MANNA (122) sb f
Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
manna |
|
G |
manny |
|
A |
mannę |
manny |
I |
manną |
|
L |
mannie |
|
sg N manna (35). ◊ G manny (27). ◊ A mannę (38). ◊ I manną (17). ◊ L mannie (4). ◊ pl A manny (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
1.
Według Starego Testamentu pokarm zesłany przez Boga Żydom na puszczy;
panis angelorum a. caeli a. e caelo a. caeletis a. mellifluus Cn (103):
Wychadzał tedy lud około namiotow/ á názbirawſſy Mánny zmeł w żárnach Leop Num 11/8,
Num 11/6,
7;
BibRadz I 31,
Num 11/6,
7,
II 95c marg,
Hebr 9/4;
Nie ználi Zydowie co to było/ przeto mowili: Mánhu/ wykłada ſie/ co to ieſt? á ſtąd zową Mánná. BielKron 31;
á chleb nie kwáſzony iedzą ná pámiątkę iáko ná puſzcży Mánnę iedli. BielKron 465,
31 [3 r.],
31v [2 r.],
45,
46,
47 [2 r.],
77v;
A kto mię pożywa/ żyw będzie ná wieki/ nie ták iáko przodkowie náſzy pożywáli mánny ná puſzcży/ á pomárli ſą. RejAp 28,
28,
67;
Bo to Pan okazał ieſzcże ná oney Mánnie/ iż gdy iey więcey żydowie bráli niż im potrzebá byłá/ tedy ſie im w robaki obrácáłá. RejPos 81v,
82,
103v,
158;
RejPosWiecz2 91;
RejPosWiecz2 97v;
BiałKat 346;
KuczbKat 185;
Y przeſtáłá (być) mánná názaiutrz ſkoro iedli zboże (oney) ziemie/ y nie miewáli iuſz na potym ſynowie Izráelowi mánny/ lecż iedli vrodzáie ziemie Kánááńſkiey BudBib Ios 5/12,
Deut 8/3,
16;
BudNT Ioann 6/31;
CzechRozm 106;
SkarŻyw 483,
502,
518;
CzechEp 189 [5 r.];
ArtKanc E14v;
PRzedtym pod zaſłoną/ mánná pokármem byłá: teraz pod oſobą/ Ciáło ſłowá Bożego/ ieſt prawdźiwym pokármem LatHar 193,
189,
200,
250,
252;
WujNT przedm 36,
s. 124,
Ioann 6/31,
s. 327 marg,
Ioann 6/49 (
17);
SiebRozmyśl K4v [2 r.];
SkarKaz Ooooa.
W porównaniu (1): iáko Mánná z niebá ná puſzcży przodkom twoim/ ták wſzytko áni wzwieſz ſkąd tobie płynąć á przypadáć będzye. RejPos [219].
W charakterystycznych połączeniach: cudowa manna (4), droga, rozkoszna, skazitelna, słodka; manna ku pokarmu, ku żywności; miarka manny (3), pokarm, używanie, zbieranie; pod figurą manny (3); dodawać manny, nagotować, nazbi(e)rać (2), pożywać (2); da(wa)ć mannę (2), jeść (9), mieć (mający) (5), nosić (2), zawierający, zbierać (2); (na)karmić (karmienie) manną (8), podejmować (3), potwierdzać; skrzynka z manną.
Fraza: »manna (z nieba) (s)pada« = descendit man Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8): RejPs 115; LubPs R6v; A gdy w nocy ſpádowáłá roſá około obozu/ thedy thakież ſpadáłá poſpołu y Mánná. Leop Num 11/9; BibRadz Num 11/9; RejPos 56, 21 8v, 257; RejZwierc 204.
Zwrot: »mannę (z nieba) spuścić« [szyk zmienny] (3): BielKron 32; Pámiętaſz kiedymći [narodzie] ſpuśćił Mánnę ku żywnośći twoiey RejPos 172, 63v.
Wyrażenie: »manna z nieba, niebieska« (7:1): Dał im pardw mnoſtwo. Mánnę z nyebá. Wodę z opoki. LubPs Yv marg; BielKron 32; RejPos 56, 21 8v, [219]; RejZwierc 204; SkarŻyw 484; ArtKanc E9v.
W przen (2):
ábyć tá mánná/ ktorą nád wolą Boſką zbieráć będźieſz/ w robáctwo ſię ſproſne nie obroćiłá LatHar 122.
Wyrażenie: »niebieska manna« (1): [Litania do Matki Bożej] Arko ſtározakonna/ niebieſką Mánnę w ſobie záwieráiąca/ modl ſię zá námi. LatHar 505.
Przen (15):
a)
Eucharystia (14):
RejAp 25;
O Kryſtuśie [...]/ iáko to rozſądźiſz/ gdy iuż nie ſkrzynię/ ále prawdźiwą Mánnę ćiáło twoie nadoſtoynieyſze w chwalebnym Sákrámenćie/ ábo bronie á kule od ſtrzelby oblátuią/ ábo ſie po kąćiech potuláć muśi? PowodPr 53.
Wyrażenia: »manna niebieska« [
szyk 1:
1] (
2):
Pámiętay [...] ábyś nie mnieyſzą ſtraż miał nád ſobą po przyięćiu/ niż przed przyięćiem tego [...] Sákrámentu. [...] ábyś po vżywániu tey niebieſkiey Mánny/ Pánu twemu zá tę łáſkę z ſercá podźiękował LatHar [255],
234.
»manna zakryta (a. skryta) [= tajemna]« = manna absconditum PolAnt, Vulg [szyk 8:2] (10): BibRadz Apoc 2/17; Coż tho ieſt zá mánná zákrytha álbo táiemna moy miły Pánie? Ale to łácny wykład/ bo to ſam ten miłośćiwy Pan potym iáſnie wyłożyć racżył: Iam ieſt chleb żywy com z niebá sſtąpił. RejAp 27v, 26, 27v, 28 [2 r.], 28v, Eev; Kto ma vcho/ niech ſłucha co Duch mowi kośćiołom: Zwyćiężcy dam mánnę ſkrytą (marg) dam mu ieść z mánny skrytey. G. (‒) WujNT Apoc 2/17.
b) Wykwintne jedzenie (1): Przetoćby Nowowiernicy rádzi z tey puſzcze/ nie puſzczą/ ále mieścá ludzi pełne; z włośienice Ianowey/ czámlety y miękkie ſzáty; á z ſzáráńczy/ y z miodu leśnego gorzkiego/ ráki/ ryby/ cukry/ y mánny roſkoſzne poczynili [.,.] iż ſą wielcy nieprzyiaciele pokuty WujNT 11.
2. Prawdopodobnie ziarnka żywicy z drzewa zwanego kadzidłowcem sprowadzane głównie z Arabii i Indii jako cenny składnik wielu lekarstw; być może również ziarnka żywicy ze świerku; manna thuris Mącz (6): FalZioł V 99, 106v; Manna thuris, Ziarnká kádźidłowe których w liekárſtwách vżywáyą/ też. Mánná. Mącz 208a; godźin przed obiádem dwie/ dáwamy mánny/ álbo cásſiéy vncią/ cum decocto Capi Oczko 35, 20, 35.
3. Słodka wydzielina rośliny rosnącej w krajach arabskich; Alhagi camelonem Fisch. (Rost); manna Mącz, Calep; mel aerium a. roscidum, ros Syriacus, saliva siderum Cn (8): MAnna [...] ieſt roſa kthorą zbieraią zniektorych zioł pobudzaiączych vrynę ku wyſzciu/ A zbieraią tę mannę w Indijey y w grecijey/ bowiem przylipa i około zioł á thak ią zbieraią iakoby miod FalZioł III 4c, +5a, III 4c, d [2 r.]; Manna, Mánná/ Niebieska roſá. Mącz 208a; Calep 636b.
4.
bot. Glyceria fluitans (L.) R. Br. (Rost); manna jadalna, bylina z rodziny traw (Gramineae), dziko rosnąca lub uprawiana, której nasion używano na kaszę;
oryza minor, gramen a. aculeatum a. mannae, manna Polonicum Cn (5):
Pierwſzégo Roku śiey Proſo/ Ber/ Mánnę/ Ięczmień. Strum Lv;
GostGosp 168.
Zwrot: »mannę trząść« (2): Mánnę też lećie trzęſą GostGosp 165, 167.
a. Kasza z ziaren tej rośliny lub z pszenicy; semen oryzae minoris, manna Polonicum Cn (1): Káſze wſzelákie [...] cżynić: mánnę/ tátárcżáną/ kilkorę/ iágły/ ięcżmienną/ pſzenną/ owśiáną/ żytną/ iáiecżną/ y inne oſobne káſze/ iákiekolwiek bywáią káżdego cżáſu. GostGosp 130.
Synonimy: 2. kadzidło; 3. »boża rosa«, »niebieska rosa«.
Cf 2.
MAN
AL