![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: MIARKA | Następne hasło: MIARKOWAĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
MIARKOWAĆ (63) vb impf
Oba a oraz o jasne.
| inf | miarkować | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||||
| praes | ||||||
| sg | pl | |||||
| 1 | miarkuję | miarkuj(e)my | ||||
| 2 | miarkujesz | |||||
| 3 | miarkuje | miarkują | ||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | miarkowåł | m pers | miarkowali |
| fut | ||
|---|---|---|
| pl | ||
| 1 | m pers | będziemy miarkować |
| 3 | m pers | będą miarkować |
| imperativus | ||
|---|---|---|
| sg | pl | |
| 2 | miarkuj | |
| 3 | niechåj miarkują | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | by miarkowåł | m pers | by miarkowali |
| f | miarkowałaby | m an | ||
| n | by miarkowało | subst | ||
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| miarkowåno | ||||||
| participia | ||||||
| part praes act | miarkując | |||||
| inne formy | ||||||
| praes sg 1 a. 3 - miarkuję, miarkuje | ||||||
inf miarkować (21). ◊ praes 1 sg miarkuję (3). ◊ 2 sg miarkujesz (1). ◊ 3 sg miarkuje (8). ◊ 1 sg miarkuję a. 3 sg miarkuje (1). ◊ 1 pl miarkuj(e)my (1). ◊ 3 pl miarkują (4). ◊ praet 3 sg m miarkowåł (3). ◊ 3 pl m pers miarkowali (3). ◊ fut 1 pl m pers będziemy miarkować (1). ◊ 3 pl m pers będą miarkować (1). ◊ imp 2 sg miarkuj (3). ◊ 3 pl niechåj miarkują (1). ◊ con 3 sg m by miarkowåł (1). f miarkowałaby (1). n by miarkowało (1). ◊ 3 pl m pers by miarkowali (2). ◊ impers miarkowåno (1). ◊ part praes act miarkując (6).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Obliczać, ustalać dane liczbowe (6)
- 2. Utrzymywać w odpowiednich granicach, nie przekraczać pożądanego stopnia (zwłaszcza łagodząc, uspokajając) (35)
- 3. Oceniać
(6)
- a. Wysoko cenić (1)
- 4. Domyślać się, wnioskować, rozumieć; zwracać uwagę (7)
- 5. Kierować ku czemuś, kształtować świadomie i celowo, urządzać, organizować (7)
- 6. Śpiewać lub czytać rytmicznie, harmonijnie (2)
miarkować co (4): BielKron 393; y vmacniamy vſtáwiáiąc: áby Woiewodowie [...] cénę y miáry vkłádáli/ poſtánawiáli/ miárkowáli [moderari JanStat 278]/ y czynili wedle ſtárádawnégo zwyczáiu. SarnStat 285 [idem] 930, 956.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Stolicá Rzymſka [...] y tégo niezániedbáłá/ áby Wielkiéynocy [...] pod ieden czás záwżdy pámiątká bywáłá: y ná COncilium Nicéńſkiém [...] poſtánowili/ áby záwżdy Luna cztérnaſta bywáłá: miárkuiąc z támtégo czáſu/ że dwunaſtégo Kwiétniá/ Aequinoctium záwżdy bywáć miáło Oczko 30.
W charakterystycznych połączeniach: miarkować cenę (2), miarę (2), rzeczy, zapłatę.
miarkować czym (1): máśćiámi iem pómagaymy/ któréby nie zápałáły/ á moc do miękczenia miáły: [...] miárkuiąc ie oleykiem fiołkowym/ álbo różánym Oczko 17.
miarkować w czym (2): IA Zgodá/ która ſporné Plánety ſpráwuię: Ziemię/ wodę/ wiátr/ ogień/ w żywiołách miárkuię. KochZg A2; GrabowSet V4v.
W charakterystycznych połączeniach: ogień miarkować (2), oziębłość, skłonność, wiatr, wodę, ziemię.
miarkować czym (5): RejZwierc B, 79, 81v; SiebRozmyśl B; wſzytki niezgody wáſze vćiekáć y pſowáć ſię muſzą. gdy ieden każe/ ieden ſądźi/ ieden rozumem ſwoim y mądrośćią wſzytkich rozumienia miárkuie. SkarKazSej 672b.
miarkować na czym (2): RejZwierc 179v; Kto ſwą chćiwość ná tym co doſyć miárkuie/ Tego áni burzliwé morze fráſuie/ Ani ćiężki grad/ áni złé vrodzáie KochPieś 18.
miarkować w kim [w sobie] (6): RejWiz 141; Gdy iuż wiemy iáko ſzkodliwy ieſt gniew/ tedy ſie trzebá ſtáráć iáko á cżym gi w ſobie miárkowáć mamy. RejZwierc B [idem] 79, 81v, 145; PaprPan Z2.
W charakterystycznych połączeniach: miarkować affekt, chciwość, chęć, furyją, męstwo, myśli, niecnoty, obyczaje, popędliwość, poruszenie, przyrodzenie, rozkosz, rozmowę, rozumienie, słowa (2), sprawy, żądość (żądze) (2), żywot.
»ugadzać i miarkować« (1): Przetoż Páweł ták oboy narod [Żydów i pogan] vgadza y miárkuie WujNT 521.
miarkować czym (3): Y tákże złé przykłády álbo wyſtępki máią miárkowáć/ álbo odpędzáć/ álbo popráwowáć karániém SarnStat 311; Polſką Monárchią naprzod kápłani Boży miárkowáli práwem Bożym. SkarKazSej 692a marg, 692a.
W charakterystycznych połączeniach: monarchiją miarkować, prawo, przykład, rady, rożność, rzeczy, występek; miarkować karanim, prawem (2).
miarkować z czego [= według czego] (1): [Pana obrazili] Szemrząc przećiwko iemu/ y z ſwéy nikczemnośći Miárkuiąc iego śiłę/ y iego możnośći. KochPs 117.
miarkować z czego [= czym] (1): Kto vmie s cnoty ſwoiey ich rzecży miárkowáć/ Może ſwoim rozumem ich głupſtwo hámowáć BielKom F5.
miarkować czym [= za pomocą czego] (1): Zádawa nam to X.K. iż my rzecży zbáwienne/ nie wiárą/ áni rozumem poymuiemy/ ále grubymi ſmyſły miárkuiemy NiemObr 91.
miarkować czym [= według czego] (1): Nienawiśni záprawdę to ſą ludźie/ ktorzi áni sſtrony rozumu/ áni z ſtrony náuki/ y do tego ſpoſobnośći/ namniey gotowośći w ſobie niemáią/ á przedśię nieiáką záślepioną byſtrośćią ná vrzędy cżyháią: ktore oni zacnemi titułmi/ wielkiemi dochodámi/ y inſzemi zacnośćiámi v śiebie miárkuią ModrzBaz 45v.
miarkować co (4): GroicPorz r3v; SienLek V4; ArtKanc E4v; kto nád Cápiſtraná z fámiliiéy Fráńćiſzká S. lepſzy? kto ſtátecznieyſzy? kto rzeczy lepiéy miárkował? OrzJan 120.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: że (1), zaimek względny (1)] (2): A ták bacząc iáwnie tákowé rzeczy w ſobie człowiek/ miárkowáć może/ ktoré w nim śilné álbo mdłé ſą SienLek Vuu4; ActReg 101.
miarkować czym (1): CzechRozm 34v cf »miarkować i rządzić«.
»miarkować i stanowić« (1): ále dáleko trzebá latáć z rozmyſłem ſwoim przeſtrzegáiąc rzecży przyſzłych/ y theráznieyſzych/ iáko ie y miárkowáć y ſtánowić RejZwierc 41.
Synonimy: 1. pomierzać, wymierzać; 2. hamować, krocić, powściągać, skromić, uskramiać, wściągać; 5. rządzić, stanowić.
Formacje współrdzenne: miarkować się, pomiarkować, pomiarkować się, rozmiarkować, rozmiarkować się, umiarkować, umiarkować się, zmiarkować.
AL