 44v (2); SkarŻyw 519; JanNKarGórn G4v.
4. Wskazuje obiekt podlegający przewadze, wpływom lub władzy, będący niżej w hierarchii ważności (148): M[iła i]m rzecz rozka[zo]wać [N]ad wszytki ine panowac [A]no sie ich mnodzy boją, Kłaniając się, zdaleka stoją. BierRozm 17; A kto to pilnie rozwáży obaczy ſie iż to ieſt bog ktory ma moc nád wſſytki národy RejPs 69v; LubPs dd4v (2); tu v nas w Przemyślu Władyká/ to ieſt Biſkup Ruski/ we Mſzą ná Orle ſtoi/ ná znák zwierzchnośći Kápłánſkiey/ nád wſzytkie Ceſárze y Krole. OrzRozm G4v; BielKron 379v; RejZwierc 151 v; BielSpr 16v; BudNT Kk5v; Piotr S. ſtopień iáki nád inne mieć muśi/ ieſli porządkiem ma być od innych rożny. SkarJedn 74 (7); zá pracą ſwoię/ y robotę/ ſtáry zakon docżeſne miał korzyśći: ziemię opływáiącą mlekiem y miodem/ ſpokoyne ná tym świećie pomieſzkánie/ ſławę y gorę nád inne narody SkarŻyw 3; Antisto ‒ Przodekmąm nadniſle [!]. Calep 77b; WujNT 440 marg (2); SkarKaz 242b; SkarKazSej 697a.
W zwrotach typu: »podnosić, przełożyć, wywyższàć itp. [kogo] nad [kogo]« (119): to błogoſláwione imię wynioſło ſie nád wſſelyakie chwały nád wſſytki inne imioná RejPs 218 (8); MurzHist O3v; KrowObr 6v (18); Leop 1.Par 6/3; nád rzemięśniki co winnice opráwiáli y ine goſpodárſtwá opátrzáli/ przełożono Godoliaſzá Kaldeycżyká. BielKron 95v (4); Mącz 116a; OrzQuin T4v; HistRzym 3; KuczbKat 55; WujJud 85 (4); WujJudConf 3; zá cżáſow Dawida y Aſáfá byli od dawnych cżáſow poſtánowieni przednieyſzy nád śpiewaki BudBib 2.Esdr 12/46 (3); CzechRozm 192 (2); Cárogrockiego Pátryárchę nád inne wſchodnie Pátryárchy pierwſzym po Rzymſkim poſtáwić chćieli SkarJedn 117; ćiebie Chryſtus wynieść nád inne chćiał/ y mocnym ſwoim ſłowem/ ktorym Ziemiá y Niebo ſtoi/ vkrzepił. SkarJedn 395 (21); KochPs 143 (8); Oni ludziom pochlebuiąc ſwey v nich sławy y podwyſzſzenia nád kápłaná ſię náywyſzſzego podnoſząc/ ſzukáli SkarŻyw 493 (8); CzechEp 303 (11); Izaż ſię ten nád Bogá nie wynośi/ kthory ſłowo iego ś. zárzućiwſzy/ wymyſły/ y vſtáwy ſwoie/ wyſtáwia/ y zálecá? NiemObr 152 (9); ReszPrz 84; GórnTroas 22; Myśli zeſzły żáłoſne/ [...] Duſzę mą trapią/ godźiny wſzelákiey/ Stráchem/ by vcżáiony Wąż/ nie brał chluby iákiey/ Nád mię władzą zmocniony GrabowSet L; LatHar 334; KołakSzczęśl C3; WujNT 76 (11).
a. W połączeniu: »jeden nad drugiego« wskazuje współuczestnika wyścigów, rywalizacji (7): GórnDworz Ii7v; Dayże nam to wſzytkim/ ábychmy w ſpołecżney zgodzye żywąc ieden nád drugiego prożney chłuby nie prágnąc/ w wiernym źebrániu koſciołá twego/ vſtáwicżnie zoſtáwáli RejPos 90; BielSpr 9v; w ktorych [w pościech] ſię rozmáićie oni ſłudzy Boży ná puſzczy ćwicżyli/ ieden ſię nád drugiego w tey S: zazdrośći/ do cnoty y vmartwienia ćiáłá vbiegáiąc. SkarŻyw 35; á ieden nád drugiego ćiężſze nád nim męki wymyſlał SkarŻyw 273; KochCzJan A2v; Więc ſię ieden w chytrośći nád drugiego ſádźi KlonWor 8.
5. Przy porównywaniu, ocenie lub wyborze wskazuje obiekt o mniejszym stopniu nasilenia cechy, czynności lub stanu; prae, super, supra Mącz, Cn, Vulg; ultra Vulg, JanStat; plus quam Vulg (2170): BierEz P2; Doktorowie ſwięci tu mowią/ ijż ſiedzenijé Marié a ſluchanié ſlowa bożégo/ powyſſono ieſt nad ſlużbę Márty ſwięté OpecŻyw 60 (2); PatKaz II 34v (3); PatKaz III 98 (5); TarDuch A7v; FalZiołUng V 149; Zwycżay á doſwiadcenie [!] nad przyſięgę miey. BielŻyw 7 (4); BielŻywGlab nlb 10; ConPiotr 30; SeklWyzn c2 (3); SeklKat M4v (2); A tak vczeń poſpolicie Nad miſtrza gdi mędroie [!] Niema mieſcza na warſtacżie RejKup Bv; KromRozm I K4; KromRozm III N3; Diar 87; BielKom G2v; LubPs ff4; GroicPorz b3; KrowObr 210v (5); Iedni ie w obfitoſciach w páńſtwach pokłádáli/ A drudzy wdzyęcżną roſkoſz nád to przekłádáli. RejWiz 19v; Leop B2 (5); BibRadz 1.Cor 10/13 (4); W ſtárym też Zakonie/ y zali Pan Bog nieubogáćił Kápłanow nád ſtan Swiecki/ gdy kożdemu pokoleniu Zydowſkiemu przykazał dźieśiąty ſnop dáwáć Kápłanowi OrzRozm Hv; Bywałem ia przy tym gdźie ludźie przekłádáli twoie pioro nád Hoſiuſá y nád Kromeruſá. OrzRozm P4v (7); BielKron 235 (5); Przedkłádam yednego nád drugiego/ wyſzſzey ważę. Mącz 310a (9); OrzQuin A3; GórnDworz X7 (4); RejPos 89v (6); BiałKat 323v (2); BielSat C3V; GrzegŚm 30; RejZwierc 211v; Y ieſli ſpráwiedliwość wáſzá nie będźie obfitowáłá nád ſpráwiedliwość Skrybow y Pháryzeuſzow/ nie wnidźiećie do kroleſtẃá [!] Bożego. WujJud 78 (14); WujJudConf 5v (2); RejPosWstaw 42; BudBib Deut 30/5 (5); BudNT przedm 6 (2); CzechRozm 107 marg (15); ModrzBaz 20 (14); SkarJedn 68 (3); SkarŻyw 349 (10); StryjKron 340; CzechEp 43 (20); NiemObr 82; WerKaz 291; PudłFr 32; BielRozrn 21; PaprUp Gv; Phil I4 (2); ZVZANNA śmiele Złoſnym ſtárcom znáć dáłá/ Iż śmierć/ nád grzech/ woláłá GrabowSet B3v (3); LatHar 317 (2); Kto miłuie oycá ábo mátkę nád mię [plus quam me] nie ieſt mnie godźien. á kto miłuie ſyná ábo corkę nád mię [super me]; nie ieſt mnie godźien. WujNT Matth 10/37; Vmiłowałeś ſpráwiedliwość/ á nienawidźiałeś niepráwośći: dla tegoż pomázał ćię Boże/ Bog twoy/ oleykiem rádośći nád vczeſtniki twoie [prae participibus tuis]. WujNT Hebr 1/9 (34); SarnStat 68 (7); zbytnie á niezbożne w onych rzecżách źiemſkich nád Bogá ſię zákochánie/ w oſtátecżne bez końcá vtrapienie onym ſię obracáło. PowodPr 7 (6); SkarKaz 43a; GosłCast 31 (3); SkarKazSej 658a (5).

W połączeniach z wyrazami uogólniającymi: wszyscy, inni, ludzie itp. (390): March1 A3; Pozdrowionà bądz blogoſlawioná matko Kryſtuſowa/ nadewſſytki wybraná OpecŻyw 185v (14); ForCnRWiet Av; PatKaz I 18v; PatKaz II 53; PatKaz III 87 (6); á Iſráel miłował Iozefá nad wſſytky ſyny/ dla tego iż go miał wſtaroſci ſwey HistJóz Av (2); BAran ieſt wodz trzody owiecz/ á przetho natura iemu moc dała nad inſze Owcze FalZioł IV 2d (6); BielŻyw 48 (6); GlabGad A5 (5); KlerWes Av (2); March3 Vv; WróbŻołt pp8 (2); iedno ciebie nad wſſe yne wielbiemy RejPs 71 (13); LibLeg 11/14; SeklWyzn Cv (3); RejJóz E5 (2); SeklKat A2v; Mnjch Francziſſka nad jne przedkłada y grozy Poſłowi. RejKup v2; HistAl G3v (3); HistAlHUng A3; A nad inſzé rzeczy/ to ich niewymownie poruſzyło/ że zgorzkiem płáczem okrutne widzęniá ſwoie powiedáł MurzHist O (4); KromRozm III M3v (2); GliczKsiąż F3v (3); PAnie tyś ſie sſtał vciecżką nam nád wſzytki narody/ Bo nas ſam záchowáć racżyſz/ od káżdey złey przygody. LubPs T6 (16); KrowObr 213v; RejWiz 31; Leop Esth 2/17 (4); RejZwierz 50v; BibRadz Dan 11/2 (4); okazałem ſie w mądrośći nád ine ktorzy byli przedemną w Ieruzálem BielKron 79; Tárquinius ſzoſty/ zámowił ſie z młodzyeńcy przyiacielmi ſwemi o dobrych á złych żonách/ każdy ſwoię chwaląc nád ine. BielKron 104 (20); GrzegRóżn Mv; KwiatKsiąż D2v (5); Mącz 311c (2); SienLek 3 (2); LeovPrzep av; RejAp 183v; Miły boże/ tho tu áni vrody/ áni głádkośći/ áni rozumu/ ani obycżáiow/ áni godnośći niemáſz nic nád ludzie/ á przedſię diabelſkie ſzcżęſcie ma/ iż go wſzythki białegłowy miłuią. GórnDworz Cc8 (6); HistRzym 75v (6); RejPos 84v (7); RejPosWiecz2 94; BiałKat 38v (2); KuczbKat 55 (3); RejZwierc 65v (2); BielSpr 22; WujJud 106 (3); RejPosRozpr c2; RejPosWstaw [414] (2); BudBib Gen 37/3 (8); HistHel B; MycPrz I Bv; BiałKaz K3 (2); BudNT przedm b5 (2); StryjWjaz A2 (2); CzechRozm 22v (16); ModrzBaz 33 (7); SkarJedn 115; SkarŻyw 93 (18); StryjKron 462; Dla tego duch ś. przyiął poſtáwę gołębice/ iż oná nád inſze rzecży żywiące miłośći przyſtrzega. CzechEp 38 (5); NiemObr 94 (3); Przeklęta zazdrość dźiwnie ſię fráſuie/ Kiedy v kogo co nád ludźi czuie. KochFr 15; Helená y w królewſkim domu ſye vrodźiłá/ Y głádkośćią nád inſzé obdárzoná byłá KochDz 104; ReszList 183 (2); KochPieś 17; ArtKanc E20 (3); GórnRozm M4 (2); ActReg 184; Phil F (3); KochPij Cv; GrabowSet T; KochFrag 22; WyprPl B4; LatHar 413 (5); RybGęśli B3v; Miłość ſámych ſiebie: Pychá y chlubá z náuki y vmieiętnośći náde wſzytkie Oyce y Doktory święte. WujNT 31 (14); WysKaz 4 (2); JanNKar C2 (2); SiebRozmyśl K4v; Tu zacność/ tu vrodá/ tu wſtyd promień Cnoty/ Y wſzyſtkie mieyſce máią śláchetne przymioty/ Ktore nád inſze rzecży ſławę ludźiom cżynią WitosłLut A4; GrabPospR N3v; PowodPr 15 (6); SkarKaz 346b (5); GosłCast 34; SkarKazSej 677a (2); Nic o Waśiełki/ źiárno miey ná piecży/ Nád inne rzeży. KlonFlis E3 (2).

~ Wyrażenie przyimkowe: »nad(e) wszy(s)tko« = szczególnie, najbardziej; ante omnia Cn, Vulg; super omnia Cn, JanStat; apprime, maximopere Calep; supra modum PolAnt (87): OpecŻyw 164; PatKaz III 152v; Nadewſzytko po tym dobre mleko poznać/ ktore wſtrzyknione na paznogcie v palczow: nie zpłynie gdy proſto rękę dzierży FalZioł V 36 (2); Cżyſtoſci ſtrzeż, ale wiernoſci nadewſzitko. BielŻyw 100 (3); RejPs 47v; LubPs Q3 (2); KrowObr B3; RejWiz 8 (2); A náde wſſyſtko [Ante omnia]/ mieyćie między ſobą ſpołecżną á vſtháwicżną miłość Leop 1.Petr 4/8; BibRadz I *2; BielKron 131 (5); KwiatKsiąż C2 (2); GórnDworz L2 (10); [królowa] byłá od Bogá nádárzoná wyſoce/ kraſą piękną rozmową/ a nádewſzytko cżyſtym żywotem/ á wiernym ſercem. HistRzym 7 (2); A coż to ieſt náſládowáć go/ nie inſzego iedno mu wiernie wierzyć/ á nádewſzytko miłowáć. RejPos 144v (4); BiałKat 151 (2); RejZwierc 105 (2); WujJud (3); BudBib Ps 137/2 (2); BudBibKaw A2; BudNT Petr 4/7 (4); PaprPan I3 (2); SkarJedn 281 (3); KochPs 149; Tyberius Ceſarz obran od ludu ná Páńſtwo wſtąpił. ktorj był mądrj y mężny/ ále nádewſzytko wielki iáłmużnik y obrońcá vbogich. SkarŻyw 101 (5); NiemObr 122 (3); ReszList 152; KochPieś 26; ArtKanc M19 (2); Calep 84b (2); GostGosp 38; KochPij C3v; LatHar 263 (3); KołakSzczęśl C; WujNT 1.Petr 4/8 (4); Naprzód/ napiérwéy y nádewſzyſtko [Item primo, et principialiter et maxime super omnia JanStat 36] Iego M. Król Káźimiérz ze wſzyſtką Rádą/ piérwéy miánowány Zwycżay Reyeſtru potwierdźili SarnStat 372 (2); Tákowyż porządek vcżynić ná doſtátnieyſze rzemieſłá: ſkwirku vbogich nádewſzyſtko ochraniáiąć. PowodPr 82 (2); CzahTr I3. ~

W połączeniu z nazwami rzeczy reprezentujących określoną cechę w maksymalnym stopniu (47): OpecŻyw 46; Rozmnożili ſie nad włoſy głowy moiey/ ktorzy mie w nienawiſci mieli bez przycżyny. TarDuch A6 (2); Quam dulcia faucibus meis eloquia tua: ſuper mel ori meo. O iako barzo flodkie [!] ſą vſtham moim ſlowa twoie/ nad miod ſą wargam moim. WróbŻołt 118/103 (4); RejPs 61v (3); RejJóz E marg (2); RejRozm 396; LubPs P5 (7); W wiodł mię Krol do pokoiow ſwoich/ rozráduiemy y rozweſelem ſie w thobie/ pámiętáiąc ná pierſi twoie nád wino [exsultabimus et laetabimur in te mernores uberum tuorum super vinum] Leop Cant 1/3; RejZwierz 50v; BibRadz *3v; RejAp 186 (4); GórnDworz Aa5v; á sſtánie ſie oſwiecone ſerce twoie nád iáſność Słonecżną RejPos 189; RejZwierc 65v (2); BudBib Ps 68/5 (2); BudNT Act 26/13; CzechRozm 206; KochFr 124; NAd złoto/ y nád śrebro/ przyiaźń przekłádáią Wſzyſcy ludźie/ którzy ſye ná rozumie znáią. PudłFr 33 (2); Gorzkość w nim nád żołć GrabowSet Q2; Omyi mię/ á będę nád śnieżną iáſność wybielony. LatHar 83 (4); SkarKaz 205a (2); PaxLiz D4; SkarKazSej 658a.

W zwrotach typui »być nad [kogo, co]« [w tym: z elipsą (5)] (66): BielŻyw 8; BielRozm 5; RejPs 56v; RejKup Ccv (2); MurzHist T4v (2); KromRozm II f (2); KromRozm III Ov; nad cyę ácżes thák yeſt vbrány á w złotych ſſácyech ozdobny/ yeſt yeden z Aten Tellus/ ktory będąc mężem dobrym/ ſyny myał bárzo cżyſte á cnotliwe. GliczKsiąż Fv; rozumieymyſz themu/ żeć zwolennik nád miſtrzá być nie może. LubPs A5 (2); KrowObr 122v; A dawna to przypowieść ieſt ná ſwiecie wſzędzye/ Niechay nigdy zwolennik nád miſtrzá nie będzye. RejWiz 184 (3); RejZwierz 46; BibRadz Matth 10/24 (6); BielKron 244v (5); GrzegRóżn Mv; Primam dices scio si videris, Rzeczeſz że yeſt náde wſziſtki ynſze yeſli yą vyrziſz. Mącz 321d (3); SienLek 42; HistRzym 117; RejPos 172v; RejPos Wiecz2 94; Luter rozumiał ſye być nád ludźi. BiałKat 323v marg (2); BielSpr 22; RejPos Wstaw [1432]v; BudNT Luc 5/40; SkarJedn D4; Eufrazya pośći cáły tydźień/ chce być nád inne/ á my co rzecżem ieſli teſz nam każą to cżynić? SkarŻyw 226 (4); Y powiedźiał go być náde wſzytko y przez wſzytki. Dla tego przez wſzytki: iż z niego wſzyſcy. A iż tego potrzebá żeby był náde wſzytko/ co z niego ieſt. CzechEp 240 (5); NiemObr 108 (3); KlonŻal A2v (2); WujNT 349 (5); SkarKaz 273 (3); SkarKazSej 671b.

»mieć nad [kogo, co]« = praestare Mącz, Modrz; praecellere Vulg (77): BierEz P2; Lepak był [Aristipus] pytan czoby mędrci nad inne ludzie mieli BielŻyw 57; natura chciała cżłowieka mieć nad wſzitko żywe ſtworzenie przeto mu też więthſzą czudnoſć dała w ſkładnoſci cżłonkow GlabGad F3; RejRozm 402; GliczKsiąż C7; KrowObr 15v; Leop Ioel 2/27; OrzRozm Tv; Párdix wynálazł piłę wzyąwſzy formę z rybiey kośći/ dla cżego Dedálus zepchnął go z wieże (áby nádeń nie miał) wſzákże ſie nie zábił. BielKron 23v (13); Mącz 268a (4); GórnDworz G7v (8); KuczbKat 155; RejPosRozpr cv; BudBib 2.Reg 19/43 (3); ieſli Pan nád mię ma Dignitarſtwem álbo Wioſkámi/ thedy Pánu Bogu niechay dźiękuie MycPrz II C3v; CzechRozm 106 (2); PaprPan C2v (2); ModrzBaz [16] (3); SkarŻyw 52 (3); CzechEp 238 (2); KlonŻal C2; WerKaz 291; BielSjem 6; Ten ma wielé nád inſzé w zacnośći domu/ Ten dobrą ſławą nieda naprzód nikomu KochPieś 17 (2); GórnRozm M4v; GostGosp 154; KochPij Cv; OrzJan 99; LatHar 379 (3); KołakCath B2v; WujNT 365 (4); JanNKar Dv; SkarKaz 387a (4); GosłCast 5; nád Xiężnę owá/ Oſobliwſzego coś miáłá Krolowa. Iáko nád leśne Nymphy ma Dyáná/ W złoto vbrána. KlonFlis G4v; Co ma nád ćię on Neſtor przeſzłych lat wymowny? Ktoremuś ty we wſzytkim Oycże moy ieſt rowny? SapEpit B (2).

Z przymiotnikiem i przysłówkiem w stopniu wyższym (1067): Iaćiem tedy ſláchetnieyſza/ Y więcey nád ćię cudnieyſza? BierEz I2v (5); OpecŻyw 35 (4); PatKaz I 10 (2); PatKaz III 108; HistJóz B2v; Dyogenes nad Alexendra przemożnego wſzemi rzecżami mocnieyſzy był BielŻyw 72 (3); GlabGad D4; MiechGlab 10; BierRozm 5; WróbŻołt 34/10; RejPs 206v; SeklWyzn f2v (2); RejJóz N8; SeklKat A5 (2); RejKup t8v; HistAl D5v (2); MurzHist Fv (2); MurzNT 38v (2); BielKom F4v (2); LubPs bb3v; GroicPorz gg (2); A Iżebyſmy ſię więcey nád miſtrzá będąc zwolenniki iego niedomyſláli KrowObr 46 (8); RejWiz 52v (2); Brzemie ná ſie kłádzie/ ktory z pocżliwſſym nád ſie towárzyſzy [qui honestiori se comunicat] A bogátſtemu nád ſie nie bądź thowárzyſzem [Et ditiori te ne socius fueris]. Leop Eccli 13/2 (7); BibRadz 3.Reg 19/4 (8); OrzRozm E3v (7); A Eneás ácżkolwiek godnieyſzy był nád Antenorá y ſtárſzy/ wſzákże ſie precż wypráwił ze wſzytkim domoſtwem z oycżyzny po morzu BielKron 60v; cudzoźiemcow nie więcey miłuy nád ſwe obywátele BielKron 258 (21); GrzegRóżn M (2); Mącz 20b (4); OrzQuin E (6); SarnUzn A4v (3); RejAp 178v; GórnDworz Aa4v (2); HistRzym 130v (2); RejPos [291]v (5); BiałKat 21; GrzegŚm 14 (2); HistLan E3v; Bo śie niegodźi áby ſługá więtſzy był nád Páná KuczbKat 435 (3); RejZwierc 166 (2); BielSpr 20v (5); WujJud 188v (6); WujJudConf 155; RejPosRozpr c3v (3); RejPosWstaw [212] (2); BudBib 22/6 (11); HistHel C3; MycPrz II A3v; WierKróc A3; BiałKaz C2; BudNT Matth 11/11 (3); StryjWjaz B; CzechRozm 229 (38); PaprPan Vv (2); ModrzBaz 136v (5); SkarJedn A2v (4); KochOdpr D; KochPs 183; SkarŻyw 113 (6); KochTr 21; StryjKron 627; CzechEp 150 (21); CzechEpPOrz **3v (2); NiemObr 37 (3); PHilozophi/ co nád nas vſzy lepſzé máią/ O dźiwnie wdźięcznych głoſiéch w niebie powiadáią. KochFr 67; KlonŻal A4v; KochPhaen 5; ReszPrz 43 (2); ReszList 180; WerKaz 287; KochPieś 54; Rownie ſye ták dźiś ludźie ná świećie ſpráwuią/ Kiedy kogo w znácznieyſzych cnotách nád ſye czuią. PudłFr 41 (4); ArtKanc E9 (2); PaprUp C3v (3); GostGosp 18 (2); Phil I (7); OrzJan 41 (4); LatHar 373; Gdyſz iák nád ćiáło duſzá tyśiąckroć ważnieyſza/ Ták też ſzcżeśliwość z wnętrzna nád zwierzchnią zacniejſza. KołakCath C3 (3); RybGęśli C4; WujNT Luc 11/22 (43); SarnStat 259 (9); GrabPospR L2v (3); PowodPr 16; SkarKaz 279b (4); VotSzl D; Nie mey to głowy rozum dawáć w tym przeſtrogę/ co lepi nád mię wiećie CzahTr G2 (6); GosłCast 31 (2); SkarKazSej 668a (2); KlonFlis G4v; PudłDydo A3v; RybWit C2.

~ W połączeniach z zaimkiem uogólniającym: wszy(s)tek, inszy itp. (205): BierEz Dv (2); Ale panna Maria ieſt náſwiętſſá/ ij nad wſſytki doſtoynieyſſá OpecŻyw 180v (7); PatKaz II 24v (2); PatKaz III 95v (3); OSieł ieſt [...] bicia cirpliwy/ bowiem ieſt nad wſzytki zwierzęta głupſzy FalZioł IV 4b (11); Cżemu głowa nad inſze cżłonki włoſami barziey poraſta. GlabGad A7 (9); MiechGlab 74; BierRozm 5; WróbŻołt 88/28 (3); RejPs 23v (4); SeklWyzn F (3); RejKupSekl a3v; MurzHist S; MurzNT Ioann 10/29; KromRozm II p; LubPs bb4 (9); GroicPorz d3v; KrowObr 12v (2); RejWiz 143v (2); Leop Iudic 5/29 (2); RejZwierz 80 (3); BibRadz Gen 2/24 (8); OrzRozm Lv; BielKron 118v (11); GrzegRóżn K3v; KwiatKsiąż E3v (2); SienLek 11; A czoż rozumieſz o tákim oycu ktory miłoſiernieyſzy ieſth nád wſzytko ſtworzenie ná niebie y ná ziemi RejAp 178v; RejPos 13 (4); BiałKat 138v; GrzegŚm 42; KuczbKat 90 (2); RejZwierc 51v (2); BielSpr 68v (2); chleb nád inſze pokármy więtſze pośilenie ćiáłu dawa WujJud 257v; RejPosWstaw 41 v; BudBib Deut 26/19 (8); Strum B5; BiałKaz G4 (2); BudNT przedm c3v (3); CzechRozm 267v (17); PaprPan F2; ModrzBaz 19 (4); SkarJedn 65 (8); Oczko 8v; Calag 273v; Iedno ią potym było poznáć/ iſz ſię niebáley nád inne vbieráłá. SkarŻyw 195 (7); StryjKron 95; CzechEp 112 (6); CzechEpPOrz *3; NiemObr 37 (3); ReszPrz 57; WisznTr 22 (2); KochPieś 9; ZawJeft 40; Phil C (4); Bo náde wſzytkie iam gorzey vcżynił/ Nád wſzytkie inſze/ iam więcey przewinił GrabowSet A4v; OrzJan 92; LatHar 476; KołakSzczęśl B3; WujNT 350 (8); WysKaz 8 (2); SarnStat 64 (2); KmitaSpit C; SkarKaz 83b (2); CiekPotr 55; Niechby nád wſzytkie głębiéy oná w piekle byłá GosłCast 32; SkarKazSej 688b; SkorWinsz ktv.

W połączeniu z nazwami rzeczy (niekiedy osób) reprezentujących określoną cechę w maksymalnym stopniu (80): Vſta twé námileyſſé/ nad tzukier ſlodcżeyſſé/ nad cynamon ij nad miod ſą wielmi ſmacżnieyſſé. OpecŻyw 18v (11); PatKaz II 81v (4); RejPs 17v; SeklKat L4; HistAl H6v; Cżyniſz to przećiw wſzemu narodowi ſwiáta/ Iż oſobę opuſzcżáſz pyęknieyſzą nád kwiátá BielKom E5; LubPs P5; RejWiz Cc4 (5); LeszczRzecz A6; OrzRozm M2v; ocży iego pięknieyſze ſą nád wino/ á zęby nád mleko bielſze. BielKron 18v (5); v ćiebie Papiéż Rzymſki/ gorſzy nád Káymá ieſt OrzQuin K2v; Prot C3 (2); RejZwierc 55; RejPosWstaw [213]v; áni ſie ná tákim mniemániu/ ktore ſłábſze bacżę być nád ieſienny lod/ budowáć niechcę. CzechRozm 162 (3); KochPs 203; SkarŻyw 92 (3); O tym wſzędzie naydzieſz iáſnieyſze nád Słońce ſwiádectwá y dowody. StryjKron 31 (2); CzechEp 122 (2); KochMuza 27; pijánice ſą nád beſtye dáleko nierozumnieyſzy y ſproſnieyſzy. WerGośc 241 (2); KochPam 81; Teraz że nád Ikárá prędſzy przeważnégo Puſté brzégi náwiedzę Boſphorá hucznégo KochPieś 55; Więcey nád złoto/ zdrowie káżdému z nas miło. PudłFr 72 (3); Phil H; GórnTroas 53; OrzJan 19 (2); WujNT 386 (9); WysKaz 8 (2); SarnStat 111 (3); PowodPr 10; CzahTr I2 (2); Oſtrzeyſzy nád náoſtrzoną Brzytwę ięzyk twoy/ pilnuie Nieprawdę zmyśláć ſzaloną/ Y ná dobre potwarz knuie. SzarzRyt A4 (3).

W wypowiedziach pozornie przeczących wskazuje obiekt najmocniej nacechowany (347): Nád cżłowieka niewdzięcżnego/ Niemaſz źwierzęciá gorſzego. BierEz Q4; Niemáſzci nic ſzaleńſzego/ Nád cżłowieká łákomego BierEz S3 (4); OpecŻyw 47 (2); PatKaz I 12; PatKaz III 142 (3); FalZioł V 111v (3); á iako nic gorſzego nad złą żonę, tak też nic lepſzego nad dobrą żonę BielŻyw 53 (10); GlabGad A5 (2); March2 D2v; BierRozm 16; LibLeg 11/58v (2); RejJóz F6; SeklKat E2v; Cżart powieda yż zadne vſtawy nad Pańſkye nieſſa waznieyſſe RejKup z5; HistAl A4; MurzHist L; MurzNT Luc 7/28 (2); KromRozm III B8v (2); Diar 24; GliczKsiąż Fv (5); O nie ieſtći żaden w zyemi y ná niebie/ Aby miał być ſwiętſzym moy pánie nád ciebie LubPs hh2 (15); GroicPorz kk3; KrowObr 108v (3); RejWiz 11 (7); OrzList b4v (4); BibRadz Gen 39/9 (8); żadnego w Krześcijáńſtwie Narodu nád Polſkę niemáſz nędznieyſzego. OrzRozm C4v (8); Abowiem nigdy prácowitſzego nád Romuluſá/ nabożnieyſzego nád Nummę/ walecżnieyſzego nád Tulluſá/ goſpodárnieyſzego nád Ankuſá/ ochędożnieyſzego nád Tárquiniuſá/ pięniężnieyſzego nád Serwiuſá/ okrutnieyſzego nád Tárquiniuſá pyſznego/ krolá nie mieli. BielKron 104v (25); GrzegRóżn D2v (2); KwiatKsiąż C2v; Mącz 165b (16); OrzQuin H3v (10); Prot 243; SarnUzn C4; LeovPrzep F4v; RejAp 150v (5); [Salomon] nie widział tu miedzy námi ná ſwiecie nicz podobnieyſzego do rzecży niebieſkich nád miłość GórnDworz Bb7v (6); GrzepGeom B2; HistRzym 80v (6); RejPos [323] (14); BiałKat 181 (2); KuczbKat 30 (8); RejZwierc 215 (2); BielSpr 31 (2); WujJud 133v; WujJudConf 88v; RejPosRozpr cv (2); RejPos Wstaw [412] (2); BudBib Sap 8/7; MycPrz II A3; Strum A4v; BudNT Matth 11/11 (5); CzechRozm 103 (7); PaprPan Dv (4); KarnNap D (2); ModrzBaz 115 (8); SkarJedn 55 (2); Oczko 15 (2); KochPs 101; SkarŻyw 486 (13); ZapKościer 1583/54; ZAden Oćiec podobno bárźiey niemiłował Dźiécięciá/ żaden bárźićy nád mię nie żáłował. KochTr 11; StryjKron A4; CzechEp 91 (9); nic nád zdrowie/ Ani lepſzégo/ Ani drożſzego KochFr 118; KlonŻal Bv; ReszPrz 66 (5); ReszList 154; WerKaz 275; WisznTr 13; A nád chłopá chćiwégo Niemáſz nic nędznieyſzégo KochPieś 27; Wdźięcznym ćię tedy ſercem/ pánie/ wyznawamy: Bo nád cię przyſtoynieyſzéy ofiáry nie mamy. KochPieś 71; ArtKanc L7v (11); KochProp 16; PaprUp C4v; ZawJeft 8; ActReg 68 (3); Phil Q3 (3); nic okrutnieyſzégo Nie miáły oczy widźieć nád śmierć przeſławnégo Hektorá GórnTroas 53 (2); KochPij C3v; GrabowSet Qv; KochFrag 53 (2); OrzJan 79 (7); LatHar 442 (3); KołakCath C (3); KołakCathOkuń A2; KołakSzczęśl C2; RybGęśli D2v; WujNT Matth 9/11 (8); WysKaz X2v; SarnStat 4 (3); KlonKr Cv; PowodPr 61 marg; SkarKaz 205a (6); VotSzl D4v (2); CiekPotr 4; CzahTr K2; GosłCast 52; PaxLiz Bv (3); SkarKazSej 674b (4); KlonFlis D2; SapEpit A4; Przepuść też y mnie ſmutney/ co cię ták miłuię/ Ze nád cię nic milſzego ná ſwiecie nie cżuię. PudłDydo B4v.

W pytaniach retorycznych sugerujących odpowiedzi: nic, nikt, niekiedy : nie (108): A co nád ięzyk gorſzego/ Wſzyſtkim ludziem mierźieńſzego? BierEz D2; OpecŻyw 48 (4); PatKaz I 10 (2); PatKaz III 105 (5); BartBydg 247; RejPs 25v; RejRozpr B2v; RejJóz L2; RejKup m8v; MurzHist Hv; KromRozm II 14; KromRozm III B6v (2); GliczKsiąż Fv; GroicPorz y; Izali może być więtſze bluznierſtwo/ y bałwochwálſtwo/ nád to wymyſlone? KrowObr 166v (4); RejWiz 60v (2); Coż ſlodſſego nád miod [Quid dulcius melle]/ co mocnieyſſego náde Lwá [quid fortius leone]? Leop Iudic 14/18; NIewiem co ieſt lepſzego/ nád ſwobodę miłą/ A kto ią ſobie tárga/ ten ieſt práwym wiłą. RejZwierz 71v (2); BibRadz Iudic 14/18 (6); OrzRozm A2 (3); BielKron 66v (5); Qui me est alter audatior homo, I kto yeſt nád mię śmielſzy. Mącz 340b (2); Prot E; GórnDworz Mm5 (3); RejPos 13 (5); KuczbKat 310; RejZwierc [213] (5); BudBib Sap 8/6; BiałKaz E2v; CzechRozm 90v (2); ModrzBaz 63v (4); KochPs 72; SkarŻyw 143 (2); CzechEp 318 (4); NiemObr 101 (2); Kto nád ćię koniá ſwego xtałtowniéy ośiędźie? KochEpit A3; KlonŻal A2; y co z nád ćienką páięcżynkę ſłábſzego? ReszPrz 6 (3); ReszList 177; GostGospGroch kt; GostGospSieb +3v; A kaźń ieſli ten winien/ zaż ćiężſza bydź może Nád tę/ iż zginął/ á rzecz żadna go nie wzmoże? GórnTroas 51; KochFrag 25; OrzJan 120 (5); OstrEpit A3; WujNT Ioann 8/53; WysKaz 10 (2); SkarKaz 455b (2); CiekPotr 54 (2); GosłCast 3; SkarKazSej 686b (3). ~

Z przymiotnikiem i przysłówkiem w stopniu równym (187): Dáy mi dlá twé ſwięté miloſci/ bytz bez wſſytkié boiazliwoſci/ gdy będę ofiarowán albo przywiedzion ſwiatu temu/ nad mglę przemiennému. OpecŻyw 111v; PatKaz II 34y; TarDuch A7v; Neque ambulaui in magnis: neque in mirabilibus ſuper me. Anim chodził w wielkich rzecżach ani w dziwnych nad mię. WróbŻołt 130/1; LubPs Pv (2); KrowObr 164; Leop Ps 107/5; BibRadz Iob 13/2; OrzRozm G4v (2); [Baworska ziemia] Miáſtá ma zacne y známienite/ zamki takież/ nád ktore we wſzytkiey Europie ták mocnych á ochędożnych nie máſz BielKron 288 (4); GórnDworz I2; BielSpr 20; BudBib Lev 7/1 (2); BudNT przedm a3; KochTr 10; Byłeś y ty Apollo nád zaſtępy śmiáły/ Wyniſczyłeś do czyſtá ſáydak pełnoſtrzáły. KochMuza 26; PaprUp A2; GrabowSet P3; LatHar 405; WujNT Xxxxx4; SarnStat 59; SkarKaz 347a (2); GosłCast 15; SkarKazSej 679b; Licż ty Rzymie Tryumfy Decyuſow mężnych/ A my záś Rádźiwiłow nád one potężnych. SapEpit A3.

~ W połączeniu z zaimkami uogólniającymi: wszy(s)tek, inny, inszy itp. (147): Drzewo kráſné ij wybráné/ Krolewſką krwią zrumienioné/ Nadewſſytki godné tego/ Niéſtz cżlonki boga prawégo. OpecŻyw 161v (15); PatKaz II 67 (3); PatKaz III 112v (3); a był Iozef barzo cudny nad wſzytki ludzy na ſwyecye HistJóz B3v (2); Theż wodka ſama Rumienkowa po ranu ciepło pita/ nad inſze rzecży pomoczna ieſt na bolenie wnętrzne. FalZioł V 85 (3); BielŻyw 90; GlabGad D3; MiechGlab 78; KlerWes Av; WróbŻołt 94/3; RejPs 91v (2); SeklKat V; RejKup n7; HistAl C2; KromRozm I G4v; KromRozm III M4; LubPs dd5v (6); RejWiz 54 (3); vcżyniłeś mie známienitym nád wſzyſtkie ludzie Pánie Boże [fecisti me spectabilem super omnes homines]. Leop 1.Par 17/17 (5); BibRadz Gen 3/14 (5); [cesarz Aurelijus Waryjus] Ten nád ine ſzkáráde á brzydliwe obycżáie w ſobie miał/ bez wſtydu przyrodzonego ſie záchował. BielKron 151 (25); KwiatKsiąż A3 (4); OrzQuin Q3v; RejAp 55v; HistRzym 6; RejPos 100 (2); BiałKat 31; RejZwierc 75v (2); BielSpr 46 (2); RejPosRozpr c; BudBib 3.Reg 14/9 (2); CzechRozm 8 (5); PaprPan Cc4 (2); SkarJedn 72 (2); Vſtáwy zakonne przez cáły żywot ſwoy/ doſkonále chowáłá/ práwie nád inne wſzytki. SkarŻyw 160 (7); CzechEpPOrz **; A to węzeł ieſt mocny/ y nád inſzé trwáły/ Który pięknéy pámięći córki záwiązáły. KochFr 87 (2); KlonŻal B3; ArtKanc T19 (2); GrabowSet D3v (5); LatHar 485; KołakCath C3v; WujNT 81; PowodPr 2 (2); SkarKaz 351a (6); CzahTr K (2); GosłCast 34 (4); SkarKazSej 665b; PudłDydo A4v.

Wyrażenie przyimkowe: »nade wszystko« = ante a. super omnia Cn (2): CESArz Domicyan możny á bárzo mądry/ á nádewſzyſtko wielmi ſpráwiedliwy pánował HistRzym 57v; KochOdpr Bv.

W połączeniu z nazwami rzeczy reprezentujących określoną cechę w maksymalnym stopniu (8): WróbŻołt 118/72 (2); Leop Prov 22/1; Ten theż wyſep s przyrodzenia rodźi Máſtykę/ Aloes/ Cynámon/ Imbier/ y źiárná cżyrwone nád Pierz gorzkie BielKron 441v; Ták żeby muáiał być nád Kretá ślepym/ ktoby tego nie widźiał CzechEp 122; ZawJeft 40; TE trzy rzecży v kożdego godne vważenia/ Y nad drogie klenoty godne ſą ſtrzeżenia, CzahTr C3v (2). ~

Z przymiotnikiem i przysłówkiem w stopniu najwyższym (96): OpecŻyw 115v; marya byla naſzlachethnyeyſza na duſſy nad ſtworzenye PatKaz III 117v; HistHel B; SkarJedn D4v; CzechEp 10; Krezus Krol Lidiyſki/ ktory roſkazał wielkość ſkárbow ſwych Solonowi Mędrcowi vkazáć/ y záthym go pytał/ ieſliby kto nádeń mógł być naſzcżęſliwſzy. Phil M4; PowodPr 18; Nád kroleſtwo nie máią ludźie ná źiemi rzeczy nazacnieyſzey SkarKaz 637a; Leć nád to napewnieyſza Bogu lepi ſłużyć/ A w śmiertelne ſię grzechy nigdy mu nie dłużyć. CzahTr L4v; GosłCast 56.

~ W połączeniach z zaimkami uogolniającymi i wszy(s)tek, in(n)y, inszy itp. (86): blogoſlawioná dziewitza Mariá/ nade wſſytko ſtworzenijé boſkié byla nácżyſtſſá OpecŻyw 189 (3); PatKaz II 29v; PatKaz III 117v; Nad inſze zwierzęta pies ieſt na bacżniejſzi FalZioł IV 6b (12); BielŻyw 15; GlabGad D5; RejPs 70v (2); HistAl H2v (2); LubPs S6 (2); GroicPorz mm4; KrowObr 164 (2); Powiedzyał mi że roſkoſz ná tym nędznym ſwiecie/ Nalepſza nádewſzytko/ niech kto co chce plecie. RejWiz 36 (3); Leop Dan 3/32 (3); BibRadz 1.Cor 15/19; [Bog jest] ſwiętego przyrodzenia miſtrz iedyny/ nalepſzy/ namędrſzy/ y naſpráwiedliwſzy nádewſzytki rzecży. BielKron 8 (4); OrzQuin O2v; SienLek 152v; A nád wſzytko ſnádź tho nalepyey/ gdy [ta ewanijelija] komu otworzy vſzy ku ſłuchániu á ku wyrozumieniu Boſtwá RejPos [203]; RejPosWiecz2 92; Pogáni nád wſzyſtkie rzecży ſtráſliwe/ śmierć naſtráſliwſzą bydź powiadáli BiałKaz B; CzechRozm 104v; PaprPan Y3; ModrzBaz 100v; SkarJedn 267; bo Moyżeſz był náde wſzytki ludzie co ich było ná ziemi/ naćiſzſzy y nałáſkáwſzy SkarŻyw 483 (6); ArtKanc C17v (3); LatHar 14 (2); KołakSzczęśl A3; przedm 9; SkarKaz 122b (5); Zátym/ vchoway Boże/ domowe woyny powſtáć mogą/ ktore náde wſzytki nieſzczęśćia kroleſtw nażáłoſnieyſze ſą SkarKazSej 673b (4).

W połączeniu z nazwami rzeczy reprezentujących określoną cechę w maksymalnym stopniu (15): ſyn boży/ ktory ieſt iako [...] owotz nad wſſytki ſlodkoſcij náſlodſſy OpecŻyw 15; PatKaz II 24v; RejPs 17v; Takowa wiárá ieſt dar Boży/ nad [!] wſzyſthki dary nákoſſtownieyſzy y ſkárb nád wſzyſthki ſkárby nadroſſſzy/ y perłá nád wſtyſtkimi [!] perłámi nazacnieyſza. KrowObr 45v; RejZwierc 211v; SkarŻyw 365 (2); KołakCath C5v (2); SkarKaz 549b; Tę [cnotę] nád wſzyſtko dobre mienie/ Nád złoto pierły kámienie. Nadroży ſobie ſzácuię/ W niey ſwe kochánie nayduię. CzahTr [D]v (4). ~

W połączeniach typu: »pan nad pana, marność nad marności itp.« (49): RejPs 25v; OrzRozm Q3; SLowá Eklezyáſtá ſyná Dawidowego krolá Ierozolimſkiego: Márność nád márnośći/ y wſzytki rzecży prożne á márne ſą [vanitas vanitatum, et omnia vanitas Vulg Eccle 1/2]. BielKron 79; RejAp 178v; GórnDworz Ff8; Możeſz być pychá nád tę pychę? możeſz być ſlepotá nád tę ſlepotę/ ábo vpor nád ten vpor? ReszPrz 97; WujNT Act 26/13 (2).

~ W połączeniach z zaimkami uogólniającymi wszy(s)tek, inny, inszy itp (39): A gdźyeby kto ináczey rozumyał/ powyáda/ iż to błąd nádewſſyſtkye błędy. KromRozm I 2; LubPs S5 (3); Pieśń która ieſt nád ine pieśni Sálomonowe. BibRadz Cant 1 arg; OrzRozm Q2v; OrzQuin N4v; O wſzechmogący náſz miły Pánie/ thoć ieſt obietnicá nád wſzythki obietnice twoie RejPos 266 (3); BiałKat 301; Dał moc ná niebie y ná źiemi/ y imię nád wſzyftkie imioná/ y vcżynił go Pánem y Chriftuſem. CzechRozm 23 (8); KochPs 200 (3); CzechEp 286 (7); NiemObr 104 (2); ArtKanc T14v; GostGosp 66; obierz go ſobie zá przyiaćielá/ nád wſzytkie inſze przyiaćiele. LatHar 279 (2); WujNT 478 (4). ~

6. Wskazuje przekroczoną wielkość; więcej niz trzeba, niż jest, niż postanowiono; supra Mącz, Cn, Vulg, PolAnt; super Mącz, Cn, Vulg; ultra Mącz, Cn, Modrz; prae Calep, Cn; praeter Cn, JanStat; extra Mącz; amplius, plus Cn (226): ZapWar 1526 nr 2454 (2); TarDuch P7; Ego autem ſemper ſperabo: et adijciam ſuper omnem laudem tuam. A wſzakoż ia zawżdy w tobie będę miał nadźieię/ á będę przidawał tim więcey nad chwałę twoię. WróbŻołt 70/14; RejPs 135; A yako thego ſtrzeze tak zaſſye nad powynowacztwo wiczyſkacz na ſſobye nycz nyedopuſczy nykomv. LibLeg 11/171; PatKaz I 2v; LibMal 1548/139 (2); ConPiotr 31 v; RejKup aa2; LubPs T6v; A gdźieby on fant wynośił ſye koſztem nád dług/ oſtátek dłużnikowi ma wroćić. GroicPorz r (2); UstPraw E2; BibRadz 2.Par 28/13 (4); OrzRozm E3v (2); BielKron 94v (3); Mącz 47d (4); GórnDworz T6v; BudBib Eccli 3/23 [24] (6); MycPrz I B2; CzechRozm 139v (2); káżdemu Pánu wedle ſtanu iego pewną licżbę sług zámierzyć/ áby nád nię więcey sług nie chował [Unicuique principi pro condicione numerus praescribendus, ultra quem illi non liceat plures alere ministros]. ModrzBaz 37v (2); Oczko 30; á co dźiś ná ſobie Odnoſzę/ dźieie mi ſię nád moię zaſługi KochFr 98; ActReg 54 (3); Tra[n]ſnumero ‒ Nadtoliczę. Calep 1081a (5); GostGosp 44 (4); GostGospSieb +3 (2); GrabowSet E; Lichwá: ktora záwżdy bywa/ gdy ſię cokolwiek nád ſummę pożycżoną/ z vgody/ y tylko zá ſámo pożycżenie/ bierze. LatHar 118; Weźmi go ná ſwą opiekę: á cokolwiek nád to wydaſz/ ia gdy ſię wrocę oddam tobie [et quodcumque supererogaveris ego, cum rediero, reddam tibi]. WujNT Luc 10/35 (2); SarnStat 395 (26); GrabPospR M2; PowodPr 68 (4); SkarKaz 423b (2); CzahTr B4v.
W wyrażeniach przyimkowych typu: »nad miarę, nad potrzebę itp.« (85): Bo kto nád śiły mocuie/ Rychłą w tym ſzkodę pocżuie BierEz H2v (2); BielŻyw 154; RejRozpr G4 (2); RejJóz H6v; RejKup b2v (2); HistAl I8; LubPs K4v; Toć będzie napocżéiwiey/ kiedy środkiem poydzieſz/ Rychley ſławy pocżćiwey/ z miáry záwżdy doydzieſz. Bo ieſlibyś ſie wſpinał názbyt nád ſwą miárę/ Albo ſie lżył nád ſwoy ſtan/ ſtráćiſz v wſzech wiárę. RejZwierz 29v (2); BibRadz 2.Cor 12/7 (3); BielKron 88 (2); KwiatKsiąż L4v; Effuse petulans, Nád miárę beſpieczny/ nieſromieźliwy. Mącz 139d (13); ieſli nád miárę kreẃ oplwituie/ tákiego człowieká/ będźie głowá boláłá SienLek 29v (2); GórnDworz E8v (5); Ale to co zbywa nád potrzebę twoię/ choway dla drugich RejPos 186 (2); RejZwierc 25v; WujJud 108v; MycPrz II C3; CzechRozm 226; ModrzBaz 72; SkarJedn 86; pátriculária o káżdéy chorobie wyráźić/ rzecz nád miárę trudna Oczko 25 (6); SkarŻyw 334 (4); CzechEp 10; Abowiem áni woł/ áni świniá/ áni żadne bydlę/ nigdy nie pije nád potrzebę ſwoię WerGośc 241 (2); Helleborosus – Ten ktori nad miarę ciemierzyee wział. Calep 475b (6); GostGosp 112 (5); GrochKal 12; GórnTroas 33 (2); GrabowSet O3 (3); KochFrag 40; Nie pewny ten kto z miáry nád moć [!] ſwą wykrocży. RybGęśli Cv; WujNT 2.Cor 1/8 (4); SarnStat 293; PowodPr 63; SkarKaz 458a.
a. W połączeniu z nazwą wielkości ściśle określonej, najczęściej liczebnikiem; super Cn (47): gdy v mnie pán Iezus goſciem był/ widźimi ſie ijż nad połtora tyſiącża ieſt ku dwudźieſcia ij cżterzy lat. ForCnR A3; RejPs 135; ConPiotr 30v (2); támże też były ná onym rownym polu drzewká niezlicżne/ ktore nád miárę łokciá więtſze nie roſly HistAl K7v; poráźili z ſtrony Timotheuſſowey y Báchidowey wyſzſſy nád dwádzieśćiá thyſięcy ludzi Leop 2.Mach 8/30; Centenos annos excedere, Nad ſto lat żyć. Mącz 47d (2); GrzepGeom M2; BudBib Gen 43/34; Strum I4v (3); CzechRozm 170v; SkarŻyw 35 (4); KochTr 12; ZapKościer 1584/45v; PaprUp K2v; ActReg 26 (2); GostGospSieb +4; Phil P4; Cżłek/cżásby tráćił/ y wiele prácował/ Chcąc nád iednego náleść/ áby cnotę Cudzą/ nád właſny pożytek/miłował. GrabowSet Y (3); LatHar 679; WujNT 174; A co nád to iedenaśćie tyśięcy beczek ſoli będźie mógł mieć/ to mu wolno będźie kędy chćieć ſpuśćić SarnStat 395 (14); KmitaSpit A2; SkarKazSej 69Ią; Arenduią komu Do roku teráźniego wioſki ábo domu/ Ták iáko teraz piſzą/ Roku ſześć ſetnego Nád tyśiącny: naydźieſz ták cżłeká beśpiecżnego/ Ktory/ choc rok wytrzymał do Nowego látá KlonWor [79].
7. Wskazuje przekroczenie przyjętej lub spodziewanej normy postępowania czy dziania się; inaczej niż, niezgodnie z czym; contra, praeter Mącz, Cn; extra BartBydg; plust supra Cn (845): FalZioł I 12d; LibLeg 6/55v; RejPs 160; A ieſtliby nad ſtatut czo vczynili to ma byez niczemno a zadna navka ich nie będzie mogla vymaviacz. ComCrac 17v (2); RejRozpr K4; Przymvſzano mię też na to/ nad ſvmnienie moie SeklWyzn b4v (4); RejKup r3v (3); HistAl C3v (2); KromRozm I O2; MurzNT 58v; KromRozm II I4v; Diar 58 (9); LubPs Q3 (2); GroicPorz k4v (2); KrowObr 41v (2); RejWiz 91v (2); Wiárą też y ſámá Sará niepłodna/ moc w przyięćiu naſienia wźięłá/ też y nád cżás wieku ſwego [etiam praeter tempus aetatis] Leop Hebr 11/11; Ktoryby Celnik cło wybierał od Perſony duchowney álbo ſlácheckiey nád wolnoſc [= przywilej] poſpolitą: tákowy celnik przepada winę ſowitą UstPraw E2 (3); BibRadz *5 (4); OrzRozm H (4); pierweyći twoi ludzie mnie ſzkodę vcżynili nád wiárę y zachowánie BielKron 254; gdy rwáłá Ewá [jabłka] nád roſkazánie/ wygnáni ſą z Ráiu. BielKron 462v (47); KwiatKsiąż A4; Praeter aequum, Przećiwko ſpráwiedliwośći álbo nád ſpráwiedliwość. Mącz 319b (8); OrzQuin E4v (2); RejAp 100 (2); GórnDworz X8 (4); A iáko on ſam powiáda/ iż y namnieyſzy wroblik nie zginie nád przeźrzenie iego. RejPos 139; Abo ieſliby też kto potkał dzyewecżkę dobrowolnie chodzącą po polu/ á wziąłby ią gwałtem nád práwo á nád przizwolenie iey/ y rodzicow iey/ niechay będzie śmiercią vmorzon. RejPos 343 (20); BiałKat 271; RejZwierc 187 (4); Na to rzekł Aleksander: Słusznie mię winujesz, A nad przystojnośé, bracie, nic nie występujesz. KochMon 21; WujJud 197; WujJudConf 151 (8); Gdzie więc ieſliby kto nád to co vcżynił [qui autem praeter haec fecerit]/ ábo co z tych rzecży złamał áby zoſtał winien. BudBib 1.Mach 14/45 (3); MycPrz I A2v; BudNT przedm b2v (2); CzechRozm 223v (10); ModrzBaz 49v (4); SkarJedn 125 (6); KochPs 142; Wolą Bogá odſtąpic/ niſzli co dla niego y nád oświadcżenie wiáry ſwey/ ćierpieć. SkarŻyw 36 (17); StryjKron 672 (3); CzechEp 37 (10); My z łáſki Bożey/ iáko y o ſynoſtwie/ ták y o Boſtwie Páná Chriſtuſowym nád ſłowo Boże/ y rozumieć/ y mowić niechcemy. NiemObr 99 (13); ReszPrz 95; WisznTr 22; GórnRozm C2v (2); PaprUp E3 (5); ActReg 39 (6); Extraordinarius ‒ Nad vſtawę. Calep 398b; GostGosp 146 (2); Zaden wielki Monárchá długo nie krolował/ Gdy nád ſłuſzność y práwo ludźiom roſkázował. GórnTroas 22; WujNT 2.Cor 8/3; ABy poddáni náſzy w Káncelláriiéy náſzéy od Piſárzow nád ſpráwiedliwość nie byli obćiążeni [plus iusto graventur JanStat 290]: ſkázuiemy [...] SarnStat 326 (38); PowodPr 75 (7); ćiáło vwielbione Páná náſzego/ dźiwne ma nád poięćie náſze właſnośći SkarKaz 204a (9); SkarKazSej 697b (3); KlonWor 40.
W wyrażeniach przyimkowych typu: »nad domniemanie, nad podziw, nad wolą, nad zwyczaj itp.« (536): BierEz A3v (2); OpecŻyw 10 (8); PatKaz I 7v; Czwarthe począczye bylo nath rozum ludzky y nath domnyemanye anyelſkye PatKaz II 72v (4); PatKaz III 146v (2); BartBydg 116b; ZapWar 1533 nr 2407; Też ſok tego ziela/ oddala pragnienie/ y pothwierdza żołądek y wątrobę nad Zwycżay/ y gaſi zapalenie ktore pochodzi skolery. FalZioł I 21b (13); Przeto gdy kthora niewiaſta ma brodę albo wąſi ieſt to nad przyrodzenie GlabGad O5 (5); MiechGlab *7v; WróbŻołt 58; RejPs 93 (7); LibLeg 11/40 (8); RejRozpr K; SeklWyzn Av (2); RejJóz M4v (3); SeklKat E4 (2); LibMal 1548/ 138v; RejKup o6 (2); HistAl F5v (2); KromRozm I F4; na swiecie go krom pićiá i iedzeniá: tak długo nad przyrodzęnié/ pán Bóg chowáł. MurzHist Ev; MurzNT 59; KromRozm II p2; KromRozm III 17 (2); Diar 57; MrowPieś S6; BielKom A (3); GliczKsiąż K3v (2); LubPs aa4v marg (15); RejWiz 133v (17); dałeś im obfitą wodę/ nád nádzieię [dedisti illis abundantem aquam insperate] Leop Sap 11/8 (3); UstPraw A2 (3); LeszczRzecz A6v; RejZwierz 1v (2); BibRadz *6 (5); OrzRozm Kv; BielKron 23v (115); KwiatKsiąż K3 marg (2); Adversum animi sui sententiam. Przećiwko ſwoyey wolei/ nad wolą ſwą. Mącz 3c (35); OrzQuin H4 (2); SienLek 18v (11); RejAp 27v (6); GórnDworz R3v (13); to ſwięte pokolenie tylko s ſámey niewiáſty być miáło/ nád podobieńſtwo inego pokolenia y inego narodu ludzkiego. RejPos 101v (35); BiałKat 293v (4); HistLan B2; KuczbKat 30; RejZwierc 236v (5); BielSpr 26v (6); WujJudConf 9 (3); RejPosWstaw [412]; BudBib 2.Mach 9/24 (2); BudNT Ii; CzechRozm 58v (14); ModrzBaz 49 (7); SkarJedn 192 (6); KochOdpr D2; Oczko 14 (4); KochPs 103 (3); Nie tak Ezau/ ktory ſię iuſz był nád wolą rodzicow ożenił SkarŻyw 346 (28); KochTr 14; StryjKron 31 (4); NiemObr 58 (2); KochSz C3v; ReszPrz 79; ReszHoz 125; ReszList 176; WisznTr 9 (3); BielSjem 7; KochPam 87; O Piękna nocy nád zwycżay tych czáſow/ Pátrz ná nas iáſno w pośrzod tych tu láſow KochPieś 15; ArtKanc N11v (9); BielRozm 4; KmitaPsal Av; KochProp 7; PaprUp K4v (3); W Tobie wzór ſczęśćia miedzy inſzémi Pánno/ któré ćię ſpoſoby ſwémi/ Nád ſpodźiéwánié z góry ſtrąćiło ZawJeft 36 (2); ActReg 95 (3); Calep 389c (3); GostGosp 148; GrochKal 27 (2); Phil G3; GórnTroas 64; [boję się] byſmy go [cesarza tureckiego] nád mniemánié náſzé piérwéy w Polſcze niewidźieli OrzJan 10 (7); LatHar 122 (4); WujNT 60 (4); ieſliby kto álbo węzſzé ſukno álbo krotſzé nád zwycżay [quam sit consuetum JanStat 1054] śmiał przedáwáć/ tákowy niech będźie karan winą fałſzu SarnStat 281 (17); SiebRozmyśl H4v; WitosłLut A3; KlonKr F3; KmitaSpit B3 (2); O iáko márna sſtáłáś ſię nád podźiw: powtarzáiąc poſtępki złe ſwoie. PowodPr 19 (2); SkarKaz 204a (6); CiekPotr 25; GosłCast 64 (2); PaxLiz Dv (4); KlonFlis C2v; SapEpit A4; Złodźieyſtwo ieſt/ [...] kiedy kto [...] bierze nie ſwą rzecż nád wolą iey Páná/ A z iego wiádomością nie bywa mu dáná. KlonWor 3 (3); ZbylPrzyg A3v.
8. Wskazuje rzecz, osobę lub pojęcie, do którego coś jest dodane lub obok którego istnieje; poza tym, oprócz, w dodatku, jeszcze i itp.; insuper Mącz (1203): ZapWar 1507 nr 1980; PowUrb +4v; OpecŻyw C3v (3); kxiążę Boleſlaw Pudicus [...] wdzięcżnie gi prziiął y darował znamienicie drogimi ſkorkami, nad to czo [supra id quod] też ſami za ſwe pieniądze ſkupowali MiechGlab 18; WróbŻołtGlab A3; RejJóz G2; LibLeg 11/158v (2); RejKup g6 (2); HistAl H3v; MurzHist B4v; KromRozm III Q; Diar 57; LubPs dd6v (3); Leop Ex 36/32; UstPraw K3; Ale przełożeni onych mieyſc Tymotheuſz y Apolonius Genneowi ſynowie thákże Ieronim y Demofon/ á nád thy ieſcże [ultra autem hos] y Nikánor z Cypru Kſiążę niedopuſzcżáli im życ ſpokoynie. BibRadz 2.Mach 12/2 (2); OrzRozm K2v (2); A dla pewnieyſzey przyiáźni/ dał Krol Skirgiellowi nád kſięſtwo Kijowſkie Stárodub/ Stárotroki/ Krzemieniec BielKron 382v (9); GrzegRóżn N3; KwiatKsiąż G4v; Mącz 433d; OrzQuin O3; SienLek 79v (2); RejAp 196v; Niechczę o tym mowić/ iáko wielki z białychgłow pożitek/ nád ten/ iż rodzą/ ſwiát ma GórnDworz Aa2 (6); HistRzym 20 v; RejPos 176 (4); RejPos Wiecz3 96; BielSpr 17v (2); CzechRozm 245v (19); SkarJedn 133 (2); Gdy co trudnego piſać á wykłádáć miał/ nád pilność y modlitwę/ poſtu teſz vżywał SkarŻyw 201 (4); A ieſli co tákowego Do tego Actu świętego. W tey chwálebney Hiſtoriey Nád text świętey Ewángeliey. Będźiem przywodźić ſkąd inąd Niepocżytayćie nam zá błąd. MWilkHist B (3); CzechEp 220 (2); NiemObr 152; KochPhaen 23; KochMRot A3v; nád vſtáwione od kośćiołá dni káżdy z nabożeńſtwá ſwego legem ſobie vſtáwia abſtinendi ReszList 165; ActReg 21 (3); GostGospSieb +2v; Phil Q2; Mnie zwykły láment doſyć nie vczyni/ Aż co nád zwykły płácz która przyczyni GórnTroas 13; OrzJan 127; WujNT 204 (8); PowodPr 18 (2); SkarKaz 280a; CzahTr Ev; nád to co ná zmowie y zakłádźie nápiſano/ proś ieſzcze o więcey SkarKazSej 668a.

W połączeniach typu: »iny, inszy nad [kogo]« (38): Nad to ymyą marya ma ynſze ymyona ktorych nayduyą wpyſzmye ſzwyątym ſyedm PatKaz III 127v; FalZioł IV 54d; LibLeg 11/161v; ComCrac 21; KromRozm II m4v; Diar 89; KrowObr 65v; OrzRozm M4v; bo [Uranius] miał nád Sáturnuſá ine ſyny Tytáná/ Oceaná/ Ops/ Tythen BielKron 20 (4); Aleć prozuo [!] nam inéy drogi nád tę ſzukáć/ którą nam podał dobry Miſtrz ARIſtoteles OrzQuin H4; RejAp 116v; RejPos 173 (3); RejZwierc 259; CzechRozm 90 (14); SkarŻyw 112; ZapKościer 1582/33; ReszPrz 8; Vćiecho moiá/ nád ktorą mnie ina Strudná ma potkáć GrochKal 8; KochCz B2v; OrzJan 68.

W konstrukcjach wyłączających i ograniczających: tylko to, jedynie to (181):

~ W wypowiedziach formalnie przeczących (172): Iakom ya vyaczey nyewzial nath thy konye y syodlo kthorem podal do starosthy anym slodzyeya pvsczil anym go vydal thako my [bo]g pomozy. ZapWar 1524 nr 2193; Mącz 488c; niemáſz tego imienia pod niebem/ przez ktorebyſmy mieli być zbáwieni/ nád to imię Iezuſá Páná CzechRozm 219v (3); ActReg 80; WujNT Yyyyy2v (2).

~~ W połączeniach typu: »iny, żaden, nikt, nie nad« (164): OpecŻyw 3 (5); nyemamy zadnego krzeſczyanſzkiego pana przyacyelya nad waſz LibLeg 8/161; RejPs 89; SeklWyzn f2; SeklKat B3 (2); RejKup H (2); MurzHist M4 (2); BielKom C6v; Nád cyebye ya ná wyeki nye chcę Bogá inego LubPs R2 (13); KrowObr 142v; Leop Iudith 5/29; OrzList b; BibRadz Deut 4/39 (5); nád miod á nád mleko niepowinien był Zydom Moiżeſz nic więcey iśćić OrzRozm E4 (5); BielKron 15v (4); Capite censi, Vbodzi á nędzni ludzie/ którzi nád ciało ſwe nić więcey nie mayą. Mącz 37c; OrzQuin Z2v (2); SarnUzn D4v; LeovPrzep B4; RejAp 33 (2); GórnDworz Bb8; HistRzym 45v (2); RejPos 180v (15); BiałKat 3v (5); Hárdemu ſie zda iż nádeń żadnego/ Nie máſz/ á prawdá/ nigdziey ták śmieſznego. RejZwierc 218v (2); WujJud 29; BudBib Eccli 24/28 (3); BiáłKaz Fv (2); StryjWjaz A2; CzechRozm 93v (33); PaprPan E2 (2); KochPs 157; SkarŻyw 4 (6); ZapKościer 1580/14v; CzechEp 219 (12); inſzey drogi niemáſz/ ku wywiádowániu ſię [...] o żywoćie wiecżnym nád święte y zdrowe powieści páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá/ y nád świętą náukę Apoſtołow iego. NiemObr 73 (10); BielSenJoach 3; ArtKanc M3v (2); PaprUp F4; ActReg 43 (2); GrabowSet Ov (2); Y zgołá ia inſzéy przyczyny nie przyznawam nád tę/ którą wam powiem. OrzJan 41 (2); LatHar 196; Nie więcey nie czyńćie nád to co wam poſtánowiono [Nihil amplius quam quod constitutum est vobis faciatis]. WujNT Luc 3/13; PowodPr 35; innego nigdy Bogá nádeń nie przyznáwáć/ y w żadney ſię rzeczy nádeń y wolą iego nie kocháć. SkarKaz 519b. ~~

W pytaniach retorycznych (9): BierEz C4; Ktoż nádeń nawiedza źiemię/ á kto rozrządźił wſzytek okrąg ſwiátá BibRadz Iob 34/13; CzechRozm 94v (2); kogoż więcey nád Bogá y Chriſtuſá náśládowáć mamy. CzechEp 131 (3); Phil G4; Coſz nád to więcey cżłowieku potrzebá/ Iedno kiedy ma z gębę chlebá/ A w pokoiu vżywa/ Zdrowym ſię cżuiąc RybGęśli C2. ~

Wyrażenie przyimkowe: »nadto« = poza tym, oprócz tego; często w funkcji nawiązującej lub przyłączającej tok wypowiedzi; insuper Mącz, Calep, Vulg, JanStat, JanPrzyw; praeterea Mącz, Calαg, Calep, JanStat, JanPrzyw; super haec Mącz, PolAnt; ultra Mącz, Calep; porro, praeter, quin, quin etiam, tum vero Mącz; desuper, extra JanStat; amplius, deinde Vulg; et PolAnt (841): PowUrb +4; ijż nie telkos laſki pelna/ ale nad to wſſytkiému rodzaiowi ludſkiému nalazlas laſkę OpecŻyw 8v (4); PatKaz III 106 (2); MetrKor 46/47 (5); FalZioł V 34v (13); BielŻyw 108 (2); MiechGlab 91 (3) RejPs 214 (2); LibMal 1548/142 (4); SeklWyzn b4v (2); Niektorzi też z iego ricerzow lizáli trawę/ drudzi pili oliwę á niektorzi pili ſwoy właſny mocż/ a nád tho ieſzcże dla wielkiey wielkoſći wężow muſieli we zbroi iezdzić HistAl H5 (4); ZapWar 1550 nr 2665; KromRozm I G3v (2); MurzHist O3 (3); Nadto powiedźiáł pán/ Simonie/ Simonie/ Oto ſzatán domágáł śię podśiáć wás iako pſzęnicę MurzNT Luc 22/31 (15); KromRozm II pv; KromRozm III D5 (5); MrowPieś A3; GliczKsiąż C5 (9); GroicPorz b4 (10); KrowObr 31 (5); Mąż z Egypthu wyzwolił nas z ręki páſterzow: Nádto y náćiągnął wody ſnámi [insuper et hausit aquam nobiscum]/ à nápogył nam owce. Leop Ex 2/19 (14); OrzList e; BibRadz Gen 18/30 (69); OrzRozm Mv; BielKron 59v (40); GrzegRóżn A2v; KochSat A2v (2); KwiatKsiąż d2v (5); Mącz 71c (14); OrzQuin H (5); Prot C2; SarnUzn C8v (2); SienLek 100 (23); SienLek Andr a3; LeovPrzep Ev (4); GórnDworz K6v (22); GrzepGeom D2 (3); Wſzytkoś poddał pod nogi iego/ Woły y owce wſzyſtki/ nád tho y żwierzętá [!] polne HistRzym [39]v (10); RejPos 106 (4); RejPos Wiecz2 92 v; BiałKat 303v (12); GrzegŚm 7 (17); KuczbKat 405 (21); Nád to ieſzcże iáko Setniká obierano mężá vrodźiwego/ vdátnego/ ſpráwnego/ śmiáłego/ ktory ſie vmiał z nieprzyiaćielem potkáć BielSpr 13v (3); KochMon 29; WujJud 50 (9); WujJudConf 48 (5); RejPosRozpr c2v (5); RejPosWstaw 44 (9); Y poborzyli ołtárze ná rynku od cudzoziemcow pobudowáne/ á nád to y kośćioły potłukli [At in foro aras ab alienigenis structas, adhuc autem et delubra demoliti sunt]. BudBib 2.Mach 10/2 (36); HistHel C3 (3); BiałKaz Cv (8); BudNT Hebr 12/9 (5); CzechRozm 66 (126); PaprPan X3; KarnNap F2v (2); ModrzBaz 6v (21); SkarJedn 273 (3); Oczko 12v (4); Calag 491a; SkarŻyw 90 (6); ZapKościer 1579/2 (3); MWilkHist K4v; StryjKron 442 (15); CzechEp 337 (36); CzechEpPOrz *2 (2); NiemObr 4 (12); KochFr 63; KochDz 106; KochWz 140; ReszPrz 46; ReszHoz 118; WerGośc 243 (2); WerKaz 298; KochTarn 75; Iednák ón dla miłośći/ którą był ſpętány/ Wyćierpiałby był nád to ſnadź y krwáwé rány PudłFr 51; ArtKanc N15v (4); GórnRozm M2 (11); KochWr 33; PaprUp Bv (3); ActReg 20; Calep 842a (4); Phil I2 (3); OrzJan 86 (4); OstrEpit A2v; LatHar 248 (2); KołakSzczęśl B4v; RybGęśli C2; Okrzćiłem też y dom Stephany. Nádto niewiem ieſlim kogo drugiego okrzćił [Baptizavi autem et Stephanae domum, ceterum nescio si quem alium baptizaveram]. WujNT 1.Cor 1/16 (34); WysKaz 25; JanNKar E2; SarnStat 22 (56); WitosłLut A2; KmitaSpit Bv (2); PowodPr 62 (5); SkarKaz 457b; Bom ſię boiáźni Bożey, cnot, y obyczáiow, [...] Y ieſli co dobrego nádto wemnie widziſz, V nich náuczył, zá twym koſztem, á ich pracą. CiekPotr 24; CzahTr C4 (2); GosłCast 59; SkarKazSej 659a; KlonFlis F; ZbylPrzyg A3v. Opracowanie szczegółowe cf TEN.

»nadtoż« (1): nád toż ieſzcze wzdráp mu nozdrzé y pod wierzchnią wárgą puſzczádłem SienLek 167. Opracowanie szczegółowe cf TENŻE.

W połączeniu z ai, av sup w funkcji nawiązująco-uwydatniającej (33): dziękuię nad náwyſſe waſſé doſtoynoſci s takowé pilnoſci ku ſynu mému OpecŻyw 159 (2); A nad nawyzſze zawſze ſie ma czo nawięczey tych przycżyn ſtrzedz FalZioł V 32 (2); RejPs 147; BibRadz *3v; RejAp 37v (4); RejPos 197 (22); RejZwierc 102.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Super, praepositio, Nád ná/ zá. Mącz 433c (2).

Cf NADNAWYSZ, NADZWYSZ

TK