Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MIĘKKI

Następne hasło: (MIĘKKONOG) »

MIĘKKO (43) av

miękko (33) [w tym: FalZioł V 13v, 71, 107, 112v, 114v [2 r.], SienLek 21 może N sg n (praed) od MIĘKKI], miękce (8), mięko (2); miękce RejWiz, KochTr, Calep (3); mięko PaxLiz; miękko : mięko RejKup (4:1); miękko : miękce Mącz (4:1), SienLek (9:2).

-ę- (37), -e- (6).

o oraz e jasne.

comp i sup (5 +1) miękcéj (5) RejWiz, Mącz, SienLek (2), KochTr, miękczéj (1) FalZioł; -éj (2), -(e)j (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII ‒ XVIII w.

Znaczenia

1. W sposób poddający się dotykowi, tak że zapada się (lub aby się zapadało) pod dotykiem (o leżeniu na posłaniu: wygodnie) (37)
- a. O substancjach rzadkich, dających się ugniatać (8)
- b. O jajach lekko ściętych lub surowych (10)
2. Życzliwie, pobłażliwie (2)
3. Delikatnie, niemęsko, zniewieściale (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (3)

1. W sposób poddający się dotykowi, tak że zapada się (lub aby się zapadało) pod dotykiem (o leżeniu na posłaniu: wygodnie); molliter Mącz, Cn (37): Ieſtli pod boki miękko á nie boli około ziobr: chociaby też nieiako ſpuchło/ wſzakże gdy ſie przed palczem vgina á nie boli/ acżkolwiek ſie taka niemocz nieiako przedłuży, á wſzakoſz ſzkody nie vcżyni. FalZioł V 13v; aby cżłonki iego czo namiękcżey były chowane FalZioł V 35, V 71; Lento, Kręcę czinię miękko Mącz 189a, 205a; SienLek 21.

W charakterystycznych połączeniach: miękko chowany, czynić (2); pod boki miękko, pod żebry.

Zwrot: »miękko legać (a. leżeć)« = molliter quiescere Mącz (4): Mącz 415a; Kto tedy ieſt ſzczupły/ miękcey ma legáć SienLek 11; StryjKron 432; WerGośc 245.

W przen (9):

Zwroty: »macać, gdzie miękcej« [szyk zmienny] (2): RejWiz 139; Wſzytko prozno: mácamy gdźie miękcéy wrzeczy/ A ono wſzędy ćiśnie KochTr 3.

»miękko (po)słać« [szyk zmienny] (6): Znać iż ſczielyeſz myękko duſſy RejKup h8, 16, p4v, R, r6v; LatHar 650.

»miękko się wyspać« (1): dobrze też tu w cżás miękko ſobie poſłáć/ ábyś ſię miękko po śmierći wyſpał. LatHar 650.

a. O substancjach rzadkich, dających się ugniatać (8): Rozpuſć to wſzytko ſpołem á wley w możdżerz, á tłucż tak długo aż będzie miękko. FalZioł V 112v, V 114v, 115v; Theż koniec rogu Bykowego vpalony á ná proch ſtárty/ z miodem rozmieſzay/ á gáłeczki ilo groch s niego tocz/ á ty choremu dáy ták miękko połykáć SienLek 93v, 158, 163.

miękko od czego (1): potym wyymi z wody á vgnieć w ręku v ognia z oliwą/ aby trochę było miękko od tey oliwy. FalZioł V 114v.

W przeciwstawieniu: »kruwko ... miękko« (1): A ieſtliby kruwko było tedy oliwy kęs przylać/ á tak ſie tą maſć będzie ſpołem dzierżeć/ á ieſtli by [...] przed ſie miękko było á niechciałoby twardnąć/ tedy przedſię warzyć á mieſzać FalZioł V 107.

W charakterystycznych połączeniach: miękko połykać, stłuc, uwiercieć; miękko od oliwy.

b. O jajach lekko ściętych lub surowych (10): FalZioł V 64; Iáycá kokoſze álbo Páwie/ miękko dobre. SienLek 6v; Iáie mięko zieść będźie PaxLiz D2v.

Zwrot: »upiec (jaje) miękko; jaje miękko (u)pieczone« [szyk zmienny] (3;4): Theż kaſzel y dychawicze lecży gdy tego ſoku w iaie kokoſze wpuſciſz trochę á potim vpiecżeſz miękko FalZioł I 109d, V 67v; Iáycá kokoſze/ miękko vpieczone SienLek 7, 38v, 82v, 83v, 141.

2. Życzliwie, pobłażliwie; indulgenter Calep (2): Naydziećie kto nád wámi [książkami] pilno ſie zábáwi/ Weſtchnie ábo zápłáknie/ miękko ſie poſtáwi. WisznTr 5; Calep 529a.

3. Delikatnie, niemęsko, zniewieściale; effeminate Calep; molliter Cn (1): Effoeminate ‒ Nazbit miekce, poniewieſcziem. Calep 351b.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Mącz 229d [2 r.]; Molliter ‒ Miękce, lehko, ſubtilnie. Calep 670b.

Synonimy: 2. łagodnie, łaskawie, życzliwie.