[zaloguj się]
[pdf]

NAWA (97) sb f

nåw- (82), naw- (11); naw- BielSpr, RybGęśli (3), KlonFlis (4); nåw- : naw- BielKron (36:3). ◊ nåw; końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl du
N nåwa nåwy
G nåwy nåw
D nåwie nåwóm
A nawę nåwy nåwie
I nåwami
L nåwie nåwåch

sg N nåwa (13). ◊ G nåwy (10). ◊ D nåwie (2). ◊ A nawę (14). ◊ L nåwie (3). ◊ pl N nåwy (16). ◊ G nåw (10). ◊ D nåwóm (1). ◊ A nåwy (15). ◊ I nåwami (2); -ami (1), -(a)mi (1). ◊ L nåwåch (9); -åch (4), -ach (3), -(a)ch (2); -åch BielSpr, StryjKron; -ach ZawJeft; -åch : -ach BielKron (2:2). ◊ du A (cum nm) nåwie (2) BielKron 453, 460.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Okręt, łódź; navis Vulg, Modrz, Cn; phaselus Mącz; classis, navigium, trabs, vehiculum Cn (96): RejZwierz 13, 31 v, 47v; Niedáleko od tego miáſtá leży Seleuná [...]/ ſkąd do Cipriyſkiego kroleſtwá nawy wielkie idą. BielKron 267; ták iż muſieli wmiotáć w morze zbroię dla ćięſzkośći naw/ y ſámi wyſkákowáli w wodę nieprzyiaćiele. BielKron 460, 259, 283, 289, 293v, 337v (18); Mącz 119b; KochMon 23; iż żaden mądry nieobiera Styrniká do nawy dla zacnośći rodzáiu/ ále dla godnośći/ á vmieiętnośći ſtyrowánia ModrzBaz 15v; Stánął wiátr/ morze ſpádło/ żeglarze [!] ożyli/ Nawę do portu zdrową przybili. KochPs 165, 165; StryjKron 96, 255, 260, 315 [2 r.]; KochMuza 27; KochPhaen 6, 16; nawá żadnéy ſpráwy Nie ſłucha/ ále w morſkim rozgniewániu pływa Sámopás KochPam 85, 83, 85 [3 r.], 86; KochPieś 36, 41, 53; KochWr 16; RybGęśli B, C3v; PowodPr 2, 83; Argus napierwey k woli Iáſonowi Zbudował náwę AEſonowicowi KlonFlis C4v, A3, A3v, B4.

nawa czego [= z czym] (1): y wziął im ſiedḿ naw kupi rozmáitych y ſtrzelby puſzkárſkiey niemáło BielKron 460.

nawa z czym (1): tą wodą nawy wielkie z kupiámi do miáſthá idą. BielKron 283v.

nawa czyja [w tym: ai poss (5), pron poss (4), G sh i pron (3)] (12): gdźie tám ná drodze vpáthrzyliſmy dwie Nawie Maurów BielKron 453; wſkocżyli Hiſzpani do nich ná ich nawę/ ſiekli ie/ bili/ y miotali do wody BielKron 460, 240, 451, 454 [2 r.], 460 [3 r.]; Podobno wtył okrętu łańcuchem za ſzyię Vwiązána/ poſrzodkiem Graeckich naw popłynę. KochOdpr B; Iuż kto miał iácháć w Nawę ſwoię wſtąpił/ A kto miał zoſtáć/ z okrętow wyſtąpił GrochKal 9, 9.

W połączeniach szeregowych (2): Mącz 297b; Ty [Wisło] ſzkutę/ lichtan/ batę/ y náwy rozne/ Traffty/ komięgi/ dźwigaſz nigdy nie prozne. RybGęśli D2v.

W porównaniach (2): Lecz ztobą wſpák płynie [okręt = gwiazdozbiór]: Proſto/ iáko więc nawá/ nim w porćie záwinie Zwyczáyny żeglarz KochPhaen 14; PowodPr 2.

W charakterystycznych połączeniach: nawa bezpieczna, długa, genueńska, grecka, mała (2), nieprzyjacielska (2), pełna [czego] (3), pogręzłα, pożyteczna, prędka, rozbita, słaba, sydońska, synowska, świetna, święta, wielka (4), wysoka; budownik nawy, sprawca; nawę odbijać, odjąć, prowadzić, przybić [= doprowadzić do portu] (2), przyciągnąć, sprawować (2), wziąć, zbudować; rzucić się na nawę, uderzyć, wskoczyć; wsiadać (wsieść) w nawę (2), wstąpić; w nawie wieźć się (2); nawa utonęła (2).

Zwrot: »nawami, w nawach, na nawie (po)płynąć (a. przypłynąć, a. pływać)« [szyk zmienny] (1:1:1): KochMon 27, 28; Płynął ná prędkiéy Nawie przez głębokié morze KochPam 81.
Wyrażenia: »nawa ciężka« (1): Wyrzekſzy tho/ vderzył ná dwie náwie ćięſzkie BielKron 460.

»lekka nawa« (1): tráfiáło ſie iż Celox/ to ieſt lekka náwá/ w ktoreiem ia był/ odchodźiliſmy dáley ná morze gdy ſie náſzy pothykáli [! anakolut] BielKron 460.

»nawa morska« (1): ták R. P. práwem Krześćiáńſkim ſporządzona/ może być przyrownána Okrętowi ábo Nawie Morſkiey. PowodPr 2.

»nawa morzolotna« (1): z myślą ochotną Wśiádáć chceſz/ widzę/ w Nawę morzolotną GrochKal 7.

[»nawa smolna«: Ná nowiu Páźdźierniká wśiadł potem ná ſłone Báłtyckie wody/ pędźił wiátr nawy ſmolne. ZbylDroga D2v.]

»nawa wodopławna« (1): kiedym cie naprzod w nawach wodopławnyeh Z lacedemońskich uniosł onych krajów sławnych KochMon 34.

Zestawienie: »nawa pretoryja« = okręt dowódcy we flocie portugalskiej (1): Nawá pretoria/ to ieſt w kthorey przełożony ſiedźiał/ y ze dwiemá drugimi/ nie wiedźieć gdźie ſie podźieli BielKron 453.
Szeregi: »nawa albo łodź« (2): by thám która nawá álbo łodź z onych ſkał ná źiemię vpádłá/ w kęſy by ſie zdruzgáłá BielKron 283, 452.

»nawa albo nasad« (1): Dunáiem ſie puśćić miawſzy wſzyſtki do tego doſtátki/ ták w Ludźiech/ w Zbroi/ Strzelbie iáko w żywnośći/ y w Náwach álbo náſádziech. BielSpr 58v.

»nawa i (a, a(l)bo) okręt« [szyk 4:2] (3): KRol theż Egiptſki zebrał [...] Naw też á okrętow bárzo wiele [naves multas] Leop 1.Mach 11/1; BielKron 284v, 45lv, 454 [2 r.]; PowodPr 2.

Przen (10): Nie ſmiem ſie bez was [muzy] puśćić ná tę wodę/ Bo widzę zbytnie wielką niepogodę. Wy ſámy nawę/ y żagle ſpráwuycie KochSz A4v; WIelkich Iágiełow potomku iedyny, [...] W niewielkiey łodce przećiw śilney wodzie, Niechcąc ia płynąć, nawy ſie twey chwytam GrochKal 2.
Zwrot: »w nawach pływać« (1): Tákowy ieſt lós wieku náſzégo/ Ze w nim nie niémáſz vſtáwicznégo. [...] Iáko ná morzu odmienność mamy/ Bo dźiś ſpokoynie w nawách pływamy: Ocknieſz ſye/ álić nawáłność ſrogą Obaczyſz/ z twoią lękliwą trwogą. ZawJeft 31.
a) O Rzeczypospolitej (5): tedy tę Propoſicią ſpiſawſzy/ podawam wſzyſtkim ſtanom tey Nawy/ przez ręce y obronę Wáſzey K. M. PowodPr 2.
Wyrażenie: »nawa Rzeczypospolitej« (4): Na przod ſtáráymy ſie/ áby tá Nawá R. P. krześćiáńſkiey zwłaſzcżá náſzey/ byłá od tákiey náwáłnośći vlżoná. PowodPr 81, 3, 54, 56.
b) Załoga okrętu (2): ktore Nawy gdy nas vyrzáły/ pocżęły vćiekáć wymiotawſzy złoto w morze. BielKron 453.

nawa czyja (1): Iedná z nich Cynozurá po Grecku ſye zowie: Tá druga ieſt Helice. pośledniéy Grékowie/ Ale piérwſzéy Sydonſkie nawy vżywáią KochPhaen 2.

2. astron. Wielki gwiazdozbiór Okręt Argonautów odpowiadający dzisiejszym czterem gwiazdozbiorom: Kil, Kompas, Rufa i Żagiel (1): Strzelcá chróniąc ſye Perſeus/ odbiégł práwéy nogi: Y kray Náwy/ téyże z nim náſzladuie drogi. KochPhaen 23.

Synonimy: 1. korab, nasad, okręt, statek.

ASt