Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: FIJOŁKOW

Następne hasło: FIK »

FIJOŁKOWY (127) ai

fijołkowy (121), fijałkowy (5), wijolkowy (1) Mymer¹; fijołkowy : fijałkowy Calep (1 : 5).

fijołkowy, fijałkowy, wijolkowy (126), fijołkow (1); fijołkowy : fijołkow Mącz (8 : 1).

fij- (83), fi- (28), fiy- (8), fii- (7).

-oł- (16), -ół- (1); -oł-:-ół- Oczko (4 : 1); -ow-, -ów; fijałkowy z tekstu nie oznaczającego å.

Fleksja

sg
m	N	fijołkowy, fijołkow	f	N	fijołkow(a)	n	N	fijołkow(e
	G			G	fijołkow(e)j, fijołkowy		G	fijołkow(e)go
	A			A	fijołkową		A
	I			I	fijołkową		I
	L			L	fijołkow(e)j		L

pl
N	subst	fijołkow(e)
G		fijołkowych
D		fijołkowym
A	subst	fijołkow(e)
I	m	fijołkow(e)mi
inne formy
sg G - fijołkowego; sg A - fijołkowy; sg I - fijołkowym; sg L - fijołkowym

sg m N (attrib) fijołkowy (23), fijołkow (1). ◊ G fijołkowego (22); -égo (2), -(e)go (20). ◊ A fijołkowy (2). ◊ I fijołkowym (20). ◊ L fijołkowym (1). ◊ f N fijołkow(a) (6). ◊ G fijołkow(e)j (14), fijołkowy (1); -(e)j : -y Mącz (3 : 1). ◊ A fijołkową (2). ◊ I fijołkową (2). ◊ L fijołkow(e)j (1). ◊ n N fijołkow(e) (1). ◊ G fijołkow(e)go (1). ◊ pl N subst fijołkow(e) (1). ◊ G fijołkowych (21). ◊ D fijołkowym (1). ◊ A subst fijołkow(e) (6). ◊ I m fijołkow(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „fijołek”
- 1. Przynależny do fiołka, lub z niego sporządzony (97)
2. Koloru fiołka; violaceus Mymer¹, Mącz, Calep, Cn (18)
- a. Farbujący na kolor fiołkowy (1)
3. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (12)

Przymiotnik od „fijołek”:

1. Przynależny do fiołka, lub z niego sporządzony (97): FalZioł I 69c; Violarium, Ogródek, bindarżik fiyołkowy. Mącz 498b; weźmi naprzód z głowy Nápoły iuż przewiędły wieniec fiiołkowy. KochFr 110.

Wyrażenia: »cukier fijołkowy« (1): Też ieſt dobry ten czukier Fiiołkowy thym ktorzy maią boleſć w żołądku z nadymaniem. FalZioł I 150a.

»julep(ek) fijołkowy« [szyk 2 : 1] (3): FalZioł II 16c, V 82; wſżákoż włożyć cukru garść/ álbo iulépku fiołkowégo/ álbo miódku różánégo łyżkę/ álbo dwie/ w piérwſzy trunek: á vbogi ieſli przyſoli trochę/ nie będźie od rzeczy. Oczko 20v.

»konfekt fijołkowy« (3): FalZioł I 149d, V19b; Do tegóż trzebáli vżyć konfektów/ różánégo/ fiółkowégo/ borakowégo/ álbo káżdégo z oſobná/ álbo ie zmiéſzawſzy/ będźie dobrze. Oczko 31v.

»konserwa fijołkowa« (1): nazaiutrz wezmi kołacżkow z apteki zową ie Triaſandali, albo Conſerui fijołkowey dla poſilenia wątroby. FalZioł I 45b.

»kwiat(ek) fijołkowy« [szyk 25 : 2] (27): mikołaiek [...] ma naſobie cżaſu wiofny kwiatki podobne kwiatkom fiiołkowym, iedno iż ſą więczſze niżli fijołkowe FalZioł I 68d; Też gdy vwarzyſz kwiatki Fijołkhowe s kręczonym czukrem á to^go będźie pożiwał ten ktoby miał cięſzkoſć w pierſiach FalZioł I 150a, I 3b, 6c, 21e, 23b, 28d (27).

»liść fijołkowy« [szyk 1 : 1] (2): Wezmi ſzcżyru/ naci ćwikłaney/ fijołkowego liſcia/ ſlazowego liſcia/ khażdego ſnich po garſci FalZioł I 86a, I 150a.

»miodek fijołkowy« (1): też bywa ſyrop Fijołkowy/ y miodek FIjokowy [!] ktori zową Iulep.FalZioł V 118.

»olej(ek) fijołkowy« [szyk 32 : 8] (40): Też naſienie Miakowe z fijołkowym oleykiem zmieſzane á ſtłucżone dobrze w mozdżerzu/ potim namaży ſobie tym grzbiet wſzitek FalZioł I 103d, I 69d, 86a, 93b, 104c, 142d (27); zmieſzayże to wſzyftko z oleykiem fiołkowym/ a ćiepło to w vcho puſzczay. SienLek 71, 51v, 52v, 109, 113v, 117 (10); Oczko 15v, 17, 28v.

»syrop fijołkowy« (4): Sirop Fijołkhowy ma mocz odmiękcżaiączą/ zaziąbiaiaczą y odwilżaiączą/ á przeto ieſt dobry w gorączych febrach FalZioł I 149d, I 150a, V 104, 118.

»wod(k)a fijołkową, fijołkowego ziela« [szyk 8 : 3] (10: 1): Fijołkową wodkha na ſuchoty/ na kaſzel FalZioł II 6a; WEzmi wodki iagod: ktore zową Moracelſi. 12 łotow/ wodki Fijołkowego ziela też ſzeſć. FalZioł II 17a, I 92c, II 6a, 14d, 15d, 16d (11).

2. Koloru fiołka; violaceus Mymer¹, Mącz, Calep, Cn; ianthinus Mącz, Calep, Cn; hyacinthinus, violarius Calep (18): Violaceus. Feilfarb. wiolkowa. Mymer¹ 19v; [Ametyst] nalepſzy ieſth kthori ſie w Indij rodzi/ maiąc barwę cżyrwoną/ zmieſzaną z rożaną y z Fijołkową barwą. FalZioł IV 48a, I 37a, 49b; Purpurá od ſłońcá bliſkośći farbę bierze. Z Afryki dawa farbę fiołkową/ á Tyrus cżerwoną. Purpurá ieſt rybá/ ktora cżaſze noſi ná ſobie/ ſniey ſok biorą ktorym drogie ſzáty fárbuią. BielKron 267, 32v, 234; Hyácinkt/ Szarłatny/ fiołkowy kwiát którym fárbuyą. Mącz 159d; Ianthinus Z fiyołkowey máśćy. Mącz 163c, 163c, 395c, 498b; Violarius ‒ Fiałkowei farbi. Calep 1126b, 492a, 497b, 1126b.

W charakterystycznych połączeniach: fijołkowa barwa (7), farba (3), maść (4).

Szeregi: »modry albo fijołkowy« (1): z weſelim znieſli ty rzecży ktore Moiżeſz roſkazał imieniem Bożym/ to ieſt/ ſrebro/ złoto/ ſztuki złotogłowow/ niebieſkiey bárwy/ to ieſt modrey álbo fiołkowey BielKron 35v.

»fijołkowy albo purpurowy« (1): Iánthina subauditur indumenta, Száty fiołkowey álbo purpurowey maśćy. Mącz 163c.

a. Farbujący na kolor fiołkowy (1): Violarius. Fárbierz fiyołków. Mącz 498b.

3. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (12): »fijołkowy korzeń« = Iris Germanica L. (Rost); kosaciec modry [szyk 7 : 4] (11): Iriſillirica. Fijołkowy korzeń. FalZioł A 69c; Wezmi wapna nie gaſzonego oſḿ vncj/ korzenia Fijołkowego startego. 1. vnciją FalZioł II 21b, I 2d, 26a, 69c, V 103, 110v (8); SienLek 79; Irinum ‒ Maſcz sfiałkowego korzenia vczinioną. Calep 563a, 562d.

»fijołkowa lilija« = fijołkowy korzeń (1): Raphanitis, Nieyáki rodzay fiyołkowy liliey. Mącz 345d.

Synonimy: 2. brunatny, hijacyntowy, modry, purpurowy.