[zaloguj się]
[pdf]

NAJEMNIK (98) sb m

-em- (91), -ęm- (7).

nåj- (78), naj- (8); naj- Murm, ReszList; nåj-: naj- MurzNT (1:1), GliczKsiąż (2:1), Mącz (7:2), BudNT (1:1), WujNT (12:1); e jasne (Cn e pochylone),

Fleksja
sg pl
N nåjemnik nåjemnicy
G nåjemnika nåjemników
D nåjemnikowi nåjemnik(o)m
A nåjemnika nåjemniki
I nåjemniki(e)m nåjemniki, nåjemnikami
L nåjemniku
V nåjemniku

sg N nåjemnik (44). ◊ G nåjemnika (8). ◊ D nåjemnikowi (5). ◊ A nåjemnika (6). ◊ I nåjemniki(e)m (4). ◊ L nåjemniku (1). ◊ V nåjemniku (1). ◊ pl N nåjemnicy (8). ◊ G nåjemników (9); -ów (1), -(o)w (8). ◊ D nåjemnik(o)m (3). ◊ A nåjemniki (4). ◊ I nåjemniki (4) LibLeg, ZapWar, MurzNT, WujNT, nåjemnikami (1) LatHar.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) ‒ XVIII w.

1. Człowiek wynajmujący się do pracy lub jakichś usług na pewien czas za umówioną zapłatą; mercenarius Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Vulg, PolAnt, Cn; symumista Murm, BartBydg; operarius Mymer1; ambactus Cn (86): LibLeg 10/68v; yako ya tho wyem ysch slyachethny Ian [...] nye wyssethl sz domv szwego sluzewa schetrzema najemnyky yego ZapWar 1531 nr 2540; Murm 172; Mymer1 14; BartBydg 143b; Godny ieſt naiemnik zapłaty ſwoiey. SeklKat H2, L4; MurzNT Mar 1/20; nayemnik yáko z naymu/ á iż około cudzego pracą myeć ma/ nye może ták być wyerny á życżliwy bydłu yáko ſam właſny/ kthorego bydło yelt GliczKsiąż D3; Leop Mal 3/5; ſami naiemniey zábili mężoboycę áby ich nie wydáwał. BielKron 326; Conductor, Nayemnik który ſie czego podeimuye zá pieniądze. Mącz 96b, 206a; BudBib Eccli 34/24[27J; O iáko wiele naiemnikow w domu v oycá moiego máią doſtátek chlebá WerGośc 222; Calep. 654a; GostGosp 158; WujNT Mar 1/20, s. 232 marg, Luc 15/17.

najemnik czyj (11): ZapWar 1510 nr 2079, 1531 nr 2540; MurzNT Luc 15/17; będziećie mieć ná pokarm/ ty ſam y służebnik twoy/ niewolnica y naiemnik twoy [mercennario tuo] Leop Lev 25/6, Tob 4/15; BibRadz Lev 19/13, Ier 46/21; BudNT Luc 15/17, 19; WujNT Luc 15/19; MIerźi ćię falſz moy Pánie mężá tákowego/ Który w ſłużbie vkrzywdza naiemniká ſwego. CzahTr C3.

W połączeniu szeregowym (1): niewolnikom/ naiemnikom/ przychodniom/ y nieobrzezáńcom tegoż báránká ieść nie dopuſzcżano. LatHar 189.

W przeciwstawieniu: »niewolnik ... najemnik« (1): á ieſlić ſie przeda zá pieniądze twoy brát/ nie rob nim iáko niewolnikiem/ ále iáko naiemnikiem BielKron 36.

W porównaniach (8): LubPs hh6; Iáko ſługá prágnie ćieniá/ á iáko naiemnik czeka zapłáty zá pracę ſwoię. Thákżeć y mnie iákoby práwem dźiedźicznem przyſzły Mieſiące próżne/ á nocy prácowithe ſą mi náznáczone. BibRadz Iob 7/2, Ier 46/21; BudBib Iob 7/2, 6/30, 14/6; Iák naiemnik/ ku końcu wzdycha/ prace ſwoiey/ Ták ia ku tobie Pánie: vżycż prośbie moiey GrabowSet Q, 3v. Cf Zwrot.

Zwrot: »robić [kim] jako najemnikiem« (1): BielKron 36 cf W przeciwstawieniu.
Wyrażenie: »płaca (a. zapłata), myto najemnika« = merces mercenarii Vulg, PolAnt (2:1): Kthożkolwiek v ćiebie będzie co robił tudzieſz mu zápłáć/ á płacá naiemniká twego/ żadnym ſpoſobem niechay v ćiebie nie zoſtáie. Leop Tob 4/15; BudBib Mal 3/5; PowodPr 69.
Szereg: »sługi albo najemniki« (1): Kupcy [...] ślią iáłmużny [...] którymi nie przez ſługi álbo iákie náiemniki/ ále ſámi Pánowie/ ſámá Sláchtá ſzáfuie tym obycżáiem. ReszList 167.
W przen (41):

W przeciwstawieniu: »najemnik ... syn« (1): ábyſmy nie naięmnikámi v ćiebie/ ále ſynámi byli LatHar 240.

Wyrażenie: »nędzny najemnik« (1): A czoż my záſię rzecżemy nędzni najemnicy á źimni wyznáwácże tey prawdy Páńſkiey RejAp 10v.
a) W przypowieści o dobrym pasterzu i aluzjach do niej: alegoria złego duszpasterza, fałszywego proroka (37): A naiemnik [mercenarius] ći vćieká/ bo ieſt naiemnik/ y nie ma nic pracey o owcách. BibRadz Ioann 10/13, Ioann 10/12; RejPos 20, 122 [3 r.]; CzechEp 26; Pánie Kryſte [...] Rácż wyrwáć, wybáwić/ z mocy naiemnikow/ ſtádo twe roſproſzone/ z gárdłá ſrogich Wilków. ArtKanc K14v; Naięmnik ieſt/ ktory nie dba o pożytek y zbáwienie owiec WujNT 349, Ioann 10/12, 13 [2 r.], Aaaaaa2 [2 r.].

W połączeniu szeregowym (1): doſyć ſtráchu á żáłośći może mieć káżdy fáłecżny páſterz thych nędznych owieczek Páńſkich/ [...] Azaſz go on nie zowie łotrem/ á złodzyeiem/ á naiemnikiem/ który dzyurą á thyłem á łotrowſkie wkrada ſie do owcżárniey iego. RejPos 346.

W przeciwstawieniach: »(dobry, pra(wdzi)wy, wierny) pasterz ... najemnik« (7): Ku cżemu możem przytknąć onę rzecż kthorą cżynił pan Kriſtus o prawdziwym páſterzu á náyemniku GliczKsiąż D3; Thoć ieſt wſzytká ſpráwá zbáwienia náſzego/ ábychmy [...] obracáli ſie do prawdziwego głoſu Páńſkyego/ á przypátrowáli ſie pilno/ kto zá námi woła/ ieſli Páſterz/ ieſli naiemnik. RejAp 12v; RejPos 124, 125; Chriſtus opiſuiąc práwego páſterzá y naiemniká. WujNT Ioann 10 agr, 349 marg, Aaaaaa3v.

Wyrażenia: »marny najemnik« (5): nic ſie nie lękay chociay cie odbieży táki márny naiemnik/ przedſię ty pomni iżeś páſterz oney owiecżki ſwoiey á duſzycżki ſwoiey RejPos 125, 123v, 124, 124v, 125.

»mizerny najemnik« (1): O nędzny báłwánie á mizerny naiemniku/ kthory widziſz tuż nie dáleko wilká przychodzącego/ [..,] á ty kryieſz łeb w zięmię RejZwierc 186.

»nędzny najemnik« (2): Nie vniośże [!] ſie moy miły páſterzu zá nędznym naymem ſwiátá tego/ nie cżyńże ſie nędznym naiemnikiem iego RejPos 123, 123.

»nikczemny najemnik« (1): á ty nędzny cżłowiecże á páſterzyku oney owiecżki ſwey/ oney duſzycżki ſwoiey/ [...] nic ſie nie lękay/ [...] chocia cie odbieży ten ſproſny a nikcżemny naiemnik twoy RejPos 124v.

»sprosny najemnik« [szyk 2:1] (3): A thák też [...] vſłyſzyſz głos márny/ głos poſtronny/ á on głos naiemniká ſproſnego/ ktorego poznaſz y z owocow złośćiwych ſpraw iego RejPos 124, 124, 124v.

Szeregi: »fałecznik a najemnik« (1): A iákie zálię ſproſne przezwiſká/ przeklęctwá/ y rozlicżne ſtráchy/ opowiáda fáłecżnikom á naiemnikom/ kthorzy fáłecżnie á niewiernie páſą tę ſwiętą trzodę iego/ dla pożytków ſwoich. RejPos 125.

»fałeczny pasterz a najemnik« (1): ſrogie dekrety/ [...] obwołáć kazał Prorokom ſwym/ wſzytkim fáłeeżnym páſterzom/ á iaiemnikom [!] tey roſkoſzney trzody iego. RejPos 123v.

»najemnik a urządzony pastucha« (1): Yam ieſt prawdziwy páſterz/ gárdłá ſwego nye żáłuyę przy owcach moich: ále nayemnik á vrządzony páſtuchá gdyby wilk werwał ſie w trzodę myędzy owce vcyeka/ nic ſie záſtáwić nyechce. GliczKsiąż D3.

»zły pasterz a najemnik« (1): kthora ſie [owieczka] prze złego páſterzá á prze tákiego márnego naiemniká odłącży od ſtádá iego RejPos 124v.

»wilcy drapieżni i najemnicy; najemniki z drapieżnymi wilki« (2): będzie mogł káżdy wierny y wybrany boży was poznáć/ [.:.] Ieſliśći[e] wy ſą [...] wierni páſterze/ y ſzáfárze/ álbo ieſli wiley drapieżni y naiemnicy/ y ludu Bożego zwodzićiełe. KrowObr 2v; ArtKanc 14.

b) W przypowieści o robotnikach w winnicy (2): Iezu ktory naiemnikow do winnicze thwoiey każdey godziny wzywać nieprzeſtawaſz. ſ, ſie nad nami. TarDuch B6; SkarŻyw 127.
Przen: Ten, kto zwodzi, oszukuje; zwodnik (3):
Wyrażenia: »najemnik omylny« (1): niechcemy ſłucháć głoſu twego á vpominánia twego ſwiętego/ á rádſzey ſłuchamy głoſu naiemniká omylnego RejAp 45v.

»sprosny najemnik« (1): Pan niechce cie zá właſną owcę ſobie pocżyść/ nie będzieſzli theż ſłuchał właſnego głoſu iego/ á vdaſz ſie zá głoſem ſproſnego naiemniká RejZwierc 173.

»najemnik od świata tego« (1): wſzák cie Pan wielekroć vpomina/ iáko maſz poznáć głos właſny iego á iáko też maſz poznáć głos tákiego omylnego poſłá od niego/ á naiemniká od ſwiátá thego RejPos 241.

Szereg: »omylny poseł a najemnik« (1): RejPos 241 cf »najemnik od świata tego«.
2. Odnajmujący coś u kogoś, biorący coś w najem; dzierżawca, najemca; conductor Mącz, JanStat; locator, manceps, mercenarius, redemptor Mącz; inquilinus Calep (10): Manceps, Celnik/ Nayemnik/ Poborcá/ Ten ktory yáki dochód ku poſpolitemu dobremu należący/ yáko yeſt cło/ porádlnia/ ſzos/ dań/ naymuye álbo odkupuye zá pewną ſummę pieniędzy Mącz 206a, 103a, 217b, 496e; Inquilinus ‒ W naiemnim mieſzkaiąci, naiemnik. Calep 540b; Naiemnik Conductor winien cále rzecz po ſkończeniu naymu wróćić y oddáć SarnStat 1272, 671; [A z naiemniki, co role najmują summa facit me. 64/15/7. LustrSand 77, 62].

najemnik czego (2): Locator, Najemnik domu álbo rolei Mącz 196d. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »najemnik cła« (1): Redemptor vectigalium, Náyemnik cła. Mącz l03a.
Szereg: »najemnik albo arendarz« (1): przerzeczony A. dał temu naiemnikowi álbo Arendarzowi D. iſtotné dzierżeniá w przerzeczoné dobra C. SarnStat 1257.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Conventor, nayemnyk BartBydg 35b; Merces, Myto/ Zápłátá/ dźienny żołd/ Nayemnik. Mącz 217b.

Synonimy: 1., 2, arendarz, arendator, dzierżawca.

Cf NAJEMCA, NAJEMNY, NAJMACZ, NAJMIT

KCh