Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MIARKOWAĆ

Następne hasło: MIARKOWAN »

MIARKOWAĆ SIĘ (10) vb impf

się (5), sie (5).

Oba a oraz o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	miarkować się
praes
	sg
3	miarkuje się

praet
	sg
3	f	miarkowała się

imperativus
	sg
3	niech się miarkuje

conditionalis
	sg
2	m	byś się miarkowåł

inf miarkować się (2). ◊ praes 3 sg miarkuje się (4). ◊ praet 3 sg f miarkowała się (1). ◊ imp 3 sg niech się miarkuje (1). ◊ con 2 sg m byś się miarkowåł (1). ◊ part praes act miarkując się (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Zrównywać się (tu: pod względem czasu) (1)
2. Porównywać się z kimś (1)
3. Nie przekraczać pożądanego stopnia (5)
4. Gospodarzyć swoimi zasobami, rządzić się (1)
5. Orientować się (1)
6. W funkcji strony biernej: być rozumianym w jakiś sposób, interpretowanym (1)

1. Zrównywać się (tu: pod względem czasu) [z czym] (1): W tym do roku dźiéń dwákroć z nocą ſye miárkuie/ Raz ná Wioſnę/ raz/ kiedy Láto vſtępuie. KochPhaen 19.

2. Porównywać się z kimś [z kim] (1):

Szereg: »miarkować się i zrownawać się« (1): Abowiem nieśmiemy ſámych śiebie w poczet kłáść ábo porownywáć z niektorymi/ ktorzy ſámi śiebie zálecáią: ále ſámi właſną miárą nas ſámych mierzemy/ y porownywamy ſię ſámi z ſobą (marg) ále ſámi ſię z ſobą miárkuiąc, y ſámi ſię z ſobą zrownawáiąc nie rozumieią. G. (–) WujNT 2.Cor 10/12.

3. Nie przekraczać pożądanego stopnia (5):

a. O uzewnętrznianiu własnych uczuć: hamować się (1): Był bárzo ſtráſzliwy/ gdy gromieniem ſłow ſwoich grzechy ludzkie karał. wſzákże ták ſię vmiał miárkowáć [...]: iſz ſię nikt od iego kazánia nieodrażał SkarŻyw 310.

b. O zjawiskach życia społecznego: ulegać ograniczeniom [czym] (2): potym y inne ludzkie práwá nápiſáne/ y one rády świeckie przyſtáwione im ſą. Czym doſtoieńſtwo ich krolewſkie/ y władza ſię nie kroćiłá áni kurczyłá: ále ſię miárkowáłá/ áby nie pobłądźili/ á mocy oney [...] ſpráwiedliwie vżywáli SkarKazSej 692a.

Szereg: »gładzić się i miarkować« (1): Ták y w Rzeczypoſp: vchylánim ſię ieden drugiemu czyni ſię piękna zgodá y iedno ćiáło/ y oná nierowność poddánośćią ſię głádźi y miárkuie. SkarKazSej 676a.

c. O zjawiskach fizjologicznych: utrzymywać się w równowadze [czym] (2): A káżde przyrodzenie s tych cżworgá iednego/ Záwżdy więcey muśi mieć z żołądká káżdego. A iedno drugim przedſię muśi ſie miárkowáć/ Bo by nie tho/ wſzytkoby muſiáło ſie pſowáć. RejWiz 117v, 118.

4. Gospodarzyć swoimi zasobami, rządzić się [z czym] (1): Pan ktory chce pieniądze zebráć pobożnie/ niech [...] z tym co ſie domá rodźi ták ſie miárkuie áby wſzyſtkiego vprzedał á nie przykupował. GostGosp 152.

5. Orientować się [ze zdaniem dopełnieniowym] (1): Lecż tobie trzebá wielkiego dozoru/ Byś ſię miárkował kędy lepiey płynąć/ Gdźie ráfę minąć. KlonFlis F4.

6. W funkcji strony biernej: być rozumianym w jakiś sposób, interpretowanym (1): Wſzákże to Práwo [w sprawie dochodzenia straty materiału skradzionego u rzemieślnika] ták ſye miárkuie: ieſli Kráwiec ſukno zápłáći Panu/ tedy Kráwcowi przynależy ſpráwá przećiw złodźieiowi. A ieſli nie zápłáći/ tedy Pánu kthorego ieſt ſukno. GroicPorz ee2v.

Synonimy: 2. powściągać się, zrownawać się; 3. hamować się, skromić się.

Formacje współrdzenne cf MIARKOWAĆ.