Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BRUNATNOŚĆ

Następne hasło: BRUNNA »

BRUNATNY (73) ai

brunatny (61), bronatny (12); brunatny Murm (2), Mymer¹ (2), ZapWar (2), FalZioł (11), GlabGad, HistAl, WyprKr (32), BielKron (3), SienLek (2), ZapKościer, KołakCath; bronatny BartBydg, LibMal (2), PaprPan; brunatny : bronatny RejWiz (2 : 1), Mącz (1 : 7).

-å- (15), -a- (4); -å- : -a- Mącz (4 : 4); -ó- : -o- Mącz (5 : 2).

Fleksja

sg
m	N	brunåtny	f	N	brónåtnå, brunåtn(a)	n	N	brunåtn(e), brunåtno
	G	brunåtn(e)go		G	brunåtn(e)j		G
	A	brunåtny		A	brunåtną		A	brunåtn(e)
	I	brunåtn(e)m, brunåtnym		I	brunåtną		I
	L			L			L	brunåtnym

pl
N	subst	brunåtn(e)
G		brunåtnych
A	subst	brunåtn(e)
inne formy
sg n G skostn - z bronåtna

sg m N brunåtny (5). ◊ G brunåtn(e)go (12). ◊ A brunåtny (2). ◊ I brunåtn(e)m WyprKr (7), brunåtnym (3) ZapWar, FalZioł (2). ◊ f N brónåtnå (3), brunåtn(a) (9). ◊ G brunåtn(e)j (8). ◊ A brunåtną (2). ◊ I brunåtną (2). ◊ n N brunåtn(e) (2), brunåtno (2); (attrib) -(e) (1); (praed) -(e) (1), -o (2) FalZioł (1 : 2). ◊ A brunåtn(e) (1). ◊ L brunåtnym (1). ◊ pl N subst brunåtn(e) (4). ◊ G brunåtnych (3). ◊ A subst brunåtn(e) (6). ◊ G sg n skostn z bronåtna (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

Brązowy w różnych odcieniach, często bliski czerwieni lub fioletu (80)
- a. O roślinach (19)
- b. O tkaninach, odzieży, pościeli, ozdobach stroju (36)

Brązowy w różnych odcieniach, często bliski czerwieni lub fioletu; puniceus Mymer¹; sanguinaceus BartBydg; aquilus, beticus, helveolus, helvolus, helvus, melinus, molochinus, subaquilus Mącz; amethystinus, coccineus, ferrugineus, hyacinthinus, hysginus, ianthinus, purpureus Cn (80): Mymer¹ 19; BartBydg 136; Smaż to wſzytko mieſzaiącz aż będzie brunatno FalZioł V 97, 97; krew brunatna ta ieſt dobra GlabGad E5v; przynieſli mu w dáry gębki białe y brunathne bárzo wielkie HistAl M2v; A miedzi brami [na rękawiech] foretow okrąglich Franczuſkich. sbialem a brunathnem smalczem ieſt 72. WyprKr 64v, 61v, 62 [2 r.]; Helvus color, Bronátna cegielna álbo płowa máść. Mącz 154c; Helveolum vinum, Brónatne wino/ to yeſt áni biáłe áni czerwone. Mącz 154c, 13c, 24c, 154c; Znáć iż w tym kráiu ludzye mężni byli záwżdy/ [...] Iże w bronatnym polu Lwá zá herb trzymáią. PaprPan ktv; Widzę tylko brunatne obłoki w krąg ſiebie/ A prętkie błyſkáwice po błękitnym Niebie. KołakCath C5.

W charakterystycznych połączeniach: brunatna(-y) farba, maść (2), smalc (4).

Zestawienie: »z bronatna czarny«: Subaquilus, Zbronatná czarny/ álbo ciemnobronatny/ podpoláły Mącz 425b.

a. O roślinach; purpureus Murm; helvolus Mącz (19): FalZioł I 54c, 61a, 64c, 78d, 111c, 113d, 147a; Náſtáwiał Fig/ Rozinkow/ y Mirábolanow/ Gronek winnych bronatnych/ Orzechow/ Káſztánow. RejWiz 109, 23v, 24v; Mącz 154c; SienLek 64v, 256v.

W charakterystycznych połączeniach: brunatny (-a, -e) gronko winne, jagodka, kwiat(ek, -eczek), kwiecie (10).

Zestawienia: »ciemnobrunatny«: ziele [...] ma [...] pręt na połthora łokcia wzwyſz/ ieſt ciemno brunatny FalZioł I 154c.

»brunatna lilia« = Iris germanica L. (Rost) (2): Narcissus est purpureum lilium. Brunatna liliya. Murm 117; Mymer¹ 18.

»brunatny fijołek« = Matthiola incana B. Br. (Rost) [może też hiacynt] (2): Murm 116; Vaccinium, flos qui alias Hyacintus dicitur, Brónátny fiołek Mącz 471d.

»halena brunatna« = Aloe succotrina Lam. (Rost): Wezmi [...] haleny brunatney FalZioł I 3d.

b. O tkaninach, odzieży, pościeli, ozdobach stroju (36): nye wzalem yey czasszv nocznego dw subek harasszowey brunathney a polforstatowey czarney krolykamy podbythych ZapWar 1528 nr 2396, 1532 nr 2415; ze sklyepu wicziagnall haczikie^m trzewyky bronathne sukyenne. LibMal 1550/153, 1547/134v; Szata z zlotoglowu gladkie^go wzorziſte^go. sbrunatnem Jadwabiem. WyprKr 60; Szata opadla. Teleti brunatnei wzorziſtei WyprKr 61v; Szata opadla. Tabinu brunatnego, ze zlotem wzorziſtego. Na niei dzieſiecz bramow s tkanicz brunatnich zlotich. WyprKr 63v; Poscziel Atlasu Brunatne^go WyprKr 95; Coldra Atlaſowa brunatna hawtowana, kitaiką brunatną podſita WyprKr 98v; NAmiot z zlotoglowu brunatnego. wielkiem wzorem. Axamitu brunatne^go wzorziſte^go WyprKr 99v, 19v, 39, 70 [2 r.J, 85v [2 r.], 95 [3 r.] (28); Weźmi [...] ſzáty przenacżyſtſzych farb [...] fiołkowych/ brunatnych/ ſzárłatnych BielKron 32v, 33, 33v; ZapKościer 1.

W charakterystycznych połączeniach: brunatny (-a, -e) aksamit (7), atłas (3), bieretek (2), hazuka, jedwab (3), kitajka (2), kołdra, materac, pościel, suknia, szata (2), szubka (2), tabin, teleta (2), tkanica, trzewiki, złotogłow (2).

Synonimy: cegielny, czerwony, fijołkowy, płowy, podpolały, szarłatowy, śniady.

Cf BRUNATNOCZERWONY, CIEMNOBRONATNY, CZERWONOBRONATNY, FIJOŁKOBRONATNY, JASNOBRUNATNY