[zaloguj się]
[pdf]

NAPIĆ SIĘ (267) vb pf

sie (211), się (56).

a jasne.

Fleksja
inf napić się
praet
sg pl
1 m -m się napił m pers -smy się napili
2 m napiłeś się, -ś się napił m pers -ście się napili
3 m napił się m pers napili się
f napiła się m an
n napiło się subst napiły się
plusq
sg pl
2 m -ś się był napił m pers
3 m był się napił m pers byli się napili
imperativus
sg pl
1 napijmy się
2 napij się
conditionalis
sg
1 m bych się napił, bylech się napił
3 m by się napił
f by się napiła
con praet
sg
3 m by się był napił

inf napić się (75). ◊ fut 1 sg napiję się (3). ◊ 2 sg napijesz się (28). ◊ 3 sg napije się (45). ◊ 3 pl napiją się (6). ◊ 1 du napijewa się (1) RejFig Ee3. ◊ praet 1 sg m -m się napił (2). ◊ 2 sg m napiłeś się, -ś się napił (2). ◊ 3 sg m napił się (22). f napiła się (5). n napiło się (4). ◊ 1 pl m pers -smy się napili (2). ◊ 2 pl m pers -ście się napili (1). ◊ 3 pl m pers napili się (10), subst napiły się (3). ◊ plusq 2 sg m -ś się był napił (1). ◊ 3 sg m był się napił (2). ◊ 3 pl m pers byli się napili (1). ◊ imp 2 sg napij się (22). ◊ 1 pl napijmy się (2). ◊ con 1 sg m bych się napił (2), bylech się napił (1). ◊ 3 sg m by się napił (4). f by się napiła (3). ◊ con praet 3 sg m by się był napił (1). ◊ part praet act napiwszy się (19).

Sł stp notuje, Cn s.v. napijam się, Linde XVI – XVIII w.

1. Łyknąć pewną ilość płynu, wypić; bibere Pol Ani, Vulg, Cn (229): Oni dwá [którzy zjedli figi pana] gdy ſie nápili [ukropu]/ Wrácánia bárzo bronili. Ale brzuch kiedy ſie zágrzał/ Figi z vkropem wymiotał. BierEz A2v, Q4v; pyotrowa [.,.] ſkaziła ſzwyerzepek ſzyedm medeti tym obyczayem. wlozila worzechu wloſkym wſtudnya gdzie bydło pyalo alye nyewye czo, y od thegoſz Bydło napywſchi ſzyą zdichalo zapalywſchi ſzyą LibMal 1544/86v; [Tantalowi] táką pokutę dáli iż ſtał w wodzye do gęby á pragął/ co ſie chciał nápić to ſie wodá vmykáłá BielKron 21, 53, 320v, 356v; Mącz 58b; HistRzym 80; wźiąwſzy w rękę czáſzę złotą/ czyniąc wrzeczy ofiárę wedla zwyczáiu pogáńſkiégo Diánie/ nápiłá ſye ſámá naprzód/ á oftátek Synorixowi podała KochWz 139.

napić się czego (34): poimáłá ſámego [Cyrusa]/ vciąwſzy mu głowę/ macżáłá ią we krwi mowiąc: prágnąłeś krwie ludzkiey do śmierći/ nápiyże ſie iey y po śmierći. BielKron 113, 112v, 320 [2 r.]; niemiéy w gmachu nie mokrego/ czego by ſye y muchy nápić mogły/ tedyć od tego pewnie pozdycháią. SienLek 159; GórnDworz T; RejZwierc 105v; gdy ſię go [wina] więcey nápije [plus potum]/ dodawa dobrey nádźieie/ y więtſzego o ſobie rozumienia ModrzBaz 52; Oczko 23v; SkarŻyw 309; WerGośc 253; CzahTr K4v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; »wody się napić«.

napić się z czego (8): [Samson] Cżeluśćią Oſlą tyſiąc Filiſtynow zábił/ y wody ſie z niey nápił dziwnie. Leop Iudic 15 arg; Day mi ſię trochę nápić wody z wiádrá twego. BibRadz Gen 24/17, Gen 24/43; [mało clało myśli o tym] ieſli z málowáney álbo s proſtey Myſlimickiey ſie ſklenice napiło/ bo mu doſyć ná tym iż ſie nápiło. RejZwierc 105v; z któréy [studnie] kto ſye nápił/ oſzálawſzy vmrzeć muśiał Oczko 4, 23; SkarŻyw 51; WujNT 773.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): záchceſzli pić/ tedy poydzieſz do naćżynia/ á nápijeſz ſię tego/ cżego náłewáią/ młodzieńcy (moi). BudBib Ruth 2/9.

Przysłowie: po gruſzcże ſie napić, á po iabłku miłą obłapić. GlabGad I5v.
Zwroty: »garścią się napić« (1): Wy z złotych kubków pijećie/ á on ſię gárśćią wedle potrzeby wody nápił. SkarŻyw 52.

»(po)dać się napić [komu]« = potum dare PolAnt Vulg (9): pragnącemu niemogę podatz napitz ſie mu wody OpecŻyw 149v; Leop Mar 9/40; BibRadz Gen 24/17, 43; dáłá ſie im nápić miodu z rozmáitym źielem przypráwionego BielKron 320, 84; HistRzym 64, 64v; A ktobykolwiek dał ſię nápić iednemu z tych to máłych kubek źimney wody/ [...] nie ſtráći zapłáty ſwoiey. WujNT Matth 10/42.

»wody się napić« = bibere aquam Vulg (22): OpecŻyw 149v; drzewiey niż ſie wodi nápił/ rzućił ſie gwałtownie ná rycerſtwo Alexandrowo HistAl H7; Leop Iudie 15 arg, 3.Reg 13/18, Mar 9/40; BibRadz Gen 24/17, 43; BielKron 84; HistRzym 64; GórnDworz Bbv; Dopuść mi pielgrzymie abych ſie iedno wody nápił. HistRzym BO, 64v; HistHel C3; Oczko 28v; SkarŻyw 35, 51, 52, 334, 403, 444; WujNT Matth 10/42, s. 773.

Szeregi: »napić się i posilić« (1): [Samson] nápił ſie y pośilił ciáło ſwoie BielKron 52.

»pożywać i napić się« (1): Wſtánie wnetże y poźrzy/ áno wedle głowy/ Cżáſzá wody á przytym/ podpłomyk gotowy. Ktory támże pożywał/ y wody ſie nápił/ Potym ſie záś vkładſzy/ prętko ſpáć pokwápił. HistHel C3.

»zjeść (a. (po)jeść) a (i, albo) napić się« = comedare et bibere Vulg (4): Leop 3.Reg 13/18; A oná mowiła/ Amen/ ſtań ſię ták. y ziadwſzy chlebá y wody ſię nápiwſzy/ záſnęłá SkarŻyw 444, 35, 51.

W przen [w tym: czego (9)] (12): Abowiemeś ty chodząc po rozlicznych drogach napiłeś ſie wiele kroć wody rozlicznych przykroſći/ á przeto też głowá będzie twoiá poważnie wynieſioná nád wſſytki me możnoſći. RejPs 165v; RejKup n6, q7; Y ty ſię ſam nápiieſz hańby ſwoiey miáſto chwały/ bo ſię y ſam opiwſzy odkryieſz nágość ſwą BibRadz Hab 2/16; wiele ludzi muſiało ſie záráźić y zemrzeć márnie vnioſzſzy ſie á nápiwſzy ſie tey gorzkośći iego. RejAp 74v; ten ſie pewnie nápije winá gniewu Bożego/ kthore zmieſzáne ieſt z winem ſzcżyrym RejAp 121v; maſz radę s piſmá ſwiętego/ ácż nie bárzo ſmácżną/ á zwłaſzcżá temu kto ſie iuż tey cukrowáney polewki nápije/ łudárſtwá á przypadków widomych ſwiátá tego RejPos 326, 82; BudBib Ier 25/16.

napić się z czego (1): Coż tuſzyſz? co Bátrách cżyni gdy ták wierfze leie? [...] Będąć wierſze iedno się z tey cżáſze nápiy ſkorze. KlonŻal E4.

W połączeniu szeregowym (1): Dáley powieda Apoſthoł/ iż [bestyja] dzierży kubek nápełniony plugáſtwá ſwego/ to ieſt fáłſzow/ zwodow/ á obietnic rozlicżnych ſwoich w ręku ſwych/ podawáiąc każdemu áby ſie nápił/ áby ſie pocżćił/ áby mu głowá záſzumiáłá/ áby przyſtał do niey y do cudzołoſtwá fáłeſznego iey RejAp 142.

Zwrot: »jadu się napić« (1): ktorzy ná te kśiąſzki wpadſzy/ tytułem ozdobnym ále fáłſzywym záwiedźieni/ mogliby miáſto zdrowego napoiu/ iádu ſie nápić WujJud A7v.
Przen (26):
a) Przyswoić co sobie; nauczyć się czego; imbibere Mącz, Modrz, Cn; combibere, concipere, imbui Cn [czego] (23): MurzHist H2v; KromRozm II k4; Semina virtutum ab iuventute aetate imbibit, Nápił ſie wſzelákich cnot od ſámego dziectwá. Mącz 381b, 166a, 265c; RejZwierc 48; Bo gdy ſię tákich obycżáiow nápiją [His enim moribus hacque disciplina imbutos]/ iuż ich żaden Miſtrz tego oducżyć/ áni Mercurius przekſztałtowáć/ áni Wulkan przekowáć niemoże ModrzBaz 12, 60; gdy práwá kośćielne y wſzyćiek dekret przebieżyſz/ á dobrze ſię go nápijeſz: tedy ćię przyimę ſynu. SkarŻyw 411, 371; będąc z młodu wychowány/ w ſzkole Platonowey/ nápił ſię był tey opiniey/ o dwu Bogu NiemObr 125; Otośćie mię mátkę ſwą właſną opuśćili/ A cudzych źiem zwycżáiow y ſpraw ſie nápili. BielSen 11; KochFrag 16.

napić się od kogo (2): W ktorym błędźye byli Apollináriſte/ y Máhometh/ nápiwſſy ſye go od Sergiuſſá mnichá KromRozm II o3v; Bo gdyby do nyego [niestatecznego nauczyciela] dał ſwe dzyecyę/ tákich ſie też obycżáyow od nyego nápiye. GliczKsiąż L7, L8.

napić się z kogo (1): Y znam to/ iż ták ieſt/ że ſię [...] iáko y X.K. na ſłowo Boże gniewáią/ y ono ták háńbią/ y bacżę też to iż ſię z nich tego X.K. nápił. CzechEp 128.

Zwroty: »błędu się napić« = wierzyć w rzeczy fałszywe [szyk zmienny] (6): Aleć bych wiernie zyczyla By ſię twa myſl obaczyla. Stych blądow czo ſię napyla A wczo inzego wkroczyła. RejKup g4v, 13; KromRozm I M2v; Lepyey iż ſie doſtánye z dobrego náucżycyelá do żywotá wiecznego/ niżeliby tu ná tem ſwyecye nápiwſſy ſie odſſcżepyeństwá álbo błędu zá inſſemi Heretykámi isć myał GliczKsiąż L5v; KwiatKsiąż K4; Mącz 428a.

»z mlekiem się napić« [o wcześnie nabytych skłonnościach (1): Cum lacte nutricis errorem suxisse videtur, Zda ſie że ſie weſpołek s mlekiem błędu tego nápił. Mącz 428a.

»(z młodu) swej wolej się napić« [szyk zmienny] (3): RejJóz E7v; Tym ſpoſobem y dzyecyę nápiwſſy ſie zmłodu ſwey woley y roſkoſſy/ we wſſythko ſie złe vdáwáć będzye/ á wtym nye łatwie ſie hámowáć da. GliczKsiąż E4v; znáć że ieſzcże z młodu ſwey ſie woley nápił RejWiz 29.

Szereg: »napić się i nauczyć« (1): gdy Alexánder był vroſłym cżłowyekyem/ nye mógł ſie obácżyć áni odyąć onem wyſtępkom á nyeobycżáyom / których ſie był zá młodu od Leonideſá nápił y náucżył. GliczKsiąż L8.
b) Zwrot: »napić się krwie [czyjej a. jakiej]« = mordować (3): KrowObr 132v, 234; Okázuie iż ten ktory ſię raz nápiie krwie niewinney że ten tym więcey w okrucieńſtwie ſwym poſtępuie. BibRadz II 69d marg.
a. O piciu alkoholu (10): dnya yednego pan Strykowsky [...] goſzczye v ſzyebye myał. Napywſchi ſzyą, kſzyądza Lączkiego kthori na then czaſch ſpall Budzicz naczal LibMal 1545/102v, 1546/123; Prośił ſwoiey ſieſtrzyce by do niego przyſzłá/ Nápijewá ſie w formie/ iedno nie bądź pyſzná. RejFig Ee3; Ná nas niewiem co ludzie vpátrzyli/ Dźiwno im/ żeśmy trochę ſię nápili, KochFr 24; nie dáleko biegu Do Białey kárcżmy maſz przed ſobą fliśie/ Chceſzli nápiy ſię. KlonFlis Hv, Hv.

napić się za co (1): zá gośćiów groſz miło mu ſię nápić KochFr 134.

Zwrot: »napić się gorzałki« (2): Ráno też wſtawſzy s poſciałki/ Napiję ſie kęs gorzałki BielKom E7; LudWieś B5v.
b. O spożywaniu płynów leczniczych (często z podaniem ich działania i sposobu zastosowania) [w tymi czego (125)] (130): Też kiedy kogo wąż albo czo inſzego iadowitego vgije napiy ſię tego ſoku niedopuſci iadu wnątrz FalZioł I 13d; Też proch koriandrow s ſokiem babcżanym zmieſzany á z wodką babcżaną/ gdy ſie go napije kielo razow ten ktory ma biegunkę/ zaſtanawia ią. FalZioł I 23b, I 10a, b, 31d, 85a, 86a (64); Wodá w kthorey Podrożnik wrzał/ żywot przepuſzcza/ gdy ſye iey kto nápije. SienLek 39; Kto ſye niebrzydźi/ nápiy ſye mleká niewieśćiego/ co chłopcá doi/ od tego też rádá biegunká vſtawa. SienLek 102; Gdy ſye pśiey krwie kto nápije/ żáden iad w nim niezoſtánie. SienLek 156, 4v, 12, 75, 112v, 151v (12); Oczko 11v.

napić się dla czego [= w jakim celu] (1): á thego ſie pani ma napić dla pobudzania rzecży przirodzonych/ y wycżiſcienia macicze FalZioł I 79d.

napić się na co [= po czym] (4): FalZioł V 19a, 64v, 67v; á potym ná to ćiepłey ſye wody nápiy/ octu przyczyniwſzy/ włożże ſobie w gárdło dwá pálcá co nadáley/ á tákim wrácánim ćięſzkich niemocy pozbędźieſz. SienLek 16.

napić się z czym (10): Theż gdi ſie napijeż z ocztem Kaniey przędze/ ſzcżkawkę vſtanawia. FalZioł I 2ya; Tego mięſa kto ſie go napije z winem, iednym połknieniem tedy nie może być naſyczon vcżynku z niewiaſtą FalZioł IV 39d, I 13d, 33b, 53c, 127b, II 12d; tego [gorczyce białej nasienia] ſye ná noc z winem/ á ná dźień z wodą ćiepło nápić ma/ kthora chce płáwy mieſyęczne wzruſzyć SienLek 109v, 87v, 112.

napić się po czym (3): Bukwicza maſtikowana á ſok z niey połykany/ żołądek poſila [...] á nawięczey gdy poniey trochę wina ſie napijeſz dobrego. FalZioł V 82v, I 56c; SienLek 101v.

W charakterystycznych połączeniach: napić się ciepło (11), każdy dzień, kielko dni, kiel(k)o razow (6), na czczo (2), na noc, na świtaniu.

Zwrot: »dać się napić« [w tym: komu (20)] (36): żołtą niemocz vlecżyſz gdy kwiatki tego krokoſu vwarziſz w ſitie [!] á thego daſz ſie napić kielo razow poranu ciepło FalZioł I 33d; á tego winá ſie day napić temu ktory by miał ſledzionę zatwardziałą albo zamuloną FalZioł I 53b; Też gdy vwarzyſz czebulę przerzecżoną z miodem á z wodą/ á daſz ſie napić/ tedy głos cżyni dobry FalZioł I 133a, I 22b, 33d, 34d, 35b, 39d (35); SienLek 55v.
Szereg: »(z)jeść a napić się« (2): Gruſzki ktore zową gdule, piekącz tak ieſć po iedzeniu/ á na to ſie wina napić trunek FalZioł V 64v, V 67v.
2. Pf od „pić” ‘gasić pragnienie’ z formantem na- + wyrażającym dosyt; bibere Pol Ani, Vulg, Cn (34): Płákánia iey [niewiasty] nie przekáźił/ Iedno v niey pićia prośił. Nápiwſzy śię ſzedł precż od niey BierEz Q4v; Y gdym ſię ia nápił nápoiłá też y wielbłądy moie. BibRadz Gen 24/46, Gen 24/14, 19; [Gwido] wſkocżył w wodę/ y nápił ſie co ſie mu chćiáło. HistRzym 80v; Niechay miła ſioſtro/ bo odpędziſz thy [muchy] co ſie iuż nápily RejZwierc 39v, 39v; BudBib 3.Reg 17/10.

W połączeniach szeregowych (2): ReszHoz 117; Choć mię trędowaty leczy/ nie dbam/ bylech ia ſwoiego trądu zbył. Choć mię czarny obmywa/ nie dbam/ bylech ſię ia obmył. Choć mię zły nápawa/ nie dbam/ bylech ſię ia nápił. SkarKaz 279b.

W przeciwstawieniu: »pragnąć ... napić się« (1): Ieſli ktho prágnie/ podz do mnie y nápiy ſie. KrowObr 153.

Zwroty: »dać się napić« = potum dare Pol Ant (2): BibRadz Gen 24/19; Láknąłem dáliśćie mi ſię náieść: prágnąłem dáliśćie mi ſię nápić [dedisti mihi bibere Vulg Matth 25/35] ReszHoz 117.

»napić się nie moc« (1): Więc ſie nápić nie może byś mu cebrem nośił/ Mláſka gębą ieſzcże day prze Bog będzye prośił. RejWiz 120v.

»do sytości, do wolej się napić [czego]« (1:1): gdy ſprágnął/ prośił oney niewiáſty by mu dáłá pić/ y dáłá mu mleká. A gdy ſie go do ſytośći nápił/ vſnął twárdo ná zyemi. BielKron 49v; Oczko 19v.

Szereg: »najeść się i napić« = comedare et bibere Pol Ani, Vulg (20): zażeſmy ſie ieſzcże nye náyedli álbo nye nápili/ álbo theż ludzyom nie okazáli do tego cżáſu? BielKom nlb 4; KrowObr 140; A gdi ſie náiedli y nápili/ [Et cum manducassent et bibissent] y náſyceni gdy ie rozeſſli/ też Dáriuſz Krol wſzedł do pokoiu ſwego/ záſnął Leop 3.Esdr 3/3, Gen 26/30, Ruth 3/3, 7, 3.Reg 13/23; BibRadz Ruth 1/9, 4.Reg 7/8; á tám iedli y pili/ y nápili ſie y náiedli. BielKron 17v, 14v, 21, 53, 342v; KuczbKat 160; CzechRozm 212v; ReszHoz 117; WujNT Luc 17/8; cżáſu pokoiu/ będźie tákże wiele ludu/ á wſzycy ſie náiedzą/ nápiią: y ieſzcże do vprzedánia zbędźie PowodPr 62; Náiedzmy ſie y nápiymy: iutro bowiem pomrzemy. PowodPr 74.
3. Namoknąć, nasiąknąć; imbui Mącz (4): włoż że w ogień [cegłę] iżeby ſie rozpaliła iako wągl á tako gorączą włoż w oliwę/ á gdy ſię napiie dobrze: ſtłucz drobno iako krupy FalZioł II 22v.
Przen (3):
Frazy: »miecz się napił krwie« = ktoś zabił wielu (1): Miecż Páńſki nápił ſie krwie [Gladius Domini repletus est sanguine] Leop Is 34/6.

»napije się ziemia (a. [droga]) krwie [czyjej], krwią [czyją]« = gdzie będzie wielu pozabijanych; inebriabitur terra eorum sanguine Vulg (1:1): Leop Is 34/7; Imbuta Appia via sanguine latronis, Nápiłá ſie krwią łotrowską. Mącz 166a.

Formacje współrdzenne cf PIĆ.

Cf NAPICIE

TK