[zaloguj się]

MANNA (122) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N manna
G manny
A mannę manny
I manną
L mannie

sg N manna (35).G manny (27).A mannę (38).I manną (17).L mannie (4).pl A manny (1).

stp, Cn notuje, Linde XVIIXVIII w.

1. Według Starego Testamentu pokarm zesłany przez Boga Żydom na puszczy; panis angelorum a. caeli a. e caelo a. caeletis a. mellifluus Cn (103): Wychadzał tedy lud około namiotow/ á názbirawſſy Mánny zmeł w żárnach Leop Num 11/8, Num 11/6, 7; BibRadz I 31, Num 11/6, 7, II 95c marg, Hebr 9/4; Nie ználi Zydowie co to było/ przeto mowili: Mánhu/ wykłada ſie/ co to ieſt? á ſtąd zową Mánná. BielKron 31; á chleb nie kwáſzony iedzą ná pámiątkę iáko ná puſzcży Mánnę iedli. BielKron 465, 31 [3 r.], 31v [2 r.], 45, 46, 47 [2 r.], 77v; A kto mię pożywa/ żyw będzie ná wieki/ nie ták iáko przodkowie náſzy pożywáli mánny ná puſzcży/ á pomárli ſą. RejAp 28, 28, 67; Bo to Pan okazał ieſzcże ná oney Mánnie/ iż gdy iey więcey żydowie bráli niż im potrzebá byłá/ tedy ſie im w robaki obrácáłá. RejPos 81v, 82, 103v, 158; RejPosWiecz2 91; RejPosWiecz2 97v; BiałKat 346; KuczbKat 185; Y przeſtáłá (być) mánná názaiutrz ſkoro iedli zboże (oney) ziemie/ y nie miewáli iuſz na potym ſynowie Izráelowi mánny/ lecż iedli vrodzáie ziemie Kánááńſkiey BudBib Ios 5/12, Deut 8/3, 16; BudNT Ioann 6/31; CzechRozm 106; SkarŻyw 483, 502, 518; CzechEp 189 [5 r.]; ArtKanc E14v; PRzedtym pod zaſłoną/ mánná pokármem byłá: teraz pod oſobą/ Ciáło ſłowá Bożego/ ieſt prawdźiwym pokármem LatHar 193, 189, 200, 250, 252; WujNT przedm 36, s. 124, Ioann 6/31, s. 327 marg, Ioann 6/49 (17); SiebRozmyśl K4v [2 r.]; SkarKaz Ooooa.

W porównaniu (1): iáko Mánná z niebá ná puſzcży przodkom twoim/ ták wſzytko áni wzwieſz ſkąd tobie płynąć á przypadáć będzye. RejPos [219].

W charakterystycznych połączeniach: cudowa manna (4), droga, rozkoszna, skazitelna, słodka; manna ku pokarmu, ku żywności; miarka manny (3), pokarm, używanie, zbieranie; pod figurą manny (3); dodawać manny, nagotować, nazbi(e)rać (2), pożywać (2); da(wa)ć mannę (2), jeść (9), mieć (mający) (5), nosić (2), zawierający, zbierać (2); (na)karmić (karmienie) manną (8), podejmować (3), potwierdzać; skrzynka z manną.

Fraza: »manna (z nieba) (s)pada« = descendit man Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8): RejPs 115; LubPs R6v; A gdy w nocy ſpádowáłá roſá około obozu/ thedy thakież ſpadáłá poſpołu y Mánná. Leop Num 11/9; BibRadz Num 11/9; RejPos 56, 21 8v, 257; RejZwierc 204.
Zwrot: »mannę (z nieba) spuścić« [szyk zmienny] (3): BielKron 32; Pámiętaſz kiedymći [narodzie] ſpuśćił Mánnę ku żywnośći twoiey RejPos 172, 63v.
Wyrażenie: »manna z nieba, niebieska« (7:1): Dał im pardw mnoſtwo. Mánnę z nyebá. Wodę z opoki. LubPs Yv marg; BielKron 32; RejPos 56, 21 8v, [219]; RejZwierc 204; SkarŻyw 484; ArtKanc E9v.
W przen (2): ábyć tá mánná/ ktorą nád wolą Boſką zbieráć będźieſz/ w robáctwo ſię ſproſne nie obroćiłá LatHar 122.
Wyrażenie: »niebieska manna« (1): [Litania do Matki Bożej] Arko ſtározakonna/ niebieſką Mánnę w ſobie záwieráiąca/ modl ſię zá námi. LatHar 505.
Przen (15):
a) Eucharystia (14): RejAp 25; O Kryſtuśie [...]/ iáko to rozſądźiſz/ gdy iuż nie ſkrzynię/ ále prawdźiwą Mánnę ćiáło twoie nadoſtoynieyſze w chwalebnym Sákrámenćie/ ábo bronie á kule od ſtrzelby oblátuią/ ábo ſie po kąćiech potuláć muśi? PowodPr 53.
Wyrażenia: »manna niebieska« [szyk 1:1] (2): Pámiętay [...] ábyś nie mnieyſzą ſtraż miał nád ſobą po przyięćiu/ niż przed przyięćiem tego [...] Sákrámentu. [...] ábyś po vżywániu tey niebieſkiey Mánny/ Pánu twemu zá tę łáſkę z ſercá podźiękował LatHar [255], 234.

»manna zakryta (a. skryta) [= tajemna]« = manna absconditum PolAnt, Vulg [szyk 8:2] (10): BibRadz Apoc 2/17; Coż tho ieſt zá mánná zákrytha álbo táiemna moy miły Pánie? Ale to łácny wykład/ bo to ſam ten miłośćiwy Pan potym iáſnie wyłożyć racżył: Iam ieſt chleb żywy com z niebá sſtąpił. RejAp 27v, 26, 27v, 28 [2 r.], 28v, Eev; Kto ma vcho/ niech ſłucha co Duch mowi kośćiołom: Zwyćiężcy dam mánnę ſkrytą (marg) dam mu ieść z mánny skrytey. G. (‒) WujNT Apoc 2/17.

b) Wykwintne jedzenie (1): Przetoćby Nowowiernicy rádzi z tey puſzcze/ nie puſzczą/ ále mieścá ludzi pełne; z włośienice Ianowey/ czámlety y miękkie ſzáty; á z ſzáráńczy/ y z miodu leśnego gorzkiego/ ráki/ ryby/ cukry/ y mánny roſkoſzne poczynili [.,.] iż ſą wielcy nieprzyiaciele pokuty WujNT 11.
2. Prawdopodobnie ziarnka żywicy z drzewa zwanego kadzidłowcem sprowadzane głównie z Arabii i Indii jako cenny składnik wielu lekarstw; być może również ziarnka żywicy ze świerku; manna thuris Mącz (6): FalZioł V 99, 106v; Manna thuris, Ziarnká kádźidłowe których w liekárſtwách vżywáyą/ też. Mánná. Mącz 208a; godźin przed obiádem dwie/ dáwamy mánny/ álbo cásſiéy vncią/ cum decocto Capi Oczko 35, 20, 35.
3. Słodka wydzielina rośliny rosnącej w krajach arabskich; Alhagi camelonem Fisch. (Rost); manna Mącz, Calep; mel aerium a. roscidum, ros Syriacus, saliva siderum Cn (8): MAnna [...] ieſt roſa kthorą zbieraią zniektorych zioł pobudzaiączych vrynę ku wyſzciu/ A zbieraią tę mannę w Indijey y w grecijey/ bowiem przylipa i około zioł á thak ią zbieraią iakoby miod FalZioł III 4c, +5a, III 4c, d [2 r.]; Manna, Mánná/ Niebieska roſá. Mącz 208a; Calep 636b.
4. bot. Glyceria fluitans (L.) R. Br. (Rost); manna jadalna, bylina z rodziny traw (Gramineae), dziko rosnąca lub uprawiana, której nasion używano na kaszę; oryza minor, gramen a. aculeatum a. mannae, manna Polonicum Cn (5): Pierwſzégo Roku śiey Proſo/ Ber/ Mánnę/ Ięczmień. Strum Lv; GostGosp 168.
Zwrot: »mannę trząść« (2): Mánnę też lećie trzęſą GostGosp 165, 167.
a. Kasza z ziaren tej rośliny lub z pszenicy; semen oryzae minoris, manna Polonicum Cn (1): Káſze wſzelákie [...] cżynić: mánnę/ tátárcżáną/ kilkorę/ iágły/ ięcżmienną/ pſzenną/ owśiáną/ żytną/ iáiecżną/ y inne oſobne káſze/ iákiekolwiek bywáią káżdego cżáſu. GostGosp 130.

Synonimy: 2. kadzidło; 3. »boża rosa«, »niebieska rosa«.

Cf 2. MAN

AL