Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NAJEMNIKOW]

Następne hasło: NAJEŚĆ SIĘ »

NAJEMNY (34) ai

-em- (31), -ęm- (3).

nåj- (20), naj- (8); naj- Murm, KlonFlis; nåj- : naj- Mącz (7:5), SarnStat (2:1); e jasne (Cn wahania).

Fleksja

sg
m	N	nåjemny	f	N	nåjemnå	n	N
	D			D	nåjemn(e)j		D	nåjemnemu
	A	nåjemnego		A			A
	L	najemnym		L			L	nåjemnym

pl
N	m pers	nåjemni
N	subst	nåjemn(e)
G		nåjemnych
A	subst	nåjemn(e)
I	m	nåjemnémi
L		najemnych

sg m N nåjemny (10). ◊ A nåjemnego (2). ◊ L najemnym (2). ◊ f N nåjemnå (3). ◊ D nåjemn(e)j (1). ◊ n D nåjemnemu (1). ◊ L nåjemnym (1). ◊ pl N m pers nåjemni. subst nåjemn(e) (3). ◊ G nåjemnych (4). ◊ A subst nåjemn(e) (3). ◊ I m nåjemnémi (1). ◊ L najemnych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

Znaczenia

Wzięty od kogoś do użycia albo wynajęty do usług na pewien czas za umówioną zapłatą, także przeznaczony do najmu (34)
- α. W funkcji rzeczownika: to co jest wynajęte (1)
- a. O ludziach (12)
  - Przen: Przekupny, sprzedajny (1)

Wzięty od kogoś do użycia albo wynajęty do usług na pewien czas za umówioną zapłatą, także przeznaczony do najmu; meritorius Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; vectigalis Mącz, Cn; conducticius Calep; conduetivus Cn (34): BartBydg 90; Hinc fornicarii, Komornicy przekupnie którzy w náyemnych sklepiech/ y domách przedáyne rzeczy przedáyą. Mącz 134c, 217b, 218a [2 r.]; Coenacularia – Zisk z nąiemnich ſali. Calep 211a; Conductitius – Rzecz którą ieſt naiemną. Calep 237a, 655a; dla robót tych tegodniowych niech będą brani ći/ którzy w domiéch álbo komorách naiemnych mieſzkáią SarnStat 920.

W połączeniu szeregowym (1): Nuż ieśli kto w onem powiećie ieſt/ co z cudzych máiętnośći pożytek ma/ naiemnych zaſtáwnych/ dożywotnych/ ná wydźierżenie puſzcżonych GrabPospR L4v.

W przeciwstawieniu: »najemny ... własny« (1): Superficiariae aedes, Domoſtwo ná nayemnym gruncie poſtáwione nie ná właſnym. Mącz 113c.

W charakterystycznych połączeniach: najemny(-a) dom, grunt, komora, łodź, majętność, sala sklep.

Wyrażenia: »najemny(-e) koń, konie« = gradarius a. meritorius a. vectigalis equus Murm¹, Mącz (5:2): Murm 38; Equus gradarius, Yenochodnik. Equus meritorius, Náyemny/ Mytny kóń. Mącz 107b, 218a, 477a, 477b; Veterinarius – Przinalezaci do naiemnich koni. Calep 1118b.

[»msza najemna«: Iż koſcioł Rzymſki vczy grzechom [!] odpuſſczenia [...] Wimię [!] Mſſey naiemnych y zakupnych ZebrzydOdpow B4v, b2v [cytaty z M. Krowickiego].]

»roboty najemne« (1): Roboty naiemne niedołężnym GostGosp 168.

Zestawienie: »najemne konie« (1): Angaria. Niewolſtwo/ Niewola/ Poſty/ álbo/ podwoda/ to yeſt/ Nayemne konie/ od miáſta do miaſta rozłożone. Mącz 9d.

W przen (2): Ma być zaſługom zapłátá: ále cnotá nie ma być naięmna/ ále ſpráwiedliwa/ y ſkłonna do tego co P. Bog/ y zakon iego/ y dobry rozum każe. SkarKazSej 670b.

Szereg: »najemny abo przedajny« (1): wolne ćiáło/ iáko ſámo przedáyne nie ieſt: ták też prace/ fátygi y modzele iego nie máią być náięmne ábo przedáyne. KlonFlis A2v.

α. W funkcji rzeczownika: to co jest wynajęte (1): Inquilinus – W naiemnim mieſzkaiąci, naiemnik. Calep 540b.

a. O ludziach; mercenarius Mącz (12): Náſzych Polakow naiemnych/ ktorym przodek w męſtwie dawano przybyło pułtorá tyſiącá BielKron 306; Rzemieſlniká [...] do wſzelkićh robot naiemnego/ ná Wioſnę/ kiedy dźień wielki/ iednáć ma Vrzędnik GostGosp 96.

najemny ku czemu (1): Praeca, Náyemna niewiáſtá ku opłákáwániu á obżáłowániu cziey ſmierćy Mącz 116a.

W połączeniu szeregowym (1): iáko pośiłecżny vffy ſthánowić/ iáko pomocne/ iáko zaſzkodne/ iáko naiemne BielSpr 31.

W przeciwstawieniu: »prawdziwy ... najemny« (1): ſwiadek ma bic prawdziwi nienaiemni PaprUp Iv.

W charakterystycznych połączeniach: najemna(-i, -y) niewiasta, Polacy, rzemieślnik.

Wyrażenia: »najemne hufce (a. uffy)« (2): BielSpr 31; Naprzod im práwá zwykłe żołnierſkie cżytano. Ná rożne hufce pieſze/ iezdne z drugiey ſtrony/ Naiemne záśię ná pláć [!] ſtáwiono przeſtrony. KmitaSpit B.

»najemna matka« = mamka (1): matka powinowata ieſt [...] dzyecyę fwoye właſnymi pyersyámi chowáć/ á inſſey nayemney máthce nye zlecáć GliczKsiąż D3v.

»świadek najemny« [szyk 1:1] (2): mercenarij testes, Náyemni ſwiádkowie. Mącz 217b; PaprUp Iv.

»żołnierz, żołnierstwo najemny(-e)« [szyk 2:1] (2:1): RejPosWstaw [41³]; wſzyſtkié inné rzeczy będźie [nadworny podskarbi] czynił z Dworzány y z naiemnémi żołniérzmi [cum ... stipendiariis] SarnStat 335, 1039.

Przen: Przekupny, sprzedajny (1):

Wyrażenie: »najemny przyjaciel« (1): Naięmny przyiaćiel y kupiony/ nie pewny. SkarKazSej 670b marg.

Szereg: »najemny i kupiony« (1): SkarKazSej 670b marg cf »najemny przyjaciel«.

Cf NAJEMNE, NAJEMNIK, NAJMIT, NIENAJEMNY

KCh