Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MYTNICZY

Następne hasło: MYTNY »

MYTNIK (69) sb m

my- (66), mi- (3).

Fleksja

	sg	pl
N	mytnik	mytnicy
G	mytnika	mytników
D	mytnikowi	mytnikóm
A	mytnika	mytniki
I	mytnikiem
L	mytniku	mytnikach
V	mytniku	mytnicy

sg N mytnik (18). ◊ G mytnika (9). ◊ D mytnikowi (1). ◊ A mytnika (8). ◊ I mytnikiem (5); -em (1), -(e)m (4). ◊ L mytniku (2). ◊ V mytniku (1). ◊ pl N mytnicy (16). ◊ G mytników (3); -ów (2), -(o)w (1). ◊ D mytnikóm (3); -óm : -om SarnStat (2 : 1). ◊ A mytniki (1). ◊ L mytnikach (1). ◊ V mytnicy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Poborca opłat celnych przewozowych, dzierżawca ceł (67)
- a. Poborca opłat państwowych, w tekstach ewangelicznych lub do nich nawiązujących symbol człowieka nisko szacowanego w opinii społecznej, zdziercy, oszukującego (11)
2. Prawdopodobnie n-pers (2)

1. Poborca opłat celnych przewozowych, dzierżawca ceł; teloneator JanStat; manceps, portitor, publicanus Cn (67): ale dziſz wyelkyey [soli] byorą ſzeſzcz ſſeth ſkaſzdey thalegy od tego czo przywyezye a Kthemv mythnyczy obwyeſchky 2 gr a mytha zwozv ſtarego polpyąta groſza MetrKor 57/120, 59/281v; awſzakoſſ [sprzedawca wołów] ma myecz lysth szwyadomy yako vyelye kvpy od stharoſthi albo od Mythnyka, albo od pana onego myastha gdzie Iarmarki albo thargy byvayą LibLeg 6/117, 6/117, 11/137v; A coż więc dzierżyſz o owym (marg) Mytnik (–) [...] Co owo ná myćie ſiedzi Słucha furmánow ſpowiedzi RejRozpr C4v; RejWiz 23; Albo tákże też y Mytnik/ á iákoż też ten pobożnie może vżyć vrzędu ſwego? [...] nie wyorzeć [zysku] áni z młyná wymierzy/ iedno czo z nędznych ludzi iáko táko wyciągnąć [...] może. RejZwierc 39, B3v, 39 marg, 234 [3 r.], Aaa4v; Weyrzy tylko wiego przekład naydzieſz ſię cżemu śmiać/ [...] Olibanus v nie^go ſtog/ Publicanus iáwnogrzeſznik [...] Iákie podobieńſtwo pieca do ſtogu? álbo mytniká do iáwnogrzeſzniká? BudNT przedm c3; SkarŻyw 98 [2 r.]; wſczął ſie ſzkodliwy zwyczay/ że Mytnicy nie bącząc [!] ná przerzeczoné wolnóśći Myt z ſzláchty wyćiągáć nieprzeſtáią SarnStat 921, 391, 399, 402, 480, 494 (14).

W połączeniu z imieniem (4): Był/ powiáda/ w Afryce ieden cżłek bogáty bárzo/ Piotr mytnik/ ále barzo ſkąpy/ y ná vbogie niemiłoſierny. SkarŻyw 97, 98, 99 [2 r.].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (przymiotnik + mytnik (1), mytnik + przymiotnik (1)] (2): náſz Konſtántyn Ruſki mytnik zacny/ [...] zyemſkiem hándlem kupcży y wioſkámi PaprPan F4v, F4v.

W połączeniach szeregowych (10): Byłić też ná ten cżás w Ieruzalem Krolowie/ Stároſtowie/ Sędzyowie/ Biſkupowie/ Mytnicy/ y ini rozmáići ſtanowie RejPos 57v, 296v; CElnicy/ Mytnicy/ Zupnicy máią bydź ludźie ośiádli/ Krześćiáńſkiéy wiáry/ máiętni: y káżdy z nich Czwartą część oddáwáć z dochodów tych im zléconych/ pod winą vtrácenia vrzędu/ będźie powinien. SarnStat 361; PO káżdégo Stároſty/ Dźierżawce/ Celniká/ Mytniká/ Zupniká śmierći/ pan Podſkárbi Koronny/ zá roſkazániem náſzym poſłáć ma dla vczyniénia Inwentarzá SarnStat 342 [idem 361] 341, 342, 361 [2 r.], 1198, 1202.

Wyrażenia: »mytnik duchowny« = teloneator spiritualis JanPrzyw (1): którą winę [za wyciąganie myta od osób od niego wolnych] Sędźia Duchowny onégo mieyſcá z Mytniká Duchownégo przez klątwy Kośćielné/ á Swietckich Mytników Stároſtá onégo mieyſcá przez práwny poſtępek [...] niech wyćiąga. SarnStat 943.

»świecki mytnik« = teloneator saecularis JanPrzyw (1): SarnStat 943 cf »mytnik duchowny«.

»mytnik zmyślony« (1): MYTNIK ZMYSLONY. Do Stároſty/ ále y do káżdégo práwá przećiw temu/ kto telonia, foralia, pontalia, aggeralia, ſeu cuiusùis excogitatae exactionis. ieſt forum Vbiquitarium. alias to zową prawem Podróżnym. SarnStat 512.

Szeregi: »celnik, mytnik« (1): CElnicy/ Mytnicy w Wielkim Kśięztwie Litewſkim ná Komorách mytnych/ ták wodnych/ iáko y źiemſkim [!]/ żadnégo hámowánia y zádźierżywánia nie czyniąc SarnStat 404. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»starosta albo (i) mytnik« (5): áby Stároſtowie y Mytnicy/ którzy ſtróżéy ſłuſzney zániedbawáią/ y zá których przeźiérániém ktoby przeiéżdżał przećiwko téy vſtáwie/ byli karáni winą ſtá grzywien SarnStat 512, 512 [idem 1240], 1234, 1240 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

a. Poborca opłat państwowych, w tekstach ewangelicznych lub do nich nawiązujących symbol człowieka nisko szacowanego w opinii społecznej, zdziercy, oszukującego; publicanus PolAnt (11): I sſtało śię gdy on śiedźiáł kſtołu wdomu iego że oto wiele celników (marg) mytników abo wyborców (–) i grzézników przyſzedwſzy śiadło za ſtół poſpołu z Ieſuſem MurzNT Matth 9/10; ModrzBaz 67v; Y z Páwłá przenáſládowce/ vcżynione ieſt nacżynie wybráne: y z Mytniká Iáwnogrzeſzniká/ Apoſtoł SkarŻyw 168; LatHar 238; pátrząc ná tego mytniká niezbożnośći y żywot nieſpráwiedliwy: kto pomyślić nie miał/ iż to ieſt ſyn potępienia SkarKaz 347a, 347b, 349b [2 r.], 514a.

W połączeniu szeregowym (1): O mytnicy/ poborcy/ lichwiarze/ łákomcy/ náśláduyćie tego Zácheuſzá. wracayćie poſpolite pieniądze/ pomocy Rzeczypoſpolitey ieſliśćie ktore ſobie przywłaſzczyli SkarKaz 457b.

Szereg: »poborca i mytnik« (1): O poborcách y mytnikách. SkarKaz 457b marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

2. Prawdopodobnie n-pers (2): A on bil wzyemy hoſpodara mego mlinarz czo czinywal mlin y ynne ſſzobam wzyal y chetmana y Mithnyka yno nayaſſnyeyſchi Krolyv thego mithnika poymal y na pal go kazano wbycz. LibLeg 11/167v; [Zatem mytnik, brat hospodarski, zebrawszy około 40 koni, szedł w pogonią za nami OtwinWypis 200].

Synonimy: celnik, poborca.