Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RODNIE

Następne hasło: RODOPIS »

RODNY (28) ai

o jasne.

comp rodni(e)jszy (2).

Fleksja

sg
m	N	rodny	f	N	rodnå, rodni(e)jszå	n	N	rodn(e)
	G	rodnégo		G	rodn(e)j		G	rodnégo
	D	rodn(e)mu		D			D
	A			A	rodną, rodni(e)jszą		A
	I	rodnym		I	rodną		I
	L	rodnym		L			L
	V			V	rodnå		V

pl
N	subst	rodn(e)
G		rodnych
A	m pers	rodn(e)
A	subst	rodné
V	subst	rodn(e)

sg m N rodny (3). ◊ G rodnégo (1). ◊ D rodn(e)mu (1). ◊ I rodnym (1). ◊ L rodnym (1). ◊ f N rodnå, rodni(e)jszå (5). ◊ [G rodn(e)j.] ◊ A rodną, rodni(e)jszą (2). ◊ I rodną (2). ◊ [V rodnå.] ◊ n [N rodn(e).] ◊ G rodnégo (1). ◊ pl N subst rodn(e) (1). ◊ G rodnych (2). ◊ A m pers rodn(e) (1). subst rodné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ V subst rodn(e) (1).

Sł stp: rodny, rodni, Cn brak, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Związany z wydawaniem plonów, owoców (15)
- a. Żyzny, urodzajny (8)
- b. Dający obfite plony, płodny (2)
- c. Bujny, plenny, szybko się rozrastający (2)
  - Przen (1)
- d. O drzewach: rodzący owoce, owocujący (2)
- e. O płodach rolnych: powstały, zrodzony (1)
2. Z których coś się rodzi (o odchodach, z których według ówczesnych przekonań rodzą się owady) (1)
3. [Ożywiający, działający ożywczo, budzący do życia (o wiośnie)]
4. Związany z rodzeniem, płodzeniem (6)
- a. Służący do zapładniania, płciowy (4)
- b. Przeznaczony do rozrodu (o trzodzie chlewnej) (1)
- c. Nowo narodzony (1)
  - α. [O zwierzęciu]
5. O człowieku: żywotny, w pełni sił
6. Będący członkiem rodziny (5)
- a. Rodzony, będący dzieckiem tych samych rodziców (3)
  - Przen: O przyjacielu, bliskiej osobie (1)

1. Związany z wydawaniem plonów, owoców (15):

a. Żyzny, urodzajny (8): á możné króle [Pan] mieczem ſkróćił. Sehoná/ kráin Amorzeyſkich páná/ y Ogá. króla rodnégo Bázáná. KochPs 198.

W połączeniach szeregowych (2): PRuſka źiemiá rodna/ obfita/ oſiádła BielKron 291v; KochPs 97.

W porównaniu (1): Ieſt tedy potrzebá/ áby ći wſzyſcy ktorzy chcą być prawdziwemi ſłuchácżmi náuki Kriſtuſowey/ byli iáko rodną á obfituiącą rolą/ podawáiący s ſiebie wdzięcżne owoce s ſłuchánia ſłowá Bożego RejPos 62.

Wyrażenia: »rodna rola« (1): RejPos 62 cf W porównaniu.

»ziemia rodna« [szyk 3:1] (4): przez to miáſto [Bazyleę]/ Ren śrzodkiem idzie [...]. Ziemiá rodna/ winá dobre/ zboża obfitość/ powietrze dobre. BielKron 283v, 286, 291v; ZawJeft 46; [BOgini ſadow/ ktorey zá opieką Ziołá vćieſzne z rodney źiemie ćieką/ Roſkaż niech záwżdy ślicżna Wioſná ſtoi KmitaŁów D4v].

Szeregi: »rodny, (a) obfitujący (a. obfity)« (2): RejPos 62; Ferax, Fertilis, foecundus – Rodny, obfiry [!]. Calep 414a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»płodny i rodny« (1): ku pułnocy pocżyna ſie źiemiá ktorą zową Hegow/ [...] máła źiemiá ale płodna y rodna BielKron 286.

b. Dający obfite plony, płodny (2): Bo winnicę rozkopawſzy/ Wźięli z niey pożytek więtſzy. Byłáćiem záwżdy rodnieyſza/ W dawániu winá hoynieyſza. BierEz Iv; [kuropatwy i szerszenie] Ku oracżowi przybieżeli/ Wody od niego pić chćieli. [...] [kuropatwy] Oracżowi obiecáły: Wſzytkęć winnicę ſkopamy/ Rodnieyſząć ią vdziáłamy. BierEz L4v.

c. Bujny, plenny, szybko się rozrastający (2): Tę [małą oliwkę] ieſli oſtré ćiernié/ lub rodné pokrzywy Vprzątáiąc/ Sádownik podćiął vkwápliwy/ mdleie záras KochTr 6.

Przen (1): Srogye źwirzę polne ták yą [winnicę, tj. Izraelitów] chce wypuſtoſſyć/ Látoroſłki rodne wſſytki z nyey chce roſproſſyć LubPs S3v.

d. O drzewach: rodzący owoce, owocujący (2): Nuż wſſytki drzewá Cedrowe y też drzewá rodne/ Okázuycye Pánu ſwemu ná wſſem chwały godne LubPs ff3v; GostGospPon 170.

e. O płodach rolnych: powstały, zrodzony (1): Puśćił ná nye [Egipcjan] muchy pſie [...]/ Wſſytki rodne owoce márna rdzá im zyádłá/ Ná wſſytkę pracą rąk ich ſſáráńcża vpádłá LubPs S.

2. Z których coś się rodzi (o odchodach, z których według ówczesnych przekonań rodzą się owady) (1): Ták ledá co cżłowieká trapi y bez zbroie/ Iuż mol ſkryty/ iuż lotnych liſzek rodne gnoie. KmitaSpit A3v.

3. [Ożywiający, działający ożywczo, budzący do życia (o wiośnie): A ktoby to wylicżył/ co tyle nie broi wſzelki duch k cżći ożywſzy rodna wioſno twoiey. RybWiosna A4v.]

4. Związany z rodzeniem, płodzeniem (6):

a. Służący do zapładniania, płciowy (4):

Wyrażenie: »rodne członki (rodny członek)« = męski narząd płciowy [szyk 2:2] (4): A gdy widzyał Sáturnus oycá więcey płodzić ſynow niż on ſam ieden [...] vciął mu koſą rodne cżłonki BielKron 20; oſmego dniá ie [dziecię] obrzázano ná członku rodnym BielKron 37v, 44v, 441.

b. Przeznaczony do rozrodu (o trzodzie chlewnej) (1): Swini rodnych/ tych według doſtátku w folwárku chowáć káżdym GostGosp 118.

c. Nowo narodzony (1):

Wyrażenie: »dziecię rodne« (1): Doſyć było bogóm/ lub miedźi/ álbo złotá/ Lub żelázá tyle dáć/ ile máłé látá/ Swiéżo przeważyć mogły dźiéćięćiá rodnégo/ A tym okup rodzáiu vczynić ludnégo GosłCast 45.

α. [O zwierzęciu: Wiele mądry Myśliwiec fortylow náyduie [...]. Wlawſzy wzgorę iák Lupká młodźiuchny ſkowycżj/ Y on vmie iák prośię w leśie rodne kwicży. BielawMyśl D3 (Linde).]

5. O człowieku: żywotny, w pełni sił (1):

Szereg: »czerstwy i rodny« (1): Pálmie podobien/ y cedrom Libáńſkim Cnotliwy kwitnie: ſzczép/ który w páńſkim Roſkoſznym będźie páłacu wſádzony [...]/ Y czérſtwy będźie/ y rodny w ſtárośći KochPs 140.

6. Będący członkiem rodziny (5): którą [Annę Stanisław Fredro] Pánu Ianowi Iáſkmánickiemu/ [...] Sieſtrzeńcowi twoiemu rodnemu/ w Małżeńſtwo święté dáie. OrzQuin Aa5.

a. Rodzony, będący dzieckiem tych samych rodziców (3):

Wyrażenia: »bracia rodna, brat rodny« (1:1): ſtárzałem ſye y ośiwiałem/ gárdłuiąc [...] przećiwko nieprzyiaćielom twoim/ z Alexándrem y z Prokopem/ z bráćią rodną ſwą/ y z Hieronymem/ z Mikołáiem/ z Ráphałem/ y z Ianem/ czteromá ſynmi ſwemi OrzRozm R3v, S; [Marek Świętosław, [...] dobrowolnie wyznał, iż bratu swemu rodnemu i siestrze swej [...] dał Walentemu grzywien sześć z imienia dziedzicznego, a Szczęsnej złoty dwa monety. KsięgiSądŁąck 1570 nr 220; OrzŻyw 213 (Linde)].

»synowie rodni« (1): Oćiec máiąc ſyny rodne/ Cżęſtokroć karał niezgodne: A oni go nie ſłucháli BierEz I4.

Przen: O przyjacielu, bliskiej osobie (1):

Wyrażenie: »rodny brat« (1): Tákże téż y my vcżynimy w Przemyślu [tzn. wielki zjazd] z Pány Ráycy Przemyſkimi/ á zwłaſzczá z Pánem Máthyſem Czechowicem/ którégo ty rodnym Brátem ſwym być zowieſz OrzQuin Aa5v.

Synonimy: 1.a., b. obfity, owocny, plenny, płodliwy, płodny, żyzny.

Cf NIERODNY, RODZAJNY, RODZIWY, RODZONY, WSZYTKORODNY

LWil