Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MACIERZYSTE

Następne hasło: MACIERZYZNA »

MACIERZYSTY (47) ai

a oraz e jasne.

Fleksja

sg
m	G	macierzyst(e)go	f	G	macierzystéj	n	G	macierzyst(e)go
	A			A			A	macierzysté
	L			L	macierzysty		L	macierzystym

pl
N	subst	macierzyst(e)
G		macierzystych
A	subst	macierzysté
L		macierzystych

sg m G macierzyst(e)go (1). ◊ f G macierzystéj (2). ◊ L macierzysty (1) ZapKościer. ◊ n G macierzyst(e)go (21). ◊ A macierzysté (6); -é (2), -(e) (4). ◊ L macierzystym (2). ◊ pl N subst macierzyst(e) (1). ◊ G macierzystych (3). ◊ A subst macierzysté (9); -é (7), -(e) (2). ◊ L macierzystych (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „mać” ‘matka’ (47)
- a. Odziedziczony po matce, przejęty od niej; związany z dziedziczeniem w linii żeńskiej (46)
  - α. W funkcji rzeczownika: »macierzyste [sg]« =dobra odziedziczone po matce (24)
- b. Stanowiący część ciała matki (1)

Przymiotnik od „mać” ‘matka’ (47):

a. Odziedziczony po matce, przejęty od niej; związany z dziedziczeniem w linii żeńskiej (46):

Wyrażenia: »część macierzysta« = portio materna JanStat (3): ktoryſz to Iędrzei Koźiczkowſki ieſt pewnym i wolnym w tey częſći maćierziſty ZapKościer 1580/4v; SarnStat 588, 631.

»dobra, imienie macierzyste« = bona materna JanStat [szyk 10:3] (11:2): ZapWar 1548 nr 2668; Chybá iż nie odpráwieni mogli by dowieſć świádkámi/ iże ſye wyrzekli z dobr Oyczyſtych y Máćierzyſtych. GroicPorz ff3v; Synowie po śmierći mátki ſwoiey niemogą oycowi odiąć imienia máćierzyſtego UstPraw B3; SarnStat 208 [4 r.], 588, [630], 631, 631 żp, 639, 1167.

»dziad macierzysty« = ojciec matki (1): Roźlał Manáſſes kreẃ niewinną Ezáiaſzá Proroká dzyádá ſwego máćierzyſtego. BielKron 90.

»dziedzictwo macierzyste« (2): gdy mátká vmrze/ dźieći wſzyſtkich dóbr od oycá ſwégo biorą połowicę zá część y dźiedźictwo máćierzyſte [pro... hereditate materna JanStat 574] SarnStat 588 [idem] [630].

»macierzyste wiano« [szyk 1:1] (2): UstPraw B2; któré [białgłowy] práwá dźiedźicznego w imieniu oycowſkim y w wiánie máćierzyſtym niemáią SarnStat 1168.

Szereg: »ojczysty i macierzysty« = paternus et maternus JanStat [szyk 8:1] (9): ZapWar 1548 nr 2668; GroicPorz ff3v; UstPraw B2; SarnStat 208 [4 r.], 1167; zárázem we wſzyſtkie Wsi ták oyczyſte iáko w máćierzyſte wiechał. CiekPotr 12.

α. W funkcji rzeczownika: »macierzyste [sg]« =dobra odziedziczone po matce (24): UstPraw B3; BielKron 174v; ZapKościer 1579/1; w prawdźieć iuſz częśći iego trzećiey trudno W mácierzystym pośćignąć: áleć záſię wolno W oyczyznę gdy chceſz wiecháć: y tákże w drugie dwie Części máćierzystego, Ianá y Hánuchny. CiekPotr 89.

Szereg: »(tak) ojczyste, (i, jako i) macierzyste« (19): ysz yoh nię mają mianowacz ani ſzię v pominacz oycziſtego y maczięrziſtęgo z maietnoſzczi Lubania ZapKościer 1587/74, 1580/13v, 1582/29, 1584/42v, 45, 47 [2 r.] (19).

b. Stanowiący część ciała matki (1): Odpowiedzyeli [bogowie] ták/ kiedy będzyeſz kośći máćierzyſte przez ſię miotał/ tedy ożywą ſynowie y dzyewki. BielKron 23v.

Cf [MACIERZYNY], MACIERZYŃSKI, MACIERZYZNY, MATCZYN, MATECZNY, [MATSKI]

AŻ