[zaloguj się]
[pdf]

MODRY (74) ai

o jasne.

Fleksja
sg
mNmodry fNmodrå nNmodr(e)
Gmodr(e)go Gmodr(e)j G
Amodry Amodrą Amodr(e)
Imodrym I Imodrym
Lmodrym Lmodr(e)j Lmodrym
pl
N subst modré
G modrych
A subst modr(e)
L modrych

sg m N modry (8). ◊ G modr(e)go (9). ◊ A modry (7). ◊ I modrym (2). ◊ L modrym (1). ◊ f N modrå (6). ◊ G modr(e)j (7). ◊ A modrą (12). ◊ L modr(e)j (3). ◊ n N modr(e) (2). ◊ A modr(e) (2). ◊ I modrym (3). ◊ L modrym (1). ◊ pl N subst modré (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G modrych (2). ◊ A subst modr(e) (3). ◊ L modrych (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Kolor określający barwy niebieskie, zwłaszcza o dużej intensywności: nasycony niebieski, ciemnoniebieski, ciemnobłękitny, fiołkowy; talassius Mymer1; caeruleus, venetus Mącz, Cn; caeruleatus, cumatilis, cyaneus, ferrugineus, thalassicus, thalassinus Cn (58): Mymer1 19; Drugie pęchierze bywaią białe/ albo żołtawe/ albo modre. FalZioł V 39v.

W przeciwstawieniu: »czyrwony ... modry« (1): Snádnie rozeznáć s cżyrwonym modrego Snadź ieſzcże ſnádniey złego á dobrego. RejZwierc 222.

Wyrażenia: »modra barwa, farba, maść«= blaveus color BartBydg; venetus color Mącz; hyacinthus Cn [szyk 4 : 2] (4 : 1 : 1): Blaveus color, modra farba BartBydg 20; FalZioł V 40; Oppony będą záwieśiſte cżterech bárew napięknieyſzych [...] to ieſt/ modrey bárwy/ brunatney/ ciemno cżyrwoney/ y z biſu kręconego BielKron 33, 35v, 133; Mącz 479d; [LAzur ieſt źimny y ſuchy/ Takież y Indych/ obá ſą bárwy modrey [niebieſkiey FalZioł III 37d]. SienHerb 263a; KAmień ten [szafir] ieſt bárwy modrey [zieloney FalZił IV 57c] SienHerb 337b].

»kamień modry« = szafir (1): W ktorym [pierścieniu] był kámień modry Száfir známienity. RejWiz 126.

[»lazur modry«: 2 sygnety złote, 1 z lazurem modrem InwMieszcz 1578 nr 220.]

»rany modre« = sińce (1): pyerwſhego yvana Kyczeru ſſamego poſla zbytho na kthorem ran modrich yeſth zbithich pyethnaſczye. LibLeg 11/156v.

Szeregi: »błękitny, (albo) modry« (2): Venetus color, Błękitna álbo modra máść Mącz 479d, 58d.

»modry albo fijołkowy« (1): znieſli ty rzecży ktore Moiżeſz roſkazał imieniem Bożym/ to ieſt/ ſrebro/ złoto/ ſztuki złotogłowow/ niebieſkiey bárwy/ to ieſt/ modrey álbo fiołkowey/ purpurę/ bis/ farb co napięknieyſzych/ mienionych BielKron 35v.

»niebieski to jest modry« (2): [Sybilla] chodziłá w bárwie niebieſkiey/ to ieſt modrey BielKron 133, 35v.

α. [W funkcji rzeczownika: »modre«:
Wyrażenie: »weneckie modre« = farba niebieska, wyrabiana z lazurytu (lapis lazuli): Ieſli záś modrą [farbę chcesz mieć]/ bierz Szmelc modry z Nermbergu/ álbo Weneckie modre SienHerb 581a.]
a. O niebie (1):
Wyrażenie:»modre niebo« (1): vyźrzyſz [...] ſpice/ Z wyſokich wież złote mákowice Co ſwymi wierzchy modre niebo orzą/ Obłoki porzą. KlonFlis G2.
b. O tkaninach, odzieży, przykryciu, ozdobach stroju (40): yako ocziecz moy mykolay olsanka nyewzial any vnyosl do domv do svego [...] svknyey modrey koltrysovey ZapWar 1528 nr 2465, 1521 nr 2270, 1527 nr 2532, 1541 nr 2448; [Matka Boska] myala [...] plaſzczyk yako by modry tey baruy yako nyebo iaſne PatKaz III 122; Item powyedzial yſz porthki Mruczinſkiego [...] girzynkowe modre y cząpką Czarna zoſtawyl LibMal 1554/192v, 1544/93, 1545/94v, 105v, 106v, 107 (15); odział Biſkupá [Aarona] w koſſulę lniáną [...] á ná to obłokł go w ſuknią z iedwabiu modrego [tunica hyacinthina; ſzátę z Hiácyntu WujBib] Leop Lev 8/7, Ex 26/1, 4, 35/35, 36/8, 11, Esth 8/15; będzye ſzátá ozdobna Hiácintiná/ to ieſt/ złotogłowu modrego BielKron 34, 33, 33v, 34; GórnDworz P; Tákże y ſtoł oblicżny nákryią ſuknem modrym [hyacinthi veste] BudBib Num 4/6; Hyacint to ieſt modry iedwab. BudBib I 379a marg, Ex 25/4, Num 4/6, 9, 10, 12; wźiąwſzy ná ſię wory grube/ w iákich w ſtárym zakonie żydowie pokutę cżyniwáli/ iedni w cżerwonych/ drudzy w modrych/ białych/ cżarnych/ dźikich/ źielonych/ błękitnych ReszList 159; [Ołtarz [...] vwiną przykryćim iedwabnym niebieſkiey bárwy/ á ná tym rośćiągną przykryćie ſkorzáne modre [ianthinarum pellium z ſkór fiołkowéy máśći WujBb] Leop Num 4/11].

W charakterystycznych połączeniach: modra(-y, -e) chustka, jedwab (6), muchajer, opona (2), portki, skora, stuła, suknia (10), sukno (5), szata (2), sznurek, szubka, wor, złotogłow (5), żupica (2).

[Wyrażenie: »modre tkanie« = tkane modrymi nićmi: obrus z modrym tkanim. InwMieszcz 1576 nr 208.]
c. O roślinach (3): Ieſt też drugy Zywokoſt cżyrwony [...] iedno iż liſth tego ziela z iedney ſthrony ieſth iakoby modry FalZioł I 38c, I 79a, 113a.
d. lek. O patologicznych zmianach w moczu i w kale (2): Krew iego [zająca] gdy ią ktho pije w iakiem trunku/ tedy ſie mu tako przyda [...] thrudnoſć puſzcżania vriny/ vrina modra/ y łayno modre/ bolenie w żołądku FalZioł IV 36c, IV 36c.
2. Prawdopodobnie wilgotny, mokry (7):
Wyrażenia: »modry płat« (6): FalZioł III 14b; weźmi pſzczół/ czoſnku/ cebule/ łáyno świnié z máſłem máiowym vſmaż/ á ná modry płát rozmázawſzy przyłoż. SienLek 178, 174, 175v, 178; á ſam też álbo o trágarz w łeb álbo o gáłąź w gębę weźmie/ álbo y s ſkápą pádnie/ a pothym modrem płátem nogę vwija. RejZwierc 164.

»modre sukno« (1): rozmáż [gnój] ná modrym ſuknie/ obłożże onę zgniłość koniowi SienLek 176.

3. Zestawienia w funkcji nazw specjalnych (5):
a. bot.
[»głowienka modra« = Consolida regalis S.F. Gray.; ostróżeczka polna, roślina roczna z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) o niebieskich kwiatach: Głowienká Modra. Conſolida rubea, Gulden guntzel SienHerb 48a, D3#.

»lelija modra«: SienHerb D4#v] cf »mieczyk modry«.

»mieczyk modry« = Iris germanica L.; kosaciec niemiecki; bylina z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae) o liściach szerokoszablastych (1): Mieczykówié/ żołté y modré SienLek 207v; [Modry Miecżyk. [Gladiollus FalZoił I 60d] Pſeudo Acorus, Blaw Lilgen. [...] kwiatki modre [kwiatki brunatne mienione iako by tęcża niebieſka wyraſtaią FalZioł I 61a] SienHerb 75a; Lelia modra/ ieſt modry miecżyk SienHerb D4#v].

»nozdrzek modry« = Gentiana pumila Jacq.; goryczka karłowata, bylina z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae) (1): Gentiana pumila, flosculo caeruleo instar calathi, in pratis humidis, radiculis albis, caule puniceo, folii tenuibus vestita ‒ Nozdrzek modry. Calep 450b.

»podrożnik modry« = Cichorium intybus L.; cykoria, podróżnik, bylina z rodziny złożonych (Compositae) (1): Podrożnik modry. SienLek Xxx3.

b. zool.
»rybitw modry« = Alcedo atthis L.; zimorodek zwyczajny, ptak z rodziny zimorodków właściwych (Alcedinidae) o mieniącym się upierzeniu niebieskawozielonym i szafirowym (2): Rybitw modry. Iſpida, Eisvogiel. SienLek 246, X3v.
4. Zestawienie w funkcji n-loc: »Modra Gora« [szyk 2 : 2] (4): BielKron 395v [2 r.], Mmmm; Beſkid y Modrą gorę/ wſzyſtko opánuiem: Nieprzyiaćielá ſnádnie z tych gor wſzech pocżuiem. BielSjem 17.

Synonimy: 1. bławatny, ciemnobłękitny, fijołkowy, hijacyntowy, lazurowy, niebieski, siny; 3. zest. »głowienka modra«: modrzeniec, ostrożki.

Cf CIEMNOMODRY, MODROOKI, PRZYMODRZ, [PRZYMODRZEJSZY], [PRZYMODRZEJSZYM]

AKtt