[zaloguj się]
[pdf]

MORZE (2520) sb n

morze (2519), (rus.) morie (1); morze : morie BielKron (517:1).

o oraz e jasne (Cn e pochylone).

Fleksja
sg pl du
N morze morza
G morza m(o)rz
D morzu, morzowi
A morze morza
I morzem morzami, morzmi morzoma
L morzu morzach, morz(o)ch
V morze

sg N morze (348). ◊ G morza (528). ◊ D morzu (92), [morzowi]. ◊ A morze (569). ◊ I morzem (344); -em (49), -(e)m (295). ◊ L morzu (565). ◊ V morze (8). ◊ pl N morza (21). ◊ G m(o)rz (1). ◊ A morza (28). ◊ I morzami (3) BudBib, StryjKron, Calep, morzmi (1) BielKron. ◊ L morzach (5) BielKron, BudBib, KochPs, StryjKron, GosłCast, morz(o)ch (2) RejWiz, RejZwierc; ~ -ach (3) KochPs, StryjKron, GosłCast, -åch (2) BielKron, BudBib. ◊ du I (cum nm) morzoma (5) BielKron 292, 461v, Mącz 74d, 175c, 287d.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Duży, naturalny, międzykontynentalny zbiornik wody lub jego część; także jezioro; mare Murm, Mymer1, BartBydg, PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; aequor, fretum, pontus, salum Murm, Mącz, Calep, Cn; altum Mącz, Cn; pelagus Murm, Cn; oceanus Mącz (2509): BierEz D4, D4v [11 r.], G3v, I2v, I4v (24); Wielkié zaburzenijé wſtalo na morzu/ tak aż lodziá ſie zaléwala/ ij pocżęla tonątz. OpecŻyw 44, nlb 3, 53, 54 [3 r.], 54v [2 r.], 74, 193; gdy zanglyey opath pomorzu od krolya ſwego yechal PatKaz I 2, 14; PatKaz III 113; Murm 19, 23 [3 r.]; Mymer1 36 [2 r.]; Oceanus, mare magnum, morze, ktore swyat obeszlo BartBydg 100b, 83, 87, 157; iako ieſt znać w Loſoſiu, ktori bliżey morza/ ten ieſt gorſzy/ á iako daley od morza, thym lepſzy FalZioł IV 45b, I 6a, 142a, III 28c, IV 31c, d (20); Czo ieſt morze, odpiſał [Sekundus] tak, ſwiata oblanie, związek wſzego przyrodzenia, ſmiałość żywota, prog ziemie, rozdzielenie kroleſtw, goſpoda wod, ſtudnicza chmur. BielŻyw 135, 28, 34, 36, 56, 114 (9); BielŻywGlab 12 [2 r.]; MiechGlab nlb 23, 29, s. 17, 22, 24 (14); BierRozm 25; powiedzial o Zamczech [...] ysz ony dlia Hetmanow naſzich morſkich ktorzi sawſdi po morzv chodzą na ymye chayredin nieſſą bespeczny na morze snich wyezdzacz LibLeg 10/67, 7/100, 9/54, 10/67, 68v, 71v, 11/78v; In mari [...] W morzu droga twoia miły panie/a ſcieſzki twoie w wodach wielkich WróbŻołt 76/20, 64/6, 73/13, aa2v, aa5 [3 r.], aa5v (18); Skrążywszy świat wkoło i morza niemało, Żeś w niebie niebył, małoć się to zdało RejŁas w. 44; RejPs 34v, 69, 69v, 71v, 94 (11); RejJóz Q3v; zgromádziwſzy y ſpráwiwſzy wielki zaſthęp/ puſćił ſie po morzu ku Włoskiey ziemi [cepit Italiam navigare] HistAl B5v, B5v, B6, B6v, B7v, B8v (20); KromRozm I Lv, L2; MurzHist O4v; MurzNT Matth 14/24, 18/6, Mar 1/16, 9/41; nyemogłá mi ták wyelka odchłań mokrego żywyołá (to yeſt morzá) á dálekoſć źyeḿ ſſukánya drogyey perły zábronić KromRozm III O3v, C7v; Diar 73; A nyeprzyiacyele ich w morzu zátonęli LubPs Sv, F3v, M3v, R6, S3v, T5 (18); KrowObr 21, 171, 175; RejWiz A5v, 5, 12 [2 r.], 13, 45 [2 r.] (23); Y názwał Bog ſuſzą/ ziemiá/ á zgromádzenie wod/ Morzá [maria]. Leop Gen 1/10; A wſtąpiwſſy do łodzi/ przewieźli ſie ná onę ſtronę morzá [trans mare] do Káphárnáum Leop Ioann 6/17, *B2, Ex 14 arg, 14/2 [2 r.], 9, 16 (71); RejFig Dd4v; PO zburzeniu Troiyey/ ći co vciekáli/ Długo ſie y z żonámi/ po morzu tułáli. RejZwierz 47v, 23v, 31, 31v [2 r.], 45, 51 (16); A gdy nápádli ná mieyſce gdźie ſię dwie morzá ſchodzą [in locum bimarem]/ otrąćił ſię okręt BibRadz Act 27/41, Gen 1/10, Ex 14/2 [2 r.], 9, 16 [2 r.], 21 (66); OrzRozm Ev, Q4; ktory żeglarz nieprzywykł morzu nieſpokoynemu/ niemá zwycżáiu dobrego. BielKron 250; Acháiá ſzeroka źiemiá Grecyiey/ ze wſząd morzem opłynęłá/ okrom ſtrony pułnocney BielKron 272v; puśćiłem ſie s ſwoim towárzyſzem Márkiem Zenonem ná morze po kupiectwie BielKron 449, 9, 20, 21 [2 r.], 23v [2 r.], 25 (226); Bo choćia drugi wzacnym domu ſię urodzi/ Ieſli morza nieſwiadom/ ieſli niezna nieba/ Ani żaglow/ ani mu ſtim zwierzać trzeba. KochSat C, A2v, A3v, A4; Alcio, Ptak ktory w poſrzód zimy nád morzem ſie lęże á tego czaſu morze ſpokoyne yeſt. Mącz 6c; Procurrens sinus inter duo maria, Nieyáko wyniosły brzég miedzi dwiemá morzomá. Mącz 74d; Fluctivagum mare, Wełniſte morze Mącz 131c, 4a, d [2 r.], 7b, 8a, 24a [2 r.] (113); Prot A4 [2 r.], B2v, B3v, E; SarnUzn H6v; LeovPrzep a3v; A kogoż maſz wzywáć ná wſpomożenie ſobie ná morzu álbo ná inych ſtráchoch ſwiáta tego RejAp 54; gdyż przez morze záwżdy niebeſpiecżnośći á burzliwośći ſwiáta tego w piſmie być rozumieli RejAp 175, 10, 16, 39v, 65, 67 (41); ktore zá ſtátecżnoſcią ſpodziwną/ gwałtowniey ſie miłośći przećiwią/ niż ktora w morzu ſkáłá nawáłnym wełnąm. GórnDworz Bb5v, H2v, H3, H6 [2 r.], Zv [2 r.], Ccv (11); y wſtał z pułnocy wiátr/ á wzbudzi nawałnośći/ á ták ſie rozigra morze HistRzym 11v; á wyſzedſzy záwárł iego/ á wyrzućiwſzy klucże w morze/ wroćił ſie záſie do domu. HistRzym 38; Morze ktore wylewa y záś vpada/ ieſtći ten świát/ ktory chyta ſercá ludzkie łákome HistRzym 122, 11, 11v [2 r.], 12v, 14v, 15v (65); RejPos 2, 2v [2 r.], 5, 5v, 48v (27); BiałKat 168v; Parnáwá. Miáſto y Zamek/ tuſz nád Morzem. KwiatOpis B2v, B3, B3v, Cv, Dv [3 r.]; KuczbKat 139; RejZwierc 14, 14v, 19, 20v, 28 (37); BielSpr 38v, 45; KochMon 19, 24, 25, 34; tedy vćiekł do Dory miáſtá nád morzem leżącego [venit in Doram fugiens per mare]. BudBib 1.Mach 15/11, 1.Gen 1/10, 22, Ex 15/4, 10, 19 (46); HistHel C2 [3 r.], C2v; MycPrz I [C], II C2; BiałKaz G3v; á oto rzućiło ſię ſtádo świni po brzegu do morzá [in mare] BudNT Matth 8/32, Matth 8/24, 21/21, Mar 2/13, 4/1 [3 r.], 5/13 (21); CzechRozm 17, 130v, 183v; ModrzBaz 10, 42v, 43 [2 r.], 67, 102v, 104; ſłuchaymy/ że Graecżyn Z morzá. wyſiáda/ y ziemię woiuie. KochOdpr A3v, A3v, D3; ále tho/ że morze co godźin ſześć odſtępuie y przyſtępuie/ záléwa ſwé y oſuſza brzegi/ kto kiedy przyczynę nálazł? Oczko 9, 7v, 8, 9; Calag 15a, 116a, 345b, 467a; Huczy morze popędliwé/ Biją wáły w brzégi krzywé KochPs 69, 19, 24, 33, 40, 44 (32); SkarŻyw 47 [3 r.] 98, 134, 152, 188 (28); KochTr 22; MWilkHist E4; dobrowolnie puſczaią bieniaſzewi brathu ſwemu przyrodnemu W zelistriiewie dwu kmiećiu zewſzytkiemi ſprawiedliwoſćiami ich, tak dlugo y ſzeroko, iako ſprzyliegloſciami ktem wlokom nalieży, bądz w ląkach, w lieſiech, borach, Morzu etc ze wsżitkiemi pożytkami ZapKościer 1580/13; StryjKron A3v, 26 [2 r.], 41 [2 r.], 46 [4 r.], 47 (27); CzechEp 366, 408; KochJez B4; NiemObr 105, 148; KochEpit A2; gdy do Kolchów rycérze wybráni Płáwili ſię przez morze po kożuch báráni KochFr 99, 24 [2 r.], 49, 52, 56, 73; KlonŻal B2, B3, B4, C; KochMarsz 154; KochMuza 27; KochPhaen 2, 6, 11 [3 r.], 12, 14 [2 r.] (23); C3v; ReszPrz 57, 101; WerGośc 226; niebieſka mądrośći [...] Z bogáctwy nie zrownána/ y z tym co ma morze. WisznTr 22, 27; BielSen 10; KochPam 84 [2 r.], 85 [3 r.], 87 [2 r.]; Fortuná nawy ná morzu ſpráwuie KochPieś 41, 1, 2, 7 [4 r.], 9, 18 (18); PudłFr 21 [2 r.], 26, 43, 58, 67, 75; ArtKanc G2v, P14, T14; GórnRozm B2, D2, D3, Kv [3 r.], M2v, M3v; KochProp 6, 11, 14; KochWr 16; ZawJeft 13, 19, 31; AEstuaria ‒ Morskie odnogy, albo wilanie z morza. Calep 37b; Piratica — Sbyanie namorzu. Calep 808a, 35a, 131a, 185a, 347b, 435a (17); GrochKal 7, 11, 12; Phil C4; GórnTroas 12, 17 [2 r.], 18, 19, 21 (16); W morzu/ rozlicżny dźiw ieſt zátáiony GrabowSet Lv, Bv, C, Lv [2 r.], M4 [2 r.]; KochFrag 16, 21, 22, 24, 27, 41, 53; OrzJan 68 [2 r.], 128 [2 r.]; LatHar 15, 401, 535; Zátrząſną Niebem gromy/ á źiemię ogniámi Zátopią/ y zápalą morze z żywiołámi. KołakCath C5; KołakSzczęśl A2, Cv, D; A ktobykolwiek zgorſzył iednego z tych máluczkich wierzących w mię: lepieyby mu iżby był vwiązan młyńſki kámień około ſzyie iego/ y był wrzucon w morze [in mare mitteretur]. WujNT Mar 9/42; vyźrzeli Ieſuſá chodzącego po morzu [ambulantem supra mare] WujNT Ioann 6/19, przedm 34, 36, Matth 4/13, 18, s. 32 (78); WysKaz 12 [2 r.]; JanNKar A2v; O miáſtách nád morzem śiedzących. SarnStat 1111 marg, 106, 109, 131, 134, 141 (16); WitosłLut A2, A5v [2 r.], A6; KmitaSpit A2v [2 r.], A3 [2 r.], B2, C6; SkarKaz 455b, 520a, 578a, 639b; VotSzl B, D2v; CiekPotr 62, 71, 82; CzahTr G4, L4v; GosłCast 9, 28, 55, 59; SkarKazSej 685b; Odyſſea Homerowa nic inſzego nie ieſt iedno żeglowánie/ ábo rádniey tułánie ſię po morzu Vlyſſeſá Itáceńſkiego KlonFlis A3v, A3, B2 [2 r.], B3 [2 r.], B3v [2 r.], B4 [2 r.] (36); KlonWor 10; PudłDydo A2 [3 r.], A2v, A3, B2, B4v [2 r.], B5; SzarzRyt D2v; [gdy [Bóg] zákładał morzowi gránice iego WujBib Prov 8/29 (Linde)].

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »morzem« (57): KromRozm II v3v; á będziemy ſthobą walcżyć morzem y źiemią [et pugnabimus tecum mari terraque]. Leop 1.Mach 8/32, Act 13/4; RejZwierz 17v; ále poſłał do Azyey po ludzi/ ſkąd mu ich przyſzło ſtotyſiąc morzem BielKron 245v; Z Indyey więtſzey perły idą morzem do Arábiey y źiołá BielKron 264; Do they Inſuły [Majorki] z Hiſzpániey iázdy morzem cżterzy álbo pięć godźin BielKron 280, 61, 75v, 240v, 264 [3 r.], 267v (25); Disiunctus freto ab Italia, Morze leży miedzy ym y miedzy włochy/ álbo morzem rozłączony od włoski ziemie. Mącz 178a; Calag 599a; SkarŻyw 134, 543, 553, 571; Próżno morzem nie pływamy: Prożno w bitwách nie bywamy: Vgodźi nieſzczęśćie wſzędźie KochTr 17; A iſz w ten czás Iulius Ceſarz/ y Morzem y Ziemią Hiſpanią woiował StryjKron 71, 41, 59, 61, 100, 120 (9); WerGośc 238; KochPam 83, 84, 88; ActReg 95; OrzJan 128; OD Narwie do Gdańſká álbo do Lemburgu, iest 130 mil morzem brzegu pięknégo, y wielce pożytecznégo SarnStat 134, 387; VISIMIR ieden z Potomkow Lechowych też rządźił: Duńcżyki morzem gromił KlonKr A2, Av, F; CiekPotr 71.

W połączeniach szeregowych (87): TarDuch A7v; Stworzyciel nieba y ziemie, gwiazd, morza y gor, ktory mi ſwe przeżegnanie dał BielŻyw 149; RejPs 152v; SeklKat N4v; Z ziemie też wſzytki pożytki bierzemy/ z morzá ryby/ s powietrza ptaki HistAl K4, C7; KromRozm II h; LubPs R3 marg, dd4 marg, ff2; GroicPorz h2v; Tu ſlyſzyſz nie moie ſwiádectwo/ ále tego ktorego ieſt ziemiá/ morze/ y niebo KrowObr 178, 79; RejWiz 52v, 112, 113, 165; Leop Ex 20/11; BibRadz Ps 135/6, Agg 2/7; BielKron 8, 295v; SarnUzn B5; RejAp 53, 55v, 63, 64v, 65v (10); GórnDworz Mm6v; Ale práwicá Boſtwá iego rozumie ſie wſzytká możność Boſtwá iego/ ktora ſie ſzyroko roſciągnęłá ták ná niebie iáko y ná zyemi/ w piekle y w morzu. RejPos 78, 51v, [77]v [2 r.], 80, 231v, 291, 336v; RejZwierc 1, 104v, 156; Bo zá ſześć dni vcżynił Iehowáh niebioſá y ziemię morze [caelos, et terram, mare] y wſzytko co wnich BudBib Ex 20/11, Lev 11/9, Ps 95/11; BudNT Act 14/15; CzechRozm 3v, 5v, 168; Smiéy ſye niebo/ táńcuy źiemi/ Zágrzmi morze wáły ſwémi KochPs 145, 101, 132, 174; SkarŻyw A3 [5 r.], 70, 597; StryjKron 602; CzechEp 239, 269, 274; KochPhaen 1; Kośćiół ćię nie ogárnie/ wſzędy pełno ćiebie/ Y w odchłániach/ y w morzu/ ná źiemi/ ná niebie. KochPieś 71; ArtKanc I2v, I7, M6v, P14; GostGospSieb +3; GórnTroas 28, 48; GrabowSet D2; A wſzelkie ſtworzenie ktore ieſt ná niebie/ y ná źiemi/ y pod źiemią; y co w morzu ieſt [quas in caelo et super terram et sub terra, et quae sunt in mari]/ y co w nim: wſzytkie ſłyſzałem mowiące WujNT Apoc 5/13, Act 4/24, 14/14, Apoc 7/1, 3, 10/6 (8); Także wſzyſtká źiemiá Pomorzka [...] y z Morzem/ Rzékámi/ Wodámi/ Morzem [cum Nariga fluviis, aquis, mari JanStat 866]/ łowieniem Ryb: któré ſą ná końcu morzá/ [...] ku króleſtwu Polſkiému/ máią y teraz należéć SarnStat 1088, 1088, 1120; KlonFlis B4.

W przeciwstawieniach: »morze... ziemia (2), rzeka (1)« (3): PatKaz III 125; iże ieſt morzki dziw iako pies, w morzu ſie lęże/ ale ſie na ziemi paſie. FalZioł IV 40c; (Iáko) płyną wody z morzá [de mari] á rzeká [fluvius] wyſycha y wyſiąka. BudBib Iob 14/11.

W porównaniach (48): bo yako morze yeſt matka wſzytkych uod tak marya matka kozdey laſky PatKaz III 113v, 125v [3 r.], 126; yam tes zewſzitkym ſwim wielkym woyſkiem ktore woyſko rowna ſſye morzv, wednie y wnoczi ktemvmſye poſpieſchal LibLeg 10/46v; RejRozpr E2v; HistAl F7, M5; GliczKsiąż H7; RejWiz 3; Leop Is 57 arg, 57/20; BibRadz Is 5/30, 11/9; zbytek/ ktory iako morze Wſzytko poźrze KochSat A4v; Czás burzący iáko morze/ Wſzytki náſze ſpráwy ſporze. RejZwierc 236, Av, 103v, 142v, 150; Bo zrozumienie iey ieſt pełnieyſze niſz morze [Ab enim mari multiplicatae sunt cogitationes illius]/ á rádá iey głębſza ieſt niż przepáść. BudBib Eccli 24/33, Is 57/20, Ier 6/23, 49/23, Ez 26/3, Eccli 24/37; poniewáſz nápełnioná będzie źiemiá znáiomosći Páńſkiey/ iáko morze wodámi/ ktore wſzyſtko pokrywáią. CzechRozm 113v, 138v; SkarŻyw 130, 553; KochPieś 9; GórnTroas 45, 69; Serce/ iák morze/ wichry vtrapione. Ono wod pełno/ á me zátopione Ocży ſą łzámi GrabowSet M4, Lv [2 r.], M4; LatHar 264; KołakCath Cv; Okrzyk iego iáko morze zábrzmi PowodPr 8, 10, 12, 25; á roſkoſzy iáko morze nie przebráne trwáią. SkarKaz 639b, 81a; GosłCast 57; KlonFlis A4.

Tłumaczenie etymologii imienia „Maria” (2): Wzyąto to ymyą marya oth morza Naprzod dla pelnoſzczy bo yako wmorzu yeſt pelnoſcz y plynyenye wſzytkych uod tak wmaryey yeſt pelnoſzcz laſky y plynyenye yey wſzytkym ludzyem PatKaz III 125, 113v.

W charakterystycznych połączeniach: morze błędne, bujne, burzliwe (13), bystre (6), ciche (5), gniewliwe (rozgniewane) (2), huczne, niespokojne, niezjeżdżone, niezmierne, okrutne, poruszone (wzruszone) (2), słone, spokojne (4), srogie (5), straszliwe (straszne) (2), szerokie (przestrone; szerokość morza) (10), szumne, wełniste ((na)walne) (6), wichrzate, wrzące, zimne, żeglowne; morze się chwieje, gra (rozigra się, zigrawa, igrające) (7), huczy (2), się podnosi, cicho stoi (uciszyło się, stoi z pokojem) (5), się uspokoiło (uspokojone, uspokoić; uspokojenie, spokojność morza) (4), wylało, się (w)zburzyło (zburzenie morza) (7), się wzdyma (nadyma) (2), się (za)burzy (3), (za)szumi (szumiące; szum morza) (5), zrusza się; z morza wysiąść (2); na morze jechać, (po)płynąć (2), puścić (puszczać, puszczenie) się (28), się wieść, wieźć [kogo] (1), wsiadać (wsiąść, wsieść) (7), wychodzić, wypłynąć, wyprawić się, żeglować; przez morze płynąć (pływać) (4), (przy)pławić się (4), wieźć się (2), żeglować (3); w morze się puścić; morzem ciągnąć (2), (do-, po-, przy-, z)jechać (przyjeżdżać) (11), gromić (pobić) (2), iść (przyjść, podchodzić) (7), płynąć (pływać) (5), prowadzić, (prze)wieść, (przy)wozić (5), przypławić, przywieść, przyżeglować (2), puścić się (2), walczyć (wojować) (3), zasłan; na morzu jechać, nawałność, płynąć (płynący) (2), robić, żeglować. (żeglowanie) (4); po morzu chodzić (2), jechać (jeździć, jeżdżący) (7), (po)płynąć (pływać, pływający) (13), puścić się (6), wozić (wieźć) się (7), żeglować (żeglowanie, żeglujący; żeglowanie morza) (11); w morzu żeglowanie.

Przysłowia: Kto zna morze/ wie co gorze. BierEz L4v.

Z Nierownym w wierze/ nie pływay ná morze. BierEz Q.

Littus arare. Proverbium, Próżno co czinić, Wodę mierzić/ Wodę z morza przelewać niektorzi mowią. Mącz 16c.

Proverb. Maria montesque polliceri cepit, Ziemie y morzá pocżął obiecowáć. Mącz 231b.

Ale iáko ſie rzekło/ trudno ná morze bez wioſłá JanNKar A4v.

Fraza: »jako piasek (a. piasku) w morzu, na morzu« = dużo; velut harena quae est in litore maris Vulg Gen 22/17 (4:1): Bo yeſlibych ye licżyć chcyał/ tedy ich ták wyele/ Iáko kyedy pyaſku w morzu/ to rzec mogę śmyele LubPs eev; y rozmnożę rodzay twoy iáko gwiazdy ná niebie álbo piaſek w morzu BielKron 13, 14; SkarŻyw 285; GDy ſzcżeśćie płuży dobrze/ W ten cżás przyiaćioł ſzcżodrze. Iáko piaſku ná morzu CzahTr H4v.
Zwrot: peryfr. »piasek we wszystkich morzach zrachować« = wykonać rzecz niemożliwą (1): O pánie/ iáko wielce ſą známięnité Rády twoie: iáko ſą wielce obfite: Rychley piaſek we wſzytkich morzách zráchuię KochPs 203.
Wyrażenia: »ciasne, wąskie morze; ciasność, przeście, wąskość morza; morze się ścieśniło« = cieśnina; fretum Calep [szyk 10:2] (6:2;1:1:1;1): v Konſtántinopolim morze ſćieſniło ſie wielkimi ćiáſnośćiámi [...] thy ćiáſnośći zową Bosforus/ bo to prześćie morzá puł Włoſkiey mile ma BielKron 273v, 191v, 389v, 445v [2 r.], 461; Hellespontus, Wąskość morzá miedzy Thracią a Phrygią Mącz 154b; StryjKron 16, 71; Calep 435a; Przez ćiáſne morze [...] Da ſię tám widźieć/ gdźie Herkules śmiáły Przekował ſkáły. KlonFlis Dv.

»morze głębokie, bezdenne; głębokość morza« = profundum maris Vulg, PolAnt [szyk 13:11] (22:1;1): RejPs 203; RejRozpr E2v; Vpadłem w odchłáni ſrogye morzá głębokyego LubPs P6v, P5v; Azażeś wſzedł do głębokośći Morzá/ á po naniſzſſym dnie przepáśći przechodziłeś ſie? Leop Iob 38/16; BibRadz 2.Cor 11/25; BielKron 445v [2 r.]; Mącz 403d; KochOdpr Dv; KochPs 7; gdy Piotr widział iſz Pan wnocy ſuchą nogą po morzu głębokim y ſzerokim [...] iáko po ziemi mocney na ich pomoc chodził SkarŻyw 597; NiemObr 139; KochFr 90; KochPhaen 3; KochPam 81; KochPieś 15; Niech téż rozmiérzáią świát/ y głębokié morze PudłFr [3], 66, 68; ZawJeft 32; KlonFlis C2v, C4; PudłDydo B2v.

»mocny na morzu« = dysponujący dużą flotą (1): Iákożeś zginęło ktore leżyſz ná morzu/ miáſto známienite/ ktoreś było mocne ná morzu [fortis in mari] z obywáthelmi twemi Leop Ez 26/17.

»szerokie morze; szerokość morza« = mare spatiosum Vulg; aequor patens Mącz [szyk 5:5] (9:1): Hoc mare magnum et spaciosum manibo [...] To morze wielkie y ſzyrokie mieſtczmi/ w tym zwierzęta ktorim licżby niemaſz. WróbŻołt 103/25; LubPs hh6v; RejWiz 50; Mącz 326d; KochOdpr C3v; KochPs 133; SkarŻyw 579; NiemObr 139; Szumny wiátr/ iáko też kiedy pędzi nagle/ Ná ſzerokie morze roſpuſzcżone żagle. WisznTr 35; ziemie nie vyźrzémy/ A ſzérokośći morzá nie przeźrzémy. GórnTroas 68.

»szyrszy niż morze« = bardzo szeroki (1): Czy ty maſz wſzechmogącego náleść? [...] głębſzy ieſt/ niż piekło: ſzyrſzy/ niż morze. BiałKat 73v.

»wicher na morzu« = sztorm (1): Procella. Sturm des meers. Wicher na morzu. Mymer1 4v.

Zestawienia w funkcji n-loc: »Morze Adryjatyckie (a, Adria, a. Adriaticum, a. Adryjatskie, a. Adryjatckie, a. Adryjacskie, a. Adryjatyskie), Weneckie, Włoskie« = (mare) (H)Adria Vulg, PolAnt, Mącz; Adriacum, Adrianum, Adriaticum, Venetum Cn [szyk 27:3] (23:5:2): Leop Act 27/27; BibRadz Act 27/27; wſzythki kráiny od pułnocnego morzá wielkiego Oceaná lodowátego/ áż do morzá Włoſkiego/ ſkálnego/ południego áby w tych kráinách żadny nie ſmiał ſie ſádzić áni oſiadáć/ iedno wáſze [Słowian] pokolenie BielKron 337v; y thák ſie rozmogli byli aże do morzá Tráckiego/ ktore zowiemy Pontus Euxinus/ aż do morza Adriáticum Włoſkiego/ y Egeum Greckiego/ nie było iedno Słowieńſki ięzyk. BielKron 338v, 60v, 61, 155, 242, 269v (16); Mącz 9c, 77b, 151d, 165c; BielSpr 41v, 59, 69; Adria morze nieſpokoyne/ ktore przyległo aſz pod Wenecyią. BudNT h marg; StryjKron 100; Bo Słowacy przeſzli przez Dunay/ y nád morzem Weneckim vśiedli/ gdźie y dźiś śiedzą/ y od nichże źiemię támtę Słáwonią zową. KochCz B; gdyſmy ſię tułáli po morzu Adryátyckim WujNT Act 27/27; JanNKar B4v.

»Morze Angielskie, Brytańskie« [szyk 9:1] (7:3): Dzieli Europę [...] od pułnocy morze Angielſkie/ to ieſt Brytáńſkie/ od zachodu też Oceanus Atlántikus. BielKron 271, 280v, 292, 292v [2 r.], 461v; [Normandowie] Lotoringiae regio, Ku morzu Angelskiemu álbo Britáńskiemu wyciągnęli. Mącz 250b, 193b.

»Morze Arabskie, Perskie« [w tym: Arabskie i Perskie (1)] = Zatoka Perska [szyk 9:1] (5:5): BibRadz I 2 marg; Od wſchodu Słońcá zámyka ſie [Persja] Indyą/ od południa morzem Perſkim. BielKron 267v; Ma też [Afryka] od wſchodu ſłońcá rzekę wielką Nilus/ ktory áż z Indyey wychodzi/ y morze cżerwone/ kthore ie dzielą od Azyey. Dzieli ie też morze Arábſkie od Arábiey. BielKron 269v, 31, 259, 264, 267v [2 r.], 445v.

»Białe Morze« (4): nathem swyeczie, nathey zyemy yeſthem bozyc zyemy byalego morza czarnego morza, Rumyelſky [...] y wſzyſthkyey Arabſkyey zyemyae LibLeg 7/40v; MetrKor 46/46v, 117v, 175.

»Morze Czerwone (a. Czyrwone, a. [Czerlone]), Sufskie (a. Suf), Trzcinne, Perskie, Płowe, Wichrowate« = mare rubrum HistAl, Vulg, PolAnt, Calep, Cn; mare Suph PolAnt; flavum mare Mącz; Erythreum mare Cn [szyk 64:18] (68:8:3:1:1:1): Potym ſie Alexander ku cżirwonemu morzu brał BielŻyw 162; iechał nád brzegiem morzá Oceańskiego [...] á iádąc przez cżterdzieſći dni/ prziſzli áż do morzá cżyrwonego [do morza czerlonego HistAl 1570/500] HistAl M4v, M5v, M6; LubPs P3, P3v marg, Y2v [2 r.], dd5 [2 r.], gg2v; GroicPorz h3; KrowObr 63, 94; Leop Num 21/14, Deut 1/40, 2/1, 3.Reg 9/26, Act 7/36; Pámięthayćie iáko oycowie náſzy byli wybáwieni w morzu czerwonym/ gdy Fárao gonił zá nimi z woyſkiem ſwym. BibRadz 1.Mach 4/9, s. 31, Ex 23/31, Deut 1/40, 2/1, I 158v marg, Sap 10/18; Sćiąga ſie tho kroleſtwo [Persja] áż do cżerwonego morzá/ przeto zową morze Perſkie. BielKron 267v; bo nierowno bliżey do Kálekutu álbo do wſzythkiey Indyey źiemią álbo cżyrwonym morzem BielKron 455, 28v, 30v, 31 [2 r.], 46v, 47 (24); Flavum mare [...] Płowe morze Mącz 129d, 108c, 358d; RejPos 265; Y roſkazał moiżeſz Izráelowi wyniść od morzá trzćinnego y wyſzli w puſzcżą Szurſką BudBib Ex 15/22; á położyli ſię nád morzem (marg) álbo trzćinnym/ álbo też wichrowatym/ 2. Moi: 17. (–) Sufem. BudBib Num 33/10; Lecż wtrąćił Fáráoná y rycerſtwo iego do morzá Szufſkiego/ bo ná wieki miłoſierdzie iego. BudBib Ps 135/15, Ex 15/5, Num 14/25, 33/10, 11, Ios 4/22 (13); BudNT Act 7/36; Oczko 9; KochPs 160, 199; StryjKron 11; BielSen 13; KochPieś 40; ZawJeft 19; Calep 930a; GórnTroas 8; LatHar 632; KołakSzczęśl C3; WujNT 7/36, Hebr 11/29, k. Zzzzz3v.

»morze Egeum (a. Eg(i)ejskie), Greckie« [w tym: Greckie Egeum itp. (2)] = mare Aegeum Cn [szyk 16:1] (13:4): Pocżyna ſie Europá ze wſchodu ſłońcá od rzeki Tánáis á południá od morzá Greckiego Egeum álbo Ionium gdzie ſie z máłą Azyą rozdziela y od Greciey/ z Mácedonią BielKron 271v; Cikládes Inſuły ták zową/ iż v Delu w okrąg oſiádły/ ktorych licżą być ná morzu Egieyſkim pięćdzieſiąt y trzy/ iedny Wenetowie trzymáią drugie turcy BielKron 273v, 269, 271, 273v, 274 (14); Mącz 286d; StryjKron 16.

»Morze Eiptskie« (1): Ziemiá wáſzá od ſtrony Południowey poydźie od morzá słonego/ ktore ieſt ku Wschodu słońcá áż do morzá Egipthſkiego ná Zachod BibRadz I 98d marg.

»Morze Wielkie Eous« = Ocean Spokojny (1): ábowiem thám ku pułnocy iuż Scithya przychodzi od morzá wielkiego Eoo/ po Grecku wſchod Słońcá. BielKron 269.

»Morze Eubojskie« = Morze Egejskie w okolicy wyspy Euboea (1): Euripus Euboicus septies in die reciprocat, Morze Euboyskie ſiedḿ kroć ſie przes dźień obráca/ álbo ciecze y tám y ſám. Mącz 324b.

»Morze Galilejskie, Tyberyjadzlde, Ceneroth (a. Ceneret, a. Cyneret), Kinarotskie, ktore zową jeziorem Genezaret« = Jezioro Tyberiadzkie; mare Galilaeae Vulg, PolAnt; mare Ceneroth, Tiberiadis Vulg; mare Chinereth a. Chinneroth PolAnt; Genesar Mącz (19:5:3:1:1): Przytem chodząc nad Morżem Galileiſkięm/ virzáł Simona i Andrzeia brata iego MurzNT Mar 1/16, Ioann 6/1; Leop Ios 12/3, Ioann 6/1, k. AAA2; á tá gránicá poydźie ku ſtronie Morzá Cyneret (marg) To Morze ktore zową ieźiorem Geneżaret. (‒) ná Wſchod ſłońcá. BibRadz Num 34/11, Mar 7/31; Goski A7; Dwie gorze ſą miedzy morzem Galileyſkim á Sámárią/ Gelboe y Gázyrym. BielKron 264v, 43v; Mącz 144a; RejPos 80, 183, [203]v, 204; BiałKat 133v; á idzćie ná ſpodkánie im [...] Záś (od) polá/ áſz do morzá Kjnárothſkiego/ ku wſchodu y áſz do morzá polnego BudBib Ios 12/3; BudNT Matth 15/29; CzechRozm 29; Bo gdy ſię ná puſte mieyſcá vdał Pan Iezus/ zá morze Tyberyádſkie/ lud wielki [...] wypráwił ſię zá nim SkarŻyw 384, 596; WujNT przedm 40, Matth 4/18, 15/29, Mar 1/16, 7/31, Ioann 6/1, 21/1.

»Morze Finońskie (a. Finnonijskie)« = Zatoka Fińska (2): Máią Finlándowie vſtáwicżną walkę z Moſkwą ná odnogách morzá Finnoniyſkiego/ lećie ná morzu/ źimie ná ledzie/ záwżdy ſie kołácą o ſwe krzywdy. BielKron 294, 294.

»Francuskie Morze« [szyk 1:1] (2): BielKron 280v; potym Francuſkim Morzem obroćiwſzy żagle ku pułnocy/ przybił ſie w Ocean Niemiecki StryjKron 71.

»Gdańskie Morze« (1): A Ruśi/ ták ludnému narodowi/ y owym co nád Gdańſkim morzem mieſzkáli/ co rzeczem? czyli téż ći z Kroacijéy poſzli? KochCz Bv.

»morze Hellespont (a. Hellespontum, a. Hellespontus)« (3): MiechGlab 66; potym ſie Helle ſioſtrá oglądnęłá y vtonęłá/ przeto ono morze zową y dziś Helleſpontus. BielKron 54, 261v.

»Morze Herkulesowe« = Cieśnina Gibraltarska [szyk 3:1] (4): Gránatá z Mauritháńską źiemią nie dáleko ſą od ſiebie/ thám morze wpada ćiáſnemi kąty/ kthore zową morze Herkuleſowe/ á drugie Syhilie. BielKron 278v, 159, 278, 461v.

»Morze Hiszpańskie« = część Morza Śródziemnego od strony Hiszpanii [szyk 1:1] (2): Ebusus, Wyſpá ná morzu Hiſpáńskiem. Mącz 98d; KochPieś 74.

»morze Ikareum (a. Ikaryjskie)« (3): Pitágorás Philozoff wyſzedł rodem z wyſpy Sámo/ kthora leży ná morzu Ikáriyſkim nie dáleko miáſtá ktore zową Ephezus. BielKron 274, 23v [2 r.].

»Morze (Wielkie) Indyjskie, Inderskie« = Ocean Indyjski; mare Indicum Mącz [szyk 1:1] (1:1): A od południá [dzieli Azyją] morze wielkie Indiyſkie. BielKron 263v; Mącz 209d.

»Morze Jafońskie« = Morze Śródziemne w okolicy Jaffy; mare Ioppe PolAnt (1): áby prowádzili drzewo Cedrowe z Lewanu do morzá Iáfo(nſkiego) wedle roſkazánia Koreſzá krola perſkiego BudBib Ezdr 3/7.

»Morze Jońskie (a. Joniskie, a. Jonium)« [szyk 9:1] (10): Iawan thedy przy morzu Ionſkim rozmnożył Graeki, takież y Słowaki Eoliki y Heladiki á to przez ſina Heliſę. MiechGlab 42, **v, **3, 42; [Mahomet] Gránice Tureckie áż do morzá kthore zową Ionium náznácżył. BielKron 241, 27, 271v, 461v; Mącz 246a, 422b.

»Morze Kaspi(j)skie (a. Caspium), Chwaleńskie, Hirkańskie (a. Hirkanum, a. Hirczańskie), Perskie« [w tym: Kaspijskie albo Perskie itp. (3)] = mare Caspium Miech, Cn; mare Hyrcanum Cn [szyk 35:4] (19:13:5:2): Aziyſka Sarmatia ma w ſobie rozmaithe narodi á rodzaie Tatarow ku wſchodu ſloncza ſie ſciągaiącz aż do morza Kaſpijſkiego (ktore Rus Chwalenſkiem zowie) MiechGlab 1; A gdy zima przychodzi [Tatarzy] zawſze do morza Chwalenſkiego (ktore po łacinie Caſpium zową) vciekaią MiechGlab 22, *7 [2 r.], **3 [2 r.], 1, 23, 24 [2 r.] (13); iż rzeki ktore idą s Scytiey ku południu płyną/ wſzytki wpadáią iedny w morze Hirkáńſkie/ drugie w Pontſkie/ drugie w Káſpiyſkie BielKron 8v, 125v, 239v, 268 [9 r.], 432 [4 r.], 436v (17); Mącz 210d, 354d, 377a; roſciągnął moc ſwoię od Morzá Káſpiyſkiego álbo Perſkiego StryjKron 280; iż od nich [król Aleksander] prożnymi obietnicámi był przyzwan przećiw Cárzewi Prekopſkiemu ná pomoc/ z dálekich ſtron Scytiyſkich Zawolſkiey Hordy/ áż do Morzá Káſpiyſkiego álbo Perſkiego StryjKron 692; KochJez BB.

»morze Kodan« (1): V krzywych brzegow morzá Kodanu piętnaśćie licżą. Inſuł wielkich/ miedzy ktoremi nalepſza Fionia/ po niey Fálſterá/ Lálándia/ y inne BielKron 292v.

»Morze Kretyckie« (1): Kretá álbo Kándya wielki wyſep ná ſwym morzu Krethyckim BielKron 461v.

»Morze Kurlandzkie« = Zatoka Ryska (2): StryjKron 81; dlaczego Rusnią rzeką statki z towarami przez wszytko morze Curlandzkie prowadzone bywaią ActReg 45.

»Kurskie Morze« (2): bo iádąc miedzy Kurſkim y Baltickim morzem/ pod ſámy woz wáły morſkie biją StryjKron 72, 72.

»Morze Libijskie« (1): SYRTES – Hąki piaſcowe w morzu libyskim. Calep 1042b.

»Morze Ligustyckie (a. Ligusticum)« (3): BielKron 211v, 281; Corsica, Insula, Wyſpá nie dáleko od Sardiniey ná morzu Liguſticum názwánym. Mącz 66c.

»Morze Lodowate (a. Lodowe), Zmarzłe (a. Umarzłe)« = Morze Arktyczne; oceanus glacialis Mącz, Cn; Cronium mare Mącz; oceanus septenirionalis a. Scyticus, mare hyperboreum a. arctoum Cn [szyk 11:3] (12:2): Dzieli ią [Azję] też od pułnocy tenże Oceanus Scitykus/ y niegdzie morze lodowáte/ ktore dla wielkiego źimná nigdy nie roſtáie. BielKron 263v, 294v, 295, 297v, 338, 427 (9); Cronium mare, Morze lodowe/ ktore záwżdy zmárzłe yeſt. Mącz 69b, 146a; KochProp 12; Bo od zmárzłégo morzá po brzég Adryáńſki/ Wſzytko był opánował cny naród Słowiáńſki. KochCz A3v; KochFr 95.

»Morze Martwe, Słone, Palestyńskie, Polne, Południejsze, Puste, Sodomskie, Wschodowe« = asphaltites (lacus), mare mortuum Mącz, Cn; mare deserti a. salsissimum a. SodomiticumVulg; mare orientale a. Palestinum a. salsum a. solitudinis PolAnt [szyk 15:7] (9:7:1:1:1:1:1:1): Od wſchodu áż k zachodu/ y w pułnocne ſtrony/ K morzu połudnyeyſſemu/ w on kray ſpuſtoſſony LubPs Y4v; Seon krol Amorreyſki/kthory mieſzkał w Eſebon/ pánował [...] od puſtyniey aż do morzá Ceneroth ku w ſchodu słońcá/ aż do Morzá puſtego [púſtynié WujBib] Leop Ios 12/3; A morze Sodomſkie riby zaſie wyrzući Leop 4.Esdr 5/7, Ios 18/19; Ale gdy miáſtá ſą podwrocone/ obroćiły ſię w ieźierzyſko/ kthore Asfáltytes/ álbo słonem ábo też martwem morzem náziwáią BibRadz I 7d marg; Y záłożę gránice twe od morzá czerwonego/ áż do morzá Páleſtyńſkiego BibRadz Ex 23/31; A gránicá tá prziydźie áż ku Iordanu/ kończąc ſie áż v morzá ſłonego/ á wedle gránic tych źiemiá wáſzá ze wſząd ográniczoná będźie. BibRadz Num 34/12, Gen 14/3, Num 34/3, I 98d marg, 173c marg; BielKron 12v, 264v, 266v; Mącz [18]a, 147b, 232b; [zwyciężeni królowie] áſz do morzá Kjnárothſkiego/ ku wſchodu y áſz do morzá polnego BudBib Ios 12/3; Pułnocne też (woyſko) oddalę od was/ á zápędzę ie do ziemie puſtey y opuſzcżoney/ oblicże iego ku morzu wſchodowemu BudBib Ioel 2/20, Ios 12/3; StryjKron 395; Iáko gdy Iordan wpada w martwe morze/ Oſobny tobie nurt po wierzchu porze KlonFlis F4.

»Morze Maurytańskie« (1): Thy brzegi morzá Mauritáńſkiego á Gránaty ſą od ſiebie około ſiedmi ſet ſłopniow. BielKron 278v.

»Morze Medyterańskie (a. Mediterraneum), Miedzyziemskie (a. Miedzyziemne), Wielkie, Gaditaneum, Punicum, Śrzod(o)ziemne, Ostateczne, Spośrednie, na zachod słońca« = mare magnum Vulg, PolAnt, Cn; mediterranea Vulg, PolAnt; mare mediterraneum a. Tyrrhenum Cn; mare occidentale Vulg; mare novissimum PolAnt [szyk 35:6] (18:8:6:2:2:2:1:1:1): Od puſzcżey y od Libanu/ y rzeki wielki Euffráten/ aż do morzá ná zachod słońcá [zachodniego WujBib]/ będą gránice wáſſe. Leop Deut 11/24; Wſſyſtká źiemiá Etheyſka aż do wielkiego morzá ná zachod słońcá/ będzie gránicá wáſſá. Leop Ios 1/4; [Nikanor] zewlokſſy z ſiebie odzienie ſlawy/ vćiekáiąc morzem ſpoſrednym [przez morze Miedzyźiemne WujBib]/ ſámiuſtek przyſſedł do Antiochiey Leop 2.Mach 8/35; iákoby ſługá zbiegły/ ſam tylko zoſtawſzy/ morzem ktore zową Mediterráneum/ przyſzedł do Antyochiiey BibRadz 2.Mach 8/35, Num 34/6, I 98d marg, Num 34/7, Ios 1/4, 23/4; Nád to ieſzcże [Herkules] od rozboynikow morſkich wyzwolił morze Medyteráńſkie/ ktore dzyeli Afrykę z Europą álbo Hiſzpánią BielKron 62; Látá od záłożenia Rzymu wtora bitwá byłá Rzymian s Kártágińſkimi/ nád ktorymi Hánnibál był przełożonym/ ná morzu ktore zową Punikum BielKron 129; Wándáli záſię ſzli do Hiſzpániey/ wnet y do Afryki przez morze Gádytáneum áż do Kártáiny BielKron 338; Miedzy źiemne morzá ſą theż drugie od kráin twoich wezwáne/ iáko Gáliyſkie od Nárbony/ Liguſtyckie od Liguryey/ Tuſcyiſkie álbo Tryremum Sycyliyſkie/ Adryátyckie co w Wenecyey BielKron 461, 3, 43v, 129v, 191, 239 (20); Mącz 109c; Pułnocne też (woyſko) oddalę od was/ á zápędzę ie do ziemie puſtey y opuſzcżoney oblicże iego ku morzu wſchodowemu/ záś oſtátek iego ku morzu oſtátecżnemu BudBib Ioel 2/20; Potym Kupcy Donem z Moſkwy y z Rezanu żegluiąc/ áż do Kaphy/ Prekopu/ Konſtantinopolá/ y do wſzyſtkiey Greciey/ Włoch/ Hieruzálem/ Siriey/ y do Afriki Morzem Miedzyziemſkim przes Pontum Euxinum/ y Heleſpontum przychodzą StryjKron 395, 11, 16, 66, 71 [2 r.]; Cżáſem ſię [kupiec] puśći morzem śrzodoźiemnym/ (marg) Mare mediterran[i]cum morze śrzodoźiemne. (‒) [...] Do cżarnych Maurow/ do Lybyiey párney/ Dla kupi márney. KlonFlis Dv.

»Morze Meotskie, Tatarski Ocean« = Morze Azowskie; Maeotis Cn (2): Hippopodes/ nád morzem Tátárſkim Oceanem/ ći máią głowy cżłowiecże/ á nogi zádnie y przedme końſkie. BielKron 8; Cimerius Bosphorus, Bágno v morzá ktore Meotskim zową. Mącz 26c.

»Morze Narbońskie« (1): KRoleſtwo Fráncuſkie [...] od południá ma morze Nárbońſkie. BielKron 280v.

»morze niższe« = północna część Morza Tyrreńskiego (2): Tákże y wyſpy niſſſzego morzá/ Korſikám/ Sárdyniám/ Sycyliam [...] potwierdzamy i dáiemy. KrowObr 31; BielKron 276.

»Morze Nordwejskie« (1): Brzegi morzá Nordweyſkiego ktore ſą od zachodu Słonecżnego cżáſu Wioſny nieprzeſpiecżne ſą tym ktorzy ná morzu w okręćiech iádą BielKron 293v.

»(Wielkie) Morze Ocean (a. Oceańskie, t a. Oceanus, a. Oceanii) (Eous), Wielkie, Ogulme« [szyk 21:6] (13:13:1): MAgnes ieſt kamień ktori w gorach nad Morzem roſcie/ á zwłaſzcża w Indijey v wielkiego morza Oceana. FalZioł IV 55c; W Krainach połnocnych przy morzu Oceanii ktore wſzytkę ziemię obtacża/ dni bywaią lecie barzo długie MiechGlab *3v; HistAl M4v [2 r.]; Ameryká wyſep ná zachod ſłońca ieſt ná wielkim morzu Oceánie BielKron 461v, 75v, 126, 263v, 269, 269 [2 r.] (16); Oceanus, Wielkie morze które wſziſtek ſwiát okrąża. Mącz 258d, 377a; KochPieś 32; niekończyłeś bowiem wáſzá któ [lege: kró]: M. gránice morzem Oceańſkim páńſtwá ſwégo/ áni niebem ſławy ſwey OrzJan 94; KołakSzczęśl Cv; y ſtáłáś ſie iáko Ocean ábo ogulme morze: w ktore wſzyſtkie ze wſzyſtkiego świátá káłuże ſmrodliwych kácerſtw/ bez żadnego támowánia wćiekáią. PowodPr 12; KlonFlis Dv.

»Morze Połnocne (a. Pułnocne)« (3): Ren wpada w morze pułnocne/ á Dunay w Przekopſkie BielKron 287, 286; KochPam 84.

»Morze Połnocne (a. Pułnocne) (Wielkie), Niemieckie, Baltyckie (a. Balteum, a. Baltearicum, a. Baltearyckie, a. Baltejskie, a. Baltskie), Germańskie (a. Germanicum), Pruskie, Sarma(ty)ckie, Słone, Wenedyckie, Wineckie« [w tym: Niemieckie albo Sarmatyckie itp. (6)] = Bałtyk; mare Germanicum Miech, Cn; oceanus septentrionis Miech; Germanicus oceanus Mącz; mare salsum JanStat; mare Balticum Cn [szyk 46:22] (20:19:12:4:4:4:3:1:1): zaſię był poiman y poſlan na Kowno ktori ieſt zamek nad morzem Balteyſkiem MiechGlab 32; A Scandia leży na zachod ſlonca ku połnoci zamorzem Germanſkim MiechGlab 49; To też godno wiedzieć iż z morza wielkiego połnocnego pochodzą riby, po moſkiewſku Morſz wezwane MiechGlab 61, *5, **3, 45, 52, 61; Dzieſiąta rzeká ktorą theż zową Niemiecką Wiſłą/ kthora ſie pocżyna w Sląſku/ idzie przez polſkie Kroleſtwo/ Pruſkie/ áż do morzá Bálteárickiego álbo Niemieckiego v Gdańſká. BielKron 282; ſtych kráin pułnocnego morzá/ ktore przyległy ku Moſkwi/ iáko/ Filándya/ Liwonia/ Swecia/ Láponia [...] piſáli ie [Goty] wynidź BielKron 337, 8, 281v [2 r.], 282 [2 r.], 290v, 292 (34); WIrlándya miedzy wſchodem Słońcá/ á pułnocną plagą leży/ od pułnocy odnogá Báltyckiego morzá/ á ku wſchodu ſłońcá Nerwá rzeká w te odnogę wpadáiąca KwiatOpis A4; Gotthi populi, Lud który przed czaſy w Norweiey Szweckiey źiemi y Gotiey około morzá Sarmáckiego mieſzkał. Mącz 147c; Theutones. Lud nád morzem niemieckim około Duńskiego krolewſtwa Mącz 455a, 144c; Oczko 7; tákże Gepidy przodki Litewſkie y Zmodzkie/ ktorzy w oſtátnich kątách y brzegach Oceanu Baltickiego/ ktory dziś Niemieckim Morzem zowiemy/ mieſzkáli StryjKron 31; A to zebránie Włochow przyżeglowáło tu Morzem/ z Wodzem ſwoim Libonem/ y wyſiedli nád odnogą Wenedyckiego Morzá ná brzeg/ gdzie dziś Zmodź y Liwoni/ álbo Litwá StryjKron 41; á Borkus nád Iurią áz do Morzá Pruſkiego/ y Kurlandſkiego kráiny rządził. StryjKron 81, 41 [2 r.], 46, 51, 72; To Wineći/ zkąd morze Wineckie názwano KochProp 12; GrochKal 21; y ma bydź przeſzćié przez puſczą [,.,] wſzędźie od lewéy ſtrony ná trzy mile: á ták precz áż do brzegu Morzá ſłonégo. SarnStat 1110, 1089 [2 r.]; CiekPotrŚredz )?(4; KlonFlis Dv.

»Morze Pontskie (a. Pontum, a. Ponskie, a. Ponckie), Czarne, Euxinum (a. Pontus Euxinus, a. Euksyn, a. Euksyńskie), Trackie (a. Tracyjskie), Przekopskie, Moskiewskie, Tureckie, Wielkie« [w tym: Pontus albo Moskiewskie itp. (5)] = mare Ponticum Miech, Cn; mare Euxinum Miech; pontus Euxinus Cn [szyk 67 : 16) (41:20:14:3:2:1:1:1): MetrKor 46/46v, 117v, 175; ktorzyſz to Połowcży był lud przy brzegu morza Euxinum (ktore Pontem albo Moſkiewſkim morzem zową) za białem ieziorem mieſzkaiąci. MiechGlab 2, *8, **3, **4, 24, 26 (9); LibLeg 7/40v, 9/53, 11/83v; będą mieć ty kráiny [...] Stronę zachodnią/ ktora ſie pocżyna od wielkiego morzá/ zową Pontus Euxinus. BielKron 43v; O morzu Tráciyskim. MOrze ktore w Tráciey dzieli Europę od Aziey ma wiele imion/ gor/ pagorkow/ wyſpow. BielKron 273v; Ieſt też Cimerius Bosforus/ przez ktory Palus Meotyká w morze Pontſkie płynie BielKron 274; co płynie do Renu/ to w morze pułnocne wchodzi/ á co w Dunay/ to w morze Przekopſkie wpada. BielKron 286; W Europie Dunay przednieyſza rzeká/ z gor Alpes wychodźi/ á wpada w Pontſkie morze ſiedmią rozdźiáłow. BielKron 461, 54v, 92, 130 [3 r.], 131v, 140 (41); Colchis [...], Kráyiná miedzi morzem Euxinem/ á miedzi gorą Caucaſem ná granicách Armeńskich. Mącz 59c, 154d, 240b, 312b, 441d, 458a; poſłał do niego niemáły Pocżet żołnierzow aſz do Herákliey/ bliſko morzá cżarnego SkarŻyw 187; głownieyſze nád Morzem czarnym/ Euxinem/ Propontidem/ y Heleſpontem miáſtá StryjKron A3v; Sarmatowie kiedy oſiedli nád Czarnym Morzem. StryjKron 91 marg, 46, 91, 95, 96, 100 (14); KochCz A3v.

»Morze Propontidis« = cieśnina Marmara (1): Argonánte potym przypłynęli do Pontu/ potym do morzá ktore zową Propontidis/ Potym do Heleſpontu/ áż do Troiey. BielKron 54v.

»Morze Sarońskie« = Zatoka Sarońska (1): Epidaurus miáſto przy morzu Sárońskim obronne/ y miedzy wielkiemi ſkałámi BielKron 273.

»Morze Senege« (1): Potym ſie [żeglarze] do drugiey wyſpy puśćili [...] potym do morzá Senege/ gdźieſmy pierwey byli. BielKron 451v.

»Morze Sklane« = mare vitreum Vulg, PolAnt (17): Leop *2v; Było theż przećiwko onemu máyeſtatowi morze ſkláne podobne ku kriſztałowi RejAp 48v, 49v [2 r.], 127v [2 r.], 129 [4 r.], Ee2 [2 r.]; BudNT Apoc 15/2 [2 r.]; WujNT Apoc 4/6, 15/2 [2 r.].

»Morze Syryjskie« (1): przypłynąłem do Beryntu miaſtá Fenickiego nád morzem Syryiſkim BielKron 455v.

»Morze Trojańskie« (1): Niech dwóy głoś [!] dáią morzá Troiáńſkiégo Brzegi GórnTroas 13.

»Morze Tyrreńskie (a. Tirrenum), Tryremslde (a. Tryremum), Włoskie, Sycylijskie, Sykulskie, Tuscyjskie« [w tym: Tuscyjskie albo Tryremum Sycylijskie (1)] [szyk 9:3] (4:3:2:1:1:1): MiechGlab **3; przyćiągnęło wielkość okrętow Turkow dobywáć Rycerzow Rodyáńſkich/ to ieſt Bozogropſkich ná wyſpie Melićie ná morzu Sykulſkim. BielKron 239; gdzie Tyber rzeká wpada w morze Triremſkie BielKron 276; Sycylia kroleſthwo ná Włoſkim morzu. BielKron 461v, 461, 461v; Lippara, Iedná wyſpá z tych które Aeolias. Vuleanias et Hephestades bywayą zwáne/ Tych yeſt ſiedḿ /miedzy włoska [!] źiemią á miedzy Sicilią/ ná morzu Tyrrenskim. Mącz 195a, 209d, 301b, 470c.

»Morze Wareckoje« (1): Nápiſáli tedy iż im Wáregowie y Cżoſerowie ná ten cżás pánowáli/ á miáſtho cżyńſzow dawáli im ſkorki wiewiorce/ gdźie ieſzcże y dźiś zową morze Warecżkoie/ nád kthorym na ten cżás mieſzkáli/ miedzy Swecyą a Liwlánty/ gdźie theż y Wándálity piſzą być tegoż narodu. BielKron 427.

»Morze Zachodn(i)e, Altantykum (a. Atlantyńskie)« = mare occidentis HistAl [szyk 8:1] (5:4): tak ſledz lepiey ſiechowa w Morzu zachodnym y w miedzy ziemney, Iako miedzy britraniją [!] á miedzy niemieczką ziemią, FalZioł IV 30a; HistAl B6, D5; To żeglowánie cżwarte Amerykuſá było láthá 1503. ále nie doſzło ſwego końcá dla niefortuny ktora ſie mu przygodźiłá ná morzu Atlántyńſkim BielKron 448, 440v, 447v, 450v, 461; bom ia zá pomocą Boſką/ wiárę w Chryſtuſa máiąc/ świátem wſzyćiek od morzá záchodnego y páńſtwo Rzymſkie opánował SkarŻyw 306.

»Zielone Morze« (1): Potim ſiodmego lata krolowania ſwego Egiptu dobył, á tam podle zielonego morza Alexandrią wielkie miaſto założył BielŻyw 149.

Szeregi: »od morza do morza« = a mari usque ad mare Vulg, PolAnt (16): WróbŻołt 88/26; Wten czás ſie rozkwitnie ſpráwiedliwy á roſkocha ſie w możnoſci ſwoiey ktorá mu ſnadz będzie roſſerzona áż od morzá do morzá. RejPs 105, 132v; KromRozm III E2; LubPs Q4; KrowObr 19v; Ktorzy ſwiátem od morzá do morzá władáli/ Aż pod niebo ſławy ſwey głoſy podawáli. RejWiz 86v; A poruſſą ſie od Morzá do Morzá/ y od Pułnocy áż ná wſchod Słońcá: będą krążyc ſzukáiąc ſlowá Páńſkiego/ á nie naydą go. Leop Am 8/12; BibRadz Eccli 14/22; BielKron 272; RejPos 343v; BudBib Mich 7/12, Eccli 44/22; CzechRozm 107; LatHar 399; Tá mátká ſkupiłá wam do iednego ćiáłá Rzeczypoſp: ták ſzerokie y zacne narody/ rozſzerzyłá páńſtwo ſwe od morzá do morzá/ y ſąśiádom was ſtráſzliwe poczyniłá/ iż oburzyć ſię ná was nie śmieią. SkarKazSej 666a.

»morze, wsze głębokości« (1): [Bóg] W morzu we wſſech głębokoſciách moc ſwoię obiáwił LubPs dd4.

»niebo a (i) morze« (2): Aër interiectus inter coelum et mare, Miedzy niebem y morzem nic ynſzego nie yeſt yedno wiatr. Mącz 162d; KochPieś 32. [Ponadto w połączeniach szeregowych 66 r.].

»ogień abo morze« (1): Rozważy ſobie gdzie ſie podziáły ony zaczne á mocne miáſtá [...] A nie tylko miáſtá ále y inſuły/ álbo po náſzemu kráiny/ ktore ábo ogień popalił ábo ſrogie morze zátopiło. RejZwierc 87v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(i) morze, (a, abo, i) rzeki« = mare et aquae, mare et flumen PolAnt [szyk 9;6) (15): Et ponam mari manum eius: et in fluminibus dexteram eius. A położę na morzu rękę iego y na rżeki prawiczę iego. WróbŻołt 88/26; RejPs 144v; RejWiz 10v; BibRadz I 1b; Exercitum vel copias transportare, Przes rzékę álbo morze przewieść. Mącz 314a, 146b; BudBib Lev 11/10, Eccli 44/22; Oczko 3v; KochPs 94; SkarŻyw 115, 270, 312; Wſzytko to zgráiá Neptuná onego/W morzu y w rzekách ták rozrodzonego/ Co dźieći ſpłodźił/ Nymfy miłuięcy/ Tyśiąc tyśięcy. KlonFlis B4v, B4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»morze i wały« = mare et fluctus PolAnt (2): BibRadz Luc 21/25; Z brzegu na morze pátrzyć y ná ſzumne wáły Piękna rzecż/ o pomorſkie gdy ſię łamią ſkáły. KlonFlis B2.

»wiatr, (i) morze« = ventus et mare Vulg, PolAnt [szyk 19:2] (21): Abowim mamy tego záwſſe áż do ſkończenya ſwyátá z ſobą/ ktory wyátrom y morzu roſkázuye/ a ſlucháyą go KromRozm III L3v; RejPos 48v [2 r.], 51, 75, 213, 231; BiałKat 328v; RejZwierc 250; BiałKaz G3v; Tedy wſtawſzy zágroził wiátrom y morzu/ y byłá wielka ćiſza. BudNT Matth 8/26, Matth 8/27; KochEpit A2; GórnTroas 65; WujNT Matth 8/26, 8/27, Mar 4/41, Luc 8/ 25; Ktoż ſzczęśliwſzy: ten co rychło doiedźie/ czyli ten co ſię po morzu y wiátrách długo włoczy SkarKaz 422b, 550b; KlonFlis B3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»morze, (a, albo, ani, i, zwłaszcza) woda« [szyk 4:3] (7): Cżwártégo dnia wſſytki ryby ij morſkié dziwy ktore żywą w wodách ij w morzu zbierzą ſie gromadą OpecŻyw 193, 193; FalZioł V 49v; Insula, Wyſpá ktorą ze wſząd wodá á zwłaſzczá morze obiegło. Mącz 171c, 194b; GosłCast 22; PudłDydo A4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»(ani, i, tak, nie tylo) morze, (ani, i, a, jako i, z, albo ale i, także i) ziemia« = mare et terra Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat [szyk 39:32] (71): MiechGlab 3; WróbŻołt 94/5; HistAl I4v; BielKom B5; Y ná morzu y ná zyemi kto iego drogi zgádnie/ Iáko s tego ſwoie wierne gdy chce wywodzi ſnádnie. LubPs R5; Leop 1.Mach 8/23, 32; BibRadz 3.Esdr 4/2, 15; áby s they źiemie mogł álbo morzem álbo źiemią do wyſpy Moluki doćiągnąć BielKron 445v, 115v, 279 [2 r.]; Geographus, Popiſnik ziemie ten który wie o położeniu źiem/morzá/y kráyiny popiſuye. Mącz 144c, 56b,161c, 231b, 283b; RejAp 65, 74v, 83v, 84, 84v [2 r.] (14); GrzepGeom B; RejZwierc 57v, 170; BielSpr 3v; WujJud 193; BiałKaz H3v; SkarJedn 254, 270, 314; By rozum był przy młodośći/ Nigdy tákiey obfiitośći Pereł morze/ y źiemiá złotá nieurodźi/ Żeby tego niemieli tym doſtawáć młodzi. KochOdpr A4v, C3v, D; KochPs 110, 156, 212; SkarŻyw 542, 595; StryjKron 66, 71, 100, 120; NiemObr 14; KochFr 22; WerGośc 238; BielSen H2v; ArtKanc N19; GórnTroas 30; Idź/ á weźmi kśiążeczki otworzone z ręki ániołá ſtoiącego ná morzu y ná źiemi. WujNT Apoc 10/8, Matth 23/15, Apoc 7/2, 10/2, 5, 12/12; SarnStat 1077, 1111 [2 r.], 1121; Y morzá, y roznych źieḿ obiechałem w koło, Ktorych oczy me iáko żywo nie widźiáły CiekPotr 66; SapEpit D2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 78 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »(za, gory), za morze« = daleko, w obce kraje; trans mare Mącz, Vulg; ad maria JanStat (42): GliczKsiąż M6; Nie położonoć go theż zá Morzem/ ábyś wymowki niemiał/ á mowił/ ktożſie może znas zá Morze wieść Leop Deut 30/13; Ten rzekł co Bog może dáć/ to Ceſarz niemoże/ Cnoty/ ſpráwy/ rozumu/ by biegł y zá morze. RejZwierz 20; Thákże y Rzymiánie dziáłáli/ ſłáli bráńce y złocżyńce zá morzá/ ſkąd ſie ná wieki do ſwego kráiu żadny nie wroćił BielKron 335v, 45, 119v, 275v, 353, 399, 419v; Mącz 462c; RejAp 149; HistRzym 54v; RejPos 327v; CzechRozm 29; SkarJedn 195, 384, 397; Nie ieſt y tho trudno/ zá gory zá morze iácháć/ álbo poſłác po rzeczy rózne/ po korzenie/ po drzewá/ po owoce/ álbo ich ſoki Oczko 2; KochPs 112, 203; SkarŻyw 140, 251, 440, 487; Vsłyſzawſzy to Włodimirz iſz Iaropełk Olhę Brátá zábił/ zárázem z Nowogrodá wielkiego vćiekł zá Morze do Waregow StryjKron 130, A3v; Ktemu ná tym Synodźie dekret vcżyniono/ ktorym zábroniono/ wſzytkich áppelaciy zá morze/ to ieſt do Rzymu. NiemObr 59; BielSen G; iż niebeſpiecżeńſtw y kłopotow zápomniawſzy/ zá gory zá morzá/ przez ſkáły/ przez ognie/ ludźmi na wcżás od Bogá co nawiętſzy vcżynionemi/ cżáſem więc y z vtrátą żywotá/ rzuca. GostGospSieb +2v; WujNT Ioann 6/17; SarnStat 1077, 1048, 1074, 1111 [2 r.], 1121; á Ionás y zá morze vćiec chćiał/ áby od poſelſtwá Bożego do Niniwen prożen być mogł. SkarKaz 241a; KlonWor 74.

~ W charakterystycznych połączeniach: za morze biec (biegać) (2), iść, (przy-, za)jechać (zajeżdżać) (8), odejść, pielgrzymować, płynąć (2), przejść, puścić się, rzucić, (po)słać ((za)syłać) (4), (po)uciekać (uciec) (6), udać się, wieźć się, wybrać się.

Zwrot: »(po)lecieć za morze« (3): KIedy Zorawie polecą zá morze/ Niebyway częſto/ Páwełku/ ná dworze KochFr 21, 130; Ale potym vćiekſzy [papuga] lećiáłá zá Morze. KmitaSpit A4. ~

»za morzem (i za rzekami)« = daleko, w obcych krajach; trans mare PolAnt (14): Roſcie imbier za morzem á zwłaſzcża w Indijey. FalZioł III 12c, +6, III 1, 4a; BielKron 125v, 399; Mącz 209d; BudBib Deut 30/13, Ier 25/22; SkarJedn 166; CzechEp 330; Prawdźiwa Ewángelia/ iednáka záwżdy y zgodna ná każdym mieyſcu y zá morzem y w Indyách záwżdy iedná/ iáko prawdá iedná ieſt. SkarKaz 241b; KlonFlis C4v.

~ Szereg: »za morzem i na końcu świata« (1): izali naydę zá morzem/ y ná końcu świátá mieyſce/ w ktorymbych mógł vść mocy y ręki twoiey? SkarKazSej 672a. ~

We frazach i wyrażeniach animizujących (14):

Frazy: »morze pożre, połknie« [szyk zmienny] (2:1): LubPs Sv; KochPs 118; Iż co ſię zrodźi ná Polſkim vgorze/ Połknie to morze. KlonFlis C4.

»morze ucieka« (3): KochPs 173 [2 r.]; Cożći ſię sſtáło Morze iż ták vćiekasz? ArtKanc G2v.

»wiatry z morzem się zmowiły« (1): WIátry z północnym morzem ná mię ſię zmówiły/ Aby mię niewinnégo gárdłá pozbáwiły. KochPs 66.

Wyrażenia: »morze chytre« [szyk 1:1] (2): mogliby my tego Morzá chytrégo zdrady Przebydź KochFrag 15, 15.

»morze gniewliwe« (1): Alić iuż morze ſkacze gniewliwé. KochPs 165.

»morze gnuśne« (1): Płácżćie [...] Puſzcże/ od Kárytáńſkich gor do pułnocnego Brzegu/ gdźie morze gnuśne od mrozu wiecżnego. KlonŻal A3v.

»łakome morze« (1): (nagł) Modlitwá o déſcz. (‒) [...] Zywéy wody dodawaſz rzékom nieſpokoynym. Ty przepáśći náſycaſz y łakomé morze KochFr 125.

»miłe morze« (1): Ale coć ſie ſtáło miłe morze żeś ſie ták zſtráſſyło? RejPs 169.

»morze rozgniewane« (1): Nie vbłagáńſze [Parki] niż morze rozgniewáne KlonŻal D.

W przen [w tym: morze błędow (1), gniewu (1), krześcijaństwa (1), miłosierdzia (2), miłości (1), rozpaczy (1), słow (1), śmierci (1), tłumaczenia (1), trosk (1), wiecznego zapamiętania (1), złego (1), złości (1)] (17): racz tez [...] mnye wſſitkyego kſobye przecyᾳgnᾳc a yakobi yednα kropyα wmorzu myloſcy ſwey zatopyc BierRaj 17v; że okrutné morze cięſzkiego gniewu iego/ wſzyſtki ſwoie wiry i náwałności na moię głowę byſtrze toczy MurzHist Lv, E4v; RejWiz 190; żem ſię nie leda iáko/ áni bez wiosłá na to morze tłumacżenia puśćił BudNT dv; żem iuż z onego głębokiego morzá błędow Antychriſtowych wyſzedł ná brzeg beſpiecżny zbáwienia CzechRozm 20v, 20v; SkarJedn 386; KochPs 104; CzechEp 24; NiemObr 85; KOCHANOVVSKI iedyny/ nieprzebráne morze Słow y rzecży oſobnych KlonŻal B; GrabowSet M3v, S4v; wſzelákie przewinienia moię wrzucam w niezbrodzone morze miłośierdźia twego LatHar 71, 190; PowodPr 56.
Przen (75):
a) Świat, życie doczesne na świecie (72): RejWiz 83v, 185; OrzQuin A4; Nie tułaymyſz ſie więcey po tym morzu áni theż błąkaymy/ ále daymy cżeść á chwałę Pánu Bogu náſzemu SarnUzn H6v; kthorzy ſie ieſzcże iáko ſwinie we błocie nurzamy á topimy w tym obłudnym morzu náſzym RejAp 129v, 105v, 129v [2 r.], 132v [2 r.]; GórnDworz Mm6; RejPos 6v, 51 [2 r.], [137]v, 158v, 176v (8); RejZwierc 103, 120v [2 r.], [121]v, 126v, 127, 132; áby ſię z morzá tego wielkiego y ſzerokiego nágrawał/ w ktorym náyduie ſię moc niezlicżona źwierzu máłego y wielkiego LatHar 590; SkarKaz 552a; Vocatio ábo powołánie każdego cżłowieká/ ieſt łodźią iego ná ktorey pływa/ y iáko rybitw iáki/ łowi ſobie ryby rozmáite w tym morzu KlonFlis A4, A4v.

W charakterystycznych połączeniach: morze burzliwe (15), marne (7), mizerne (2), nędzne (2), niebezpieczne, nikczemne, obłudne, okrutne, omylne, plugawe, smrodliwe (2), spokojne, srogie (3), szerokie, wielkie, zaburzone; na morze odepchnąć się, płynąć, puścić (a. puszczać) się (4); przez morze płynąć (2), przebrnąć; płynąć morzem; na morzu mieszkać; błąkać się po morzu, kołysać się, płynąć, pływać (5), tułać się, wozić się; (po)topić (się) w morzu (2).

Zwrot: »puścić (a. puszczać) się, płynąć bez wiosła na morze; w morzu bez wiosła pływać« [szyk 2:2] (2:1;1): A prożno ſie tákowy ma mądrym názywáć/ Kto w tym burzliwym morzu bez wioſłá chce pływáć. RejWiz 8v, 2; iedno ſie ták puśćił bez wioſłá ná morze zá nędznym ſwiátem tym/ á zá obłędnoſciámi iego. RejAp 43; RejPos 174v.
Wyrażenia: »martwe morze« (1): [Demokryt] Zywot też naſz martwym morzem naziwał BielŻyw 65.

»morze świata (tego)« (32): LubPs ktv, Y5v marg; RejWiz 87v; Takież też ludzie iáko długo robią w morzu tego ſwiátá/ táko długo ſie im dobrze wodzi HistRzym 50v, 84; RejPos 6v, 51, 51v, 174v, 175 (17); RejZwierc 28, 67, 83, 127v, 177; SkarJedn 38; GrabowSet M3; LatHar 604; Teć ſą wiátry y wichry ktore ſzkutą náſzą ná morzu tego świátá igráią KlonFlis B, A4v.

Szereg: »morze a (to jest) świat (a. obłudność świata tego)« [szyk 6:1] (7): RejAp 106; RejPos 49, 174v, 175v, 187v, 331; kiedybychmy też to ſobie rozmyſláli/ w iákiem też tu niebeſpiecżeńſtwie morzá thego á ſwiáthá tego obłudnego pływámy RejZwierc 14v.
b) Pustynia (2):
Zestawienie: »morze piaseczne (a. piaszczyste)« (2): Wodz ktory przez tho morze piaſecżne lud wiedzie ma zegárki kompáſy tákie iáko ći máią ktorzy ná morzu żegluią. BielKron 263v, 263v.
c) Okręty pirackie lub wojenne prowadzące rozbój na własną rękę (1): y tákowa dań długiégo czáſu nie byłá vłożoná/ ále tylko dla vſpokoienia morzá [ad pacificandum mare JanStat 905] w ten czás/gdy Królowa Dácie Máłgorzętá z Olbrychtem Królem Szwedzkim wiodłá woynę. SarnStat 1121.
2. Olbrzymi zbiornik na wodę (około 5 m średnicy), ustawiony na dziedzińcu świątyni jerozolimskiej; mare Vulg, PolAnt (11): Amiáſzſſość tego Morzá byłá ná dłoń. A kray iego/ iákoby kray v czáſſe/ y iáko rozwinioney leliyey bráło w ſie tho Morze dwá tyſiącá miar Leop 3.Reg 7/26, 3.Reg 7/25 [2 r.], 4.Reg 16/17, 25/13, 16, 1.Par 18/8.
[Wyrażenie: »morze miedźiane«: Záś słupy miedziáne/ ktore (hyły) wdomu Iehowy/ y podſtáwki/ y morze miedziáne [mare aereum] [...] połamáli BudBib 4.Reg 25/13, 1.Par 18/8.]
Szeregi: »morze albo kadź wody« (1): A to piſmo ktore przywodzą o śiedmi ſłupach/ ták do tego ſłuży/ iáko dwánaśćie lanych wołow/ ktore morze ono ábo kadz wody/ ktora prze Chrzeſt wſzyſtek Kośćioł Chrześćiáńſki znacżyłá/ ná ſobie trzymáli. SkarJedn 300.

»morze albo kocieł« (1): Vcżynił też Morze (álbo koćieł ná vmywánie) lane [mare fusile decem cubitorum a labio usque ad labium; (marg) koćieł wielki lity. (‒) WujBib]/ wſſerz ná dzieśięć łokci/ od kráiu iednego do drugiego/ okrągłe w koło: Pięć łokći wyſokość iego/ á obręcż ná trzydzieśći łokći opáſowáłá ie w koło. Leop 3.Reg 7/23.

»umywadło albo morze« (1): Y ſthało ono morze ná dwánaśćie wolech [...] kthorych wołow wſſyſtkich zádki wewnątrz pod vmywádłem álbo Morzem ſkryli ſie [quorum posteriora universa intrinsecus latitebant]. Leop 3.Reg 7/25.

Synonimy: 1. jezioro; 2. kocieł, umywadło.

Cf [MORZOGROŹNY], MORZOLOTNY, MORZOWŁADNY, ŚRZODMORZE, ZAMORZE

JB