[zaloguj się]
[pdf]

REIMENT (36) sb m

-gi- (35), -i- (1).

Oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N reiment
G reimentu, reimenta
D reimentowi
A reiment reimenta
I reiment(e)m reimentami, reimenty
L reimencie

sg N reiment (8). ◊ G reimentu (4), reimenta (1) GórnRozm. ◊ D reimentowi (2). ◊ A reiment (11). ◊ I reiment(e)m (4). ◊ L reimencie (3). ◊ pl A reimenta (1). ◊ I reimentami (1) CzechRozm, reimenty (1) SarnStat.

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. regiment, reiment.

1. Sprawowanie władzy, rządy, nadzór; porządek [regimen – państwo, panowanie, regiment Mącz 349c; – rządzenie, królowanie Calep; rząd, rządzenie, sprawowanie – regimen, regimentum Cn] (35): Confeſsioniſte opácżny Regiment do Koſćiołá przywodzą. WujJud 125 marg, 125, Ll5v; WujJudConf 125; Item, Ziemice y Powiáty wielkié, któré w ſwym ſtanie y regimenćie zoſtáwiáią. SarnStat 105.

reiment czyj [w tym: G sb i [pron] (4), pron poss (2), ai (2)] (8): GórnDworz L4; CzechEp 233; GórnRozm Dv; Towárzyſze ich pacholikowie/ Rotmistrzów ſwych regimentowi podléć y poſłuſzni bydź powinni. SarnStat 435, 322; VotSzl E3v; CzahTr F3; Y wedle zaſług twoich/ ſłuſzna ábyć káżdy/ W tym twoim Regimenćie/ był nagrodą záwżdy. GosłCast 18; [To co sie dzieje w naszym rejimencie, jeśli mi sie podoba, bodaj żebych nie tylko Wisły, ale i Bugu nie dojachał. ListyPol II 1549/266; DudEpist IV 313; ProtKonterfet B2v; PlutBBud 90].

W połączeniu szeregowym (1): nie kto inſzy ieſt Antichryſtem/ iedno Papież Rzymſki. A iż też ſtolicá/ regiment, rząd/ władza/ zwierzchność/ ktora ieſt przy Rzymſkich Biſkupiech/ ieſt gniazdem/ ſtolicą/ y zwierzchnośćią Antichryſtowſką. CzechEp 323.

Zwroty: [»być pod reimentem«: áby ſię ták dálece możnego bali/ ći ktorzy ſą pod regimentem iego/ iákoby go ſzánowáli. PlutBBud 90.]

»pod reiment dać« (1): Tylko wodzá wáſzego z pilnośćią ſłnchayćie [!]/ Pod ktorego regiment jednoſtáynie dayćie. Poſłuſzeńſtwo powolność on was niechay rządźi CzahTr F3.

»[nad kim] reiment mieć« (1): marszałek iako Generał wielkoPol⟨ski⟩ vpominał się abynad nimi [żołnierzami w Wielkopolsce] Regiment miał ActReg 67.

»w reimencie mieć« (1): Téż y Kśiężą Królewſką, Muzyki, y inné tym podobné w ſwoim regimenćie ma Kánclérz SarnStat 322.

[»podawać się pod reiment«: Panowie, podawając się pod regiment rakuski, tamże animowali Ruś DudEpist IV 313.

»przyść pod reiment«: Chłopi ſię więcey boią potomká moiego/ Bacżąc iż rychło przyidą/ pod Regiment iego. ProtKonterfet B2v.]

»z reimenta wyść« (1): Ták długo Niemcy w Inflánćiech paſtwili ſie nád vbogą Szláchtą/ nád poddánemi [...]/ áż pomſtá Boża prżyśpiáłá/ że y źiemiá Inflancka vćierpiawſzy śiłá/ z NIemieckiego regimentá wyſzła GórnRozm Dv.

Wyrażenie: »reiment zwierzchny« (1): Przy ktorych [pieszych i jezdnych] niechayby I.M. Pan Hetman Polny zá regimentem zwierzchnym Iego M. Páná Hetmáná Koronnego/ vſtáwicznie ná Podolu mieſzkał VotSzl E3v.
Szeregi: [»reiment a (albo) porząd«: pan Bog lud Iſrahelſky/ przes obrzeskę od wſſech inych narodow odłączył/ y onemuſz obwłaſtny Regiment a porząd poſtanowył/ w ktoremby Regimenćie albo porządzie iego zebranie mieſzkało UstKościel 19v.]

»rozsądek i reiment« (1): Aż gdy potym przyſzłá wiárá Chriſtyáńſka ná rozſądek/ y ná regiment ludźi hárdych y możnych: [...] CzechEp 233.

»reiment i sądy« (1): A ták nie zákázuieć Apoſtoł tymi ſłowy świeckiego regimentu y ſądow: ále zbytniego ſtáránia około żywnośći WujNT 738.

[»reiment a sprawowanie«: A nie odrżuca ani zgładza Regimentu a ſprawowania ſwiedzkiego/ ani też goſpodarſtwa ConfRad 12.]

»władza i reiment« (1): Ieſt [...] dekret Manlia Torquata/ ktory dla vtwirdzenia Hetmáńſkiey władzey/ y regimentu/ [...] roſkazał o niepoſłuſzeńſtwo ſyná włoſnego zábić. GórnDworz L4.

a. Rządy państwowe, panowanie, władza królewska itp.; aristocratia, regimen Mącz (16): Aristocratia. Latine optimatum principatus, [...] Regiment. Rządzenie. Pánowánie gdzie znamienitſzi z ludzi rzecz poſpolitą ſpráwuyą. Mącz 16b, 349c; Abowiem ſie to páńſtwo [Rzym] [...] w rozliczne Regimentá odmieniáło. Byli Krolowie/ byli potym Senatorowie/ [...] byli potym Ceſarze RejAp BB3v; Páńſthwo káżde [...] bywa rządzone/ ábo od iednego cżłowieká: ábo od pewney licżby oſob/ [...] ábo od wſzytkiego wobecz poſpolſtwá. S ktorego troigá Regimentu/ káżdy ieſt dobry/ poki s kreſu ſwego nie wyſtąpi GórnDworz Gg2v, Ii; GórnRozm M3v; [Ceſárzowie/ Kſiążętá y Pánowie/ Mieliby iśćie doſyć s ſobą czynić/ Zeby nadobny á známienity Regiment w Niemieckiey Ziemi poſtánowion był LuterMalPos II 300v; Manus Principis, Márſzałek/ który laſkę/ to ieſt znák Regimentu przed Krolem I.M. nośi. KarnEksorb A2v].

reiment czyj [w tym: G sb i [pron] (4), ai (3), pron poss (1)] (8): y pod ich [białychgłów] mądrym regimentem/ nikt ná ſwey ſpráwiedliwośći nie chramał GórnDworz X6v; GórnRozm M4v; ActReg 42 [2 r.]; [DiarPos 59; ktore [narody] były pod regimentem iednego miáſtá Rzymá. WujPos 1590 498 (Linde)].

Zwroty: »pod reimentem być« [szyk zmienny] (2): IX Xiązę Kurlandskie ktory y z Xsięstwem swoim zawsze pod reimentem WXLgo było [...] teraz gdy pod Dzisną Hołdczynił. bez wielkiego Prawa y sprawiedliwosci Regiment Litewski na stronę odłozon był ActReg 42; SarnStat 1027; [WujPos 1590 498 (Linde)].

»na reiment [czego] wstąpić« (1): Rychło tedy potym/ kiedy Krol Iego M. [...] ná regiment Kroleſtwá Polſkiego wſthąpił/ y do Krákowá przyiechał/ kſiądz Mácieiowſki [...] ná Prądnik odiechawſzy/ ſiedḿ/ álbo oſḿ dni tám mieſzkał. GórnDworz B8.

»reiment wziąć« (1): ábo kiedy [władza] cháſá/ poſpolitą władzą zágubiwſzy/ ſtany/ vrzędy dignitárſtwá pomieſzawſzy/ y zepſowawſzy/ ſámá regimenth wezmie: tedy [...] GórnDworz Gg2v.

Wyrażenia: »reiment cesarski« (1): Lecz kościoł ieſt Boży/ á przetoż nie ma być dan Ceſárzowi: iż kośćioł Boży nie może być regimentowi Ceſárſkiemu poddány. WujNT 93.

»reiment koronny« (1): SarnStat 1027; [nie widzimy, aby od stolice majestatu wkmści kto sprawiedliwością odsądzony odchodził i aby w regimencie koronnym co się poprawiło. [M. Sienicki – 1565 r.] Mowy 147].

»reiment Krolestwa Polskiego« (1): GórnDworz B8 cf »na reiment wstąpić«.

»reimentowi poddany« (1): WujNT 93 cf »reiment cesarski«.

»reiment rzeczypospolitej« (1): Democratia, id est, principatus populi, Pánowánie poſpolitego człowieká/ ſtan á regiment rzeczy poſpolitey przes poſpolſtwo/ gdy poſpolſtwo ſobie rádne pány wrok á wrok obiéra z poſrzodku poſpolſtwá. Mącz 81c.

Szeregi: [»krolestwo i reiment«: iż za pisaniem naszym [landgrabia heski] nie tylko wolno nas przepuścieł [...], ale i Panu nowo obranemu fortunnego przejachania do tak zacnego Królestwa i do regimentu jego ofiarując wszytkę swą powolną życzliwość. DiarPos 59.]

»sceptra i reiment« (1): Pusczęmy tona rozsądek WKM naich braterską miłosc baczenie naVnią przez nie poprzysięzoną Przywileim wielkim Xięstwie Sceptra swe y Regiment WKM podawamy ActReg 31.

»stan a reiment« (1): Mącz 81c cf »reiment rzeczypospolitej«.

Wyrażenie przyimkowe: »pod reimentem« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): Ani ſię prżykrży poddánym pod Krolem/ pod Ceſarżem/ pod regimentem iednego/ gdy on zwierżchni Pan/ w Pánowániu ſwym má miárę GórnRozm M4v. ~

b. Najwyższa władza a. zwierzchność duchowa a. kościelna (3):

reiment nad kim (1): Poyźrzawſzy tedy pilnie w cáłą náukę páná Chriſtuſowę/ nie naydźiemy tego/ áby Piotrowi regiment iáki naywyżſzy/ nád innymi Apoſtoły/ á tym mniey nád wſzytkim zborem zlećił. NiemObr 31.

[W połączeniu szeregowym: Urząd kaznodzieiſky/ albo ſprawa Kośćelna [!] a Regiment/ ieſt roſkazanie albo vrząd Boży/ Euangelią ſſczerze a bes fałſſu kazać UstKościel 84v.]

Wyrażenia: »reiment nadworny« (1): Ná kſztałt też onych Ceſárzow Pogáńſkich/ Regiment ſwoy nadworny Papieżowie odpráwuią NiemObr 160.

»najwyższy reiment« [szyk 1:1] (2): NiemObr 31; Kálwinus ſię przećiw tym żywe y martwe opárł/ ktorzy trzymáią/ iż Pan Chryſtus zaſługámi ſwymi tego doſtąpił/ [...] żeby do naywyżſzego Imperium, álbo Regimentu przez ſwe zaſługi przyſzedł ReszPrz 87.

Szeregi: »imperyjum albo reiment« (1): ReszPrz 87 cf »najwyższy reiment«.

[»stan a reiment«: Dlategoſz ſtey iedynei cząſtky/ łatwie obaczyć możemy/ co za ſtan a Regiment Papieſki ieſt/ Zwłaſſcza że ieſt Regiment Antichriſky UstKościel 82.]

[W przen: UstKościel 82 cf »stan a reiment«.]
2. Władca (1):
Szereg: »pan i reiment« (1): Bogu rząd/ władzą y vrząd odiąwſzy rok od roku ná nie [tj. na bogów pogańskich] wkłádáli/ y wkłádáią/ Pány y regimentámi onych zowąc y cżyniąc CzechRozm 6v.

Synonimy: 1. porząd, rozsądek, rząd, sąd, sprawowanie, władza; a. krolestwo, sceptrum, stan; b. imperyjum, stan; 2. pan.

KO