[zaloguj się]
[pdf]

NIEBIESKI (2691) ai

Oba e jasne (w tym w pierwszym 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNniebieski fNniebieskå, niebiesk(a) nNniebieskié
Gniebieskiégo Gniebieskiéj, niebieskié Gniebieskiégo
Dniebieskiému Dniebieski(e)j Dniebieski(e)mu
Aniebieskiégo, niebieski Aniebieską Aniebieskié
Iniebieskim Iniebieską Iniebieskim
Lniebieskim Lniebieski(e)j Lniebieskim, niebieski(e)m
Vniebieski Vniebieskå Vniebieski(e)
pl
N m pers niebiescy
m an niebiescy
subst niebieskié
G niebieskich
D niebieskim, niebieski(e)m
A m pers niebieski(e)
subst niebieskié
I m niebieskimi, niebieskiémi
f niebieski(e)mi, niebieskimi
n niebieskiémi, niebieskimi
L niebieskich
V m pers niebiescy
subst niebieskie
inne formy
sg m N a. V - niebieski; sg m G a. A - niebieski(e)go; sg n D skostn - po niebiesku

sg m N niebieski (214). ◊ G niebieskiégo (402); -égo (25), -ego (4), -(e)go (373); -ego MurzHist; -égo : -ego OpecŻyw (15:2), KochPs (1:1). ◊ D niebieskiému (77); -ému (9), -emu (3), -(e)mu (65); -ému SiebRozmyśl; -ému : -emu OpecŻyw (6:2), KochPs (2:1). ◊ A niebieskiégo (51), niebieski (30); -égo (6), -ego (1), -(e)go (44); -égo : -ego OpecŻyw (5:1). ◊ I niebieskim (49). ◊ L niebieskim (30). ◊ V niebieski (62). ◊ N a. V niebieski (1). ◊ G a. A niebieski(e)go (8). ◊ f N niebieskå (55), niebiesk(a) (2). ◊ G niebieskiéj (130), niebieskié (6) PowUrb, OpecŻyw (5); -éj (8), -ej (1), -(e)j (121); -éj : -ej MurzHist (1:1); -é (5) [w tym: -eé (2)], -(e) (1). ◊ D niebieski(e)j (23). ◊ A niebieską (45). ◊ I niebieską (52). ◊ L niebieski(e)j (41). ◊ V niebieskå (27); -å (26), -(a) (1). ◊ n N niebieskié (150); -é (9) [w tym: -eé (1)], -e (1) KochTr, -(e) (140). ◊ G niebieskiégo (307); -égo (14), -ego (8), -(e)go (285); -égo OrzQuin; -ego BiałKat (2); -égo : -ego OpecŻyw (11:3), MurzHist (1:2), MurzNT (1:1). ◊ D niebieski(e)mu (18). ◊ A niebieskié (94); -é (3), -(e) (91). ◊ I niebieskim (26). ◊ L niebieskim (82), niebieski(e)m (10); -(e)m FalZioł, MurzNT (2), BudNT; -im : -(e)m BibRadz (3:2), RejPos (4:1), BudBib (1:3); ~ -ęm MurzNT (2), -(e)m (8). ◊ V niebieski(e) (4). ◊ pl N m pers niebiescy (23). m an niebiescy (cum sb: ptacy, ptaszkowie) (11). subst niebieskié (120); -é (6), -(e) (114). ◊ G niebieskich (236). ◊ D niebieskim (34), niebieski(e)m (4); -(e)m RejPs, RejZwierc; -im : -(e)m BibRadz (1:1), BudBib (1:1). ◊ A m pers niebieski(e) (9). subst niebieskié (116); -é (7), -e (3), -(e) (106); -é OpecŻyw, OrzQuin, KochPieś, SarnStat, SiebRozmyśl; -e BiałKat; -é : -e MurzHist (1:1), MurzNT (1:1). ◊ I m niebieskimi (15), niebieskiémi (4); -émi RejPs, BudBib, ZawJeft; -imi : -émi GrabowSet (1:1); ~ -émi (1), -(e)mi (3). f niebieski(e)mi (5) TarDuch, RejAp (3), NiemObr, niebieskimi (3) LatHar (2), WujNT. n niebieskiémi (3) BielKron, RejPos, KochPs, niebieskimi (2) SkarŻyw, SkarKaz; ~ -émi (1), -(e)mi (2). ◊ L niebieskich (95). ◊ V m pers niebiescy (3). subst niebieskie (12); -e (1) KochPs, -(e) (11). ◊ [D sg n skostn po niebiesku.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Przymiotnik od „niebo”; caelestis Murm, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; aethereus Mącz, Cn (2475): Coelestis [...], Niebieski. Mącz 58d, 5c; Calep 148a.
a. Od znacz. ‘sklepienie niebieskie, firmament’ (318):
α. Będący niebem (25): CZtery Swiáty we wſzyſtkich rzeczach [...] náyduiemy. Pierwſzy ieſt niewidomy Anyelſki: Wtory pod nim. Poſpołu widomy y niewidomy/ Niebieſki/ gdźie Gwiazdy/ Słońce/ y Mieſyąc. SienLek 28; OstrEpit A2.
Wyrażenia: »niebieski firmament« (1): Firmamentum, [...] Niebieski Firmáment álbo fundáment. Mącz 128b.

»niebieska jasność, światłość« = firmament; aether Mącz [szyk 1:1] (1:1): Mącz 5c; Między témi w pół práwie/ koło/ téy wielkośći Co y mléczné/ trzyma ſye niebieſkiéy świátłośći. KochPhaen 19.

»mocy niebieskie« = firmament (1): Bowiem obleczona ieſt chwałá wielmożnoſci twoiey [...] naſz pánie [...] á mocy niebieſkie zewſſech ſtron ſą roſćiągniony pod nogámi twemi [extendens caelum sicut pellem Ps 103/3]. RejPs 151v.

»(o)krąg niebieski« = firmament [szyk 6:2] (8): Bowiem on [świat] ze cżtyrzech żiwiołow ieſt ſłożon/ á piątha cżęſć iego ieſt okrąg niebieski od nich barzo rozna. Pięć też ieſt rozdziałow niebieskiego okręgu KłosAlg A2v; RejPs 53v; Abowiem [słońce] ná okręgu niebieſkim [in gyro caelum Vulg] wybiegſzy dniá iednego/ zaſię ſię wráca ná pierwſze ſwe mieſce. BibRadz 3.Esdr 4/34; Prot A4v; BudBib 3.Esdr 4/34; Chwalćie páná/ który krąg niebieſki ſpráwuie KochPs 200, 136.

»powietrze niebieskie« = firmament; expansio caelorum (a. caeli) PolAnt (5): Dniá wtorego ſtworzyłeś powietrze niebieſkie [creasti spiritum firmamenti Vulg]/ y roſkazałeś áby wyſtąpiło miedzy wody/ y ták ie rozdźieliło áby iedny zoſtáły wzgorę/ á drugie ná dole. BibRadz 4.Esdr 6/41; BudBib Gen 1/14, 15, 17, 20.

»rozpostrzenie niebieskie« = firmament; expansio caelorum PolAnt (2): A ptáſtwo niech lata nád źiemią pod rozpoſtrzeniem niebieſkim. BibRadz Gen 1/20, Gen 1/14.

W przen (4): A tymi to gwiazdámi co widziſz by wzory/ Dziwnie ſą oſádzone ty niebieſkie dwory. RejWiz 145; ponieważ toż niebieſkie budowánie/ raczył ie nam ſpráwić ku rozdźiałom czáſow LeovPrzep F2, F2; Z ktorą nácią [Niemcami] iż y my Polacy pod iednymże Niebieſkim záćiągiem mieſzkamy: tedy iáko ſekt y złych obycżáiow/ ták y tákowego opilſtwá dobrzeſmy od nich przechwyćili PowodPr 73.
β. Znajdujący się, dziejący się, żyjący na niebie (256): Murm 1; Słońce/ mieſiąc/ gwiazdy/ y rozmáite plánety ziednoczywſſy ſię ſpołu [...]. To wſſytki niebieſkye miánowáne rzeczy y inych wiele właſnie to maćie vczynić náwſſem wyſláwiáć imię páná ſwego RejPs 217v; RejWiz 10; Y zámknione ſą ſtudnice przepaśći/ y vpuſty nyebyeſkie/ y záſtáwione ſą dżdże z niebá. Leop Gen 8/2, Gen 7/11, Mal 3/10; BibRadz I 1c marg; Regiones coeli vel orbis quatuor, Cztery kráyiny álbo ſtrony niebieskie. Mącz 349d, 119a, 513a; Adam [...] w Ráyſkich roſkoſzách mieſzkał/ y wſzyſtkie źwięrzętá [!] niebieſkie/ ptaſkowie/ y ryby morſkie/ y inne źiemſkie źwierżętá onemu służyły. KołakSzczęśl C2v.

W połączeniu szeregowym (1): on [Bóg] wſzytki rzecży ſpráwił [...]/ choćiaż niebieſkie/ choćiaż źiemſkie/ choćiaż wodne/ choćiaż podźiemne CzechEp 130.

W przeciwstawieniu: »niebieski ... ziemski« (2): Nie kożde ćiało ieſt iednoſtáyne ćiáło/ ále inákſſe v ludzi/ inákſſe v bydląt/ inákſze v pthakow/ inákſze v ryb: Ciáłáć też niebieſkię [!] ſą/ y ćiáłá źiemſkie: ále inna chwałá niebieskich/ á inna źiemſkich. Leop 1.Cor 15/40; WujNT 1.Cor 15/40.

W charakterystycznych połączeniach: niebieskie dziwy, koła, krainy, obrazy, okresy, rzeczy (4), spusty (upusty) (2), strony, źwierzęta.

Wyrażenia: »ciała niebieskie« = corpora caelestia Vulg (2): Leop 1.Cor 15/40, WujNT 1.Cor 15/40 cf W przeciwstawieniu.

»figury niebieskie« = znaki zodiaku (1): a ſam Iozef był obletzon wbyałą ſuknię [...]/ koroná złota była na głowye iego ze dwyemanaſcye kamyon drogych/ około ktorey były figury nyebyeſkye HistJóz B4.

»gwiazda niebieska« [w tym: bibl (15)] = stella caeli (a. caelorum) Vulg, PolAnt; sidus (caeleste) Mącz; exercitus a. militia caelorum PolAnt [szyk 34:1] (35): BielŻyw 151; Abowiem ten pan [...] y gwiazdy niebieſkie chowa wliczbie ſwoiey á káżdą właſnem przezwiſkiem miánuie. RejPs 216; KrowObr 111; Leop Ier 33/22; Będę ćiębłogoſłáwił/ y rozmnożę potomſtwo thwoie iáko gwiazdy niebieſkie BibRadz Gen 22/17, I 7c marg, 386b marg; BielKron 11v; OrzQuin A4; LeovPrzep a3, bv [2 r.], b2v [2 r.], b3; Cynosura, [...] Gwiazdá niebieska/ którą mnieyſzym miedzwiatkiem zową Mącz 76c, 15a, 304b, 384b, 385d, 465b, 485a; RejPos 42; BudBib Deut 1/10, 2.Par 33/3, 5; KochPs 213; ArtKanc B6; Tęn Prometheus był człowiekiem bárżo mądrem/ y około gwiazd niebieſkich bárżo vczonem GórnRozm N3; LatHar 465; WujNT Mar 13/25, s. 422 marg, Rom 4/18, s. 853 marg, Apoc 12/4.

»obłok niebieski« [w tym: bibl. (27)] = nubes caeli PolAnt, Vulg [szyk 29:2] (31): BierEz G3; A z niebieſkich obłokow gwałtem wodá płynęłá. LubPs gg6; Kroleſthwá źiemie śpiewayćież Bogu/ [...] Temu ktory zdawná ieżdżi ná obłokách niebieſkich [Equitanti in caelis caelorum] BibRadz Ps 67/34, Dan 7/13, Mar 14/62; OrzRozm Q3; BielKron 4v; RejAp 7v [2 r.], 9, 156v; RejPos [136], 231v; RejPosWstaw [213]v; BudBib Dan 7/13; ſyn cżłowiecży [...] miał być w obłoku niebieſkim do Stárodawnego przywiedziony CzechRozm 169, 124, 124v, 143, 169, 178, 180, 181; CzechEp 299; ArtKanc S20v; LatHar 695, 709; WujNT Matth 24/30, 26/64, Mar 14/62; SkarKaz 1b.

»planet(a) niebieska(-i)« = caeleste corpus, sidus Mącz [szyk 6:3] (9): Ta tedy mocz y właſnem przyrodzeniem od zwirzchnich niebieſkich płanet y gwiazd/ y też dla biegu ſłończa/ tym rzecżam żywiołnym bywa dana ku naprawie y ku poſilaniu cżłonkow wnętrznych FalZioł [*7]v; KłosAlg A3; RejWiz A7v; Saturnus item, Yedná plánetá niebieska z ſiedmi plánet. Mącz 369c, 387a, 417c; RejZwierc 3; StryjKron 532; BielRozm 5.

»ptacy (a. ptak, a. ptastwo, a. ptaszkowie, a. ptaszęta) niebiescy (niebieski(e))« = volucres a. volatilia caeli (a. caelorum) PolAnt, Vulg [szyk 25:1] (26): liſſki maią iamy/ gniázda niebieſcy ptácy/ ale ſyn cżlowiecży [...] niemá gdzie by ſwą głowę ſklonil OpecŻyw 87; MurzNT Matth 6/26; LubPs C; KrowObr 49; Leop Gen 7/23, Ier 9/10, 16/4, Soph 1/3; BibRadz I 1b marg, Matth 13/32; Nie ſtáray ſie thy nic moy miły ſynacżku ni ocż/ ázaſz więtſzey wagi ſą ptaſzkowie niebieſcy/ álbo kwiatki polne niźli ty RejAp 22; RejPos 71, 82, 139, 217, 217v, [219]; BudBib Gen 6/7, 3.Reg 14/11, Ier 16/4, Dan 4/12[9], 21[18]; CzechRozm 114v; GrabowSet O2; ptacy niebieſcy/ czytay ptacy powietrzni. WujNT Dddddd2, Matth 13/32.

»słońce niebieskie« (2): Boć przed twym gniewem ztáiem: Ták iáko śniég niſzczeie/ Kiedy mu Słońce niebieſkie dogrzeie. KochTr 19; ArtKanc K11v.

peryfr. »niebieskie światło« = słońce [szyk 1:1] (2): KochOdpr C3v; Choć niebieſkie świátło wſchodzi/ Choć y zá gury záchodzi/ Iák w południe ták w puł nocy/ Záłość mię trzyma w ſwey mocy. WisznTr 26.

»tęcza niebieska« (1): á pod ſamemi głowkami kwiatki brunatne mienione iako by tęcża niebieſka wyraſtaią FalZioł I 61a.

»wiatry niebieskie« = venti caeli (a. caelorum) Vulg, PolAnt (4): Leop Dan 11/4; BibRadz Dan 7/2, 11/4; vćiekayćie z ziemie pułnocney/ mowi Iehowá/ bo ná cżterzy wiátry niebieſkie rozrzućiłem was BudBib Zach 2/6.

»znamię, znak niebieski(e)« [w tym: w połączeniu z nazwą znaku (41); dwanaście znamion niebieskich (7)] = znak zodiaku; signum Zodiaci Murm; signum caeleste Mącz; signum caeli Vulg [szyk 73:8] (73:8): Duodecim signa zodiaci, Die zwelff czeichen. Dwánaśćye známyon nyebyeſkich. Murm 4; Wioſna [...] troie znamion niebieſkich w ſobie zawiera, Skopu, Byka y Bliźnięta. FalZioł [*8]v, [*8]v, I 49b; RejPs 94; HistAl A3, M4v; Náuká krotká co kto pocżynáć pod każdym znamieniem niebieſkim ma. Goski *2v; BielKron 25, 56; było záćmienie Słoneczne bárzo ſtráſzliwe/ w Ráku w známieniu niebieſkim LeovPrzep Av; zeſzli ſie málem nie wſzythcy Plánetowie w iedno známię niebieſkie Lwá/ ktore známię z inſzych dwánaſcie ieſt nazacnieyſze LeovPrzep B3v, a4, A2, A2v, B [3 r.], Bv (47); Astronomia, Nauká o niebieskich známionach Mącz 18b, 16a, 17d, 18b, 33b, 103d (17); Calep 249a, 1152b; GrabowSet C2v; PaxLiz Cv [2 r.], C2, C2v.

»znamię, znak niebieski(e)« = niezwykłe zjawiska na niebie [szyk 4:3] (6:1): Drog Pogáńſkich niechćieyćie ſie vcżyć: y známion niebieſkich niechćieyćie ſie bać [a signis caeli nolite metuere] Leop Ier 10/2, Ier 10 arg; LeovPrzep b, bv, b2; Iákóż y ná ten czás/ przez té niebieſkié znáki/ Trzech królów wzbudźił SiebRozmyśl G; Niech ćię nie ſtráſzą niebieſkie známioná/ Iuż ſię dżdżáwego nie boy Orioná. KlonFlis B3v.

Zestawienia w funkcji nazw astronomicznych: »Bliźnięta niebieskie« = nazwa gwiazdozbioru (1): Zaś Bliźniętá Niebieſkie/ znák ieſt ziednocżenia/ W rátunku y przyiáźn práwie do ſkoncżenia. PaxLiz C2.

»niebieski Węzeł« = nazwa gwiazdy (1): Láncuchy gwiazdá ſpięłá/ od Greków názwána/ Niebieſki węzeł. KochPhaen 10.

»Woz niebieski« = nazwa gwiazdozbioru Niedźwiedzicy; Arctos Mymer1, Mącz; Arcturus Vulg, Mącz; Hamaxa, Septemtriones, Ursa Mącz [szyk 5:3] (8): Mymer1 2v; Leop Iob 38/31; Y tego [...] przodkowie náſzy ſtrzegąc/ ná Práwo w Polſzce proſtym okiem/ iáko ná Morzu żeglarze áby niezbłądźili ná woz niebieſki/ ktory zową Polum Arcticum, pátrzáli OrzRozm Ev; Arctos septemtrionalis, Niebieski woś ná pułnoćy. Mącz 15a, 15a [2 r.], 153a, 384b.

Szereg:»i (tak, też) niebieski i (tak, jako) ziemski (a. ziemny)« = caelestis et terrester Vulg (4): y miecżem á głodem będą wytráceni: y będzie ſćierw ich pokármem ptakom niebieſkim y beſtyam źiemſkim. Leop Ier 16/4, 1.Cor 15/40; MWilkHist A2v; WujNT 1 Dor 15/40. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniu 2 r.]
W przen (31): Mieſiąc ieſt niebieſki złotogłow, Słonecżny ſłużebnik, złodzieyſki nieprzyiaciel BielŻyw 135; A ták [Pan Bóg] kazał obłokom by ſie rozrośiły/ A iżby ſie nyebyeſkye fortki otworzyły. LubPs R6v; Vrzędnicy niebyeſcy/ Płánetowie. RejWiz 152 marg, 145 marg, Cc5v, Dd3v; Leop Soph 1/5; W tenże dzień wſzytki źrzodłá przepáśći wielkich porwáły ſię/ y okná niebieſkie otworzone ſą. BibRadz Gen 7/11, Gen 8/2, Is 24/18; Ten dźiw morzki pod Skopem ieſt/ y pod Rybámi/ Nád byſtrymi niebieſkich [!] odnogi drógámi. KochPhaen 14; WisznTr 22.

W charakterystycznych połączeniach: fortka niebieska(-i, -ie), okno (4), rzesza, świeca (2), urzędnik (2), złotogłow.

Wyrażenia: »gwiazdy niebieskie« = przełożeni Kościoła (4): thedy ie [przełożonych Kościoła] możemy właſnie zwáć gwiázdámi niebieſkiemi RejAp 76v, 76v [2 r.], Dd4v.

»niebieskie książę« = planeta, ciało niebieskie (1): A ieſli moc ná zyemi dał drzewom źwyerzętom/ Coż rozumieſz iż wyętſze niebieſkim kſiążętom. (marg) Płánety oſobną máią moc. (‒) RejWiz 128v.

»wojsko, rycerstwo, zastępy niebieskie« = gwiazdy, militia caeli (a. caelorum) Vulg, PolAnt (5:3:2): Y nábudował ołtarzow wſſemu rycerſtwu niebieſkiemu (Gwiazdam/ Słońcu/ y Mieſiącowi) Leop 4.Reg 21/5, 4.Reg 21/3, Act 7/42; Y ſzedł á służył Bogom cudzym/ y kłániałſię im/ słońcu álbo mieſiącowi/ álbo ktoremukolwiek woyſkowi niebieſkiemu BudBib Deut 17/3, Deut 4/19, 4.Reg 23/4, 5, Soph 1/5; CzechEp 109; WujNT Act 7/42.

Zestawienie: »niebieskie domy« = w dawnej astrologii pewna część nieba w stosunku do odpowiedniej części ziemi (4): Twoie ogniſte ſtrzały/ twé ſtráſzné gromy Latáły: á niebieſkie trzáſkáły domy. KochPs 114, 146; KochBr 150; ZawJeft 28.
γ. Z nieba pochodzący, spadający (27):
Wyrażenia: »deszcz niebieski« (1): Buyné drzewá nalepiéy ddżem niebieſkim żywą KochFr 93.

»niebieskie nawały« (1): Nie ſzkodźi mu ſuſza/ deſzcż/ niebieſkie nawáły KlonWor 79.

»ogień niebieski« = ciepło słoneczne (1): [drzewo] poki rośćie ná źiemi/ bierze pośiłek z wody/ z dobrégo wiátru/ y z ogniá ónégo Niebieſkiégo/ który iſtność rzeczam wſzyſtkim dawa Oczko 5.

»ogień niebieski« = ignis Domini Vulg [szyk 5:1] (6): Leop Num 11/1; Sodoma, Miáſto było w żydowſtwie in Páleſtina niebieſkim ogniem zátrácone. Mącz 398c; KochPs 161; WerGośc 257; WujNT Apoc 20 arg; Y iesliś winien/ niech ćię ogień niebieſki [ignis caelestis JanStat 1129] ſpali/ y káduk popádnie/ y płynienie krwie. SarnStat 264.

»rosa niebieska« = ros caeli (a. caelorum) HistAl, Vulg, PolAnt [szyk 13:1] (14): Zefir/ nálazł w iednym kamieniu wydrożonym throchę wodi/ która ſie tám ſciekłá z roſi niebieskiey HistAl H4, I6v; LubPs dd2v, dd3 marg; Leop Dan 5/21; BibRadz Gen 27/39, Dan 4/12; Dayći Pánie Boże z roſy niebieſkiey y s pożytku zyemie hoyność zboża/ winá/ y oleiu BielKron 14v, 14v; BudBib Dan 4/15[12], 23[20], 25[22]; Oczko 1v; KochPs 196.

»światłość niebieska« (1): Iakoſz tho Piwonija ma mocz od ſwiathłoſci niebieſkiey: Iż padaiączą niemoc oddala mocznie. FalZioł [*8].

Przen (3):
Wyrażenia: »rosa niebieska« = nektar kwiatowy (2): Ieſt ſok z roſy Niebieſkiey ktori pcżoły zbieraią cżaſow pogodnych: z kwiatkow woniaiączych FalZioł IV 27d; KlonWor 11.

»niebieska rosa« = prawdopodobnie słodka wydzielina rośliny Alhagi Camelorum Fisch. (1): Manna, Mánná/ Niebieska roſá. Mącz 208a.

δ. Charakteryzujący niebo (5): Bo by kto na niebo wſtąpił, aby przyrodzenie ſwiata á czudnoſć niebieſką przeglądał, niczby ſie mu wcżeſnego nie zdało BielŻyw 39; RejPs 84v; O właſnoſciach niebieſkich mielichmy rozmowy. RejWiz 147; Coeli commutationes conversionesquae, Przemiennośćy niebieskie. Mącz 239b; Ieſli kiedy/ w pogodną noc piérwomieśięczną/ Pátrzáiąc ná niebieſką kraſę bárzo wdźięczną/ Vyźrzyſz tám drógę KochPhaen 18.
ε. Odnoszący się do nieba jako podmiotu działającego (4): To wſzytko niebo rządzi á Płánety iego/ Bo im moc tá nádána od Páná ſámego. Ale [...] to wiernym Prorocy iáſnie powiedáli/ By ſie ſtráchow niebieſkich nigdy nie lękáli. RejWiz 136v; grzmienie niebieſkie nie ieſt ták ſrogie/ iáko był on święty iego głos ſzátáńſkim rotam ReszList 181.
W przen (2): Iuż mu [człowiekowi rozważnemu] nie ſthráſzne żadne nowinki/ iuż mu nie ſtráſzne żadne pogrożki niebieſkie/ żadne práktyki/ áni żadne záſępione ná przyſzły vpadek iákie płánety RejZwierc 88.
Wyrażenie: »poseł niebieski« [o słońcu] (1): Słonce ieſt [...] poſeł niebieſki BielŻyw 135.
ζ. Odnoszący się do nieba jako obiektu oddziaływania (1): Słonce ieſt [...] okraſa niebieſka BielŻyw 135.
b. Od znacz. ‘niebo w ujęciu astronomicznym’ (92):
α. Będący niebem (7):
Wyrażenia: »(o)krąg niebieski« = firmamentum HistAl (5): HistAl A; Mącz 22b; Sáma oś/ która prędki krąg niebieſki toczy/ Z mieyſcá ſwégo by namniéy nigdy nie wykroczy. KochPhaen 2; KochTarn 77; Hemisphaerium ‒ Połkulie, polokregu niebieskiego. Calep 476b.

»niebieska światłość« (1): Bo wiedz iże tá zyemiá w tey ſwoiey cięſzkośći/ Ták prawie w śrzodku wiśi niebieſkich ſwiátłośći. RejWiz 145v.

W przen (1):
Wyrażenie: »niebieska machina« [machina mundi – okrąg świata BartBydg] = konstrukcja wszechświata (1): kthore tho dobrá więtſze ſwiádectwo dáią mądrośći/ á wſzechmocnośći Bożey/ niż ſłonecżna ſwiátłość/ ábo ten vſtáwicżny bieg/ niebieſkiey máchiny. GórnDworz Gg4v.
β. Znajdujący się, dziejący się na niebie, w niebie (79): HistAl A; RejWiz 142v, 143v; Był theż w Arkádyiey Atlás cżłowiek wyſokiego rozumu/ ktory Aſtronomią/ tho ieſt/ bieg ſpraw niebieſkich/ wynálazł BielKron 273; LeovPrzep a3v; Poli ‒ Dwa punkti mebieskie [!], ieden na połwczi [!], a drugina południe, koło ktorich wſziſtko niebo obracząſie. Calep 817a.

W charakterystycznych połączeniach: punkt niebieski(-a), rząd, rzecz (3), sprawa (3).

Wyrażenia: »bieg(i) niebieski(e)« [niektore użycia może w znacz. γ. od „niebo bieży”] [szyk 44:11] (55): KłosAlg A3; Vkażcye ſie s chwałą Pánu/ ognye/ grády/ śnyegi/ Lody y wyátry gwałtowne/ co nyebyeſkye byegi/ Ná ſłowo Páńſkye ſpráwuyą LubPs ff3v, ff3v marg; RejWiz 143v; Goski kt; Bieg niebieſki będzye ſtaći/ Słońce ſwoię iáſność ſtráći. BielKron 135v, 5, 6, 46 [2 r.], 98v, 123 (10); KwiatKsiąż K3 marg; Astronomia, Nauká o niebieskich známionach/ y o ynſzim biegu niebieskim. Mącz 18b, 18b, 211c, 232b, 233c, 443c; OrzQuin O3; Przepowiedzenie przygod z Biegow Niebieſkich od Roku látoſiego [...] 1564. [...] wźięte z Złączenia wielkiego Płánetow zwierſchnich/ y z záćmienia Słońca LeovPrzep kt, ktv, a2 [2 r.], a2v, a3 [2 r.], a4, b, F2v; Y dzierżeli ták niektorzy wieldzy Philozophowie/ że ſwiát przez muzykę ſtánął: á niebieſkie biegi/ obrácáiąc ſie podług przyrodzeniá/ piękny dźwięk/ y wdzięcżną hármonią dáią. GórnDworz Hv; RejPos 35, 35v [2 r.], 259v, 270v; RejZwierc A5, 2v marg, 3, 4, 4v (8); BielSpr 1; BudBib I 436d marg; Oczko 29v, 30v; ArtKanc Nv; GrabowSet K4, R2v; SarnStat *3v.

»niebieski cyrkiel« = biegun niebieski (1): Anarcticus, Niebieski cyrkiel á okrąg przećiwko południu, Alias, Polus meridionalis. Mącz 11a.

»koła niebieskie« (3): KochPs 201; KochPhaen 18; Ale ty Pánie/ który [...] ćiężkiéy źiemie grunty ręką wrzucaſz/ Y kół niebieſkich biegów ich oducaſz: Opuść gniew ZawJeft 10.

»koniec, wierzchołek niebieski« = biegun niebieski; cardo a. vertex caeli, polus Mącz (1:1): Vertices coeli quos Graeci Polos dicunt, Hak/ ſzpicá/ wierſchołek niebieski. Mącz 486d, 308c.

»niebieskie obroty« [może w znacz. γ. od „niebo się obraca”] [szyk 1:1] (2): GórnRozm N3v; Iużeś ieſt doſwiádcżony/ káżdy w ſwoiey ſztuce. W Kśięgách ſwych opiſuiąc Niebieſkie obroty PaxLiz Cv.

»okrąg niebieski« = conversio caeli Modrz (6): dziewięć ieſt ſpher/ tho ieſt okręgow niebieskich/ ktore ſie zawſze nad nami w godzin cżtyrzy y dwadzieſćia/ to ieſt przez ieden dzień/ w około obraczaią. KłosAlg A4; RejPs 217v; Kozmográphia: tho ieſth rozmierzenie wſzytkiey źiemie według ſłopniow y inych znamion w okręgoch niebieskich. BielKron 263, 263; ModrzBaz [16]v; Calep 488a.

»niebieski okrąg« = biegun niebieski (1): Mącz 11a cf »niebieski cyrkiel«.

»plaga [= strefa, strona] niebieska« (1): Coeli inclinatio, quam quidam aspectum et Horisonta vocant, Plagá niebieska. Mącz 57c.

Szereg:»ani (tako) niebieski, ani (jako i) ziemski« (2): [Arystoteles] temu ſámemu dáie dobroć/ doſkónáłość y wyborność/ [...] nie przypuſzczáiąc w towárzyſtwo iego [...] żadnéy rzeczy/ áni niebieſkiéy áni źiemſkiéy OrzQuin O3, O3.
W przen (1):
Wyrażenie: »niebieska oś« (1): Ku dniowi niebieſka oś náwrácáłá kołá GórnTroas 33.
γ. Odnoszący się do nieba jako podmiotu działającego (3): Patrzayże záſię iuż ku tey ſpráwie dziwney niebieſkiey co záſię z nowu do tákiego nędznego á zámieſzánego przyrodzenia náſzego przypada. RejZwierc 3v.
Wyrażenia: »bieg niebieski« (1): Dziecię ktore ſie narodzi/ łprawiedliwym [!] ſędzczą będzie/ mocny á grubego ciała/ A wſzakże będzie ſmyſlny. Według biegu niebieskiego/ ktoremu pan nad wſzytkiemi rzeczami ſwiata tego: mocz niezmierzoną dał FalZioł V 49.

»śpiewanie niebieskie« = tzw. muzyka sfer (1): Ktoż wyſlowi dziwny ſpoſob niebios/ y ſpiewániu niebieſkiemu [concentum coeli] kto każe vmilknąć. Leop Iob 38/37.

δ. Odnoszący się do nieba jako obiektu oddziaływania (3): OrzQuin O3; Niech ſtoią á wybáwią ćię wieſzczkowie twoi niebieſcy/ co pátrzą ná gwiazdy/ ráchuią mieśiące/ ábyć przyſzłe rzeczy opowiedźieli. SkarKaz 518b.
Wyrażenie: »sprawca niebieski« = według Arystotelesa stwórca wszechświata (1): By dwá byli naywyżſzy ſprawcy Niebieſcy/ [...] tedy dármoby był z nich ieden/ gdyż ón mocnieyſzy może odpráwić ſpráwę ſwą bes onego ſłábégo OrzQuin O3.
c. Od znacz. ‘siedziba bóstwa, zbawienie’ (2024):
α. Będący niebem, zbawieniem (677): Bo Pan Bog [...] Záwżdy tu przemyeſſkawa s ſwey dobrotliwośći/ Chocyaſz ſtolicá yego w nyebyeſkyey możnośći. LubPs C3v; GrabowSet V4.

W połączeniu szeregowym (1): Ktore to tytuły [...] Krolowi y kroleſtwu ćieleſnemu/ docżeśnemu/ źiemſkiemu ſłużyć nie mogą: ále tylko duchownemu/ wiecżnemu/ niebieſkiemu. CzechRozm 179.

W przeciwstawieniach: »niebieski ... ziemski (4), świecki (2)« (6): CzechRozm 124, 179; KochPs 18, 79; Ermigildus młodzieniec/ gárdząc świeckim kroleſtwem: chętliwie niebieſkiego ſzukáł SkarŻyw 368, 579; Sámá dług zápłáćilá Bogu Wſzechmocnemu. Z tych źiemſkich do Niebieſkich poſzłá oſiádłośći KołakCath Bv.

Wyrażenia: »chwała niebieska« = niebo, raj, żywot wieczny [szyk 35:11] (46): A tak ij cij ij onij bez licżby ſpiéwaiątz alleluiá/ prowadzili boſką iego wielmożnoſtz do niebieſkieé chwáły OpecŻyw 174v, 16; PatKaz I 15v; PatKaz III 131v; WróbŻołt E8, P5v, R2v, kk5, ſſ7v; Ktorzy ſie kwápią do chwały niebieſkiey/ máią ſie obieráć w cżyſtośći ſerdecżney y miłośći bráterſkiey. Leop 1.Ioann 3 arg; LeovPrzep b2, [K]; GrzegŚm 14; KuczbKat 140; WujJud 152; KarnNap B3, C2, D, E, E2, F; SkarŻyw 595; NiemObr 112; ArtKanc B6; Zoſtáwiłći śiedm Sákrámentów/ ná [...] łáſki przycżynienie/ y o chwale niebieſkiey vpewnienie. LatHar 677, 42, 312, 365, 411, 426 (18); A przetoż wſzytko ćierpię dla wybránych: áby y oni zbáwienia doſtąpili ktore ieſt w Chriſtuśie Ieſuśie z chwałą niebieſką [cum gloria caelesti] WujNT 2.Tim 2/10; Bo mi ſię dźiwnieyſzy [Jezus] zda w tych iáſłeczkách/ á niżli w chwale niebieſkiey. Bo tám przyrodzone mieyſce iego SkarKaz 489b, 119b, 205b. [Cf też »chwała królestwa niebieskiego«]

~ W charakterystycznych połączeniach: dostać się do chwały niebieskiej, kwapić się, prowadzić ((s)prowadzon, przeprowadzenie) (4), przyść (przyście) (2); dostać niebieskiej chwały (2), dostąpić; dziedzic chwały niebieskiej, syn; chwałę niebieską dać, otrzymać (2); w chwale niebieskiej krolować, przebywanie. ~

»niebieskie mieszkanie« [szyk 3:2] (5): OpecŻyw 143v; WróbŻołt qq2; Wyſłuchay z niebieſkiego mieſzkánia twego [de caelis loco parata residentiae tuae] modlitwę y prośbę ich BibRadz 3.Reg 8/49; LatHar 271; KołakSzczęśl A3.

»osiadłość niebieska« [szyk 6:4] (10): RejKup f3; RejAp 175v; Bo pięknąć też miał poſtáwę Anyoł/ gdi ieſzcże był w oſiádłoſciach niebieſkich RejPos 201, 196, 214, 216v, 227v; Ani to ieſt ſzcżeśliwſzy ktory dłużey żywie/ Iedno ten ktory żywſzy ná świećie cnotliwie. W Niebieſkie ſie przenośi one ośiádłośći KołakCath C3, Bv; KołakSzczęśl [D].

»niebieski raj« [szyk 2:2] (4): á duſzá twoiá/ zbáwienia y weſela wielkiego w ráiu niebieſkim z Anioły Bożymi y z wybránymi iego vzywie [!] KarnNap Fv; LatHar 240, 243, 584.

»niebieska światłość« [szyk 1:1] (2): Rzekł Heliaſz/ tákżeć ty náſze oſiádłośći/ Też podobny ku oney niebieſkiey ſwiátłośći/ Ktorey tu áż do cżáſu w rádoſciach cżekamy/ Pewnie wierząc/ iż ſie tám wſzyſcy doſtáć mamy. RejWiz 180; LatHar 568.

»niebieska wysokość« = niebo, raj, żywot wiecżny; caelum PolAnt [szyk 24:6] (30): PowUrb +2v; Iako pan bog weyrzawſſy zwyſokoſći niebieſkiey wyrwał ſpotępienia człowieká vbogiego. RejPs Ff5v, 79v, 99v, 192, 217v; wżdy nie może być żeby bogowie byli ludziom poddáni/ álbo theż żeby ziemiá nád wyſokoſć niebieską miáłá być przełożoná [si terra altitudini caelorum preponetur] HistAl G7; LubPs P5 marg, R4v, dd6v; Abowiem ábyć tám miáły być iákie drzewá álbo płynąć iákie rzeki ná tych wyſokoſciach niebieſkich ſłábiebjchmy o tym rozumieli. RejAp 188, 17, 20v; Luciferá też záſię był przed tym ſtworzył ná wyſokoſciach niebieſkich RejPos 100v, 146, 164, [226], 300, 329v, 335; BiałKat 98; RejZwierc 69; BudBib Iob 22/12; KochPs 18, 79 [2 r.]; LatHar 31, 67, 139, 464.

~ W charakterystycznych połączeniach: Pan niebieskich wysokości; wstąpić na wysokość niebieską (2); siedzieć na wysokościach niebieskich. ~

Zestawienie: »krolestwo niebieskie« = regnum caelorum a. Dei PolAnt, Vulg; regnum caeleste Vulg, Modrz [szyk 446:19] (465): BierRaj 19v, 20v; archanioł Gabriel [...] poklęknąl/ ij vkloniwſſy ſie dziewicy Marij/ do kroleſtwa niebieſkiégo ſie wrocijl OpecŻyw 9; Zapráwdę wám to powiedám/ ijże iawni grzéſſnicy ij niepocżeſné żony/ vprzédzą wás do królewſtwa niebieſkiego OpecŻyw 74v, 1, 6, 48, 81, 95v, 129; PatKaz I 9; WróbŻołt E8, P5, mm4, qq2v; RejPs 63, 190v marg, Ff4v, Ff6v; SeklWyzn b4v; Obieczuie pan Bog duchownim paſterzom [...] yż wkroleſtwie niebieſkim będą iaſny iako ſlończe. SeklKat H4v, P4v; KromRozm I A4; MurzNT 66; KromRozm II c3, r4, x4v; KromRozm III A6v, C7v, C8v, I5, M4v; GliczKsiąż C3, D; SeklPieś 15; Chorążyna nád dziewicámi: Szynkárká kroleſtwá niebieſkiego/ bądz miłośćiwa KrowObr 152v; Ci ſą ktorzy ſą wykupieni/ nadroſſſzą krwią Báránká/ z ziemie do kroleſtwá niebieſkiego. KrowObr 229, A4v, 5, 27v, 44 [2 r.], 45 (14); Wybáwił mie Pan od wſſelkiego vcżynku złego/ y zbáwionego vcżyni w kroleſtwie ſwym niebieſkim Leop 2.Tim 4/18, *B4v, Matth 13/19, BBB3; BibRadz I 446a marg, Mar 4/26; BielKron 192v; RejAp 14, 43; HistRzym 48, 102, 124; A thu też iuż obacżyć możeſz/ iż Piotr ſobie nigdy tych klucżow [...] nie przywłaſzcżał/ [.,.] áby miał kogoby chciał wedle woley ſwey puſzcżáć do kroleſtwá niebieſkiego RejPos 302, 2v, 6v [2 r.], 10, 20, 26 (23); BiałKat 103v; bylibyſmy godni niegdy zá iego [Chrystusa] łáſką y miłośierdźim/ sſtáć śie vcżeſtniki chwały y Kroleſtwá niebieſkiego. KuczbKat 45, 385 [2 r.], 386, 390; WujJud 108; błogoſłáwieńſtwo Boże y kroleſtwo niebieſkie nie tylko doroſłym ludźiom/ ále y dźiatecżkam przynależy. WujJudConf 170; RejPosWstaw 42v; BudNT Matth 11/12; CzechRozm 29, 56 [2 r.], 75, 75v, 91v (12); KarnNap A2v, D4v; SkarŻyw 121, 183, 260, 368, 519; MWilkHist F3, NiemObr 116; WerGośc 224; WerKaz 306; ArtKanc G12v, I20v, T17v; O błogoſłáwionyż to cżłowiek/ ktory będzie pożywał chlebá w kroleſtwie niebieſkim. LatHar 52, +++2v, 422, 465, 573, 597, 599; ſam przyiął być z przodkámi w Niebie. Z przodkámi á Kxiążęty/ w ſzerokich Niebieſkich Kroleſtwach KołakCath C2; KołakSzczęśl B2v; WujNT Matth 6 arg, 8/11, 11 arg, 12, s. 46 marg (19); SkarKaz 3b, 116b, 244b, 637a [3 r.], b.

~ W wyjaśnieniach przenośni i alegorii (12): Bogoſlaw ciebie pan bog z gori Sion/ ktori ſtworzył niebo y ziemię, (koment) Z gori Sion [Ps 133/3], tho ieſt z kroleſtwa niebieskiego. WróbŻołt rr5, X, kk5v, qq2; RejAp 158; A rycerz/ to ieſt cżłowiek bacżąc to ma iść do źiemie ſwiętey/ tho ieſt do kroleſtwá niebieſkiego/ przes dobre vcżynki. HistRzym 56v; Corká táto piękna/ Páni poćieſzenia/ ieſtći kroleſtwo niebieſkie. HistRzym 104, 41, 97v, 98; RejPos 224, 238v marg.

W przekładach i omówieniach częściej powtarzanych wersetów Pisma Św. (201):

Matth 3/2, 4/17, 10/7 (13): PatKaz III 141v; A idąc przepowiedáicie/ mówiąc że śię przybliżyło Króleſtwo niebieſkié. MurzNT Matth 10/7; BibRadz Matth 10/7; KuczbKat 385; BialKaz B3; BudNT Matth 10/7; CzechRozm 108v; KarnNap G3v; CzechEp 154 [2 r.]; WujNT Matth 3/2, 4/17, 10/7.

Matth 5/3, 10, 19/14, Luc 18/16 (31): Blogoſlawienij ktorzy przeſladowanié cirpiá [!] prze ſprawiedliwoſtz/ bo ijch ieſt krolewſtwo niebieſkié. OpecŻyw 42, 42, 59v; RejKupSekl a4; MurzNT Luc 18/16; Pan Kriſtus powyedzyeć racżył iż bárzo kroleſtwo niebyeſkye należy dzyecyom GliczKsiąż D7, D; LubPs C3v marg; KrowObr 189v; A on [Jezus] otworzywſzy vſtá ſwoie náucżał ie temi ſlowy. Błogoſláwieni vbodzy Duchem: ábowiem ich ieſt kroleſtwo niebieſkie. Leop Matth 5/3, Matth 5/10; BielKron 157; RejPos A6v, 2v, 153 [2 r.], 263v, 264 (10); RejZwierc 139; BudNT Matth 5/3; SkarŻyw 76; KołakSzczęśl B2 [2 r.]; WujNT Matth 5/3, 10, 19/14; SkarKaz 83b.

Matth 5/19, 11/11, 18/1, 4 (24): Wonęto godźinę przyſzli vczniowie ku Ieſuſowi rzeknąc/ Kto wżdy więtſzy ieſt w króleſtwie niebieſkięm MurzNT Matth 18/1, Matth 18/4; KromRozm III M6; Leop Matth 5/19 [2 r.], 18/1, 4; BibRadz Matth 18/1, 4; A ktokolwiek ſie ták vniży/ iáko to máłe dzyęciątko/ tákowy ieſt nawyzſzy w kroleſtwie niebieſkim. RejPos 329, 328v; BudNT Matth 11/11; CzechRozm 87v [2 r.], 90v, 91, 92; SkarJedn 69; WujNT Matth 5/20[19] [2 r.], 11/11, 18 arg, 1, 4.

Matth 5/20, 7/21, 18/3, 19/23, 24 (60): Czudzolozniczi/ á nieczyſci do kroleſtwa niebieſkiego niewnidą SeklKat K4v, Pv; Ani káżdy yáko mowi Kryſtus/ kto mi mowi pánye pánye/ wnidźye do kroleſtwá nyebyeſkyego KromRozm I [L3]v, L2v; MurzHist L, V3; Zaprawdę wám powiadám/ ieſli śię nienawrocicie i niesſtaniecie iako dźieciątka/ nie wnidźiecie do kroleſtwa niebieſkiego. MurzNT Matth 18/3; Gámraći/ Fryierze/ nye vyrzą kroleſtwá nyebieſkyego GliczKsiąż B7v; KrowObr 33, 75, 139v, 152v, 157v, 237v; Leop Matth 5/20, 18/3; BibRadz Matth 18/3; RejAp 89; HistRzym 54, 101; RejPos 13v, 104, 151 [2 r.], 152v, 153 (14); BiałKat 93v; WujJud 69, 105v, 202; RejPosRozpr c3; CzechRozm 112v, 228v, 250v, **6v; ModrzBaz [38]; CzechEp 53; NiemObr 113; WujNT Matth 5/21[20], 7/21 [2 r.], s. 47, Matth 18/3, 19/23 (11); WysKaz 20; SkarKaz 310a, 348b.

Matth 13/24, 31, 33, 44, 45, 47, 52, 18/23, 20/1, 22/2, 25/1, Luc 13/18 (42): przypodobané ieſt króleſtwo niebieſkié człowiekowi ktoryto śiáł dobré naśięnié na roli ſwoiéi MurzNT Matth 13/24; Powiedział im ieſſcże y drugą przypowieść: Podobno ieſt kroleſtwo niebieſkie Kwáſowi/ kthorego wżiąwſſy niewiáſtá/ włożyłá we trzy korce mąki/ ták że zkwáſniáło wſſyſtko. Leop Matth 13/33, Matth 13/24, 31, 18/23; Záſię podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie człowiekowi kupcowi ſzukáiącemu cudnych pereł. BibRadz Matth 13/45, Matth 13/24, 31, 33, 44, 47, 52, 22/2; Goski A5, A5v; TEdy podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie dzyęſiąciom pánien/ ktore wzyąwſzy lámpy ſwoie/ wyſzły przećiwko oblubienicowi. RejPos [340], 52, 58v, 237v, 238v, 246; WujJud 130; BudNT Matth 13/24, 18/22[23], 25/1; CzechEp 372; LatHar 467; WujNT Matth 13/24, 31, 33, 45 [2 r.], 47 (14); SkarKaz 80b.

Matth 20/23, 25/34 (6): SeklKat S2; RejPos 85; Kroleſtwo niebieſkie tym ieſt zgotowáne/ ktorzy go ſą godni/ y ktorzy ie dobrymi vczynkámi záſługuią. WujNT 84, 84 marg, 107 marg, Zzzzz3.

Matth 23/13 (9): OpecŻyw 76v; KromRozm I A4v; RejPos 184, 314; WujJudConf 86v; SkarJedn 372; CzechEp 250; NiemObr 115; A biádá wam Doktorowie y Pharyzeuſzowie obłudni: iż zámykaćie kroleſtwo niebieſkie przed ludźmi. WujNT Matth 23/13.

1.Cor 6/9, 10 (16): KrowObr 58v, 111v, 133v, 221v [2 r.]; Chcemyli tedy kroleſtwo niebieſkie odzierżeć/ mamy ſie owſzeki oblec w zbroię/ to ieſt wdobre cnoty HistRzym 104v, 104, 104v; RejPos 152v, 263v, 267 [2 r.]; WujJud 104v; Aza niewiećie iż nieſpráwiedliwi nie odźiedźiczą kroleſtwá niebieſkiego? WujNT 1.Cor 6/9, 1.Cor 6/10, Aaaaaa.

W charakterystycznych połączeniach: królestwo niebieskie gwałt cierpi (4), dane, powyższono, pożądliwe, przedajne; cesarstwo krolestwa niebieskiego, gody, gora, kościół, mędrzec, możność, obaczenie, obietnica, odpoczynienie, prawo, słowa, sprawa (2), spustoszenie, syn, szafarz, szynkarka, uczestnik; gwałtem dobywać krolestwa niebieskiego, domieścić, dostąpić (dostąpienie) (4), nabawić, szukać; doprowadzić do krolestwa niebieskiego (2), iść (dojść, wniść) (3), przewieść (wwieść, przywieść) (3), puszczać, schodzić, ubiegać [kogo], uprzedzić [kogo] (3), wrocić się, zachować; wykupion do krolestwa niebieskiego, wzięt; odłączony od krolestwa niebieskiego; wyrzucon z krolestwa niebieskiego, wywołan; gwałt się dzieje krolestwu niebieskiemu; kwapić się ku krolestwu niebieskiemu; krolestwo niebieskie da(wa)ć (2), darować, w garści mieć, kupić (2), napełnić, obiecać (2), osadzić, otworzyć (2), przedawać, ukazać, wysługować (wysłużyć, zasługować, zasłużyć) (4), zbudować; starać się o krolestwo niebieskie; zaprowadzić w krolestwo niebieskie; władanie krolestwem niebieskim, zapłacić; w krolestwie niebieskim być (2), jeść, mieszkać (mieszkanie) (2), pić, usieść (siedzieć, osadzać, posadzić) (5), rozkoszy używać, zapłatę wziąć; w krolestwie niebieskim koronowanie, pocieszenie, poselstwo, wesele; o krolestwie niebieskim upewnić.

Wyrażenia: »chwała krolestwa niebieskiego« (11): Wielmi tedy mamy temu miłemu panu dziekowatz/ ktory opuſciwſſy khwálę [!] kroleſtwa niebieſkiego/ tak ſie vkorzyl/ ijż w żywot panienſki wſtąpil. OpecŻyw 14, 1, 92, 178; Leop *A3v; HistRzym 66; othoć iuż wſtał Pan á zbáwiciel twoy [...]/ á cżeka cie w oney Gálileey w chwale kroleſtwá ſwego niebieſkiego RejPos 110; RejPosRozpr c; LatHar 277, 657; WujNT 551. [Cf też »chwała niebieska«]

»droga do krolestwa niebieskiego« (2): ieſliże ſie będzieſz záchowywał wiernie w tym kroleſtwie ſwiátá tego/ iż może ſnádnie ználeść drogę do kroleſthwá onego wiecżnego niebieſkiego RejPos 54; CzechEp 341.

»drzwi, fortka, wrota krolestwa niebieskiego; drzwi do krolestwa niebieskiego« (1:1:1;1): KrowObr 192v; RejPos 338v; Drzwi kroleſtwá niebiego [!]/ przez grzech nam zamknione bywáią WujJud 86v; SkarŻyw 362. [Cf też ζ. »uliczka, wrota, brama, fortka niebieska(-ie)«]

»dwor, dworzanie krolestwa niebieskiego« (1:1): Teéż dzis ſwięto wſſytkiégo dworu kroleſtwa niebieſkiego ij rycerſtwa anielſkiégo OpecŻyw 9v; RejPos 2v. [Cf też β.αα. W przen »dwor, dworzanie niebiescy(-ki)«]

»dziedzic, dziedzictwo krolestwa niebieskiego« (13:10): OpecŻyw 144v; KromRozm II b2v; iż ná krzćie bierzemy pietzęć przodkiem wſzyſtkich grzechow náſzych odpuſztzenia/ potym przypoſobienia zá Syny Boże/ á ná oſtátek dziedzictwa kroleſtwá neibieſkiego [!]. KrowObr 46v, 44, 45v; RejAp 9; HistRzym 99; ten ieſt práwy dzyedzic kroleſtwá niebieſkiego/ kto cżyni wolą Bogá Oycá iego RejPos 186v, 2v, 33, 163v, 300; RejPosWiecz3 99; BiałKat 203v; KuczbKat 25; RejPosWstaw 21v; CzechRozm 61, 173v, 182; KarnNap A4v, C2v; WujNT 1.Cor 6/10, Aaaaaa. [Cf też W przen »dziedzictwo niebieskie«, δ. W przen »dziedzic niebieski«]

»klucze krolestwa niebieskiego, do, od krolestwa niebieskiego« = symbol władzy św. Piotra, jego następców i Kościoła; claves regni caelorum Vulg (28:1:1): OpecŻyw 56v; Iezu ienżes Piotrowi apoſtołowi klucże kroleſthwa niebieſkiego ſzcżodrobliwie podał. TarDuch B2v; KromRozm I E4; MurzHist S; KromRozm II o2v; A to mu dał klucze od kroleſtwá nyebyeſkyego: Co nic inego nyebyło/ yedno iż mu goſpodárſtwo wſſyſtko tego to kroleſtwá nyebyeſkyego ná źyemi/ to yeſt koſcyołá ſwego poruczył KromRozm III M4v, M3v, M8v, P6; RejPos 119, 299v, 300v; thák też przez Wiárę tylko ſámę rozumiemy/ że w Kośćiele ſą Klucże niebieſkiego Kroleſtwá/ á iż iemu moc ieſt dána grzechy odpuſzcżáć KuczbKat 80; WujJud 6, 84v; SkarJedn 67, 68, 78; SkarŻyw 595; NiemObr 27, 29, 37; ReszList 151; LatHar 431 [2 r.]; WujNT przedm 36, Matth 16 arg, 19, s. 133, Zzzzz2. [Cf też ζ. »klucze niebieskie«]

»krolestwa niebieskiego klucznik« [szyk 1:1] (2): OrzQuin N3v; Piotra S. zowie [...] klucżnikiem kroleſtwá niebieſkiego SkarŻyw 279.

»korona krolestwa niebieskiego« (2): ReszPrz 4; Obácz/ iż przez ſtáteczne á mężne znoſzenie vtrapienia dla Chriſtuſá/ sſtáią ſię ludzie godni korony kroleſtwá niebieſkiego WujNT 714. [Cf też β. »niebieska korona«]

»krol krolestwa niebieskiego« (1): A ſtąd ſie iuż sſtániemy wielkiemi krolmi. A nie ledá krolmi/ bo dziedzicmi á krolmi właſnemi onego nierozmierzonego á dziwnie ſpráwionego nam kroleſtwá niebieſkiego RejAp 9. [Cf też δ. »krol niebieski«]

»ojczyzna krolestwa niebieskiego« (4): przez kthore odpuſzcżenie grzechów iużechmy záſię mieli przydź [...] ku ſtráconey oycżyznie ſwey kroleſtwá onego niebieſkiego RejPos 102v, 100, 144, 183v. [Cf też W przen »niebieska ojczyzna«]

»pałace krolestwa niebieskiego« (2): A kiedy iuż dokońcżyſz thego nędznego pielgrzymowánia ſwego/ pewnie oglądaſz Páná ſwoiego [...] ciebie z wielką rádofcią cżekáiącego/ który [...] otworzyłći páłace kroleſtwá niebieſkiego. RejPos 24v, 7. [Cf też W przen »niebieski pałac«]

»Pan krolewstwa niebieskiego« (1): Ieſſcże niewidziál Iezuſa w maieſtácie ſiedzącego/ [...] a wſſakoż wyznál go bytz panem ij dziedzicem krolewſtwa niebieſkiégo OpecŻyw 144v. [Cf też δ. »Pan niebieski«]

»Pani niebieskiego krolewstwa« (1): Zaſłużyla panna Mariá tę koronę/ [...] iako matka oblubienitza/ ij panij niebieſkiégo krolewſtwa OpecŻyw 189v.

»radości, rozkoszy krolestwa niebieskiego« (1:1): PSalm nieſſporu wtorkowego/ wktorem wyſpiewawa prorok rozmáyte roſkoſſy kroleſtwá niebieſkiego RejPs 190v; MWilkHist G2v. [Cf też β. »niebieska radość, rozkosz«]

»rycerstwo krolestwa niebieskiego« = aniołowie (1): Bo pátrzay co ſie wnet nád tym dzieciątkiem zyáwiło/ że oni dworzánie á ono rycerſtwo kroleſtwá niebieſkiego Anyeli ſwięći/ wneth przybiegli ná poſługę iemu RejPos 19v. [Cf też β.αα. W przen »wojsko, rycerstwo niebieskie«]

»skarb krolestwa niebieskiego« [szyk 3:1] (4): Iż wnidz do klaſſtorá á przyiąć tę Regułę/ ieſt kroleſtwá niebieſkiego ſkarb niezlitzony náleść. KrowObr 145; RejPos 23 [2 r.], 165. [Cf też γ. W przen »skarb niebieski«].

»sprawca krolestwa niebieskiego« = św. Piotr (1): [Chrystus] Pyotrá páſtyrzem owyec ſwoich y ſprawcą kroleſtwá nyebyeſkyego [stanowił]. KromRozm III G8v.

»tajemnice krolestwa niebieskiego« = mysteria regni caelorum Vulg (13): Leop Matth 13/11; Iż wam/ to ieſt wiernym/ będzie dano znáć ty táiemnice kroleſtwá niebieſkiego RejAp 3; RejPos A5v, 53, 64, 67v, 276v; CzechRozm 28; CzechEp 69; NiemObr 89, 91; WujNT Matth 13/11; SkarKaz 80b. [Cf też γ. »tajemnice niebieskie«]

»zapłata krolestwa niebieskiego« (2): LatHar 578; vczy káznodzieie/ áby ludzie [...] nápomináli ku dobremu/ nádzieią zapłáty kroleſtwá niebieſkiego. WujNT 12. [Cf też β. »zapłata niebieska«] ~

Szeregi: »boży a (i) niebieski« [szyk 1:1] (2): w drugi błąd nye mnyeyſſy wpádnyeſz/ iż w kroleſtwye bożym á nyebyeſkim/ yeſć/ pić/ y inych roſkoſſy ćyeleſtnych vżywáć będźyemy. KromRozm II r4; KromRozm III A6v.

»duchowny, (i) niebieski« (4): CzechRozm 119v, 124, 179v; Tákże y Antychriſt/ y páńſtwá Rzymſkie/ y inſzych wiele pobrawſzy/ [...] á ieſzcże nawet [...] duchowne niebieſkie ſobie przywłaſzcżył CzechEp 370. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niebieski i piekielny« (1): SkarKaz 207a cf W przen.

»ziemski, (i) niebieski« [szyk 3:1] (4): WróbŻołt V8; BibRadz I 478c marg; BielKron 466v; RybGęśli D3 cf W przen. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]

W przen (107): A toć ieſt Ewánielia z oney gory niebieſkiey przynieśioná/ przez Páná Iezu Kryſthá Syná Bożego KrowObr 48v; Trzymam ſię co nabliżey niebieſkiey Kuznice. Prot Cv; A ták ty nędzny káżdy cżłowiecże/ [...] wſpomniſz ſobie ná to iżeś ieſt wyrzucon z onyck namiotow niebieſkich RejPos 214, 260v; Zowie ie miłemi ſwemi/ [...] pſzenicżką ſwoią kthora ma być ſchowána do oney dziwney ſzpiżárniey niebieſkiey iego. RejZwierc 130v; SkarJedn 61; ZAchoway mię/ ó ſprawco niebieſkiego domu KochPs 17; Bráćia náſzy/ ná weſoły y beſpiecżny brzeg niebieſki przepráwieni/ pámiętayćie ná nas LatHar 604, 358; Y pośiedli dźiedźictwo w Niebieſkiey kráinie. KołakSzczęśl C; KRolu Niebieſki/ rządźco źiemſkich gránic/ Y też Niebieſkich RybGęśli D3; Iáko y pſzenice miedzy plewámi máło ſię zda kiedy młocą: ále po odwianiu/ nápełniáią ſię nią śpichlerze niebieſkie WujNT 253; że to król táki/ Tu do nich przychodźi/ co włada y gwiazdámi/ Y twiérdzą niebieſką/ y źiemſkiémi rzeczámi. SiebRozmyśl G; Kocháią ſie ludzie w wielkich poſſeſſyách y dochodách źiemſkich [...]. Lecz oná niebieſka źiemiá y poſſeſſye y dźierżáwy ſzerokie y doſtáteczne/ práwe bez fráſunkow y końcá ma bogáctwá. SkarKaz 637b.

W charakterystycznych połączeniach: brzeg niebieski(-a), dom, gmach, gora (2), hijerarchija, kraina, kuźnica, namiot, szpiżarnia, śpichlerz, twierdza, ziemia.

Wyrażenia: »dwor niebieski« [szyk 2:1] (3): A wżdy ieſt ták iádowite przyrodzenie iego [człowieka]/ iż y tego ták wielkiego klenothu/ iemu z dworu niebieſkiego nádánego/ oney duſzycżki ſwey odſtąpi RejPos 247, 297v; ArtKanc B2v.

»dziedzictwo niebieskie« [szyk 9:2] (11): WróbŻołt V8; RejAp 1v; HistRzym 76; KarnNap B2, C3v [2 r.], E2v; ReszList 146; KołakSzczęśl A4v; PowodPr 13; Wźiąłem zadátek dobry ná dźiedźictwo niebieſkie y oyczyznę onę wieczną: toć iuż wſzytko moie co w niebie ieſt SkarKaz 162a. [Cf też »dziedzictwo królestwa niebieskiego«]

»Jeruzalem niebieskie« = (H)Ierusalem caelestis PolAnt, Vulg [szyk 14:3] (17): WróbŻołt qq2v, qq3 [2 r.]; moglibychmy czaſu ſwego przydz do onego Ieruſsalem niebieskiego: ktore bywa oſadzone: obfitoſcią ſwiętych a przebranych twoych RejPs 190v, 172; Leop P4; BibRadz I 478c marg, Hebr 12/22; BielKron 466v; RejPos 210; O cżym też Ian w Ziáwieniu świádcży/ opiſuiąc Ieruzálem ono niebieſkie przypomina mury iego/ o dwunaśćie grunćiech NiemObr 36, 36; LatHar 9; WujNT Hebr 12/22, Zzzzz; SkarKaz 633b, 634a.

»kościoł niebieski« [szyk 4:1] (5): KromRozm III B3; y wyſzedł głos wielki z kośćiołá niebieſkiego [de templo caeli] od ſtolice/ mowiąc: Zſtało ſię. BibRadz Apoc 16/17; RejAp CC4v; SkarJedn 60; WujNT 875 marg.

»miasto, grod niebieski(e)« [szyk 7:3] (5:5): RejPs 217; RejWiz 98v, 100v; Fortunny to komu ſzcżęſcie z niebieſkiego grodu Z łáſki dano RejZwierc 86v, 62v, 138; CzechRozm 119v; O Nabłogoſłáwieńſze mieſzkánie nawyżſzego miáſtá niebieſkiego Hieruzálem LatHar 595, 239, 600.

»niebieska ojczyzna« = patria caelestis Vulg [szyk 4:4] (8): OpecŻyw 49; ſmierć oddal/ dáy tząſtkę w niebieſkiey oytzyznie. KrowObr 164; RejPosWstaw 21v; SkarŻyw 262; LatHar 95, 96, 239; WujNT Hebr 11/16. [Cf też »ojczyzna krolestwa niebieskiego«].

»niebieski pałac, zamek« [w tym: w pl (28); zamki, pałace (1)] = caelorum habitaculum HistAl [szyk 20:10] (28:2): WróbŻołt ff5, qq2v; Abowiem on vpátruie zniebá wſſytki potrzeby ludzkie á ſpáłacow ſwych niebieſkich [...] przegląda wſſytki omieſkáwácze náziemi RejPs 48; HistAl I8; KrowObr 171v; RejAp CC4v; BudNT Hebr 9/21[23]; SkarŻyw 286; LatHar +8, [+9], 240, 349, 384 (17); WysKaz 6; SiebRozmyśl B; PowodPr 11; iż ſą [...] zamki/ páłace/ niebieſkie y piekielne/ niſkie y górne. SkarKaz 207a. [Cf też »pałace królestwa niebieskiego«]

»niebieski przybytek (a. przebytek)« [w tym: w pl (4)] [szyk 3:3] (6): BierRaj 12v; BielKron 1v; O błogoſłáwiony wrotny niebieſki/ ktoremu klucże niebieſkich przybytkow ná wolą dáią. SkarJedn 66; SkarŻyw 131; rácżże to dáć/ prośimy cię/ áby my [...] ſámiſmy też ſercem w niebieſkich przybytkách mieſzkáli. LatHar 364, 100.

»rzeczpospolita niebieska« (2): Ieſteſmy mieſzcżánie niebieſcy/ tho ieſt práwem rzeczy pospolitey niebieſkiey y Kroleſtwá Bożego ieſtheſmy rządzeni BibRadz II 110c marg; CzechRozm 78.

»niebieski Syjon« (2): Niechże iuż ná cyę ſpuśći znák ſwey wielmożnośći/ Z niebieſkiego Sionu s ſwiętey wyſokośći LubPs E3v; LatHar 279.

β. Mieszkający, znajdujący się, dziejący się w niebie (970): OpecŻyw 72v; Abowiem ludzie ſwięci a ſprawiedliwi im więcey ſmutkami bywaią ſciſnieni tym więcey niebieskiego dobra ządaią. WróbŻołt B6; RejPs 35; LubPs ff3v; KrowObr 172; RejAp AA3; Tuć ten ſtáry miſtrz zeznał/ który był ſwiádom ſpraw niebieſkich/ [...] iż thám było iedyne Boſtwo w troiákośći RejPos 149v; KuczbKat 395; WujJud 79v; CzechRozm 27v; w chorobie oney wykładał piſanim pienia Sálámonowe. Práwie ná cżás gdy ſię ſam do pienia onego gornego y niebieſkiey muzyki gotował. SkarŻyw 202, 235, 291; CzechEp 98, 260; NiemObr 92; ArtKanc T10v; GrabowSet X2v; LatHar 343; Przetoż Chriſtuſá we wſzytkim ſłucháć mamy: żebyſmy [...] od niebieſkiego pokoiu nie byli odrzuceni. WujNT Hebr 3 arg; PowodPr 16; SkarKaz 82a, 205b, 348a, 580a, 636a, 637b.

W połączeniu szeregowym (1): przeto też [Bóg] wſzytkim władnie/ y dawa wſzythki dobrá cieleſne/ duchowne/ niebieſkie/ y wiecżne LubPs Z2v.

W przeciwstawieniach: »ziemski (4), świecki (3), doczesny, skazitelny ... niebieski« (9): RejRozpr B4v; KromRozm II bv; Ták kto świeckie dla Páná opuſzcża/ niebieſkich dobr doſtáie SkarŻyw 535, 102, 227, 593; rácż im dáć po śmierći ich [...] zá máłe rzecży wielkie/ zá źiemſkie niebieſkie LatHar 630, 599 marg; Możeć ſię y ná zapłátę obeyrzeć/ ále niebieſką naprzod/ á potym ná tę docześną. SkarKazSej 670b.

W charakterystycznych połączeniach: niebieskie(-a, -i) błogosławieństwo (5), byt, dobro (16), muzyka, pokoj (2), rodzenie, rzecz (6), skrytość, sławność, słodkość, sprawa (3), uspokojenie.

Wyrażenia: »chwała niebieska« [szyk 4:1] (5): O Pánno przenachwálebnieyſza/ przedźiwną [...] niebieſkiey chwały iáſnośćią ozdobiona LatHar 410, 514, 515, 596; WujNT 582.

»niebieska korona« = zbawienie [szyk 2:2] (4): gdzye [w klasztorach] uyele panyen myeſkayącz zyuota maryey panny naſzladuyącz nyebyeską koroną wzyąły PatKaz III 154v; LatHar +8v, 577; WujNT 1.Cor 9 arg. [Cf też α. »korona krolestwa niebieskiego«]

»majestat niebieski« = zbawienie (1): dopiero zrozumiał/ iſz ten ſobie dla nádzieie żywotá krotkiego/ koronę onę ſławy y máieſtatu niebieſkiego/ vtráćił SkarŻyw 208.

»majestat niebieski« = wyobrażenie tronu, stolicy boskiej (6): RejAp 52v; á iżebyś ſie też nam s tego [...] Máyeſtatu ſwego niebieſkiego/ ozwáć y tákież obiáſnić racżył RejPos 286v, A5, 57, 210, 305v.

bibl. »moc, możność niebieska« [w tym: w pl (7)] = virtutes caelorum PolAnt, Vulg (7:1): BibRadz Luc 21/26; Przed ktorym [Bogiem] drżą możnośći wſzytki ſwiátá tego/ A niebyeſkye pádáią pod nogámi iego. RejAp AA5v; RejPos 4v; RejZwierc 2v; ArtKanc S20v; ábowiem Duchem vſt Páńſkich śiłá y moc niebieſka vtwierdzona ieſt LatHar 378; WujNT Matth 24/29, Luc 21/26.

»niebieska(-ie) radość, szczęśliwość (a. szczęście), rozkosz, wesele« [w tym: szczęście i wesele (2)] = niekiedy zbawienie [szyk 46:23] (44:11:9:7): OpecŻyw 183, 185v; OpecŻywSandR nlb 6; RejKup cc7, dd8; SeklPieś 15v; Twoią Krwią mętzenniku grzechy náſze omyi/ y day nam niebieſkie weſele. KrowObr 172, 192v, 217; BibRadz I 351a marg; Prot D4; Radośći niebieſkich żaden wymowić nie może. RejAp 176v marg, BB5v [2 r.], CC4v [2 r.], 185, 185v, 193v, Ff, Ff4v; RejPos 24, 40v, 305; Ray tu známionuie byćie álbo żywot wiecżny s Kryſtuſem: [....] gdy wierni będą wyięći ſtych nądz y kłopotow ſwych/ [...] á będą vżywáć dźiwnych ſpraw/ y roſkoſzy niebieſkich. GrzegŚm 41; RejZwierc 181, 270v, 273; SkarŻyw 63, 260, 598; WisznTr 34; KochPieś 13; ArtKanc A9, A12, A14, B20v, E9v (11); GrabowSet O3, Q4v; Porownánie ſzcżęśćia niebieſkiego z źiemſkim. LatHar 599 marg, 24, 93, 202, 203, 233 (21); SkarKaz 119a, 637b. [Cf też α. »radości, rozkoszy krolestwa niebieskiego«]

»sława niebieska« (1): Bo ták tu zbáwienia ſwego/ á ná grunćie Páná tego/ doydźiemy sławy niebieſkiey/ gdźie wiecżne chwały Anielſkie. ArtKanc F19v.

»niebieska sprawa« = sąd boży (1): Gdy na niebieſkye thám ſtániemy ſpráwy/ Nie wymowi ſie iſcie thám Woyt práwy. RejZwierc 225.

»stolica (a. stolec) niebieska(-i)« [szyk 3:1] (4): RejPs 213; RejPos 247; tedy Pan Iezus Syn Boży/ z wielkiey przećiw nam ſwoiey miłośći/ z wyſokiey niebieſkiey Stolice/ dobrowolnie sſtąpić [...] y cżłowiekiem sſtáć ſie racżył KarnNap D4v, D3.

»niebieskie światło« (1): Proſimy ćie Pánie/ áby tá Swiecá w imię dwoie poświęconá/ [...] ku woniáiącey ſlotkośći zápalona/ do niebieſkiego ſwiátłá byłá przyłątzoná. KrowObr 88.

»niebieska wieczność« = zbawienie (2): O Pánie Boże/ ktoryś [...] ſmierć zwyćiężywſzy/ do niebieſkiey wiecżnośći nam przyſtęp beſpiecżny vcżynił LatHar 358, 681.

»zapłata niebieska« = zbawienie; praemium caelestis mercedis Modrz [szyk 4:3] (7): KuczbKat 400; ModrzBaz 59; SkarŻyw 328; LatHar 579; Bo tu Apoſtoł świádczy/ iż wſzytko co czynił [...]; to czynił dla otrzymánia zapłáty niebieſkiey WujNT 600, 21; SkarKazSej 670b. [Cf też α. »zapłata krolestwa niebieskiego«]

»żywot niebieski« = zbawienie (2): WróbŻołt kk7v; ſłuſznie też wſzyſcy iednáko/ ty rzecży wiedźieć y rozumieć máią/ ktore ku żywotowi onemu wiecżnemu/ y niebieſkiemu prowádzą. NiemObr 85.

Szeregi: »wieczny, (a, i) niebieski« [szyk 3:1] (4): KromRozm II bv; Iákoſz ſie też ták [...] z ſtáło: że ten obiecány potomek Dawidow [... ] błogoſłáwieńſtwá onego wiecżnego niebieſkiego/ wſzech wierzących vcżeſtnikámi vcżynił. CzechRozm 24v; NiemObr 85; SkarKaz 245b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(tak) niebieski i (a, jako i) ziemski« [szyk 4:4] (8): RejPs 215v; KrowObr 164; BibRadz II 88a marg; BielKron 3 [2 r.], Llllv; Abowiem kto gi [Chrystusa] s ſobą ma/ [...] iuż doſtąpi wſzytkich rádośći ſwoich ták ziemſkich iáko y niebieſkich. RejPos 40v; CzechRozm 194v. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]

W przen (16): A iż mol gryzie ſkarb ziemſki Kazał gi bog kłáſć niebieſki RejRozpr B4v; BielKron 3; RejPos 224v; WujJudConf 129v; pożytecżniey mi bez tych doſtátkow świeckich żyć/ ábych ſię przy niebieſkich zoſtáć mogł SkarŻyw 593; mogłem potym przyść ná one/ miáry y końcá nie máiące/ y doſtátkiem wſzelkim opátrzone niebieſkie gody twoie LatHar 396; O dniu niebieſki záwżdy weſoły/ záwżdy beſpiecżny/ á nigdy nieodmienny. LatHar 601; bo wſzytkom iuż zgotował dla was: wſzytki niebieſkie dobrá y bogáctwá/ wáſze ſą. SkarKaz 551b, 245a.

W charakterystycznych połączeniach: niebieski(e) bogactwo, dobro, dostatki, dzień, gody (3), skarb (2).

Wyrażenia: »niebieskie miasto« [szyk 4:2] (6): A ták [...] s tych dwu ſynow Adámowych/ ty dwoie mieſcie pocżątek napirwey wzyęły/ zyemſkie y niebieſkie/ zyemſkie ſobie obrał Kaim przez pracą łákomſtwá ná wſchod ſłońcá Enochią/ á Abel niebieſkie przez ofiárę właſnego żywotá. BielKron 3, Llllv; SkarKaz 634a [3 r.].

»niebieskie państwo« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 194v; Gdy ná budowániu y kośćiele wſpániáłośći świeckiey/ iego máieſtat y niebieſkie páńſtwo y władzą ſtráſzliwą [ludzie] iáko mogą wyrażáią. SkarKaz 456b.

αα. Będący mieszkańcem nieba (Bogiem, aniołem, świętym itd.); z rzeczownikiem zbiorowym: złożony z mieszkańców nieba (805): RejAp BB6; Azaſz nie ſłyſzyſz onych ſwiętych głoſow niebieſkich/ ktorzy vſtáwicżnie wołáią ku Pánu náſzemu/ iż pełna ieſt zyemiá y niebo wielmożnośći Máyeſtathu iego. RejPos 239v; A nie ciebieć mnie zły á omylny krolu on Moiżeſz z niebieſkiey rády opowiedzyał/ ábychći ſłużyć miał RejPos 240, 239, 345v; RejZwierc 178; Náſláduymyſz wżdy tych ludzi obcych my/ coś my iuſz ſą niebieſcy ſąśiedzi. SkarŻyw 28; CzechEp 241; LatHar 196.

W przeciwstawieniu: »ziemski ... niebieski« (3): KromRozm III B2v; RejZwierc 69; Kto ſię náuczył mowić: Oycze náſz ktoryś ieſt w niebie: wie co niebieſkiemu/ á co temu źiemſkiemu oycu powinien. SkarKaz 43b.

W charakterystycznych połączeniach: bostwo niebieski(e) (-a), głosy (3), Lucyfer, narody, przyjaciele, rada, sąsiedzi (2), sługi, stan (2), stworzenie (4), stworzyciel.

Wyrażenia: »anjoł, archanjoł, serafin niebieski« [w tym: anjoł i archanjoł (1)] = angelus caelorum Vulg [szyk 9:4] (12:1:1): BibRadz I 451b marg; LeovPrzep F4; RejPos 169; CzechRozm 192; Abráhám Pátryárchá niebieſkim Aniołom ziemſkie dał potráwy/ y iedli ie. SkarŻyw 119; CzechEp 348; Nie bez przycżyny ſzoſtoſkrzydlni oni Seráphinowie Niebieſcy/ twarz y nogi Pánu temu ſkrzydłámi záſłániáią LatHar 246, 132, 229, 248, 505; WujNT Matth 24/36, s. 866.

»(Bog) Ociec, (Pan) Bog niebieski« = Pater caelestis PolAnt, Modrz, Vulg; (Dominus) Deus caeli (a. caelorum) Vulg, PolAnt; caelestis Deus, Pater de caelo Vulg [szyk 542:14] (520:36): PowUrb +v, +2 [2 r.], +3 [2 r.]; O niebieſki oytcże tys mie wybrál matką ſynowi twému OpecŻyw 147, 15, 26v, 33v, 35v, 48v (28); PatKaz II 21v, 22v, 39v, 43 [2 r.], 51 (9); WróbŻołt S6v, gg8; SeklWyzn ktv, 2, e4v; SeklKat C3v [2 r.], C4, E3, F4v, M (11); RejKupSekl a4, a4v, a5 [2 r.], a8; MurzHist R3v; MurzNT A4 [2 r.], 18v, Matth 6/26, 15/13; KromRozm II b3; Ale Bog Ociec niebieſki/ [...] obyecał záwżdy to kroleſtwo ſyná ſwego rozſzyrzáć/ á vtwirdzić ie ná wieki LubPs Bv, H3, Tv, V, X3, Z3v; GroicPorz cc3; SeklPieś 6v; [Chrystus] Sam thylko zá nas vmárł/ ſam tylko nas z Oycem niebieſkim poiednał KrowObr 155v, 11v, 12v, 40v, 42v, 49v (22); Acż ich máło/ áleć wżdy też cżáſem bywáią [...]. Ktorzy wzgardzáią niſkość ſwiátá omylnego/ Przypátruiąc ſie ſpráwam Bogá niebieſkiego. RejWiz 76v; To powiáda Cyrus Krol Perſki: Wſſyſthkie Kroleſtwá źemſkie dał mi Pan Bog Niebieſki Leop 2.Par 36/23, 1.Esdr 5/12, 6/9, 10, 2.Esdr 1/4, 5 (9); BibRadz *4v, Gen 24/7, 1.Esdr 7/21, 23, 2.Esdr 1/5 (10); BielKron 19, 215, 224v, 464v; GrzegRóżn N4v; LeovPrzep F4; RejAp 8v, 46v marg, 94, 95, 95v (8); Oćiec niebieſki niepotrzebuie náſzych bogactw/ bo on nádewſzyſtki ieſt bogáty HistRzym 6, 50, 51, 84, 87, 106 (9); iedno wierz mocno/ iż ty rány moie ziednáły tobie wſzytko miłoſierdzie v Bogá Oycá twego niebieſkiego RejPos 121, A6, 2, 2v, 11v, 14 (249); RejPosWiecz2 92v; RejPosWiecz3 99; BiałKat 213v; KuczbKat 275, 385; RejZwierc A5, 10v, 11 marg, 178v [3 r.], 197v, 199, Bbb; WujJud 19; WujJudConf 83, 215v; RejPosWstaw 21v, 22; BudBib 1.Esdr 7/23 [2 r.], 2.Esdr 2/4, Ps 135/26; BiałKaz G4; CzechRozm A7v, 33, 57, 175v, 203 (15); ModrzBaz 10, [38]v [2 r.], 56v, 59, 66 [2 r.] (10); MWilkHist H4; CzechEp 18, 20, 39, 53, 117 (10); CzechEpPOrz *2v, **3v; NiemObr 4, 5, 10, 46, 72 (20); KlonŻal C3v; ReszList 146; WerGośc 208; ArtKanc A12v, A19v, B6, B11, D19v (21); Oycże niebieſki Boże zmiłuy ſię nad námi. LatHar 86, 37, 71, 97, 99, 172 (21); KołakSzczęśl B2v [3 r.], Cv; Bądźćieſz wy tedy doſkonáli/ iáko Oćiec wáſz niebieſki doſkonáłym ieſt. WujNT Matth 5/49, Matth 6/14, 26, 32, 15/13, 18/35 (11); SiebRozmyśl B3, Ev, E2, E3, H2 (8); SkarKaz 43b [3 r.], 117a [3 r.], 118a, 155b, 275a (12); NIe płácż Márku nád ćiáłem martwym ſyná ſwego/ Ani ſię przećiw woli Oycá Niebieſkiego. CzahTr L3v; SkarKazSej 678b.

»duch niebieski« [w tym: w pl (13)] [szyk 9:6] (15): RejPs 220; RejAp 55v, 156v, 191v; RejPos 165v; KuczbKat 400; SkarŻyw 589; Nie pokaże tego nigdy/ o świętych duchách niebieſkich z Bogiem kroluiących/ ábym kiedy co zle mowić y piſáć miał. CzechEp 78, 78; Ná wyſokie niebá duch moy przenieśiony/ Tám w pocżet niebieſkich duchow policżony. WisznTr 31; GrabowSet V4v; LatHar 173, 230, 234, 379.

»niebieski kor« [szyk 2:2] (4): PatKaz II 54v; Stoi też záſię [...] Pan twoy nád tobą płácżący á żáłuiąc tego nędznego vpadku twego/ y ze wſzytkimi możnoſciámi wſzytkich korow niebieſkich/ cżekáiąc á prágnąc vznánia twego. RejPos 196v, 223v; KołakCath A3v.

»kościoł niebieski« = społeczność wierzących, zbawionych (Ecclesia Triumphans) [szyk 5:1] (6): PatKaz III 140; ktorego [ziemskiego kościoła] ſye wſſyſtcy dźyerżeć muſſą/ [...] kthorzy chcą [...] doſtáć ſye do onego koſćyołá nyebyeſkyego y ányelſkyego KromRozm III B2v, A8v [2 r.], B2v, H7.

»majestat niebieski« = Bóg (2): oglądáyże boſtwo iego nieogarnioné bezmierné/ iekotz [!] takowy maieſtát niebieſki ij nieogarniony/ od wſſytkich ieſt wzgardzony ij opnſſcżony [!] OpecŻyw 131v; SkarKaz 122a.

»niebieska mądrość« [o Bogu lub jego doskonałej mądrości] = caelestis sapientia Modrz [szyk 3:1] (4): Rozumie sługi Boże kthorzy opowiedáią słowo iego/ ábowiem námawiáią y wzywáią ná onę vcztę niebieſkiey mądroſci/ ludźi ty ktorzy niedbáią o zbáwienie ſwoie. BibRadz I 336b marg; ModrzBaz 67v; ArtKanc K4; SkarKazSej 658b.

»moc, możność, mocarstwo niebieskie(-a)« [szyk 20:3] (14:8:1): á ták chwalćie go [Boga] nietylko proſte ſtworzenie iego ále y ángieli y wſſytki ine możnoſći niebieſkie prze dziwne ſpráwy iego. RejPs 217v, 131v, 141; LubPs bbv marg, ff4; Tyś ieſt Kroi wſzytkich krolow/ tobie vpadáią/ Mocy zyemſkie/ niebieſkie/ y cżeść wiecżną dáią. RejWiz 165, 2v; RejAp BBv; RejPos 34, 39v, 63v, 72, 121 (10); BiałKat 208v; RejZwierc 206v; OrzJan 103; LatHar 140; KołakCath A3v.

»mocarstwa, księstwa (i państwa a. władze) niebieskie« [w tym: mocarstwa i księstwa (1)] = nazwa chórów anielskich (3:2): KromRozm II t2; Co tho ieſt zá huf iuż dobrze wiemy/ bo huf rozlicżnych duchow Anyołow ſwięthych onych páńſtw y mocarſtw niebieſkich RejAp 162, 178v; RejPos 228.

»rzesza niebieska« = (h)ierarchia caelestis JanStat [szyk 19:2] (21): BierRaj 22; Potym ſyn boży po duſſę iéy náſwiętſſą z nieba ze wſſytką rzeſſą niebieſką/ w wielkié ſwiatloſci zſtąpil. OpecŻyw 178v, 81v, 182v; RejPos 107v, 164v, 165 marg, 166, 169 (9); RejZwierc 130; O pánie [...]. Kto ná źiemi porowna z tobą? kto ná niebie? Wſzytki rzéſze niebieſkié lękáią ſye ćiebie. KochPs 132; ArtKanc C9, S20; SarnStat 4, 1067, 1086; SiebRozmyśl K2v.

»siły niebieskie« = virtutes Vulg [szyk 9:1] (10): Miły panie boże/ boże ſił niebieskich/ y dokąd że ſie będzieſz gniewał na modlitwę ſlugi twego WróbŻołt 79/5, 79/8, 15, 20; SkarŻyw 173; Tegoſz nas domieśći/ Iezu Chryſte miły/ byſmy z tobą byli/ gdzie ſię nam ráduią/ iuſz niebieſkie śiły. SkarŻywBog 358; LatHar 94, 394, 425, 473.

»stan niebieski« [w tym: w pl (8)] [szyk 7:2] (9): RejPs 150; Toć iuż tám były głoſy ſtanow wſzytkich niebieſkich ták Anyołow iáko Pátriárchów y Prorokow ſwiętych. RejAp 176v, CC; RejPos [137], 165v, 166, 345; RejZwierc A5, 2v.

»święty niebieski« (4): Bo ácż Kościoł cżáſem zwykł Mſze miewáć ná pámiątkę y ná cżeść Swiętych niebieſkich/ wſzákże nigdy nievcżył/ áby im Ofiárá cżynioná być miáłá KuczbKat 190; CzechEp 78 marg; LatHar +4v, 601.

»zastęp niebieski« = aniołowie [szyk 7:3] (10): OpecŻyw 183v; TarDuch D2; WrobŻołt 79/15; Widziałem Páná ſiedzącego ná máieſtacie ſwoim/ a wſſyſtek zaſtęp niebieſki [exercitum caeli] przy nim ſthoiący Leop 3.Reg 22/19; CzechEp 22; ArtKanc E5v; GrabowSet I3v, T; LatHar 530; A nátychmiaſt z onym aniołem przybyło wiele zaſtępow niebieſkich [multitudo militiae caelestis]/ chwalących Bogá WujNT Luc 2/13.

»zbor, zebranie niebieski(e)« = aniołowie i święci [szyk 20:5] (17:8): RejPs 220; Tu iuż pod tą licżbą możeſz rozumieć wſzytek zbor niebieſki wiernych Páńſkich/ ktorzy iuż tám w rádoſciach ſwoich vżywáią błogoſłáwieńſtwá ſwego. RejAp 48, BB4v, 38v, 48v, 97; Náwrocony vcieſzy wſzytko zebránie niebieſkie. RejPos 27 marg, 7v, 20v, 29v [2 r.], 30v, 116v (17); RejZwierc 130; Imię mu Gábryel/ wielki BOży poſeł/ z Niebieſkiego Zboru/ Anielſkiego koru ArtKanc A7v.

»zwi(e)rzchność niebieska« [szyk 3:1] (4): GDyſz ieſt ſtolec twoy poſtawion [...] nad wſſemi ſtany angiołow y Archangiołow Cherubin y Seraphin y inych wſſech z wierzchnoſci niebieskich RejPs 146v; RejAp 108v, 114v; GórnDworz Mm6v.

Szeregi: »niebieski i (albo) anjelski« [szyk 2:1] (3): ktory [kościół] ponyekąd yeden yeſt z onym nyebyeſkim álbo ányelſkim/ ponyekąd nye yeden. KromRozm III A8v, B2v; SkarKaz 608b.

»niebieski a błogosławiony« (1): Anyoł Pánſki zgromił thego Apoſtołá náſzego iż mu chciał dáwáć chwałę ktora iemu nie należáłá. A to był Duch niebieſki á duch błogoſłáwiony. RejAp 191v.

»niebieski, duchowny« (1): CzechRozm 155v cf W przen.

»niebieski i (a) ludzki« (2): O roznośći ſtanow niebieſkich/ á ſtąd y ludzkich. RejZwierc A5, 2v.

»(nie tylko, i, tak) niebieski, (ale, i, jako (i)) ziemski ((także) i piekielny (a. podziemny))« [szyk 28:10] (38): OpecŻyw 183v; przed ktorego [Boga] ſtrachem drzą angieli y kazde tak ziemskie iako y niebieskie ſtworzenie RejPs 134, 141, 146v, 220; SeklKat E4; KromRozm III A8v marg; LubPs X marg, bbv marg; Piekielne y niebieſkie y zyemſkie mocarze/ Wſzytko to on iáko chce w ocemgnieniuſkarze. RejWiz 186, 165; RejAp 28, 85v; RejPos 34, 39v, 63v, 72, 121 (12); BiałKat d2, 208v; RejZwierc 12, 195v, 206v; BiałKaz Gv; CzechEp 22; ReszPrz 41; Tę błogoſłáwioną [Maryję] názywáć miáły wſzytkie narody: niebieſkie/ iáko dobrzy Anyołowie: ziemſkie/ iáko ludzkie ſtworzenie: á nákoniec choćiaż y poniewolnie piekielne LatHar 476, 477, 669; WysKaz 35; SkarKaz 349a. [Ponadto w przeciwstawieniu 3 r.]

W przen (77): pocżęlaſta s ſobą gadatz ij rozmawiatz/ dwie gwiazdzie niebieſkié [św. Elżbieta i Maryja Panna] matki ſwięte. OpecŻyw 11v; Cżemu leżyſs tu w chléwie niebieſká perelko? OpecŻyw 19, 36v; Tu iuż Chryſtus s Senatem Niebieſkym ſiadł aby ſtrony pozwáne przeſłuczał [!] RejKup y5; KromRozm III L8; KrowObr 164; A ieſli tu widamy vbráne paniętá/ Coż rozumieſz iákie ſą niebieſkie kſiążętá. Acż nie chodzą w ſáianiech/ lecż zacność káżdego/ Iuż go cżyni przed Pánem dziwnie oſobnego. RejWiz 153v; Przyſtoſowálichmy ſię ku onym mieyſcam [...]/ kędy prorocy názywáią Kryſtuſá látoroſlą niebieſką BibRadz II 32b marg, II 110c marg; [Chrystus] wiecżnie chce roſkoſzowáć ſobie w oney niebieſkiey owcżarni ſwoiey. RejAp 160v; CzechRozm 259v; KarnNap A3v; Piotr pocżątęk [!] wiáry práwowierney/ [...] ſkarb niebieſki/ vcżcżony Apoſtolſtwem od Páná. SkarŻyw 595; PAſterzu niebieſki [...]/ Weźrzyſz ná nas grzeſzne ArtKanc K13v; POzdrawiam ćię święty Anyele Boży/ kwitnący kwiatku niebieſki LatHar 47; do ćiebio niebieſkiego Sámárytaná wzdycham/ ćiebie o vleczenie ran moich/ y o pokryćie nágośći moiey pokornie proſzę LatHar 217; Witay Pánie Iezu Chryſte/ świátłośći niebieſká LatHar 221; Nie máſz ktoby mię poćieſzył [...]/ iedno ty Pánie Boże moy/ niebieſki lekárzu duſzny LatHar 593; Przydź mi ná pomoc wiecżna prawdo [...]. Przydź niebieſka ſłodkośći LatHar 603; Godownicy niebieſcy/ [...] ná gody Báránká niebieſkiego záproſzeni [...]; wſpominayćie ná głody náſze LatHar 604, 48, 325, 477, 517, 601; bez ſłońcá onego niebieſkiego/ [...] to ieſt/ bez Bogá wſzechmogącego żyć y nic dobrego mieć niemożemy. KołakSzczęśl A2; chwytáią ſię rzeczy źiemſkich/ beſtyálſkich/ nikcżemnych [...]: Ktorymi będąc obywátelmi y domownikámi Niebieſkimi/ [...] báwić ſię nie mieli? PowodPr 17; Krzywdá tedy nieznośna temu niebieſkiemu Kmiećiowi/ gdy toż práwo [...] z tych ſtryicow á herbownych iego Kmiotkow/ máło nie beſtye pocżyniło. PowodPr 68.

W omówieniach Philipp 2/10 (13): SeklKat E4; LubPs X marg; RejAp 28, 85v; RejPos 285v, 286v, 343v; W imię Páná Iezuſá niechay káżdé koláno klęka/ niebieſkié/ źiemſkié/ y piekielne. BiałKat d2; RejZwierc 12, 195v; BiałKaz Gv; ReszPrz 41; WysKaz 35.

W charakterystycznych połączeniach: domownik niebieski(-a, -e), godownik, gwiazda, kmieć, książę, kwiatek (2), latorośl, lekarz, mieszczanin (3), mistrz (3), obywatel (3), owczarnia, panicz, pasterz (2), perełka, Samarytanin, senat, skarb, słodkość, słońce, światłość.

Wyrażenia: »wtory Adam niebieski« = Chrystus [szyk 6:1] (7): Ale iż Iezus Chriſtus/ będąc ſam wtorym Adámem niebieſkim/ nie pocżął ſie/ iáko my/ z woley mężá y niewiáſty/ [...] lecż z duchá ś. CzechRozm 28; Tákże też ten wtory niebieſki duchowny Adam/ duchowne też ku żywotowi duchownemu dźiatki Bogu rodźi. CzechRozm 155v, 155v, 163v [2 r.], 348; NiemObr 118.

»Baranek niebieski« = Chrystus (2): błogoſłáwieni ſą ći wſzyścy/ ktorych ná wiecżerzą Báránká niebieſkiego záproſzono. LatHar 600, 604.

»niebieski chleb« = Chrystus [szyk 1:1] (2): WujJudConf 99v; PAnie Boże náſz/ niebieſki chlebie/ [...] zgrzeſzyłem przećiwko niebu/ y przećiwko tobie LatHar 209.

»dwor, dworzanie niebiescy(-ki)« = aniołowie i święci (5:1): iá ſám moia milá matko ze wſſytkim dworem niebieſkim po cię zſtąpię/ a twą ſwiętą a niewinną duſſę wprowadzę w chwálę tobie zgotowaną OpecŻyw 173v, 174; RejPos 18, 269v; LatHar 505, 669. [Cf też α. »dwor, dworzanie krolestwa niebieskiego«]

»hetman, wodz niebieski« = Bóg, Chrystus (2:1): RejPos A4; ábych y ia naypodleyſzy ſługá iego/ [...] ćiebie ſławna Polſko/ [...] mogł był záſtáć w tym vſzykowániu y ſporządzeniu/ wktorym ćię/ on wodz niebieſki/ [...] zdawná był ſpráwił. PowodPr 4, 4.

»niebieski oblubieniec« = Chrystus [szyk 1:1] (2): WujJud 210; W tey cnoćie/ Pánno/ okraſy y przybránia twego ſzukay/ ábyś ſię niebieſkiemu oblubieńcu podobáłá. SkarŻyw 393.

»niebieski rządźca« = Bóg [szyk 1:1] (2): Tobie rządźcá niebieſki/ tobie móy boże/ Rzecz namnieyſza ſkryta być we mnie niemoże KochPs 202; PaxLiz A2.

»wojsko, rycerstwo, hufy (a. hufiec), żołnierstwo niebieski(e)« = aniołowie; militia caelorum Vulg; exercitus caeli a. caelestis PolAnt [szyk 10:2] (5:4:2:1): Leop Is 34/4; Widźiałem Páná ſiedzącego ná ſtolicy iego/ y wſzytko rycerſtwo niebieſkie ſtoiące około niego BibRadz 3.Reg 22/19; RejAp BB5, 172; RejPos 18; BudBib Is 34/4; BudNT Luc 2/13; Wſzytki niebieſkie woyſká/ y ſług zebránié/ [...] y ty duſzo/ chwal páná tego. KochPs 157; MWilkHist F3v; LatHar 563; SkarKaz 242b, 608b. [Cf też α. »rycerstwo krolestwa niebieskiego«]

ααα. W funkcji rzeczownika (2):
Szereg:»niebiescy, (i) ziemscy i podziemni« (2): CzechEpPOrz **4; áby ná imię Ieſuſowe wſzelkie koláno klękáło/ niebieſkich/ źiemſkich/ y podźiemnych [ut ... omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum] WujNT Philipp 2/10.
γ. Pochodzący z nieba, zesłany przez Boga; przez Boga sprawowany; boski (196): Nie możeć mieć ieden wſzego/ Podług rządu niebieſkiego. BierEz N4v; OpecŻyw 17, 54, 146, 160v, 177, 183v; RejPs 200, 219v; KrowObr 129; RejWiz 178v marg, Cc6v; Leop Hebr 3/1; co ſię tycże świádectw niebieſkich/ iáwne ſą BibRadz II 133b marg, II 44c marg; BielKron 18v; Mącz 415b; Prot D4; RejAp Cc8v; vbodzy á proſtacżkowie ty nowiny niebieſkie wdzięcżnie przijmuią. RejPos 10, 49v, 102v, 122; GrzegŚm 41; Ale dla tego też oſobliwie wychwalamy wolą Bożą/ iż on niebieſką świątobliwośćią nas ozdobił. KuczbKat 400, 430; RejZwierc 228v; BudNT Hebr 3/1; CzechRozm 1v, 241, 241v; KarnNap Cv; Lecż niebieſkie przykazánia wſzytkim ktorziby ſię od pożądliwośći ćieleſney hámowáć niemogli/ każą/ áby żony poymowáli ModrzBaz 54; SkarJedn 270, 293; Tám vmieráiąc práwie/ miał dziwne á niebieſkie náwiedzenie. SkarŻyw 167, 127, 179 marg, 231, 260, 261 (13); ArtKanc N16; Lecz/ co ſye iuż raz Pánu odemnie ślubiło/ PRáwo niebieſkié vczy áby ſye pełniło. ZawJeft 33; GrabowSet F3v, I3; LatHar 12, 189, 248, 376, 424 (8); WujNT Act 26/19, Hebr 3/1.

W przeciwstawieniu: »ziemski ... niebieski« (6): BudNT 1.Cor 15/49; Bo ácżkolwiek ten wtory Adam/ nie ieſt ták źiemſki: [...] ále ieſt cżłowiek niebieſki. CzechEp 295; WujNT przedm 14 [2 r.], 1.Cor 15/47, 49.

W charakterystycznych połączeniach: dobro(ć) (dobrodziejstwo) niebieskie(-a, -i) (4), głos, gość, krzyżmo, lutość, mąż, muzyka, natchnienie, nawiedzenie, nowiny, obrona, opieka, plemię, pociecha (6), pokoj (3), pomoc (2), poselstwo, postanowienie, pożegnanie, prawo, przykazanie, przymierze, przywileje (2), radość, ratunk, rozkazanie, rozmyślanie, rząd, rzeczy (2), słodkość (3), sprawy (2), śpiewanie, świadectwo, świątobliwość, uraczenie, widzenie, wola, wonia (wonność) (2), (we)zwanie (7).

Wyrażenia: »niebieskie błogosławieństwo« [3:3] (6): Błogoſlaw Pánie tę wodę błogoſláwieńſtwem niebieſkim KrowObr 103, 97v; BibRadz I 5d marg; SkarŻyw 242; CzechEp 270; NiemObr 10.

»chleb, pokarm, manna niebieska(-i)« = pokarm zesłany Żydom na puszczy [szyk 7:2] (6:2:1): A gdy weſzli [Żydzi] wgłodne puſſcze/ [...] chleb niebieſki w obfitoſći zobłokow pádał przed namioty ich. RejPs 155v; LubPs R6 marg, R6v, Yv; Gdy prośili [Żydzi Boga]/ ptacy iém w obóz pádáli/ A po źiemi niebieſki pokarm zbiéráli. KochPs 159, 116; ArtKanc E9v, L; LatHar 382.

»człowiek niebieski« = boska natura Chrystusa; homo caelestis PolAnt, Vulg [szyk 12:1] (13): BudNT przedm c4, 1.Cor 15/49; CzechEp 295; [Chrystus] Bogá nawyżſzego ſynem [...] y cżłowiekiem niebieſkim názwány ieſt. NiemObr 97, 118, 120; Pierwſzy człowiek z źiemie/ źiemſki: wtory człowiek z niebá/ niebieſki WujNT 1.Cor 15/47, przedm 14 [2 r.], 15, 1.Cor 15/48 [2 r.], 49.

»dziwy, znaki, cuda niebieskie« [w tym: znaki a dziwy (1)] [szyk 3:1] (2:2:1): RejPs 94; A ták moy miły brácie[...]/ nie cżekay iuż inych znákow á dziwow niebieſkich/ iuż wiedz [...]/ iżeć ieſt bliſko gniew Páná twego. RejPos 244, 164; SkarŻyw 368.

»niebieska łaska« [szyk 4:2] (6): z tych ſłow poznáć możemy/ że Krzeſt znákiem ieſt/ ktorym śie niebieſka łáſká w nas być właná pokázuie KuczbKat 110; GrabowSet P; LatHar 412, 447, 476, 676.

»niebieska moc« [szyk 2:1] (3): a wy tu do tąd w mieſcie mieſſkáycie/ aż motzą niebieſką będziecie ogarnienij/ bo w krotkim cżaſie/ napelnię wás duchem ſwiętym. OpecŻyw 172v; RejAp 95; KuczbKat 245.

»nauka niebieska« = religia chrześcijańska [szyk 12:3] (15): MurzHist H3; BibRadz I 138d marg; KuczbKat 270, 360; RejPosWstaw [1433]v; CzechRozm 190; Ale miedzy wſzytkiemi rzecżámi naywięcey godźi ſię/ áby my/ ktorzi ieſteſmy niebieſką náuką [coelesti doctrina] nápoieni/ rozmyśláliſmy w ſercu przykazánie miſtrzá náſzego ModrzBaz 77v, 2, 128v; SkarJedn 121; SkarŻyw 363, 535; CzechEp 111; KochWr 24; SkarKazSej 671b.

»opatrzność niebieska« (1): iż ie [wierne] iuż ogárnęło niebo/ iuż byli pod ſpráwą/ pod mocą/ á pod opátrznoſcią niebieſką. RejAp 95.

»poseł niebieski« (6): RejAp 160; iż nam iuż żadnego inego przeſtrzeżenia nie trzebá/ áni od duſz/ áni od żadnych poſłow niebieſkich RejPos 163v, 13, [105]v, 298v; SkarŻyw 557.

»prawda niebieska« (5): MurzHist B2, B4v, H, N3; thák byſmy też rozumieli/ że onego świętego omyćia ieſt tháka moc/ iż ku poznániu prawdy niebieſkiey/ rozumowi świátłość przynośi. KuczbKat 145.

»tajemnice niebieskie« [szyk 6:3] (9): RejPos 221v; SkarJedn 144; Piotr miſtrz Apoſtołow: Páweł táiemnic niebieſkich świádomiec. SkarŻyw 595, 583; GrabowSet P3; LatHar 224, 435; Iż ćieleſne rozumienie o tym Sákrámenćie [...] wádzi ku poięćiu rzeczy Bozkich/ y táięmnic niebieſkich. WujNT 333, Luc 10 arg. [Cf też α. »tajemnice krolestwa niebieskiego«]

»niebieskie wyroki« (1): Y ná tym ſię nic nie mylą niebieſkie wyroki. KlonŻal A2.

Zestawienie: »objawienie niebieskie« = przekład tytułu proroctw św. Brygidy „Revelationes” (1): Piſáłá też nieiáka Brygidá przed dwiemá ſty lat/ y piſáne ſwoie obiáwienim niebieſkim názwáłá NiemObr 155.
Szeregi: »niebieski i boski« (1): Wiedząc Pan IEZVS iż mu Oćiec dał wizytko w ręce/ to ieſt władzą y ſzáfunek wſzytkich dobr niebieſkich y bozkich [...]. Mogł bárzo bogáty teſtáment vczynić SkarKaz 154b.

»duchowny i niebieski« (1): rácż ie [ludzie] miáſto świeckich poćiech/ [...] duchownemi y niebieſkimi/ hoynie y cżęſto obſyłáć LatHar 628.

Iron.: Tytuł dzieła Marcina Lutra „Przeciwko niebieskim prorokom o obrazach i sakramencie” (1): ktory [Luter] nietylko obrázy záchowáć kazał/ ále ich mocnie przećiw Károlſtádowi bronił: y nápiſał dwoie kśiążki przećiw niebieſkim Prorokom WujJud 52v.

W przen (53): prziſtąpiwſſy kniey [Pannie Maryi]/ pocżeſnie opowiedz iey orędzié niebieſkié/ rzekątz. Zdrowa bątz miloſcij pelná OpecŻyw 7; OpecŻywPrzedm C4; LubPs Z3; Odpowiedzyáłá ná to panná/ [...] sſtań mi ſie według ſłowá twego. Nátychmiaſt roſá niebieſka w iey żywot Boſką ſprawą wſtąpiłá BielKron 137; GrzegŚm 56; RejZwierc 156v; Wſzytcyſmy z niebieſkiego naśienia powſtáli/ Wſzem ludźiom ieden Oćiec ModrzBaz 56v; iſz na weśćie lekárzá niebieſkiego/ vćiekáć choroby zdomu miáły SkarŻyw 597, 25, 519; Zorzo świátłá niebieſkiego/ oświećże ſerce káżdego ArtKanc Cv, K17; Kiedy niebieſkie loſy ten świát podźieláły/ Polſzcże nawiętſzą korzyść w roli zoſtáwiáły GostGospGroch kt; LatHar 219, 354; KlonKr B4v; SkarKaz 162a.

W charakterystycznych połączeniach: klenot niebieski(-e, -a), lekarz, losy, nasienie, orędzie, rosa (1), światło(ść) (8).

Wyrażenia: »niebieski dar« = donum caeleste Vulg [szyk 15:3] (18): OpecŻyw 174v; MurzHist P, R4; A iżby Chrześcijánie ten niebieſki dar/ ktory z oſobliwey przećiwko nam łáſki Bożey ieſt Kośćiołowi dárowány/ w tvm więtſzey vcżćiwośći mieli KuczbKat 85, 20, 140; Bo Bog ſam wiárę iáko dar ſwoy niebieſki [...] wſercá wlewa. SkarŻyw 153, 25, 26, 262; CzechEp 270, 368; KochFr 125; KochMRot C2v; LatHar 451, 596; WujNT Hebr 6/4; SkarKaz 206b.

»niebieska manna« (1): [Litania do Matki Bożej.] Arko ſtarozakonna/ niebieſką Mánnę w ſobie záwieráiąca/ modl ſię zá námi. LatHar 505.

»ogień niebieski« [szyk 2:1] (3): BibRadz I 198c marg; RejAp 73; Y ty ieſteś on niebieſki ogień/ ktory po świećie rozſypowáć miał Zbáwićiel náſz: ogień/ ſumnienia náſzego zmázy ocżyśćiáiący LatHar 33.

»niebieski(-a) pokarm, potrawa« = nauka Chrystusowa, słowo boże; caelestia alimenta JanStat [szyk 4:2] (5:1): RejAp 58v; áby w káżdym Mieśćie poſtánowił Kápłany/ ktorzyby Niebieſkim pokármem náuki y Sákrámentow/ ludźie wierne żywili y karmili. KuczbKat 215; WujJud 178v; SkarJedn 29; SkarŻyw 249; SarnStat 986.

»skarb niebieski« (1): Ieſli on ſkarb niebyeſki co Mądrością zową/ Nie będzye nam nádány/ ſłábo z náſzą głową. RejWiz 62v; RejPos 264; któremu vbodzy/ záżywáiący iáłmużn iego/ vproſzą w dzień ſądny miłośierdzie/ ktore tu ſkárbem niebieſkim ieſt názwáne. WujNT 248, przedm 27. [Cf też α. »skarb krolestwa niebieskiego«]

»trąba niebieska« (4): Słuchayże oney trąby niebieſkiey Páwłá ſwiętego/ iáko záklina káżdego/ áby wiáry nie dawał iuż żadnemu inſzemu wymyſłowi nád náukę Páńſką RejAp 33, 11v [2 r.], 12.

δ. Obejmujący swym działaniem niebo, pełniący funkcję w stosunku do nieba [niektóre użycia określające Boga mogą mieć znacz. β.αα.] (147): CzechRozm 33v, 124v; Bowiem Monárchia ieſt náśládowánie niebieſkich rządow/ ná ktorych ſam ieden Bog śiedźi SkarKazSej 690a.

W przeciwstawieniu: »ziemski ... niebieski« (2): áby ſie lękáli ini krolowie ziemſcy thego Krolá niebieſkiego RejAp 126; RejPos 248 marg.

W charakterystycznych połączeniach: panowanie niebieski(e), rząd, sąd, urząd.

Wyrażenia: »krol niebieski« = rex caeli Vulg [szyk 64:6] (70): BierRaj 21v; SDrów bądz Iezu maluſki/ ienżes krol niebieſki OpecŻyw 17v, 6, 10v, 14, 17v [2 r.], 19v (21); TarDuch B2; LubPs aa2v marg; SeklPieś 15; RejAp AA7v, 126; HistRzym 76 [2 r.]; RejPos A3, [105]v, 238v, 241, 248 [2 r.]; BudBib 3.Esdr 4/46; BiałKaz Hv; StryjWjaz C2; CzechRozm 179v; KochPs 38; SkarŻyw 46, 131, 358; MWilkHist G2; ArtKanc A13, B3, B3v, B11v, C9 (12); GrabowSet V4; LatHar 86, 150, 292, 306, 417, 504; KołakCath Cv; RybGęśli D3; WujNT 53 marg; SiebRozmyśl G; poſłuchay też Propoſiciey ſámego Krolá Niebieſkiego: ktory dźiś przez niegodne vſtá moie do ćiebie mowi PowodPr 6; SkarKaz 611a; SkarKazSej 689b marg. [Cf też α. »krol krolestwa niebieskiego«]

»krolowa niebieska« [szyk 22:1] (23): Czos ty za ſlodkoſtz miała krolowá niebieſká/ gdys na ſwiat narodziła namileyſſego ſyna OpecŻyw 20v, 3, 10v, 11v, 137, 171v (10); PatKaz III 116; SkarŻyw 244; POzdrawiam ćię/ o Krolowa niebieſka/ Mátko Boża LatHar 47, 37, 362, 410, 414, 476 (10); SiebRozmyśl B.

»monarcha niebieski« (3): ZAcznićie nową możnému/ Pieśń Monárſze niebieſkiemu KochPs 144, 147; SiebRozmyśl G.

»Pan niebieski« = caelestis Vulg; Dominus caeli PolAnt [szyk 17:12] (29): OpecŻyw 33, 38v; WróbŻołt 67/15; RejKupSekl a2v, a6; LubPs D2, dd4v; A to mieyſce co widziſz/ to ieſt on Ray zyemſki/ Ktory ſobie ku ſwey cżći ſpráwił Pan niebieſki. RejWiz 178v; BibRadz Tob 10/14; RejPos B, 18v, 162v, 248; BudBib Tob 10/14; BiałKaz Hv; Bo kędy zgodá święta przemieſzkawa/ Tám pan niebieſki wſzytko dobré dawa KochPs 197, 5; WisznTr 27; BielSjem 33; ArtKanc A8, A14, D9v, D17, L2v, L4v, P8; GrabowSet G2, S2; SiebRozmyśl F2v. [Cf też α. »Pan krolestwa niebieskiego«]

»stworzyciel niebieski« (2): PatKaz II 53; Przetoſz moczy takie y włoſnoſci poznać: dar ieſth ſtworzyciela niebieſkiego, Ktori ſtworzywſzy ty rzecżi: mocz gim takową dał FalZioł [*8].

Szeregi: »anjelski i niebieski« (1): abouyem [ta miła panna] ſtworzyczyela anyelſkyego y nyebyeſkyego porodzycz myala PatKaz II 53.

»duchowny i niebieski« (1): iż Meſyaſz kroi/ nie ćieleſnym áni źiemſkim/ ále duchownym y niebieſkim miał być Królem CzechRozm 179v.

»niebieski, (i (też)) ziemski« (3): abychmy też cie [...] znali y boga ktoremu moznoſc kazda należy: y ſędziego laskawego: ktoremu ſą ſądy wſſytki niebieskie y ziemskie poruczone RejPs 144v; ArtKanc D3v, D17. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]

W przen (19): PatKaz III 108v; Przyznayćie wizytki rodzáie/ Władzą/ y możność wiecznému Iednowłaycy niebieſkiému. KochPs 144; Ten krzyſz [...] záſtráſzy nieprzyiaćiele Boże/ á wierne oświeći/ vweſeli/ y przyśćie im niebieſkiego Ceſarzá opowie. SkarŻyw 399.

W charakterystycznych połączeniach: cesarz niebieski(e), jednowłajca, książę.

Wyrażenia: »niebieski dziedzic« = Chrystus [szyk 1:1] (2): A thám iuż iáko práwy Krol á práwy dziedzić niebieſki iuż ieſt vſtáwicżnie kroluiący RejAp AA8v; CiekPotr 34.

»dziedzic niebieski« [o człowieku] (1): vcżynił ćię [człowieka] ſynem ſwym przyſpoſobionym/ y dziedzicem niebieſkim. LatHar 677. [Cf też α. »dziedzic krolestwa niebieskiego«]

»niebieski krolewic« (1): W grubym álbo oſzárpánym odźieniu [...] ná gody niebieſkiego onego krolewicá/ wniść ſię nie godźi LatHar 394.

»krolewna niebieska« (9): OpecŻyw 10; Thobie krolewno niebieſka ten lud nabożnie ſpiewa KrowObr 173v, 146v, 163v, 164 [2 r.], 166v, 171v; BielKron 360.

»majestat niebieski« = władza Boga (1): Błogoſłáwyonyſz yeſt ná wſſem Pan Bog Izráelſki/ Ná wyek wyekow ſpráwuyący máyeſtat nyebyeſki LubPs Y4.

»wrotny niebieski« = św. Piotr (2): SkarJedn 66; vwielbił Bogá Piotr wielki/ Kśiążę Apoſtolſkie/ Wrotny niebieſki SkarŻyw 601.

ε. Odnoszący się do nieba jako podmiotu trwania: wieczny, nieskończony (2): ſtolecz iego poſtawię iako dni niebieskie, (koment) To ieſt wiecżnie będzie krolował WróbŻołt 88/30 [przekład tego samego tekstu] LubPs T5.
ζ. Związany z wyobrażeniem nieba jako materialnego obiektu (32): RejPos 3; Abowiem ten Pan nápełnia niebo/ y wſzjtki niebieſkie rzecży/ ſwoim wſzechmocnym Máieſtatem á chwałą. RejPos Wiecz2 91; gdyż ná iego tylko ſámego ſkinienie/ boią śie y drżą przed nim (iáko mowi Piſmo) filary niebieſkie KuczbKat 35; BudBib Mal 3/10; GrabowSet H2; Przybytku Boży/ [...] mieſzkánie miſternie budowáne Bogá nawyżſzego/ y wſzelkimi niebieſkich bogactw kortynámi y zaponámi obite LatHar 595.

W charakterystycznych połączeniach: bogactwo niebieskie(-a, -i), filar, progi, rzecz (4), skarb, zwody.

Wyrażenia:»klucz(e) niebieski(e)« (3): Bo ácż rzecż racżył Piotrowi ſwiętemu/ tobie dam klucże niebieſkie/ ále powiedzyał wſzytkim/ áby ſzli powiádáli Ewányelią/ A ktorzy temu vwierzą/ dopiero tych klucżow vżywáć máią. RejAp 16, 38v marg, Ff. [Cf też α. »klucze krolestwa niebieskiego«]

»uliczka, wrota, brama, fortka niebieska(-ie)« [szyk 8:2] (4:3:2:1): PatKaz III 90; WróbŻołt V v; BielKron 14v; RejAp 16v; Y wiedli mie do vlicżki niebieſkiey/ á włożyłem thylko głowę ſwą do niebá iáko mi kázał/ á widziałem żeś ty był wniebie HistRzym 97; SkarŻyw 347 [2 r.]; Wſzelki ktory wierzy iż Iezus ieſt Chriſtuſem/ z Bogá ieſt národzony/ iednegoż á tegoż znáiąc Iezuſá Chriſtuſá/ ktoremu otworzone ſą brany niebieſkie/ dla iego ćieleſnego przyięćia CzechEp 245; LatHar 474; SiebRozmyśl [M2]. [Cf też α. »drzwi, fortka, wrota krolestwa niebieskiego«]

»zamki niebieskie« (2): Iakoż ieſzcże zá żywothá ſwego Pan racżył dáć wiernym ſwoim klucże do tych zamkow niebieſkich RejAp 91, 165.

Szeregi: »niebieski i piekielny« (1): ále v tych wrot niebieſkich y piekielnych ſłyſzyſz iż nikt inſzy nie ieſth klucżnikiem iedno on ſam w wielmożnośći ſwoiey RejAp 16v.

»(jako, i) niebieski i (tak) ziemski« [szyk 2:1] (3): CzechRozm 9; LatHar 673; Iż przezeń [przez Boga] ſtworzone ſą zgołá wſzytkie rzeczy/ ták ziemſkie iáko y niebieſkie WujNT 697.

W przen (8):
Wyrażenia: »niebieska droga« [o Maryi Pannie] (1): O Márya niebieſká drogo/ ſluchay nas KrowObr 176.

»uliczka, wrota, brama niebieska(-ie)« [o Maryi Pannie, Chrystusie i Kościele] [szyk 5:2] (5:1:1): PatKaz III 90 [2 r.]; KrowObr 162; Kośćioł wrotá niebieſkie. SkarŻyw 347 marg; Witay Pánie Iezu Chryſte/ [...] Kśiążę pokoiu/ vliczko niebieſká LatHar 221; SWięta Mátko náſzego odkupićielá/ ktoraś ſię sſtáłá ſzeroko otworzoną bramą niebieſką/ [...] rácż dopomoc [...] vpádłemu ludowi LatHar 479; WujNT 397.

d. Odnoszący się do jednej ze sfer znajdujących się między firmamentem a siedzibą Boga (według wyobrażeń biblijnych) (7):
Wyrażenia: bibl. »niebiosa, szerokości niebieskie« = tzw. niebo nieb, najwyższa sfera niebios, gdzie jest siedziba Boga; caeli caelorum PolAnt (3:2): Ieſliż go niebo y ſzerokośći niebieſkie ogárnąć niemogą/ á cożem ia zacż ieſt iżbych mu dom zbudowáć miał? BudBib 2.Par 2/6; Niebioſá niebieſkie Iehowie [Coelum coelum Domino]/ ziemię lepak dał ſynom cżłowiecżym. BudBib Ps 113/16, 2.Par 6/18, Ps 67/33[34], 148/4.

»wody niebieskie« = tzw. wody górne, znajdujące się nad firmamentem (1): Tyś Pánie dziwną możność ſwą wſzędzye racżył obiáwić/ Gdyś ſobie w wodach niebieſkich przybytki racżył ſpráwić LubPs X5v.

Zestawienie: »niebieskie kryształy« = w dawnej kosmologii jedna ze sfer niebieskich, znajdująca się poniżej tzw. nieba empirejskiego [caelum crystallinum Calep] (1): DVchy Niebieſkie cżyſte; Zwierzchnie kręgi y biegi; Y wy niebieſkie przeyźrzyſte kryſztały/ Ktore/ ognie wiecżyſte Miárkuiąc/ w kreśiech brzegi Maćie GrabowSet V4v.
e. Od znacz. ‘siedziba bóstwa i zaświaty w religiach pogańskich’; caelestis, olympius Mącz (31): Olympius, id est, coelestis, Niebieski. Mącz 263a, 263a.
α. [Będący niebem: Ty po nim będźieſz królem/ [...] Aż y ſam do niebieſkiéy obróciſz ſie góry. VegKmita 17.]
β. Żyjący, znajdujący się, działający w niebie; caeles, superus Mącz, Calep, Cn; olympicus Cn (24): KochBr 152; O Pánny/ o Iowiſzów/ o pięknéy pamięći Cny narodźie. wy śiedząc przy oycowſkim ſtole/ Tám gdźie wſzytek niebieſki zbór vżywa w kole/ Złączaćie ſwóy wdzięczny głos z gęślami mownymi KochMuza 26.

W przeciwstawieniu: »niebieski ... ziemski« (1): Superi, Zwierchni bogowie którzi zwłaſzczá nád námi ſą yáko niebiescy przećiwko ziemskim Mącz 434b.

Wyrażenia: »bog(owie) niebieski(cy)« (3): BielKron 7v; Mącz 434b; Nectar – Napoi bogow niebieskich Calep [693]a.

»niebieska gospodyni« = Hera (1): Niebieſka Goſpodyni nie chce towárzyſzki/ A nie ſtoią iey gniewy zá borowe Szyſki. Prot C3.

»krol niebieski« (1): Możeſz to wiedzieć że kroi niebieſki vcżynił mie krolem ziemie y tego wſzitkiego czoż naniey ieſt. BielŻyw 150.

»krolowa, krolewna niebieska« = Astarte; regina caeli Vulg; stella caeli (a. caelorum) PolAnt (9:1): Cięſko karał pan bog zydy [...]/ gdy chwalili krolewnę niebieſką opuſciwſzi páná bogá SeklKat Ev; KrowObr 154; Cżyńmy obietnice náſſe ktoreſmy obiecáli/ żebyſmy offiárowáli krolowey Niebieſkiey/ y wylewáli iey offiáry nápoyne. Leop Ier 44/25, Ier 44/17, 18, 19; BibRadz Ier 7/18; GrzegRóżn G2v; BudBib Ier 44/25; CzechEp 109.

»niebieska moc« = bóg (1): Y Któraż niebieſka moc z niedoſtępnéy góry/ Wyzuie mię z człowieczéy poſtáći y z ſkóry? GosłCast 52.

W przen (2): przeto obywátele niebieſcy byli ná tym/ áby záſię Apollo ſwoy vrząd przyiął. BielKron 22v; pobłaźnili ſie Pogáni s ſwymi bogi/ náoſtátek z nich Płánety podzyáłáli/ iákoby rzekł: Nie bylić bogowie/ ále vrzędnicy niebieſcy. BielKron 25.
αα. W funkcji rzeczownika; bóg, bogowie (4): Caelites — Niebieſczy. Calep 148a, 1034a; Ilium wyſokié Vpádło/ [...] Miáſto w dźiw oſobliwé/ niebieſkich robotá/ Zły koniec wzięłá GórnTroas 8, 20.
γ. Związany z wyobrażeniem nieba jako materialnego obiektu (5): KochPieś 53; NIebieſkich ſtołów rękąbym ſie dotknąć miáłá/ Ná progách niedoſtępnych bym téż ſtánąć miáłá GosłCast 55; Lecż nie pocżćiwie tám z niebieſkich progow/ Smiertelny gámrat [Iksjon] zrzucon ieſt od bogow KlonFlis C2, G2v.
W przen (1):
Zwrot: »niebieską iść ścieżką« (1): Bo ſnać v Acherontá ná przewoźie zmieſzkam/ Niżli mi ſye doſtánie Niebieſką iść śćieſzkam. PudłFr 79.
2. Pozbawiony cech ziemskich, oderwany od spraw doczesnych; wyższy, nadprzyrodzony, idealny, duchowy; caelestis HistAl, PolAnt, Vulg (168): obzarſtwo nycz nyedopuſcza nyebyeſkyego czlouyekouy myſzlycz PatKaz III 146v; iuż ſam ſiebie cżłowiek pozna/ y obacży/ że w ſobie cżłowiecżych właſnych przypadków ma niewiele/ [...] á iſkierkę iákąś málucżką niebieſkiey nátury. GórnDworz Ll3; iákobym ia pokázáć mogł temu tho oſobnemu Dworzáninowi iną miłość/ niż thę/ w ktorey ſie cháſá kocha: bo go támtá więtſzym niż ieſt vcżynić/ y ku poznániu oney niewymowioney niebieſkiey pięknośći przywieść może. GórnDworz Ll8v, K2, O2, Mm5, Mm5v, Mm6; Pan Chriſtus Sákrámentá ſwoie w rzecżách widomych vſtáwić racżył: áby przez zwierzchnie znáki/ duch náſz ku wewnętrznym niewidźiálnym niebieſkim wzbudźić ſie mógł. WujJud 54v; przez dzieśięć lat modlitwie/ poſtom/ y myſlom niebieſkim ſłużył. SkarŻyw 235, 211, 317; CzechEp 338; ArtKanc G12v; Niech w tym kośćiele gore vſtáwiczny ogień żądz niebieſkich SkarKaz 457a.

W połączeniach szeregowych (4): WujJud 79v; Bo gdy ſię też w tym z ſtrony rzecży potocżnych źiemſkich [...] nie poſtrzeże/ áżći też y w Boſkich/ niebieſkich/ duchownych będźie muśiał ſzwánkowáć CzechEp 163, 287; Phil I2.

W przeciwstawieniach: »ziemski (33), świecki (5), (do)cześny (3), cieles(t)ny (2), człowieczy, niski ... niebieski« (45): OpecŻyw 17; Iezu ktoris na krziżu powyſſzony miedzy niebem y ziemią wiſzącz niſkie rzecży z niebieſkiemis złącżył. TarDuch C5v; Rycżerzowie tłuſci długo trwać nie mogą ani żywi być, [...] nicz o niebieſkich rzecżach wymiſlić niemogą, ale zawżdy o cieleſtnych á o krewkoſci. BielŻyw 140; gdyżes ziemskie rzecży rozumiał/ cżemus ſmiał o niebieskich gádáć/ fáłſzywie przyſzłe rzecży powiádáiąc. HistAl A7v; MurzNT Ioann 3/12; ktorzy ſie zábawiáią [...] około rzetzy tzeſnych vſtáwitznie/ á opuſztzáią rzetzy niebieſkie KrowObr 186v, 62; BibRadz II 130c marg; RejAp 76v [2 r.], 141v; [pan, który by godzien był być królem] doſtánie v ludzi/ á v Bogá znácżney łáſki: zá kthorą łáſką náturę cżłowiecżą ſwą/ w niebieſką náthurę przemieni GórnDworz Gg4, Gg; HistRzym 71v; RejPos 151v, 153v; RejPosWiecz3 98v; RejZwierc 141v; WujJud 48; Przetoż ku náuce á przeſtrodze náſzey wzyęliſmy ſobie ſłowá Páwłá s. [...]/ ktoremi nas od tych márnośći ſwieckich odwodzi/ á ku onym niebieſkim vkázuie. RejPosWstaw 110v, 110v marg, [1102]v [6 r.], [1103]v, 111; BiałKaz D; Iesli ziemſkie (rzeczy) rzekłem wam/ á nie wierzyćie/ iáko gdybym rzekł niebieſkie vwierzycie? BudNT Ioann 3/12; CzechRozm 111v, 119v, 155v; SkarJedn 17, 299; SkarŻyw 297, 542; CzechEp 287; NiemObr 6, 16; á iż częſto od świeckich zábaw/ ná rozmyſlánie rzeczy niebieſkich/ odrywáć ſię mamy. WujNT 130; Kłádzie rożność miedzy mądrośćią ziemſką y niebieſką. WujNT Iac 3 arg, Ioann 3/12; SkarKaz 277a.

N sg w funkcji orzecznika (1): iſz żadne kácerſtwo po śiodmem Zborze nie powſtánie/ áni ſie roſterkow y wzgorſzenia w Kośćiele Bożym/ námnoży: tedy y to rzec może/ iſz Zborow więcey nie potrzebá. Co iáko ieſt nie ludzka ále Anielſka/ nie Ziemſka ále Niebieſka/ nie tego cżáſu gdzie grzech ieſzcże mieyſce ma: ále onego gdzie bezgrzeſzni iuż zoſtániem/ káżdy to widzi. SkarJedn 299.

W charakterystycznych połączeniach: niebieska(-i, -ie) chuć (2), ciało, duma, myśl, narodzenie, natura (2), obyczaj, piękność (4), porządek, skutek, słodkość, społeczność, sposob, wybawienie, wyrozumienie, zwierzchność (2), żądza (2), żywot.

Wyrażenia: »niebieska (-i) mądrość, rozum« [szyk 5:3] (7:1): Ze złego ięzyká/ wiele grzechow pochodzi/ kthorym przećiwna ieſt mądrość niebieſka. Leop Iac 3 arg; mnie tho wpaść w głowę nie może/ ábym inácżey wierzył/ iedno że ty dwie niebieſkiego rozumu głowie [Plato i Arystoteles]/ wſzytko vmiáły GórnDworz Kk6v, Gg4v; RejZwierc 146; NiemObr 6; WisznTr 22; WujNT Iac 3 arg; SkarKazSej 662b marg.

»niebieska miłość« [szyk 3:2] (5): Ale kthoż może miłość niebieſką tę/ ktora s pięknośći/ z dobroći/ z mądrośći/ boſkiey ſie wzniecza doſkonále chwálić? GórnDworz Mm6, Mm7 [2 r.]; SkarŻyw 212; ArtKanc H6v.

»niebieska(-ie) radość, wesele« [szyk 6:4] (9:1): tak przeſz maryą dny placzu naſzego obroczyly ſyą w uyeſyele nyebyeſkye PatKaz III 113v; To ſobie cżęſto śpiewáiąc/ [...] niewypowiedziáne miał w ſercu rádośći niebieſkie/ y podnieśienie myśli nabożney SkarŻyw 510; WisznTr 16; LatHar 492 [4 r.], 493, 495 marg, Aaa7v.

»rzecz, sprawa niebieska« [w tym: rzecz i sprawa (1)] = caelestia HistAl, PolAnt, Vulg [szyk 69:35] (98:7): OpecŻyw 3v; tak ymyą to marya ym cząſzczyey byua wzyuano a ſpomynano pobudza ządzą ku nyebyeſkych rzeczy pragnyenyu PatKaz III 126; TarDuch C5v; BielŻyw 140; HistAl A7v; MurzNT Ioann 3/12; Bo ludzki rozum nyebyeſkich á boſkich rzeczy y ſpraw doſyęgnąć nyemoże KromRozm III A6, C3v; KrowObr 62, 186v; BibRadz *4, I 73c marg, II 130c marg; SarnUzn B6; WIele ták ſkrytych rzecży ná ſwiecie widzimy/ Ze o nich ni rozumieć ni mowić vmiemy. A coż gdy pomyſlimy ná niebieſkie ſpráwy/ Tu rozum vſtáć muśi RejAp AA5v, 11, 76v, 102v, 141v, 143v; GórnDworz Bb7v, Gg; HistRzym 71v, 122; RejPos 63, 151v, 153v, 242v, 250; RejPosWiecz3 98v; KuczbKat 55, 250; WujJud 38v, 48 [2 r.], 167v, 206v [2 r.], Mm7v; WujJudConf 38v, 79v [2 r.], 166v; iáko opuśćiwſzy ſpráwy ziemſkie/ niebieſkich ſzukáć mamy. RejPosWstaw 110v marg, [1102] marg, [1102]v [7 r.], [1103], [1103]v, 111; BiałKaz D; BudNT Ioann 3/12; CzechRozm 27v, 111v, 123v [3 r.], 200v, 215 (10); PaprPan Mv; KarnNap B4v; SkarJedn 17, 18; iuſz nieżył [św. Niceta] ſobie ále Chryſtuſowi/ y ſtárſzemu ſwemu: chęć wſzytkę świecką/ w niebieſkich rzecży prágnieniu vmarzáiąc. SkarŻyw 297, 13, 35, 234, 252, 383, 507, 511; CzechEp 163, 287; NiemObr 9, 16, 85; Phil I2; LatHar 114, 177, 489, 592, 603 [2 r.], 673; Błogoſłáwiony Bog [...]/ ktory nam błogoſłáwił wſzelákim błogoſłáwieńſtwem duchownym/ w niebieſkich rzeczach przez Chriſtuſá WujNT Eph 1/3, s. 130, 136, Ioann 3/12, s. 387, 582 (9); SkarKaz 80b, 85a, 277a.

»tajemnice niebieskie« (2): OpecŻyw 151; że mu [Piotrowi] miáł dac ducha á. nad inſzé obfićiei/ ktoremby [...] przeniknął taiemnice niektore niebieſkie/ inſzem zamknioné MurzHist Sv.

Szeregi: »boski, (a, i) niebieski« [szyk 5:3] (8): KromRozm III A6; RejPos 69v; RejPosWiecz3 98v; RejPosWstaw [1102]v; CzechRozm 27v; SkarŻyw 234; CzechEp 163; Kto tedy chce Chriſtyáńſki lud/ od vmieiętnośći rzecży Boſkich y niebieſkich odſtrychnąć/ tákowy im y drogę/ do żywotá wiecżnego zágradza. NiemObr 85. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»duchowny, (a, i) niebieski« [szyk 13:4] (17): práwem rzeczy poſpolitey niebieſkiey y Kroleſtwá Bożego ieſtheſmy rządzeni/ á ten porządek práwie ieſt niebieſki y duchowny BibRadz II 110c marg, II 123a marg; WujJudConf 166v; CzechRozm 119v, 123v [3 r.], 179v, 215, 249, 265, 266v; SkarJedn A5v; Ale ſą inſze tytuły pánu Chriſtuſowi ſámemu właſne/ ktorymi ſię oná iego niebieſka duchowna ſpołecżność/ ktorą z wierzącymi ma/ opiſuie y okázuie NiemObr 44, 9, 16; ReszPrz 79. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»tak świecki, jako i niebieski« (1): A gdzie ſie [człowiek] vnieſie w rzecży niepodobne/ iż im rozum ſproſtáć nie może/ tedy nielza iedno iż tego wiárą podpiráć muśi: thák o rzecżach ſwieckich iáko y o niebieſkich. RejPos 63. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.]

»niebieski, (i, a) wieczny (a. wiekuisty)« (5): OpecŻyw 3v; BibRadz I 73c marg; á ieſli ſie godzi te ziemſkie rzecżj do niebieſkich/ á wiecżnych przyrownáć/ tedy kroleſtwo ziemſkie podobne ieſth kroleſtwu Bożemu GórnDworz Gg; WujJudConf 79v; RejPosWstaw 111. [Ponadto w połączeszeregowych 2 r.]

»niebieski, zbawienny« (2): WujJud 38v; Abowiem ſam tylko Pan Bog ieſt prawdźiwy ſędźia y doſkonáły/ o rzecżách niebieſkich zbáwiennych. WujJudConf 38v.

»(tak) ziemski i (a, jako) niebieski« [szyk 5:2] (7): KromRozm II o4v, pv; Dwoiákie ſą iey [Panny Maryi] rádośći/ [...] to ieſt źiemſkie y niebieſkie. Ziemſkich niektorzy pięć/ drudzy ſiedm/ tákże y niebieſkich licżą. LatHar 492, 492, 493; WujNT 582. [Ponadto w przeciwstawieniach 33 r.]

W przen (6): Vkaſz gdzie teſz do Słonin ták mowili/ iako ty tu mowiſz? aby ty ſloniny były lekarſtwem zbáwiennym rodzaiowi ludzkiemu/ y niebieſką tłuſtośćią nápełnienim KrowObr 98v, 97v; gdyż zábawiáiąc ſie rzecżámi ziemſkiemi/ iuż záćmili y zágubili w fobie onę wierną á prawdziwą iáſność niebieſką. RejAp 76v; GórnDworz Mm4v; Bo [post] czyni trzeźwią y czuyną duſzę/ y lekką do niebieſkiego latánia. SkarKaz 121b.
Wyrażenie: »skarb niebieski« (1): Pan woła/ nie ſzukaycie ſkárbow ná ziemi [...]. Ale ieſli ich ſzukáć álbo ie mieć chcecie/ ſzukaycieſz pirwey ſkárbu niebieſkiego RejZwierc 67.
a. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »cielesne ... niebieskie« (1): Cżyſtośc S. pánienek ná ſwoy obraćáłá [!] pożytek duchowny. śiałá ćieleſne/ áby niebieſkie żęłá. SkarŻyw 141.

3. Dotyczący spraw związanych z kultem chrześcijańskim; caelestis Modrz (34): Bo kiedy to bacżymy/ iż Chleb z winem mocą przyrodzenia/ vſtáwicżnie śie przemienia w Ciáło y Kreẃ ludzką/ [...] że śie iſtność Chlebá y Winá w prawdźiwe Ciáło Páná Chriſtuſowe y w iego Kreẃ prawdźiwą/ niebieſkim przeżegnánim obraca. KuczbKat 165; Lecż my ktorziſmy ſię niebieſkiego nabożeńſtwá náucżyli/ więcey mamy ſobie ważyć on rozſądek nayſpráwiedliwſzego ſędźiego Bogá ModrzBaz 68; co tu niſko kápłan vcżyni/ to Pan Bog ná gorze vmacnia [...]. Co nic innego nie ieſt/ iedno iſz im moc ieſt daná/ ná wſzytki rzecży niebieſkie. SkarŻyw 91; NiemObr 67; ále [wino i woda] sſtawáią ſię krwią/ przez poświęcenie ſłow niebieſkich WujNT 180.

W połączeniu szeregowym (1): iż grube ony á ćieleſne ofiáry [...] miáły być odięte: á ná ich mieyſce miáłá náſtąpić ofiárá duchowna/ czyſta y niebieſka/ Ciáłá y krwie Páńſkiey WujNT 319.

W charakterystycznych połączeniach: grunt niebieski(e), nabożeństwo, przeżegnanie, rzeczy (2), słowa.

Wyrażenia: »niebieski chleb, pokarm« = Eucharystia [szyk 7:5] (8:4): Pan Chryſtus [...] náucża o chlebie niebieſkim/ y o ćiele ſwoim y o krwi ſwey Leop Ioann 6 arg; RejPos 82 [2 r.]; iſz bierząc moc z niebieſkiego pokármu/ w ćiáło ſię tego/ ktory ſię ćiáłem náſzym ſtał/ obracamy. SkarŻyw 320; ArtKanc M14v; LatHar 201, 214, 252; WujNT Ioann 6 arg, s. 330; Wźiąłem chleb niebieſki ná pośilenie SkarKaz 161b, 159b.

»niebieskie gody« = Eucharystia (1): NA te niebieſkie y Anyelſkie práwie gody/ nie przyſtoi żadnemu [...] iść/ bez iákiegokolwiek przygotowánia. LatHar 244.

»niebieska ofiara« = Eucharystia [szyk 1:1] (2): Zwłaſzcżá gdy przyſtąpić chcę do twego ſtołá/ Swiątość przyiąć pełną twych táiemnic zgołá/ Swiątość dźiwną práwie/ niebieſką ofiárę GrabowSet O3; WujNT 319.

»sakrament niebieski« (1): nas [...] w dom ſwoy w ktorym Bogá znáią wprowádził: gdzie iáko w Bethleem/ chlebá iednego náuki y Sákrámentow niebieſkich/ pożywáiąc/ iednym ſię chlebem ſtáiem SkarŻyw 26.

»stoł niebieski« = Eucharystia [szyk 3:2] (5): Ci ktorzy ſą wezwáni do ſtołu niebieſkiego/ bywáią poſiláni chlebem y winem BibRadz I 336b marg; RejPos 227v marg; CzechRozm 261; LatHar 237, 678.

»niebieska wiara« [szyk 1:1] (2): Ormiánie [...] przez nieiákiego Grzegorzá Cudothworcá názwánego [...] świátłośćią wiáry Niebieſkiey oświeceni ſą SkarJedn 302; NiemObr 11.

Szeregi: »niebieski, (i) anjelski« (3): A co nazacnieyſza rzecż ieſt/ przypuśćił ćię [Chrystus] do niebieſkiego ná tey ziemſkiey niſkośći/ y Anyelſkiego ſtołu/ to ieſt do Sákrámentu Ciáłá y Krwie ſwoiey LatHar 678, 244; SkarKaz 159b.

»zbawienny a niebieski« (1): DWie rzecży [...] w mądrośći Bożey porownánie y zgodę nálázły. Iedná iż około rzecży zbáwiennych á niebieſkich ſłowu tyło Chryſtuſowemu/ [...] wiárá daná być ma SkarJedn 43.

»ziemski i niebieski« (1): gdyż on y tym ziemſkim docżeſnym [...] y tym ſwiętym niebyeſkim pokármem/ nas y duſze náſze/ hoynie opátrowáć racży. RejPos 82.

Iron. (1): y oblubienicę Chriſtuſowę Kośćioł Powſzechny/ w piſániu ſwoim bluźni. Táć ieſt ſpráwá/ tá świątobliwość/ tá niebieſka náuká tych zacnych ludźi Miſtrzow wáſzych. WujJud 218v.

W przen (4): Lecz z onych ziarnek [= apostołów] iákie drzewá niebieſkie vroſły/ y iákie kośćioły y fundácye ich po wſzytkim świećie ſtoią SkarKaz 83a.
Wyrażenia:»kąpiel niebieska« = chrzest (1): Pátrz/ nędznico [duszo moja]/ pátrz ná ſproſną złość twoię. ty/ ktoraś kąpielą niebieſką byłá wybieloná/ Duchem świętym obdárzoná LatHar 148.

»niebieska manna« = Eucharystia [szyk 1:1] (2): Trzymayże ſię tu zbáwienney rády [...] świętego Klemenſá [...] ábyś po vżywániu tey niebieſkiey Mánny/ Pánu twemu zá tę łáſkę z ſercá podźiękował LatHar [255], 234.

4. Świątobliwy, nabożny (7): PatKaz III 126; á żeby nam [Chrystus] [...] rozśiał ſwoię S. Ewángelią/ y przykłády nam żywotá niebieſkiego zoſtáwił. SkarŻyw 113; Táki był żywot tego niebieſkiego męża [św. Nicetasa]/ ktorego Pan Bog vcżczić y wſławić po śmierći cudámi racżył. SkarŻyw 301, 183, 324; iż po śmierći áni bogáctwá/ áni zacność rodzáiu do chwały y świetnośći prawdźiwey/ nic nie pomagáią/ ále tylko ſáme cnoty niebieſkie. WysKaz 44.

W charakterystycznych połączeniach: cnota niebieska(-i), mąż, narod, żywot (4).

Szereg: »duchowny i niebieski« (1): Boſki narod był tych: ktorzy [...] pośileni łáſką Bożą [...] ſprzećiwili ſię złym ſkłonnośćiom ćieleſnym/ y świeckim. Do ráiu tyło [...] wzdycháiąc/ duchá ſwego do niebá obracáli (marg) Dwá narody z Iádámá/ ieden świecki y ludzki/ drugi duchowny y niebieſki (–) SkarŻyw 268.
[Wyrażenie przyimkowe: »po niebiesku«: Z niebá iść albo być/ ieſt po niebieſku żyć. BudArt F4v.]
5. Błękitny, modry (3):
Wyrażenie: »barwa niebieska« [szyk 2:1] (3): LAzuli [...] Ieſth barwy niebieſkiey FalZioł III 37d; BielKron 35v, 133.
Szereg: »niebieski, to jest modry« (2): Sybillá Chimiká [...] chodziłá w bárwie niebieſkiey/ to ieſt modrey BielKron 133, 35v.
6. Przekład łacińskiego imienia „Caelestinus” (3): Niebieſka Reguła we Włoſzech/ od niebieſkiego piątego álbo Celeſtynuſá Papieżá wezwaná náſtáłá: którą then Niebieſki Papieſz będąc pierwey ná puſztzy puſtelnikiem wymyſlił KrowObr 136.
*** Błędne tłumaczenie tekstu łacińskiego, zamiast „niebiosa” (N pl „caeli” rozumiane jako G sg) (1): będą złoſzeni iáko kxięgi niebieſkie [complicabuntur sicut liber caeli; niebioſá będą zwinioné iáko księgi WujBib] Leop Is 34/4.

Synonimy: 1.c.γ. boski, boży; 2. nadistotny, nadprzyrodzony; 4. nabożny, świętobliwy, święty; 5. bławatny, bławy, błękitny, modry, morski.

Cf [NIEBIESI]

AL